PRZEGLĄD ORZECZNICTWA ETPCZ W SPRAWACH POLSKICH

październik - listopad - grudzień 2008 r.

PRZEGLĄD

ORZECZEŃ EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU PRAW CZŁOWIEKA

W SPRAWACH POLSKICH

październik - listopad – grudzień 2008

I. Informacje wstępne

II. Streszczenia wybranych wyroków (tłumaczenia robocze)

I. Informacje wstępne

PAŹDZIERNIK 2008

W październiku 2008 r. ETPCz ogłosił dwanaście wyroków w sprawach polskich. W dwóch sprawach Trybunał orzekł, iż doszło do naruszenia prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego zagwarantowanego w art. 5 ust. 3 Konwencji na skutek przewlekłego stosowania tymczasowego aresztowania:

• Guziuk przeciwko Polsce, skarga nr39469/02;

• Hagen przeciwko Polsce, skarga nr 7478/03;

W kolejnych dwóch sprawach Trybunał nie dopatrzył się naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji:

• Kuśnierczak przeciwko Polsce, skarga nr 19961/05;

• Rażniak przeciwko Polsce, skarga nr6767/03.

Trybunał orzekł, iż w sześciu przedłożonych mu sprawach doszło do naruszenia art. 6 Konwencji gwarantującego każdemu prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd w rozsądnym terminie:

• Gnatkowska przeciwko Polsce, skarga nr23789/04;

• Helwig przeciwko Polsce, skarga nr 33550/02;

• Jerzak przeciwko Polsce, skarga nr 29360/06;

• Łakomiak przeciwko Polsce, skarga nr 28140/05;

• Nowak przeciwko Polsce, skarga nr 38426/03;

• Ratyńska przeciwko Polsce, skarga nr 12253/03.

W sprawie :

• Dublas przeciwko Polsce, skarga nr48247/06

Trybunał dopatrzył się nadmiernie długotrwałego stosowania tymczasowego aresztowania i przewlekłości postępowania sądowego. Trybunał orzekł naruszenie art. 5 ust. 3 i art. 6 ust. 1 Konwencji.

W sprawie :

• Skibińscy przeciwko Polsce, skarga nr 52589/99

Trybunał zasądził kwotę 15 tys. euro tytułem odszkodowania i 5 tys euro tytułem zadośćuczynienia za stwierdzone w wyroku z dnia 14 listopada 2006 r. naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji (naruszenie prawa do poszanowania mienia).

LISTOPAD 2008

W listopadzie 2008 r. ETPCz ogłosił dziesięć wyroków w sprawach polskich, z czego cztery wyroki dotyczyły spraw o naruszenie art. 5 ust 3 Konwencji (zarzut nadmiernie długotrwałego stosowania tymczasowego aresztowania):

• Cynarski przeciwko Polsce, skarga nr 30049/06;

• Bruczyński przeciwko Polsce, skarga nr 19206/03;

• Muszyński przeciwko Polsce, skarga nr 24613/04;

• Janulis przeciwko Polsce, skarga nr 20251/04.

W ostatnim z wymienionych wyroków Trybunał orzekł dodatkowo naruszenie art. 8 Konwencji w związku z naruszeniem prawa do poszanowania tajemnicy korespondencji osadzonego.

Również naruszenie art. 8 Konwencji, ale tym razem w kontekście naruszenia prawa do poszanowania życia rodzinnego osadzonego, Trybunał orzekł w sprawie :

• Kozłowski przeciwko Polsce, skarga nr 12269/0 (streszczenie wyroku przedstawiono w punktcie II ).

Kolejnych pięć wyroków dotyczyło naruszenia art. 6 Konwencji gwarantującego prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez sąd w rozsądnym terminie:

• Bartczak przeciwko Polsce, skarga nr 15629/02;

• Demski przeciwko Polsce, skarga nr 22695/03;

• Graczyk przeciwko Polsce, skarga nr 21246/05;

• Wierzba przeciwko Polsce, skarga nr 20315/04;

• Wilkowicz przeciwko Polsce, skarga nr 74168/01. W sprawie tej Trybunał orzekł również naruszenie prawa do poszanowania mienia gwarantowanego w art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

GRUDZIEŃ 2008

W grudniu 2008 r.ETPCz ogłosił szesnaście wyroków w sprawach polskich. Po raz drugi od uznania przez Polskę w 1993 r. jurysdykcji Trybunału zapadł wyrok stwierdzający, iż Polska naruszyła prawo do życia zagwarantowane w art. 2 Konwencji:

• Dzieciak przeciwko Polsce, skarga nr 77766/01

(Po raz pierwszy Trybunał orzekł naruszenie przez Polskę art. 2 Konwencji w wyroku z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie Byrzykowski przeciwko Polsce, skarga nr 11562/05).

Wyrok z uwagi na wagę naruszenia przedstawiono w punkcie II „Wybrane orzeczenia ETPCz - streszczenie stanu faktycznego sprawy i argumentacji”.

