OPRACOWANIE OGNISKA EPIDEMII I ZATRUCIA POKARMOWEGO

• Pracownik ochrony zdrowia niezależnie od specjalności może stanąć wobec konieczności działania po stwierdzeniu wystąpienia epidemii jakiejkolwiek choroby lub ogniska zatrucia pokarmowego.

• Najczęściej dotyczy to rodzin lub grup ludzi żyjących w stałych miejscach zamieszkania Wobec nasilenia letniej turystyki i organizacji obozów letnich dla młodzieży oraz wczasów dla osób dorosłych, jeszcze dość często mają miejsce masowe zatrucia pokarmowe lub epidemie niektórych chorób, właśnie w tych czasowych skupiskach ludzi.

• Na opiekunów medycznych nałożony jest obowiązek zapobiegania a w razie pojawienia się choroby odpowiednio szybkiej organizacji likwidacji takich zagrożeń.

• Formalnie do podstawowych obowiązków zalicza się między innymi umiejętność opracowania ogniska epidemii i jego likwidacji.

• Lekarze i pielęgniarki, są najważniejszym ogniwem warunkującym powodzenie szybkiego opracowania ogniska.

• Przeważnie polega to na tym, że do lekarzy rodzinnych, do lekarzy Pogotowia Ratunkowego, Izb Przyjęć Szpitali, Poradni, Ośrodków Zdrowia, zgłaszają się osoby z objawami choroby zakaźnej.

Jeżeli lekarz stwierdza nietypowo dużą ilość zgłoszeń przypadków tej samej choroby (w tym samym czasie i miejscu),

• to po udzieleniu pomocy chorym i ich izolacji,

• zawiadamia o tym swego zwierzchnika oraz najbliższą stację sanitarno-epidemiologiczną,

• i jeśli trzeba Pogotowie Ratunkowe.

• Należy pamiętać, że określenie "nietypowo duża ilość" jest pojęciem względnym. W przypadku zatruć pokarmowych będzie to " od 4 przypadków wzwyż”, w przypadku cholery (choroba kwarantannowa) nawet 1 przypadek.

Najczęstszymi przyczynami krótkotrwałych ognisk epidemii w Polsce są:

• 1) zatrucia pokarmowe - w najróżniejszych postaciach i w różnych sytuacjach;

• 2) wybuchy specyficznych epidemii w środowiskach dziecięcych;

• 3) epidemie zakażeń wewnątrzszpitalnych.

Ognisko epidemii

• Za ognisko epidemii uważa się dany biotop (mikrobiotop), tj. chorych (lub jednego chorego na chorobę wysoko zakaźną, jak np. cholera), ich najbliższe otoczenie - osoby i przedmioty (ubrania, naczynia i in.), z którymi stykali się oraz środowisko ich życia, jak np. pokój, mieszkanie, miejsce pracy, sala chorych.

W razie wybuchu epidemii którejkolwiek z chorób zakaźnych, obejmującej niewielką liczbę ludzi, w której łatwo zlokalizować źródło i drogi szerzenia się, lekarza obowiązuje określona kolejność postępowania mająca na celu:

• a) wykrycie chorych,

• b) wykrycie czynnika etiologicznego, czyli weryfikacja wstępnego rozpoznania,

• c) likwidację ogniska

1) Udzielenie pierwszej pomocy lekarskiej chorym oraz izolacja ich od zdrowych ludzi w szpitalu zakaźnym, w wydzielonej sali, w specjalnej izolatce, w odosobnionym miejscu, w terenie.

2 Jeśli objawy choroby są ostre, niepokojące to zawiadamia się najbliższą stację pogotowia ratunkowego. Obowiązkiem jest też zawiadomienie najbliższej terenowej stacji sanitarno-epidemiologicznej i pomoc w opanowaniu sytuacji.

3) Wykrywanie dalszych chorych i osób podejrzanych o daną chorobę przez:

a) zbieranie wywiadów o ukierunkowaniu epidemiologicznym od zgłaszających się lub ujawnionych chorych

b) poszukiwaniu nieujawnionych (wczesnych, nietypowych) przypadków określonej choroby.

4) Zabezpieczenie i zniszczenie prawdopodobnych nośników (po pobraniu prób do badań) zakażenia, takich jak pokarmy, mleko, mięso i przeprowadzenie dezynfekcji (jeśli zachodzi taka potrzeba).

5) Weryfikacja wstępnego rozpoznania choroby przez badania laboratoryjne, mikrobiologiczne (bakteriologiczne) i serologiczne, celem wykrycia gatunku zarazka, jego toksyn lub innego czynnika (grzyby, pestycydy, inne związki chemiczne) w wydzielinach, wydalinach lub w pożywieniu (woda, mleko, konserwy, mięso).

6) Przez ok. 14 dni prowadzi się obserwację ludzi i środowiska w miejscu zlikwidowanego ogniska

7) Wykrywanie
nosicieli (ewentualnie zakażeń utajonych), np. gronkowców (Staphylococcus), pałeczek z rodzajów Salmonella i Shigella, maczugowców błonicy, przez pobieranie i posiewy odpowiednich materiałów

8)Zaostrzenie norm higieny żywności i technologii przygotowywania żywności (poszukiwanie " punktów krytycznych "), szczególnie w jednostkach zbiorowego żywienia.
Należy przeprowadzać bakteriologiczne badania wody.

9. Epidemiologiczna analizę w populacji i środowisku z okresu wybuchu epidemii.

Zatrucia
pokarmowe

Etiologia

• Zatrucia o etiologii zakaźnej mogą być wywoływane przez wirusy, bakterie i ich toksyny, riketsje, pasożyty , pierwotniaki.

• Szczególnymi przypadkami zatruć pokarmowych o etiologii " biologicznej" są zatrucia grzybami.

Etiologia

• Zatrucia o etiologii chemicznej najczęściej są powodowane przez różnego rodzaju zanieczyszczenia żywności środkami chemicznymi ( jak n.p. konserwanty, barwniki, antybiotyki, pestycydy).

Epidemiologia w Polsce

• Najczęstsze są jednakże zatrucia pokarmowe pochodzenia bakteryjnego. Zatrucia te w naszym kraju stanowią poważny problem epidemiologiczny, szczególnie w okresie lata i wczesnej jesieni.

Epidemiologia w Polsce

• W 2000 r. zanotowano 22799 zakażeń Salmonellą, 121 czerwonki bakteryjnej (Shigella) i 3990 innych zakażeń bakteryjnych pokarmowych

Definicja

• Zatrucie pokarmowe (intoxicatio alimentaris, gastroenteritis acuta) o etiologii zakaźnej to ostra choroba żołądka i jelit występująca po krótkim (30 min. – 2 godz.) lub dłuższym (3-10 godz.) czasie od spożycia pokarmów zakażonych drobnoustrojami lub ich toksynami

Definicja

• Większe opóźnienie objawów zatrucia występują w botuliźmie (zatrucie jadem pałeczki kiełbasianej – Clostridium botulinum). Należy pamiętać, że zatrucie pokarmowe o nieco innych objawach może wystąpić po spożyciu trujących grzybów lub pokarmów (owoce) z pestycydami.

Wspólne objawy

• biegunka,

• bóle brzucha,

• nudności, wymioty (często gwałtowne),

• bóle i zawroty głowy,

• niekiedy podwyższona ciepłota ciała,

• osłabienie,

• odwodnienie i w skrajnych sytuacjach stany zagrożenia życia na tle zaburzeń wodno - elektrolitowych.

Czynniki etiologiczne

1) Salmonelozy, tj. zatrucia wywoływane przez endotoksyny pałeczek rodzaju Salmonella (z wyłączeniem pałeczek durowych), najczęściej S. typhimurium i S. enteritidis, i inne gatunki, tzw. “odzwierzęce”). Jeszcze rzadziej zatrucia pokarmowe wywołują niektóre gatunki Shigella, tj. Sh. sonnei i Sh. flexneri.

Czynniki etiologiczne

2) Stafilokokozy, tj. zatrucia wywoływane przez enterotoksyny gronkowcowe, Staphylococcus, a ściślej przez enterotoksyny gronkowcowe oporne na trawienie.

3) Botulizm, tj. zatrucie jadem laseczki kiełbasianej, Clostridium botulinum, lub rzadziej przez toksyny Cl. perfringens typ A.

Czynniki etiologiczne

4) Bakterie warunkowo chorobotwórcze: Escherichia coli, Proteus vulgaris, Campylobacter foetus, Yersinia enterocolica, Bacillus cereus i inne. Ta ostatnia grupa zatruć występuje na terenie naszego kraju znacznie rzadziej i w wyjątkowych sytuacjach.

• Nośnikami bakterii lub ich toksyn mogą być: lody i ciastka, mięso i wyroby mięsne, konserwy (beztlenowce), soki owocowe, mleko i jego przetwory, woda z niewłaściwych źródeł (miejsc), skorupka jaj ptasich, zbyt długo przetrzymywane pokarmy.

• Do nośników (dróg szerzenia się) bakterie dostają się z rezerwuaru i źródeł jakimi są ludzie chorzy, nosiciele, zwierzęta (także nosiciele lub chore).

• W zatruciach pokarmowych postępowanie lecznicze, epidemiologiczne i profilaktyczne jest takie jak przy opracowaniu ognisk epidemii (patrz wyżej).

4