OPRACOWANIE OGNISKA
EPIDEMII I ZATRUCIA
POKARMOWEGO

•

Pracownik ochrony zdrowia

niezależnie od specjalności może

stanąć wobec konieczności

działania po stwierdzeniu

wystąpienia epidemii jakiejkolwiek

choroby lub ogniska zatrucia

pokarmowego.

•

Najczęściej dotyczy to rodzin lub grup
ludzi żyjących w stałych miejscach
zamieszkania Wobec nasilenia letniej
turystyki i organizacji obozów letnich
dla młodzieży oraz wczasów dla osób
dorosłych, jeszcze dość często mają
miejsce masowe zatrucia pokarmowe
lub epidemie niektórych chorób, właśnie
w tych czasowych skupiskach ludzi.

•

Na opiekunów medycznych nałożony
jest obowiązek zapobiegania a w razie
pojawienia się choroby odpowiednio
szybkiej organizacji likwidacji takich
zagrożeń.

•

Formalnie do podstawowych
obowiązków zalicza się między
innymi umiejętność opracowania
ogniska epidemii i jego likwidacji.

•

Lekarze i pielęgniarki, są
najważniejszym ogniwem
warunkującym powodzenie szybkiego
opracowania ogniska.

•

Przeważnie polega to na tym, że do
lekarzy rodzinnych, do lekarzy
Pogotowia Ratunkowego, Izb
Przyjęć Szpitali, Poradni, Ośrodków
Zdrowia, zgłaszają się osoby z
objawami choroby zakaźnej.

Jeżeli lekarz stwierdza nietypowo

dużą ilość zgłoszeń przypadków tej

samej choroby (w tym samym

czasie i miejscu),

•

to po udzieleniu pomocy chorym i

ich izolacji,

•

zawiadamia o tym swego

zwierzchnika oraz najbliższą stację

sanitarno-epidemiologiczną,

•

i jeśli trzeba Pogotowie Ratunkowe.

•

Należy pamiętać, że określenie
"nietypowo duża ilość" jest pojęciem
względnym. W przypadku zatruć
pokarmowych będzie to " od 4
przypadków wzwyż”, w przypadku
cholery (choroba kwarantannowa)
nawet 1 przypadek.

Najczęstszymi przyczynami
krótkotrwałych ognisk epidemii
w Polsce są:

•

1) zatrucia pokarmowe - w
najróżniejszych postaciach i w
różnych sytuacjach;

•

2) wybuchy specyficznych epidemii
w środowiskach dziecięcych;

•

3) epidemie zakażeń
wewnątrzszpitalnych.

Ognisko epidemii

•

Za ognisko epidemii uważa się dany
biotop (mikrobiotop), tj. chorych (lub
jednego chorego na chorobę wysoko
zakaźną, jak np. cholera), ich najbliższe
otoczenie - osoby i przedmioty (ubrania,
naczynia i in.), z którymi stykali się oraz
środowisko ich życia, jak np. pokój,
mieszkanie, miejsce pracy, sala chorych.

W razie wybuchu epidemii którejkolwiek z chorób
zakaźnych, obejmującej niewielką liczbę ludzi, w
której łatwo zlokalizować źródło i drogi szerzenia
się, lekarza obowiązuje określona kolejność

postępowania mająca na celu:

•

a) wykrycie chorych,

•

b) wykrycie czynnika
etiologicznego, czyli weryfikacja
wstępnego rozpoznania,

•

c) likwidację ogniska

1) Udzielenie pierwszej
pomocy lekarskiej chorym
oraz izolacja ich od zdrowych
ludzi w szpitalu zakaźnym, w
wydzielonej sali, w specjalnej
izolatce, w odosobnionym
miejscu, w terenie.

2 Jeśli objawy choroby są
ostre, niepokojące to
zawiadamia się najbliższą
stację pogotowia
ratunkowego. Obowiązkiem
jest też zawiadomienie
najbliższej terenowej stacji
sanitarno-epidemiologicznej i
pomoc w opanowaniu
sytuacji.

3) Wykrywanie dalszych
chorych i osób podejrzanych o
daną chorobę przez:

a) zbieranie wywiadów o

ukierunkowaniu
epidemiologicznym od
zgłaszających się lub
ujawnionych chorych

b) poszukiwaniu
nieujawnionych (wczesnych,
nietypowych) przypadków
określonej choroby.

4) Zabezpieczenie i
zniszczenie
prawdopodobnych nośników
(po pobraniu prób do badań)
zakażenia, takich jak
pokarmy, mleko, mięso i
przeprowadzenie dezynfekcji
(jeśli zachodzi taka
potrzeba).

5) Weryfikacja wstępnego
rozpoznania choroby przez badania
laboratoryjne, mikrobiologiczne
(bakteriologiczne) i serologiczne,
celem wykrycia gatunku zarazka,
jego toksyn lub innego czynnika
(grzyby, pestycydy, inne związki
chemiczne) w wydzielinach,
wydalinach lub w pożywieniu (woda,
mleko, konserwy, mięso).