W czterech sprawach Trybunał orzekł naruszenie art. art. 5 ust 3 Konwencji(zarzut nadmiernie długotrwałego stosowania tymczasowego aresztowania) :

• Gulczyński przeciwko Polsce, skarga nr 33176/06

• Janicki przeciwko Polsce, skarga nr35831/06

• Marecki przeciwko Polsce, skarga nr20834/02

• Wojciechowski przeciwko Polsce, skarga nr5422/04

Trybunał orzekł, iż w 12 sprawach doszło do przewlekłości postępowań sądowych, co stanowi złamanie art. 6 § 1 Konwencji gwarantującego prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd w rozsądnym terminie:

• Chmielecka przeciwko Polsce, skarga nr 19171/03

• Jagiełło przeciwko Polsce, skarga nr 8934/05

• Klewinowski przeciwko Polsce, skarga nr43161/04

• Krzewski przeciwko Polsce, skarga nr 11700/04

• Kufel przeciwko Polsce, skarga nr 9959/06

• Ludwiczak przeciwko Polsce, skarga nr31748/06

• Pawlak przeciwko Polsce, skarga nr 46887/06

• Pióro i łukasik przeciwko Polsce, skarga nr 8362/02

• Poznańska przeciwko Polsce, skarga nr 822/05

• Serafin przeciwko Polsce, skarga nr 51123/07

• Śliwa przeciwko Polsce, skarga nr 10265/06

• Zakrzewska przeciwko Polsce, skarga nr 49927/06

Jedna ze spraw dotyczyła naruszenia prawa do poszanowania życia rodzinnego (brak kontaktu z dzieckiem) zagwarantowanego w art. 8 Konwencji. Trybunał nie dopatrzył się jednak naruszenia art. 8 Konwencji :

• Kaleta przeciwko Polsce, skarga nr11375/02

W sprawie

• Frankowicz przeciwko Polsce, skarga nr53025/99 Trybunał orzekł złamanie prawa do wolności wyrażania opinii zagwarantowanego w art. 10 Konwencji (streszczenie wyroku w pkt II) - wyrok nieprawomocny

II. Streszczenia wybranych wyroków.

Zob. Dzieciak przeciwko Polsce,

wyrok Czwartej Sekcji ETPCz z dnia 9 grudnia 2008 r.

skarga nr 77766/01

Zarzut pogwałcenia prawa do życia

NIEZAPEWNIENIE OSADZONEMU WŁAŚCIWEJ OPIEKI LEKARSKIEJ NA SKUTEK CZEGO OSADZONY ZMARŁ ORAZ NIEPRZEPROWADZENIE W SPOSÓB PRAWIDŁOWY ŚLEDZTWA W SPRAWIE USTALENIA OSÓB ODPOWIEDZIALNYCH ZA ŚMIERĆ OSADZONEGO STANOWI NARUSZENIE PRAWA DO ŻYCIA GWARANTOWANEGO W ART. 2 KONWENCJI

Art. 2 Konwencji

1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy wypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.

2. 2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastapi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:

1. w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

2. w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

3. w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

1. Stan faktyczny sprawy.

W dniu 17 września 1997 r. skarżący został zatrzymany przez Policję. Dnia 18 stycznia 1997 r. Sąd Rejonowy w Warszawie postanowił o tymczasowym aresztowaniu skarżącego w świetle uzasadnionego podejrzenia, iż skarżący był członkiem zorganizowanej grupy przestępczej, w ramach której rekrutował osoby do przerzutu narkotyków. Stosowanie tymczasowego aresztowania było wielokrotnie przedłużane. W dniu 22 lipca 1998 r. skarżący był diagnozowany przez kardiologa. W dniu 8 września Komisja Lekarska uznała, że nie ma przeciwwskazań do stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania z uwagi na możliwość hospitalizacji w oddziale szpitalnym aresztu. We wrześniu 1998 r. Sąd Okręgowy w Warszawie rozstrzygnął w przedmiocie tymczasowego aresztowania.. W styczniu 1999 r. skarżący był badany przez prywatnego lekarza, który zalecił koronografię. W lutym 1999 r. Komisja Lekarska ponownie uznała, że nie ma przeciwwskazań do stosowania wobec skarżącego tymczasowego aresztowania, o ile jednak w areszcie jest oddział szpitalny i można zagwarantować osadzonemu leczenie. W dniu 4 sierpnia 1999 r. skarżący był ponownie badany przez lekarza prywatnego, który potwierdził konieczność wykonania koronografii. Władze więzienne nie wyraziły zgody na wykonanie zabiegu. Skarżący wystąpił ze skargą na odmowę zgody na leczenie do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W dniach 18 – 31 sierpnia 1999 r. skarżący był hospitalizowany w oddziale szpitalnym aresztu. W dniu 23 sierpnia 1999 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania i oddalił wniosek skarżącego o jego uchylenie ze względu na zły stan zdrowia. W dniu 16 września 1999 r. Sąd ponownie przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania wskazując w na uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. W październiku 1999 Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił sprawę do Prokuratury w celu połączenia postępowania z inną sprawą dotyczącą przestępczości zorganizowanej.

W dniu 2 listopada 1999 r. władze więzienne odpowiedziały Helsińskiej Fundacji, że skarżący był wielokrotnie badany przez lekarzy, a koronografia jest tylko jedną z różnych form możliwych sposobów leczenia. Wskazały również, że skarżący przebywa w areszcie, gdzie jest oddział szpitalny, a w razie konieczności skarżący będzie leczony w szpitalu cywilnym. W dniu 19 listopada 1999 r. skarżący został przetransportowany do aresztu w Łodzi, gdzie nie było oddziału szpitalnego. Skarżący podnosił, że była to reakcja na jego skargę do Helsińskiej Fundacji. W marcu 2000 r. skarżący stracił świadomość i został przewieziony do Szpitala Więziennego w Łodzi. Również w marcu 2000 r. Sąd Okręgowy w Warszawie przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania wskazując dodatkowo w uzasadnieniu, że wymaga tego stopień skomplikowania sprawy, wysokość grożącej kary i potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd wskazał na brak dowodów uzasadniających potrzebę uchylenia stosowania tymczasowego aresztowania ze względu na stan zdrowia skarżącego i innych współoskarżonych. W dniu 3 październiku Sąd Apelacyjny przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania do lutego 2001 r. W dniu 4 października 2000 r. skarżący został przebadany w Szpitalu Uniwersyteckim w Łodzi. Wyniki badań wskazywały na zły stan zdrowia zagrażający życiu skarżącego. W listopadzie Sąd Apelacyjny utrzymał postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. W dniu 7 grudnia 2000 r. skarżący był badany przez lekarza ze Szpitala Uniwersyteckiego w Łodzi, który wskazał na konieczność przeprowadzenia operacji w szpitalu innym niż więzienny. Zaświadczenie lekarskie z 24 stycznia 2001 r. wydane przez lekarza Szpitala Więziennego w Łodzi potwierdzało konieczność operacji. W tym samym dniu skarżący został przewieziony do Instytutu Kardiologii w Aninie, gdzie został operowany. Skarżący ponownie wielokrotnie występował o uchylenie tymczasowego aresztowania z uwagi na zły stan zdrowia. W dniu 6 lutego 2001 r. Sąd przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania bez odnoszenia się w uzasadnieniu do stanu zdrowia skarżącego. W kwietniu 2001 r. skarżący był ponownie badany przez lekarzy z Instytutu Kardiologii w Aninie, którzy byli zgodni co do konieczności operacji laserowej serca. W maju 2001 r. Sąd Apelacyjny przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania wskazując w uzasadnieniu, ze tymczasowe aresztowanie jest stosowane przez 3 lata i 6 m-cy w związku z czym konieczne jest jak najszybsze wyznaczenie rozprawy i planowanie postępowania w sposób zgodny z przepisami kpk i art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który gwarantuje prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.

Instytut Kardiologii w Aninie wyznaczył termin operacji na 27 lipca 2001 r. Skarżący podnosił, że nie został o tym fakcie poinformowany. W sierpniu i we wrześniu 2001 r. skarżący był hospitalizowany z powodu zapalenia płuc.

W dniu 5 września 2001 r. Instytut Kardiologii w Aninie wysłał drugi list z informacją, że kolejna data operacji została wyznaczona na 21 września 2001 r. Skarżący zarzucił, że list przekazano mu już po dacie wyznaczonej operacji. Na kopii koperty przekazanej przez żonę skarżącego widnieje data wysłania 10 września i data wpływu do aresztu 11 września (Sekretariat, Areszt Śledczy, Warszawa, 11 Wrz. 2001) oraz pieczęć Ocenzurowano 24.09.01. Instytut Kardiologii w Aninie wyznaczył kolejną datę operacji na 26 października 2001 r. Zawiadomienie o nowym terminie operacji obrońca skarżącego osobiście przedłożył w areszcie śledczym.

W dniu 1 października 2001 r. skarżący był ponownie badany przez Komisję Lekarską, która orzekła, iż skarżący powinien zostać poddany operacji w Instytucie Kardiologii w Aninie wyznaczonej na dzień 26 października 2001 r. Opinia Komisji Lekarskiej nie została wysłana do Sądu. W dniu 12 października 2001 r. lekarz szpitala w Areszcie Śledczym Mokotów, który znał tresc opinii Komisji Lekarskiej z dn. 1 października 2001r. sporządził i przekazał do Sądu opinię, że skarżący może uczestniczyć w rozprawie. W dniu 16 października 2001 r. Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoczął rozprawę, w której obok skarżącego przesłuchiwano 44 współoskarżonych. Skarżący był przesłuchiwany ponownie w dniu 19 października 2001 r. W dniu 22 października 2001 r. skarżący został doprowadzony na salę rozpraw, gdzie stracił świadomość. Wezwano karetkę, która o godz. 9 30 odwiozła go do oddziału szpitalnego w Areszcie Śledczym Mokotów. Został przebadany przez lekarza, który stwierdził, że skarżący nie jest w stanie uczestniczyć w rozprawie oraz, że nie ma konieczności leczenia w szpitalu cywilnym. Rozpoczęcie rozprawy opóźniono. Sędzią Przewodniczący zadzwonił do Aresztu Śledczego oraz do Instytutu w Aninie w celu uzyskania informacji o stanie zdrowia skarżącego. Sędzia został poinformowany, ze skarżący w dniu 1 października 2001 r. był badany przez Komisję Lekarską, która w opinii stwierdziła, że skarżący powinien być poddany operacji w Instytucie w Aninie, a pobyt w areszcie stanowi zagrożenie dla zdrowia. Sędzia został poinformowany przez Instytut Kardiologii w Aninie, ze data operacji skarżącego została wyznaczona na 26 października 2001r. W tym samym dniu Sąd zdecydował o przesłuchaniu skarżącego w odrębnym postępowaniu z uwagi na stan jego zdrowia oraz postanowił przetransportować skarżącego w dniu 26 października 2001 r. do Instytutu Kardiologii w Aninie w celu umożliwienia przeprowadzenia operacji. Skarżący zmarł w dniu 25 października 2001 r. W dniu 8 listopada Sąd Okręgowy w Warszawie umorzył postępowanie w sprawie skarżącego.

W dniu 30 października 2001 r. wdowa po skarżącym wystąpiła do Prokuratury Okręgowej w Warszawie z wnioskiem o wszczęcie śledztwa w sprawie śmierci męża. W dniu 12 listopada 2001 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wystąpiła z podobnym wnioskiem wskazując, że skarżącemu nie zapewniono odpowiedniej opieki lekarskiej.

W dniu 31 października 2001 r. Akademia Medyczna w Warszawie po przeprowadzeniu badań post mortem wydała opinię, że przyczyną śmierci skarżącego był zawał spowodowany zaawansowanym stanem choroby serca. W dniu 20 grudnia 2001 r. Prokurator Prokuratury Okręgowej w Warszawie wszczął śledztwo w celu wyjaśnienia, czy śmierć skarżącego była następstwem zaniedbań lekarzy zatrudnionych w Areszcie Śledczym Warszawa - Mokotów. Prokurator przesłuchał wdowę po skarżącym, Dyrektora Szpitala Więziennego w Warszawie, lekarza, który badał skarżącego w latach 1997, 1998, 1999 i 2001 r. W dniu 29 marca 2002 r. prokurator przesłuchał lekarza zatrudnionego w szpitalu więziennym, w którym skarżący był leczony od 10 września 2001 r. Lekarz stwierdził tak jak poprzedni przesłuchiwani, że nie wierzy w to, iż skarżący symulował, uskarżał się nadmiernie lub nie stosował się do zaleceń lekarzy.

Prokurator przesłuchał lekarza z oddziału szpitalnego Aresztu Śledczego Warszawa-Mokotów, który w dniu 27 września 2001 r. w karcie pacjenta odnotował, że Instytut w Aninie w liście z dnia 5 września 2001 r. poinformował o wyznaczeniu skarżącemu datę operacji na dzień 21 września 2001 r.. Lekarz nie przypominał sobie, czy wcześniej list czytał i zeznał, że przekazał list do właściwych służb więziennych z uwagi na konieczność sporządzenia opinii przez Komisję Lekarską. Żona skarżącego informowała administrację Instytutu w Aninie o problemach z dostarczeniem informacji o planowanej operacji skarżącego. Administracja Instytutu Kardiologii kontaktowała się z Aresztem Śledczym, gdzie uzyskała informację, że decyzja o zwolnieniu skarżącego nie zostanie podjęta wcześniej niż 26 października 2001 r. Prokurator przesłuchał lekarzy opiekujących się skarżącym tuż przed datą zgonu. W dniu 22 października 2001 r. o godz. 9 30 skarżący został przywieziony z sali sądowej z bólami w klatce piersiowej. Zrobiono EKG i podano leki. W związku z tym, że stan skarżącego był stabilny nie został skierowany do szpitala. W tym samym dniu o godz. 15 33 skarżący stracił przytomność i został wyniesiony z celi na noszach. Wezwano pogotowie i odwieziono skarżącego do szpitala.

Prokurator umorzył postępowanie, gdyż „zebrane dowody nie pozwalają na uznanie za prawdziwe twierdzenia, że śmierć skarżącego była wynikiem działań lub zaniechań osób trzecich”. Wdowa po skarżącym przy wsparciu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wniosła zażalenie na postanowienia o umorzeniu śledztwa. W dniu 19 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zażalenie oddalił. W dniu 12 lipca 2001 r. wdowa po skarżącym wystąpiła do Sądu Okręgowego w Warszawie o odszkodowanie w związku ze śmiercią męża. W dniu 26 stycznia Sąd Okręgowy w Warszawie powództwo oddalił w uzasadnieniu wskazując, że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, jeśli nie można ustalić związku przyczynowo – skutkowego między działaniem lub zaniechaniem służb więziennych a śmiercią skarżącego. W dniu 14 listopada Sąd Apelacyjny w Warszawie apelację oddalił.

2. Zarzuty skarżącego

Skarżący podniósł zarzut nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz przewlekłego stosowania tymczasowego aresztowania. Wdowa po skarżącym zarzuciła, iż śmierć jej męża tymczasowo aresztowanego była wynikiem nieprawidłowego leczenia.

3. Rozstrzygnięcie ETPCz wraz ze streszczeniem argumentacji.

Trybunał odnotował, że od chwili aresztowania we wrześniu 1997 r. do momentu śmierci w październiku 2001 r. stan zdrowia skarżącego cierpiącego na chorobę sercową ulegał systematycznemu pogorszeniu w miarę upływu kolejnych lat tymczasowego aresztowania. Rząd Polski przyznał, że władze krajowe miały świadomość złego stany zdrowia oskarżonego, potrzeby okresowych hospitalizacji, opieki medycznej, operacji w szpitalu cywilnym. W/g Trybunału przetransportowanie skarżącego do Aresztu Śledczego w Łodzi, gdzie nie było oddziału szpitalnego pomimo, iż zgodnie z opinią Komisji Lekarskiej stan zdrowia skarżącego wymagał umieszczenia go w areszcie z oddziałem szpitalnym wskazuje, iż władze krajowe nie miały na celu zapewnienia właściwej opieki lekarskiej skarżącemu. Trybunał zauważył, że działanie te zostały podjęte wobec skarżącego po tym, jak wystąpił on ze skargą do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na brak właściwej opieki lekarskiej w areszcie śledczym. W pinii Trybunału przetransportowanie do Aresztu Śledczego w Łodzi, gdzie nie było oddziału szpitalnego było formą dodatkowej kary. Trybunał zaznaczył również, iż właśnie po przetransportowaniu do Aresztu Śledczego w Łodzi stan zdrowi skarżącego uległ gwałtownemu pogorszeniu.

Trybunał wskazał, ze niepodważalne jest, iż Instytut Kardiologii w Aninie wyznaczył trzy daty operacji skarżącemu. ( 27.07. 21.09 i 26.10 2001 r.). Władze krajowe nie przedstawiły przekonywujących wyjaśnień, dlaczego skarżący nie został przetransportowany na dwie pierwsze operacje. Trybunał zauważył również, że przekazanie listu informującego o wyznaczeniu operacji na dzień 21.09.2001 r. wysłanego w dniu 5.09.2001 r. zostało opóźnione z winy prokuratora do 24.09.2001 r. z uwagi na cenzurę.

