"Wykłady z polskiej składni " Renata Grzegorczykowa

1. Wprowadzenie do składni; przedmiot składni; pojęcie zdania.

* Określenie przedmiotu składni jako dyscypliny językoznawczej oraz próba umiejscowienia zjawisk składniowych w obrębie systemu językowego.

1. Przedmiot opisu składniowego:

Składnie opisuje reguły budowania (tworzenia) wypowiedzeń z jednostek niższego rzędu, tzn. leksemów (jednostek słownikowych) przekształconych fleksyjnie na człony składniowe. Reguły składni opisują budowę wypowiedzeń, tzn. rzeczywistych komunikatów językowych.

2. Miejsce składni w systemie językowym:

* Stanowisko najbliższe Tadeuszowi Milewskiemu w: "Stanowisko składni w obrębie językoznawstwa" (1952).

Język jest systemem semantycznym (systemem znaków) dwuklasowym, tzn. system z gramatyką. Dwuklasowość powoduje otwartość systemu, który polega na tym, że zdolny on jest przekazywać zupełnie nową informację, czyli być podstawą tworzenia zupełnie nowych, nigdy wcześniej nie słyszanych przez mówiącego, komunikatów.

Dwuklasowość systemu językowego polega na tym, że składa się on ze słownika i gramatyki:

a) słownik obejmuje ograniczoną liczbę znaków, rozkładanych jeszcze dalej na elementy diaktryczne, a także niekiedy, przy wyrazach motywowanych, na mniejsze elementy znaczące, które odsyłają do zjawisk świata.

b) gramatyka to zbiór reguł, które pozwalają na łączenie elementów słownika w złożone konstrukcje wyższego rzędu: zdania i ich części- grupy składniowe.

Wczoraj odwiedził mnie niespodziewanie dawny kolega mojego młodszego brata.

Reguły:

a) tworzenia związków składniowych ( wzajemnego ustosunkowania składników jako nadrzędnych i podrzędnych):

odwiedził-> kolega, odwiedził-> mnie, kolega->brata czyli od nadrzędnika do podrzędnika;

b) przekształcania leksemów w odpowiednie formy gramatyczne:

ja->mnie, dawny-> dawnego;

c) rozwijania, a więc rozbudowania grup.

Schemat tego zdania to N1-> V trans->N4.

3. Wypowiedzenie, zdanie, oznajmienie, zawiadomienie.

a) wypowiedzenie:

konkretne, empiryczne teksty- jednakowe okazy( zdarzenia) oraz ich typy. Każde użycie jest odrębnym aktem mowy, ma innego odbiorcę, czasem także nadawcę- akt mowy jako jednostkowe zjawisko społeczne (zachowanie się językowe człowieka).

Definicja: jako najmniejszy odcinek tekstu (mowy) będący samodzielnym komunikatem. Owa samodzielność informacyjna przejawia się w zamkniętej intonacji, czego znakiem graficznym jest interpunkcja.

Forma: różne, podstawowa forma to pełna posatć zdaniowa, a więc konstrukcja zawierająca jako orzeczenie tzw. słowo osobowe (verbum finitum), tzn. formę predykatywną czasownika.

Wypowiedzenie (zdania w szerokim sensie):

a) Konstrukcja zawierające VF: zdania ( w sensie węższym) np. Jaś śpi;;

b) Konstrukcje bez VF: oznajmienia:

- samoistne np. pożar! wody!

- kontekstowe np. on! bez!

c) wyrażenia językowe powiązane z obiektem: zawiadomienia np. dżem wiśniowy jako napis na słoiku.

4. Istota komunikatu językowego: predykacja

Wyróżnienie przez mówiącego pewnego stanu rzeczy (przypisywanie pewnemu fragmentowi rzeczywistości pewnej własności) wraz z wyrażeniem postawy modalnej nazywane jest orzekaniem lub predykacją w sensie szerokim. Musi nastąpić wówczas jeszcze akt mentalny lub wolicjonalny mówiącego:

stwierdzający, żądający, pytający.

2. Wprowadzenie do składni: pojęcie grupy i składnika; struktura syntaktyczna i semantyczna wypowiedzenia.

1. Grupa a zdanie:

Ostre przeciwstawienie zdania i grupy zawdzięczamy Jerzemu Kuryłowiczowi (1948 rok), który uznał je za dwie podstawowe jednostki składniowe odróżniane formalnie w ten sposób, że w grupie członem konstytutywnym, reprezentującym jednostkę na zewnątrz, jest człon określany ( np. konstrukcja czerwona róża może być zredukowana do róża), natomiast w zdaniu członem konstytutywnym jest człon formalnie określający (orzeczenie)- chłopiec przyjechał.

2. Pojęcie grupy składniowej we współczesnych opisach składni.

a) jako abstrakcyjny człon składniowy- zdanie zbudowane jest z grupy( frazy) nominalnej (GN) i grupy (fazy) werbalnej (GV), rozumianych jako pozycje składniowe, które mogą być rozwinięte.

b) grupa w tym sensie to niepredykatywne połączenie składników.

3. Pojęcie składnika. Segmentacja zdania.

Element, który już dalej nie da się podzielić składniowo, nazywa się składnikiem.

Segmentacja składniowa tekstu to podział ciągu wielozdaniowego na zdania, zdań na zdania składowe, zdań składowych na grupy, a grup na składniki.

4. Typy grup syntaktycznych:

* pojęcie grupy jako konstrukcja niepredykatywna, złożona co najmniej z dwóch składników

a) podział grupy ze względu na charakter gramatyczny członu nadrzędnego:

- grupy rzeczownikowe (nominalne), np. kolega brata;

- grupy przymiotnikowe, np. godny uwagi;

- grupy werbalne, np. piszą wyraźnie;

- grupy adwerbialne, np. bardzo wyraźnie;

b) typy grup:

- nierozwinięte - jednoelementowe lub z zerową realizacją: przyszedł Jan. Przyszedł!

- rozwinięte:

- współrzędne: ojciec i matka

- podrzędne:

- ojciec matki

- dobra matka

- chodzenie po deszczu

- wzajemnopodrzędne:pięć kobiet

5. Grupy współrzędne i podrzędne:

a) związek współrzędny:

oba człony są dystrybucyjnie równorzędne, tzn. każdy z nich może wystąpić w miejscu całej konstrukcji, np. czytam książkę i gazety: czytam książki-> czytam gazety.

Są oparte na relacjach semantycznych, wyrażanych przez spójniki tworzące grupy.

b) związek podrzędny:

dystrybucja niezależności członu nadrzędnego. Cała grupa może być zredukowana do tego członu: piłka czerwona-> piłka a nie czerwona.

Grupy z koniecznym determinatorem (określnikiem): człowiek wysokiego wzrostu-> "człowiek wzrostu", wóz o dwóch kołach-> "wóz o kołach".

6. Związki strukturalne i linearne w wypowiedzeniu: