DYDAKTYKA JĘZYKA POLSKIEGO

KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE

WYMAGANIA EGZAMINACYJNE

Treści

(student powinien wykazać się wiedzą w opisanym niżej zakresie)

Uwaga! Opracowując zagadnienia, należy uwzględnić za każdym razem trzy etapy kształcenia: klasy IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum, szkołę ponadgimnazjalną.

1. Dyskusja nad hierarchią celów kształcenia językowego. Cele teoretyczno-poznawcze a cele praktyczno-normatywne. Stanowisko Z. Klemensiewicza i J. Tokarskiego. Poglądy współczesne. Taksonomia celów kształcenia językowego (oprac. przez T. Patrzałka). Model kształcenia językowego SFNE T. Patrzałka.

2. Socjolingwistyczna koncepcja dwóch kodów B. Bernsteina i jej konsekwencje dla kształcenia językowego. Kod rozwinięty a kod ograniczony. Pisanie jako drugi język dziecka.

3. Sprawność językowa, poprawność językowa, kompetencja komunikacyjna - analiza pojęć. Cztery poziomy sprawności językowej w ujęciu S. Grabiasa: językowa sprawność systemowa, społeczna sprawność językowa, językowa sprawność sytuacyjna oraz językowa sprawność pragmatyczna.

4. Umiejętności nadawcze: mówienie i pisanie oraz odbiorcze: czytanie i słuchanie - analiza z perspektywy przedmiotu język polski (cele, zadania, treści i osiągnięcia planowane - według podstaw programowych i standardów).

5. Gatunki wypowiedzi, które uczeń powinien opanować czynnie w szkole: kryteria podziału, cechy gatunkowe, tematyka, pragmatyka (należy zwrócić uwagę na podział na tzw. szkolne formy wypowiedzi oraz na gatunki użytkowe).

6. Pojęcie wypracowania. Typy kompozycji wypracowań uczniowskich (w zależności od typu tekstu). Nauczycielskie błędy w organizacji procesu uczenia redagowania tekstu i ich konsekwencje dla kompetencji tekstotwórczej ucznia. Specyfika pracy nad wypowiedzią mówioną.

7. Metody kształcenia sprawności językowej według A. Dyduchowej: analizy i twórczego wykorzystania wzoru, norm i instrukcji, ćwiczeń okazjonalnych, przekładu intersemiotycznego, praktyki pisarskiej.

8. Wykorzystanie strategii O w kształceniu sprawności językowej (uczenie drogą wykonań językowych). Dydaktyczna technika sytuacyjna. Rodzaje ćwiczeń: ćwiczenia przedkomunikacyjne (słownikowo-frazeologiczne i gramatyczno-stylistyczne), ćwiczenia komunikacyjne (w zakresie sprawności społecznej, sytuacyjnej i pragmatycznej), ćwiczenia kompozycyjne, ćwiczenia tekstowe redakcyjne i transformacyjne.

9. Siatka pojęć z zakresu nauki o języku (według podstaw programowych; poziom podstawowy i rozszerzony w szkole ponadgimnazjalnej). Układ treści kształcenia koncentryczny i liniowy. Sposoby porządkowania treści: nauczanie systemowe, selektywne i okazjonalne.

10. Typy i struktura lekcji z nauki o języku: lekcja wprowadzająca nowy materiał, lekcja ćwiczeniowa, lekcja powtórzeniowo-utrwalająca. Problem syntezy. Organizacja procesu dydaktycznego na każdej z tych lekcji. Stosowane metody, formy i techniki dydaktyczne.

11. Tok indukcyjny i dedukcyjny w nauczaniu gramatyki.

12. Ćwiczenia gramatyczne a ćwiczenia językowe w ujęciu M. Nagajowej. Klasyfikacja pytań i poleceń dydaktycznych (w powiązaniu z ich celami i funkcjami w procesie dydaktycznym) stosowanych na lekcjach nauki o języku. Zastosowanie analizy gramatycznej (tzw. ćwiczenia gramatyczne analityczne). Rozróżnienie umiejętności gramatycznych od umiejętności językowych.