Trybunał wytknął brak właściwego obiegu informacji z uwagi na fakt, że Sąd wydając postanowienie o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania nie znał treści opinii Komisji Lekarskiej wydanej w dniu 1 października 2001 r., zgodnie z którą skarżący powinien być poddany operacji w Instytucie w Aninie, a pobyt w areszcie stanowi zagrożenie dla jego zdrowia. Przedłożono do Sądu jedynie opinię lekarską doktora z aresztu śledczego, która była sprzeczna z wcześniej wydaną opinią Komisji Lekarskiej. Trybunał wytknął również brak wystarczających wyjaśnień co do zajść w dniu 22 października 2001 r., czyli dnia śmierci skarżącego oraz wskazał, że w dniach 16, 18 i 19 października 2001 r. skarżący był całkowicie pozbawiony opieki lekarskiej. Trybunał zarzucił również, że Sąd krajowy przy wydawaniu kolejnych postanowień o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania nie odnosił się o stanu zdrowia skarżącego.

Następnie Trybunał wskazał, że zgodnie z ust. 1 art. 2 Państwo ma obowiązek nie tylko powstrzymania się od zamierzonego i bezprawnego pozbawiania życia, ale również powinno podejmować kroki w celu ochrony życia osób podlegających jego jurysdykcji. (zob. L.C.B przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, wyrok z dnia 9 czerwca 1998 r., Raport 1998-III, str. 1403, § 36, Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, wyrok z dnia 28 października 1998 r. § 115).

Trybunał przypomniał, że zgodnie z wcześniejszą linią orzeczniczą, jeśli tymczasowo aresztowany w chwili zatrzymania jest zdrowy, a w momencie zwolnienia jego stan zdrowia jest pogorszony, to władze krajowe mają obowiązek wyjaśnić przyczyny takiego stanu rzeczy. W przypadku śmierci osadzonego na władzach ciąży szczególny obowiązek wyjaśnienia okoliczności zgonu (zob. Keenan przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 27229/95, § 91, ECHR 2001 –III).

Ponadto Trybunał podkreślił, że warunki, w jakich osadzony jest przetrzymywany, nie mogą negatywne wpływać na jego stan zdrowia i muszą zapewniać poszanowanie godności osadzonego (zob. Kudła przeciwko Polsce, wyrok z dnia 26 października 2000 r., skarga nr 30210/96 § 69).

Równocześnie Trybunał zaznaczył, że nie można interpretować przepisów Konwencji w ten sposób, że pogorszenie stanu zdrowia osadzonego powinno automatycznie skutkować zwolnieniem z aresztu. Jednakże na Państwie ciąży obowiązek zapewnienia właściwej opieki lekarskiej osadzonym (zob. Hurtado przeciwko Szwajcarii, wyrok z dnia 28 stycznia 1994 r. § 79).

Trybunał podsumował, że argumentacja władz krajowych nie była satysfakcjonująca, jeśli chodzi o wyjaśnienie nie podjęcia działań adekwatnych do poważnego stanu zdrowia skarżącego, ani jeśli chodzi o długotrwałość stosowania tymczasowego aresztowania. Co więcej, systematycznie pogarszający się stan zdrowia skarżącego wskazywał na niewłaściwość stosowania tymczasowego aresztowania.

Trybunał stwierdził, iż jakość i adekwatność czasowa opieki medycznej, którą świadczono skarżącemu w czasie 4 lat tymczasowego aresztowania stanowiła zagrożenie dla jego życia i zdrowia. W szczególności brak koordynacji pomiędzy podmiotami krajowymi, nie zapewnienie przewiezienia do szpitala na dwie wyznaczone operacje, nie informowanie w sposób właściwy sądu o stanie zdrowia skarżącego, nie zapewnienie skarżącemu dostępu do lekarza w ciągu ostatnich dni życia, a także nieuwzględnienie złego stanu zdrowia skarżącego przy przedłużaniu stosowania tymczasowego aresztowania oznaczają, że skarżącemu nie zagwarantowano właściwej opieki medycznej, co stanowi niewypełnienie przez Państwo obowiązku ochrony życia osób tymczasowo aresztowanych i tym samym naruszenie art. 2 Konwencji.

Trybunał orzekł również, że władze krajowe nie przeprowadziły śledztwa w sprawie śmierci skarżącego w sposób efektywny. Na niekompletny i nieadekwatny sposób prowadzenia śledztwa wskazuje fakt, że nie ustalono przebiegu wydarzeń, które miały miejsce w dniu śmierci skarżącego, co również stanowinaruszenie art. 2 Konwencji.

Trybunał zasądził wdowie po skarżącym 20 tys. euro tytułem zadośćuczynienia

Zob. Eryk Kozłowski przeciwko Polsce,

wyrok Czwartej Sekcji ETPCz z dnia 4 listopada 2008 r.

skarga nr 12269/02.

Zarzut naruszenia prawa do życia rodzinnego

NIEUZASADNIONA ODMOWA UDZIELENIA ZGODY NA WIDZENIA Z RODZINĄ STANOWI NARUSZENIE PRAWA OSADZONEGO DO POSZANOWANIA JEGO ŻYCIA RODZINNEGO ZAGWARANTOWANEGO W ART. 8 KONWENCJI

Art. 8 Konwencji

1.„Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2.Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez prawo i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”.