6) Przez ok. 14 dni prowadzi
się obserwację ludzi i
środowiska w miejscu
zlikwidowanego ogniska

7) Wykrywanie
nosicieli (ewentualnie
zakażeń utajonych), np.
gronkowców
(Staphylococcus), pałeczek z
rodzajów Salmonella i
Shigella, maczugowców
błonicy, przez pobieranie i
posiewy odpowiednich
materiałów

8)Zaostrzenie norm higieny

żywności i technologii
przygotowywania żywności
(poszukiwanie " punktów
krytycznych "), szczególnie w
jednostkach zbiorowego żywienia.

Należy przeprowadzać
bakteriologiczne badania wody.

9. Epidemiologiczna analizę
w populacji i środowisku z
okresu wybuchu epidemii.

Zatrucia
pokarmowe

Etiologia

•

Zatrucia o etiologii zakaźnej mogą
być wywoływane przez wirusy,
bakterie i ich toksyny, riketsje,
pasożyty , pierwotniaki.

•

Szczególnymi przypadkami zatruć
pokarmowych o etiologii "
biologicznej" są zatrucia grzybami.

Etiologia

•

Zatrucia o etiologii chemicznej
najczęściej są powodowane przez
różnego rodzaju zanieczyszczenia
żywności środkami chemicznymi
( jak n.p. konserwanty, barwniki,
antybiotyki, pestycydy).

Epidemiologia w Polsce

•

Najczęstsze są jednakże zatrucia
pokarmowe pochodzenia
bakteryjnego. Zatrucia te w
naszym kraju stanowią poważny
problem epidemiologiczny,
szczególnie w okresie lata i
wczesnej jesieni.

Epidemiologia w Polsce

•

W 2000 r. zanotowano 22799
zakażeń Salmonellą, 121 czerwonki
bakteryjnej (Shigella) i 3990 innych
zakażeń bakteryjnych
pokarmowych

Definicja

•

Zatrucie pokarmowe (intoxicatio
alimentaris, gastroenteritis acuta) o
etiologii zakaźnej to ostra choroba
żołądka i jelit występująca po krótkim
(30 min. – 2 godz.) lub dłuższym (3-10
godz.) czasie od spożycia pokarmów
zakażonych drobnoustrojami lub ich
toksynami

Definicja

•

Większe opóźnienie objawów zatrucia
występują w botuliźmie (zatrucie jadem
pałeczki kiełbasianej – Clostridium
botulinum). Należy pamiętać, że
zatrucie pokarmowe o nieco innych
objawach może wystąpić po spożyciu
trujących grzybów lub pokarmów
(owoce) z pestycydami.

Wspólne objawy

•

biegunka,

•

bóle brzucha,

•

nudności, wymioty (często gwałtowne),

•

bóle i zawroty głowy,

•

niekiedy podwyższona ciepłota ciała,

•

osłabienie,

•

odwodnienie i w skrajnych sytuacjach

stany zagrożenia życia na tle zaburzeń

wodno - elektrolitowych.

Czynniki etiologiczne

1) Salmonelozy, tj. zatrucia wywoływane

przez endotoksyny pałeczek rodzaju

Salmonella (z wyłączeniem pałeczek

durowych), najczęściej S. typhimurium i

S. enteritidis, i inne gatunki, tzw.

“odzwierzęce”). Jeszcze rzadziej zatrucia

pokarmowe wywołują niektóre gatunki

Shigella, tj. Sh. sonnei i Sh. flexneri.

Czynniki etiologiczne

2) Stafilokokozy, tj. zatrucia

wywoływane przez enterotoksyny
gronkowcowe, Staphylococcus, a
ściślej przez enterotoksyny
gronkowcowe oporne na trawienie.

3) Botulizm, tj. zatrucie jadem

laseczki kiełbasianej, Clostridium
botulinum, lub rzadziej przez
toksyny Cl. perfringens typ A.

Jad kielbasiany

•

Toksyna wytwarzana przez
bakterię Clostridium botulinum jest
jedną z najsilniejszych trucizn,
jakie zna ludzkość. Zaledwie 1g
oczyszczonej neurotoksyny
botulinowej może zabić ok. 1
miliona ludzi.

•

Z drugiej zaś strony, botulina jest
pierwszą biologiczną trucizną
dopuszczona przez

FDA

do stosowania

w terapii szeregu zaburzeń
neurologicznych np. porażeniu
mózgowym. W leczeniu stosuje się
bardzo niewielkie stężenia toksyny typu
A - około 0,005% śmiertelnej doustnej
dawki.

Czynniki etiologiczne

4) Bakterie warunkowo

chorobotwórcze: Escherichia coli,
Proteus vulgaris, Campylobacter
foetus, Yersinia enterocolica,
Bacillus cereus i inne. Ta ostatnia
grupa zatruć występuje na terenie
naszego kraju znacznie rzadziej i
w wyjątkowych sytuacjach.

•

Nośnikami bakterii lub ich toksyn

mogą być: lody i ciastka, mięso i

wyroby mięsne, konserwy

(beztlenowce), soki owocowe,

mleko i jego przetwory, woda z

niewłaściwych źródeł (miejsc),

skorupka jaj ptasich, zbyt długo

przetrzymywane pokarmy.

•

Do nośników (dróg szerzenia się)
bakterie dostają się z rezerwuaru i
źródeł jakimi są ludzie chorzy,
nosiciele, zwierzęta (także
nosiciele lub chore).