13. Relacje między uczeniem o języku a rozwijaniem umiejętności komunikacyjnych (mówienie, pisanie, czytanie), kształceniem poprawności językowej, ortograficznej i interpunkcyjnej oraz pracą nad tekstem literackim. Zasady i sposoby integracji wewnątrzprzedmiotowej w tych obszarach.

14. Uwarunkowania kompetencji ortograficznej uczniów. Przyczyny powstawania błędów ortograficznych.

15. Rodzaje ćwiczeń ortograficznych i zasady ich stosowania w procesie dydaktycznym. Koordynacja trzech bodźców w ćwiczeniu nawyków ortograficznych – „widzę, słyszę, piszę”. Okazjonalne kształcenie poprawności ortograficznej. Pojęcie ortogramu.

16. Funkcje czytania (poznawcza, estetyczna, praktyczna) i związane z nimi zadania przedmiotu język polski. Poziomy rozumienia czytanego tekstu (dosłowne, interpretacyjne, krytyczne). Typy czytania ze względu na cel czytania (informacyjne, krytyczne, twórcze). Taksonomia czytania - procesy poznawcze.

Umiejętności

Student powinien wykazać się umiejętnością projektowania dydaktycznego w określonym niżej zakresie.

1. Dot. wymienionych w treściach w punkcie 8 typów ćwiczeń :

• Rozpoznanie typu ćwiczenia dydaktycznego oraz określenie jego celu (w postaci operacyjnej).

• Zaprojektowanie ćwiczenia wskazanego typu wraz z określeniem jego celu (w postaci operacyjnej).

• Ułożenie zadania do wskazanego celu dydaktycznego.

2. Projekt modułu lekcji z wykorzystaniem dydaktycznej techniki sytuacyjnej.

3. Zaproponowanie sposobu zdefiniowania znaczenia nowego dla ucznia wyrazu (z uwzględnieniem różnych typów definicji).

4. Dot. metod A. Dyduchowej:

• Metoda analizy i twórczego wykorzystania wzoru: ułożenie zadań do fazy opisu i analizy wzoru (tekst wzorcowy zostanie podany).

• Metoda norm i instrukcji: sformułowanie norm oraz instrukcji (forma wypowiedzi zostanie wskazana).

5. Projekt modułu lekcji poświęconego wprowadzeniu wskazanych, nowych dla ucznia treści z zakresu nauki o języku tokiem indukcyjnym.

6. Dot. ćwiczeń gramatycznych:

• Opis podanego ćwiczenia przez określenie jego celu. (w postaci operacyjnej).

• Zaprojektowanie ćwiczeń gramatycznych o następujących funkcjach: rozumienie struktur gramatycznych, analiza gramatyczna, przekształcanie struktur gramatycznych, zastosowanie struktur gramatycznych w kontekście komunikacyjnym.

7. Dot. ćwiczeń ortograficznych:

• Rozpoznanie typu ćwiczenia ortograficznego.

• Projektowanie ćwiczeń ortograficznych wskazanego typu.

• Projekt zestawu ćwiczeń ortograficznych do podanych ortogramów.

8. Czytanie ze zrozumieniem - projektowanie zadań do tekstu nieliterackiego (na różnych poziomach rozumienia tekstu).

9. Projekt modułu lekcji wiążącego kształcenie językowe z kształceniem literacko-kulturowym (na trzech etapach edukacyjnych).

Literatura

Uwaga! Nie jest wymagana znajomość literatury w całości (prace zwarte) — student wybiera te jej fragmenty, które umożliwiają mu przygotowanie się do egzaminu. Opracowanie artykułów jest obowiązkowe.

Dokumenty szkolne

podstawy programowe i standardy egzaminacyjne

Prace zwarte

Bortnowski S., Warsztaty dziennikarskie, Warszawa 1999.

Chrząstowska B. (red.), Kompetencje szkolnego polonisty, cz. I - Warszawa 1995, cz. II — Warszawa 1997.

Dyduch B. i in., To lubię! Podręcznik do języka polskiego dla klasy czwartej. Książka nauczyciela, Warszawa.

Gala S. (red.), Z dydaktyki języka ojczystego w szkole, Łódź 1996.

Jaworski M., Metodyka nauki o języku, wyd. III zmienione, Warszawa 1991.

Jedliński R., Gatunki publicystyczne w szkole średniej, Warszawa 1984.