1. Streszczenie stanu faktycznego sprawy ( części dot. ograniczania widzeń z rodziną).

Skarżący został zatrzymany w dniu 17 czerwca 1999 r. pod zarzutem napadu rabunkowego i znieważenia policjanta. W dniu 18 czerwca Sąd Rejonowy w Szczecinie wydał postanowienie o tymczasowym aresztowaniu skarżącego wskazując na uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa oraz konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego. Sąd Okręgowy kilkakrotnie przedłużył tymczasowe aresztowanie powtarzając argumentację powołaną w postanowieniu Sądu Rejonowego.

Skarżący już w początkowym stadium tymczasowego aresztowania wielokrotnie występował z prośbą o udzielenie zgody na widzenia z rodziną nie precyzując jednak, o których członków rodziny chodzi. W lutym 2000 r. rodzice skarżącego poinformowali Sąd Rejonowy w Szczecinie, że od 8 miesięcy odmawia się im widzenia z synem i poprosili o podanie przyczyn odmowy. Zostali poinformowani, że powodem jest podejrzenie, iż wizyty mogą stanowić zagrożenie dla prawidłowego toku postępowania.

Z Karty Ewidencji Widzeń przedłożonej przez Rząd wynika, że w kwietniu 2000 r. doszło do widzenia skarżącego z rodziną. W grudniu 2000 r. skarżący ponownie wystąpił z prośbą o widzenie z rodziną w okresie świątecznym. W dniu 14 grudnia 2000 r. został poinformowany o wstrzymaniu wizyt z uwagi, iż mogą stanowić zagrożenie dla prawidłowego toku postępowania. W styczniu 2001 r. skarżący ponownie wystąpił z prośbą o widzenie z rodziną. Sąd Rejonowy w Szczecinie wydał zarządzenie o odmowie udzielenia widzenie powtarzając w uzasadnieniu, iż mogą one stanowić zagrożenie dla prawidłowego toku postępowania. Obrońca skarżącego wniósł odwołanie od tego postanowienia wskazując, że widzenie za szklanymi drzwiami w obecności strażnika na wzór widzenia, które miało już miejsce w kwietniu 2000 r. nie stanowiłoby zagrożenia dla prawidłowego toku postępowania. W dniu 15 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie odmówił rozpoznania odwołania wskazując, że prawo nie przewiduje możliwości wnoszenia odwołań od zarządzeń sądu w tej kategorii spraw. Od dnia 16 września 2001 r. skarżącemu zezwolono na widzenia z rodziną, które odbywały się regularnie raz/dwa razy w miesiącu.

Sąd Rejonowy w Szczecinie od lutego 2000 r. do lipca 2001 r. wydał sześć postanowień o odmowie osobistych kontaktów osadzonego z rodziną wskazując, że kontakt z rodziną mógłby doprowadzić do obstrukcji prawidłowego toku postępowania, bez dalszych wyjaśnień.

2. Zarzuty skarżącego.

Skarżący podniósł zarzut bezprawności (zarzut naruszenia art. 5 § 1 Konwencji) i przewlekłości tymczasowego aresztowania (zarzut naruszenia art. 5 § 3 Konwencji), przewlekłości postępowania sadowego (zarzut naruszenia art. 6 § 1 Konwencji) oraz złamania prawa do poszanowania życia rodzinnego (zarzut naruszenia art. 8 Konwencji).

3.Rozstrzygnięcie ETPCz wraz ze streszczeniem argumentacji.

Trybunał orzekł, że nie doszło do naruszenia art. 5 § 1 Konwencji, ponieważ skarżący został pozbawiony wolności zgodnie z polskimi przepisami kodeksu postępowania karnego, przez właściwy sąd oraz z uwagi na uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, co wypełnia konwencyjne warunki zgodnego z prawem pozbawienia wolności.

Trybunał odrzucił zarzut przewlekłości w stosowaniu tymczasowego aresztowania. Wprawdzie tymczasowe aresztowanie trwało 2 lata i 2 miesiące, ale w tym okresie skarżący odbywał karę pozbawienia wolności zasądzoną w innym postępowaniu.

Zarzut przewlekłości postępowania sądowego został odrzucony z uwagi na niewyczerpanie przez skarżącego krajowych środków odwoławczych.

Trybunał uznał zarzut naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego skarżącego i orzekł złamanie przez Polskę art. 8 Konwencji.

Trybunał wskazał, że ograniczenia w życiu rodzinnym i prywatnym są naturalnymi sankcjami wynikającymi z kary pozbawienia wolności. Nie oznacza to jednak, iż osadzony jest pozbawiony prawa do poszanowania życia rodzinnego. Władze krajowe powinny umożliwiać osadzonym kontakt z rodziną oraz pomagać osadzonemu w podtrzymywaniu kontaktów z najbliższą rodziną. Trybunał zaznaczył, że ograniczenia liczby udzielanych wizyt, widzenia w obecności funkcjonariusza więziennego, poddanie osadzonego specjalnemu rygorowi nie stanowią naruszenia praw osadzonego, o ile są stosowane zgodnie z prawem, realizują przewidziany w ust. 2 art. 8 Konwencji cel i są konieczne w społeczeństwie demokratycznym (§§ 67 -68).

Trybunał badając sprawę pod kątem naruszenia art. 8 Konwencji, a w szczególności prawa do poszanowania życia rodzinnego osadzonego ocenia zatem :

1)czy doszło do ingerencji w prawo do poszanowania życia rodzinnego;

2)czy ingerencja realizowała prawem przewidziane cele;

3)czy ingerencja była „konieczna w demokratycznym społeczeństwie.

Na państwie ciąży obowiązek wykazania, że ingerencja w prawa osadzonego była uzasadniona i proporcjonalna.

Ad.1)W obserwacjach Rząd Polski przyznał, że ograniczenia kontaktów osobistych skarżącego z rodziną stanowiły ingerencję w prawo do życia rodzinnego. Ograniczenia te wynikały jednak z konieczności zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, jako że członkowie rodziny skarżącego byli równocześnie świadkami w postępowaniu toczącym się przeciwko skarżącemu.

Ad.2) Trybunał zauważył, że wprawdzie skarżący był pozbawiony prawa widzenia z rodzicami w trakcie stadium postępowania sądowego, już po przesłuchaniu rodziców przez prokuratora, ale przychylił się do argumentacji, że ograniczenia w kontaktach z rodziną były podyktowane koniecznością ochrony porządku i zapobiegania przestępstwom.

Ad.3) Trybunał w celu udzielenia odpowiedzi, czy ingerencja w prawo osadzonego do poszanowania życia rodzinnego była „konieczna w demokratycznym społeczeństwie musiał zbadać, czy zachowano równowagę pomiędzy potrzebą zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a stopniem ograniczenia prawa do życia rodzinnego skarżącego.

Trybunał zauważył, że rodzice skarżącego nie mieli zgody na widzenia od momentu zatrzymania skarżącego tj. od 17 grudnia 1999 r. do kwietnia 2000 r. W maju i w lipcu 2000 r. odbyło się 5 wizyt. Od 3 września 2000 r. do września 2001 r., czyli ponad rok Sad nie wydał zgody na widzenia z rodziną.

Trybunał uznał, że w początkowym stadium postępowania odmowę udzielenia zgody na widzenia z rodziną można uznać za uzasadnioną i konieczną ze względu na potrzebę zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Jednak w późniejszym stadium sądy krajowe nie podjęły żadnych alternatywnych środków, żeby umożliwić skarżącemu kontakt z rodziną. np. poprzez udzielenie zgody na wizyty w asyście funkcjonariusza służby w więziennej, ograniczenia czasu odwiedzin, częstotliwości. (§77)

Trybunał biorąc pod uwagę długi okres pozbawienia prawa do kontaktów z rodzicami orzekł, iż zastosowany środek nie był konieczny w społeczeństwie demokratycznym dla ochrony porządku i zapobiegania przestępstwom. Trybunał stwierdził, że władze krajowe nie zachowały należytej równowagi pomiędzy zastosowanymi środkami ograniczającymi prawo skarżącego do życia rodzinnego, a prawnie usprawiedliwionymi celami tego ograniczenia i orzekł naruszenie przez władze krajowe art. 8 Konwencji (§§77 -78).

Zob. Frankowicz przeciwko Polsce,

wyrok Czwartej Sekcji ETPCz z dnia 16 grudnia 2008 r.

skarga nr 53025/99

złamanie prawa do wolności wyrażania opinii

WYMIERZENIE KARY DYSCYPLINARNEJ LEKARZOWI ZA KRYTYCZNĄ OPINIĘ NA TEAMT DZIAŁALNOŚCI ZAWODOWEJ INNEGO LEKARZA BEZ ZBADANIA JEJ ZASADNOŚCI I BEZ WZIĘCIA POD UWAGĘ CELU JEJ SFORMUŁOWANIA STANOWI NARUSZENIE WOLNOŚCI WYPOWIEDZI GWARANTOWANEJ W ART. 10 KONWENCJI

Artykuł 10 – Wolność wyrażania opinii

1 Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2 Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie

bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

1. Stan faktyczny sprawy.

Skarżący jest ginekologiem, który w 1995 r. założył działalność gospodarczą polegającą na sporządzaniu opinii lekarskich na temat przebiegu leczenia na życzenie klienta. W marcu 1996 r. skarżący przygotował opinię dotyczącą przebiegu i prawidłowości leczenia począwszy od 1980 r. na życzenie klienta JM. W opinii przygotowanej w oparciu o dokumentację leczenia szpitalnego oraz wyniki badań medycznych wykonanych z inicjatywy klienta wskazano nieprawidłowości w leczeniu. W grudniu 1996 r. Okręgowy Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej w Tarnowie wszczął postępowanie dyscyplinarne przeciwko skarżącemu, któremu zarzucił nieetyczne zachowanie polegające na dyskredytowaniu działalności zawodowej innego lekarza i tym samym złamanie art. 52 ust. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej : "Lekarz powinien zachować szczególną ostrożność w formułowaniu opinii o działalności zawodowej innego lekarza w szczególności nie powinien publicznie dyskredytować go w jakikolwiek sposób".

W czerwcu 1997 r. skarżący został uznany przez Okręgowy Sąd Lekarski za winnego nieetycznego zachowania i skazany na karę nagany. Skarżący odwołał się od tego wyroku do Naczelnego Sądu Lekarskiego podnosząc, że lekarz ma prawo do wygłaszania opinii zgodnie z posiadaną wiedzą i sumieniem oraz do informowania pacjenta, że był niewłaściwie leczony lub błędnie zdiagnozowany. Wskazał również, ze celem pracy lekarza powinno być dobro pacjenta, a nie solidarność zawodowa z innym lekarzem. Naczelny Sąd Lekarski podtrzymał wyrok sądu pierwszej instancji wskazując w uzasadnieniu, że działania skarżącego były wysoce szkodliwe nie tylko dla profesji medycznej, ale dla samego pacjenta, który może mieć poczucie niesprawiedliwości.