Kłakówna Z. A., Sztuka pisania. Ćwiczenia redakcyjne dla klas IV-VI. Metodyczny podręcznik nauczyciela, Warszawa 1993.

Kłakówna Z. A., Sztuka pisania. Ćwiczenia redakcyjne dla klas I-III gimnazjum. Metodyczny podręcznik nauczyciela

Komorowska H. (red.), Ćwiczenia komunikacyjne w nauce języka obcego, Warszawa 1988.

Malmquist E., Nauka czytania w szkole podstawowej, Warszawa 1987.

Nagajowa M., Jak uczyć języka polskiego w klasach 4-6, Warszawa 1995.

Nagajowa M., Kształcenie języka ucznia w szkole podstawowej, Warszawa 1985.

Nagajowa M., Nauka o języku dla nauki języka, Kielce 1994.

Nocoń J., Polecenia i pytania w podręcznikach do nauki o języku, Opole 1997.

Polański E., Dydaktyka ortografii i interpunkcji, wyd. II, Warszawa 1995.

Patrzałek T., Metodyka testu polonistycznego, Warszawa 1977 (tu: taksonomia języka).

Saloni Z., Tzw. pisma użytkowe w wyższych klasach szkoły podstawowej i w liceum, Warszawa 1974. Uryga Z., Godziny polskiego, Warszawa 1996. (tu: wymiar instrumentalny).

Uryga Z…. (red.), Wiązanie kształcenia językowego z literacko-kulturowym w gimnazjach i liceach, Kraków 2007. (tu: obowiązkowo artykuł H. Synowiec i J. Kowalikowej, pozostałe: wybór)

Wiśniewska H., Plisiecki J. (red.), Wokół szkoły i nauczyciela, Lublin 1997. (tu: obowiązkowo artykuł

H. Wiśniewskiej o kompozycji).

Artykuły

Bąk S., Indukcja w nauczaniu gramatyki, „Poradnik Językowy” 1981, z. 1.

Dyduchowa A., Dyduch B., Jędrychowska M., W stronę kompetencji, „Polonistyka" 1991, nr 10.

Dziurowa K., Typy lekcji gramatyki metody i zasady stosowane na tych lekcjach, „Język Polski w Szkole dla Klas IV-VIII, 1985/86, z. VI.

Dyduchowa A., Jak kształcić sprawność językową?, „Język Polski w Szkole dla Klas IV- VIII”, 1981/82 z. III, 1982/83 z. III, 1983/84 z. II, 1984/85 z. IV.

Dyduchowa A., Dyduch B., Jędrychowska M. W stronę kompetencji, „Polonistyka” 1991, nr 10.

Grabias S., Kultura słowa a sprawności komunikacyjne, „Polonistyka” 1991, nr 7.

Kłakówna Z. A., Praktyka pisarska jako metoda nauczania, „Polonistyka” 1986, cz. I - nr 4, cz. II - nr 7.

Konys M., Porządkowanie świata, czyli o uczeniu pojęć, „Polonistyka” 1984, nr 4.

Nieckula F., Kompetencja komunikacyjna, „Polonistyka” 1997, nr 6.

Nocoń J., Transformacje tekstów w edukacji językowej, w: W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej, pod red. H. Synowiec, Katowice 2002.

Nocoń J., Gatunki w szkole, „Zeszyty Szkolne” 2006, nr 1.

Patrzałek T., Dobre słuchanie, „Polonistyka” 1997, nr 6.

Patrzałek T., „Gramatyka” na cenzurowanym, „Polonistyka” 1992, nr 1.

Synowiec H., Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne w klasach IV-VIII szkoły podstawowej. „Język Polski w Szkole dla Klas IV-VIII”, 1986/87, z. II.

Stróżyński K., Słuchanie a komunikacja, „Polonistyka” 2001, nr 7.

Wiśniewska H., Szkoła jako miejsce sprawnego wypowiadania się uczniów, „Polonistyka” 1983, nr 2.

Wiśniewska H., Karwatowska M., O typowości tekstów uczniowskich, „Polonistyka” 1998, nr 9.

Zgółka T., Nauczanie języka i o języku (na trzech etapach edukacji szkolnej), „Polonistyka” 1999. nr 7.