2. Zarzuty skarżącego

Skarżący podniósł zarzut naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego gwarantowanego w art. 6 Konwencji oraz prawa do swobody wypowiedzi przewidzianego w art. 10 Konwencji.

3. Rozstrzygnięcie ETPCz wraz ze streszczeniem argumentacji.

Trybunał przypomniał, że zgodnie z utrwalona linią orzeczniczą wolość słowa jest jedną z głównych podstaw demokratycznego społeczeństwa, warunkiem jego rozwoju i samorealizacji jednostki. Z zastrzeżeniem ust. 2 art. 10 Konwencji wolność słowa nie może ograniczać się do informacji i poglądów, które są odbierane przychylnie albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojętne, ale odnosi się również do wypowiedzi, które obrażają, oburzają, wprowadzają niepokój. Takie są wymogi pluralizmu, tolerancji i otwartości na inne poglądy, bez których demokratyczne społeczeństwo nie istniej (zob. Oberschlick v. Austria, wyrok z dnia 23 maja 1991 r., § 57 Seria A nr 204oraz Nielsen and Johnsen v. Nowary, skarga nr 23118/93, 43, ECHR 1999-VIII).

Następnie Trybunał wskazał, że art. 10 Konwencji gwarantuje wolność wypowiedzi każdemu. Nie ma podstaw do różnicowania osób uprawnionych w zależności od tego, czy celem wypowiedzi są korzyści majątkowe. Nie ma więc znaczenia, że pogląd został wypowiedziany w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. (zob. Caado Coca v. Spain, wyrok z dnia 24 lutego 1994 r. §35, Serie A nr 258-A, Bartold v. Niemcy, wyrok z dnia 25 marca 1985 r. §42 Serie A nr 90).

Badając skargę Trybunał oceniał, czy ingerencja w prawo do swobody wypowiedzi skarżącego był proporcjonalna do prawnie chronionego celu (cele wymienione w ust. 2 art. 10 Konwencji) oraz, czy okoliczności przedstawione przez władze krajowe dla uzasadnienia konieczności ograniczenia prawa były właściwe i wystarczające.

Trybunał zauważył, ze sankcja dyscyplinarna nałożona na skarżącego za sporządzenie krytycznej opinii dotyczącej działalności zawodowej innego lekarza stanowi ingerencję w prawo do swobody wypowiedzi. Kolejnym krokiem Trybunału było zbadanie, czy „ingerencja” była przewidziana przez prawo, czy była uzasadniona i proporcjonalna do celu prawnie chronionego oraz czy ingerencja była konieczna w społeczeństwie demokratycznym. Trybunał stwierdził, że„ingerencja” była przewidziana przez prawo, gdyż sankcja dyscyplinarna została orzeczona na podstawie Kodeksu Etyki Lekarskiej. Trybunał przychylił się do stanowiska rządu, że ograniczenie prawa swobody wypowiedzi miało na celu ochronę dobrego imienia i praw innych osób, czyli była usprawiedliwione istnieniem prawnie chronionego celu.

Trybunał badając, czy ingerencja w prawo skarżącego była proporcjonalna i konieczna w społeczeństwie demokratycznym przypomniał, ze opina była sporządzona na żądanie pacjenta od decyzji którego zależało, czy uczyni z niej użytek. Następnie Trybunał zauważył, że wprawdzie lekarze powinni działać zgodnie z zasadą solidarności zawodowej, ale z drugiej strony pacjenci mają prawo do zasięgnąć opinii innego lekarza na temat prawidłowości sposobu leczenia. Sam fakt, że krytyczna opinia na temat działalności zawodowej innego lekarza została przygotowana w ramach działalności gospodarczej nie pozbawia automatycznie tej opinii waloru obiektywności, czy rzetelności. Trybunał zwrócił uwagę, że nie sprawdzono, czy twierdzenia zawarte w opinii były prawdziwe i trafne. W/g Okręgowej Izby Lekarskiej nie zachodziła potrzeba badania rzetelności i trafności opinii, ponieważ jakakolwiek krytyka jednego lekarza wobec drugiego jest niedopuszczalna. Trybunał nie podzielił tego punktu widzenia wskazując, że interpretowanie prawa krajowego w taki sposób, iż zakazuje ono całkowicie krytyki w ramach profesji medycznej jest zbyt rygorystyczne i godzi w prawo do swobody wypowiedzi. Rodzi ryzyko odmawiania przez lekarzy wypowiadania się o sposobie leczenia stosowanym przez innych lekarzy, co w rezultacie może zagrozić realizacji nadrzędnego celu profesji lekarskiej, jakim jest ochrona zdrowia i życia pacjenta.

Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał uznał, że ingerencja nie była proporcjonalna i konieczna w społeczeństwie demokratycznym, w związku z czym doszło do naruszenia prawa do swobody wypowiedzi i tym samym złamania art. 10 Konwencji.

Trybunał nie dopatrzył się naruszenia art. 6 Konwencji.

(Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 kwietnia 2008 r. (SK16/07) orzekł, że art. 52 ust. 2 Kodeksu etyki lekarskiej w związku z art. 15 pkt 1, art. 41 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich w zakresie, w jakim zakazuje zgodnych z prawdą i uzasadnionych ochroną interesu publicznego wypowiedzi publicznych na temat działalności zawodowej innego lekarza, jest niezgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 17 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 63 Konstytucji).

Opracowanie:

Marta Moroczko

gł. specjalista

DWMiPE

10

DEPARTAMENT WSPÓŁPRACY MIĘDZYNARODOWEJ I PRAWA EUROPEJSKIEGO