Nazwa ośrodka: Centrum Euro Info w Białymstoku
Tytuł pakietu: Składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne a obowiązki przedsiębiorców
Grupa: Reforma Systemu Ubezpieczeń Społecznych
Data Aktualizacji: 20.10.03r.
Dnia 1 stycznia 1999 roku weszła w życie ustawa z 13 października 1998roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr. 137, poz.887.)
Ustawa ta ustala warunki wejścia do systemu poszczególnych grup ubezpieczeniowych, oraz reguluje sposób finansowania ubezpieczeń społecznych, którego głównym źródłem będą w dalszym ciągu składki. Ustawa określa ich wysokość oraz mechanizm poboru.
Wyodrębnione zostały ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, które mogą występować łącznie lub rozdzielnie. Dla określonych osób niektóre ubezpieczenia (np. chorobowe) mają bowiem charakter dobrowolny. Zawsze razem występują jednak ubezpieczenia: emerytalne i rentowe, nawet wtedy jeśli mają one charakter dobrowolny. Z pełnej ochrony ubezpieczeniowej korzystają pracownicy (obowiązkowo wszystkie cztery ubezpieczenia społeczne). Najwięcej zmian nastąpiło w przypadku zleceniobiorców i agentów i w tej kategorii ubezpieczonych pojawia się sporo problemów z prawidłowym ustaleniem ubezpieczeń społecznych. W zależności bowiem od okoliczności będą oni podlegali niektórym ubezpieczeniom społecznym w sposób obowiązkowy lub dobrowolny, innym natomiast tylko dobrowolnie – lub w ogóle nie, i tak:
Ustawowy zapis wprowadza obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób będących “osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia”, jeśli zostały zawarte z jednym zleceniodawcą na czas dłuższy niż 14 dni, a okres przerw między nimi wynosi mniej niż 60 dni.
Uczący się, którzy ukończyli 18 lat, a studenci do ukończenia 26 lat nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umów zleceń.
W przypadku pracowników wykonujących dodatkowo pracę na podstawie umowy agencyjnej, lub zlecenia, obowiązkowe są ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, natomiast z tytułu wykonywania jednej z tych umów – dobrowolne.
Dla zleceniobiorców mających ustalone prawo do emerytury lub renty ubezpieczenia emerytalne i rentowe, mają charakter dobrowolny.
Wszyscy zleceniobiorcy podlegający ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu mogą przystąpić do ubezpieczenia chorobowego, na zasadzie dobrowolności.
Ubezpieczenie wypadkowe ma charakter obowiązkowy, ale tylko dla części zleceniobiorców, którzy wykonują prace w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy.
Ubezpieczeniem emerytalnym podlegają obowiązkowo osoby prowadzące wyłącznie działalność pozarolniczą. Oznacza to, że jeżeli działalność pozarolniczą prowadzi pracownik, emeryt lub rencista podlega on ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym na zasadzie dobrowolności.
Dokonywanie zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych.
Od 1 stycznia 1999 roku ZUS przystąpił do zakładania kont ubezpieczonych. W związku z tym osoby, które podlegały ubezpieczeniu społecznemu w dniu 31 grudnia 1998roku i obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym musiały być zgłoszone do końca stycznia 1999 roku.
Natomiast wszystkie osoby rozpoczynające wykonywanie pracy lub prowadzenie działalności gospodarczej od 1 stycznia 1999 roku, musiały być zgłoszone w ciągu 7 dni od powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalnych i rentowych.
Prawo przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego miały też osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Osoby te mogły na swój wniosek, w terminie do 31 grudnia 1999 r. przystąpić do wybranego otwartego funduszu emerytalnego. Termin uważano jednak za zachowany, jeżeli osoba mająca prawo przystąpienia do otwartego funduszu, w roku 1999 nie podlegała obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, lecz przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego w ciągu 6 miesięcy od powstania obowiązku ubezpieczenia po dniu 31 grudnia 1999 r. oraz w dniu powstania tego obowiązku nie ukończyła 50. lat Przystąpienie do otwartego funduszu miało charakter nieodwołalny.
Obowiązek oraz prawo przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego nie dotyczy osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Całość składki emerytalnej tych osób oraz osób, które nie przystąpiły dobrowolnie do otwartego funduszu emerytalnego jest przekazywana na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.
Wzory zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych oraz innych dokumentów - zawiera Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 04 grudnia 1998roku. (Dz.U. Nr. 149, poz. 982.)
Wysokość składek.
Konsekwencją wprowadzenia czterech rodzajów ubezpieczeń społecznych jest ustalenie odrębnych składek na te ubezpieczenia – jednakowych dla wszystkich ubezpieczonych, wynoszących odpowiednio:
19,52% ubezpieczenie emerytalne,
13 % ubezpieczenie rentowe,
2,45% ubezpieczenie chorobowe,
1,62 % podstawy wymiaru w 2002 roku – ubezpieczenie wypadkowe
Od 2000 roku rozpoczął się proces różnicowania składki na ubezpieczenie wypadkowe.
W odniesieniu do ubezpieczenia emerytalnego zadania z zakresu ubezpieczeń od kwietnia 1999 roku w przypadku części ubezpieczonych realizują obok ZUS otwarte fundusze emerytalne. Przynależność do nich uzależniona została od wieku ubezpieczonych. Wszystkie osoby urodzone po 31 grudnia 1968r. musiały przystąpić do otwartych funduszy emerytalnych – miały na to czas do 30 września 1999roku. W przypadku gdy takie osoby nie dopełniły tego obowiązku, fundusz ten został im wybrany przez ZUS, w drodze losowania. Dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r, a przed 1 stycznia 1969r. przynależność do otwartych funduszy emerytalnych jest dobrowolna i mogły przystąpić do nich do końca 1999roku.
W przypadku ubezpieczonych będących członkami otwartych funduszy emerytalnych, część składki na ubezpieczenie emerytalne, wynoszącą 7,3% podstawy wymiaru odprowadzana jest do tych funduszy. Robi to ZUS. Płatnik zaś całość składki za danego ubezpieczonego, tj.19,52% wpłaca do ZUS.
Zasady finansowania składek.
Zreformowano również zasady finansowania składek na ubezpieczenie społeczne. Dotyczy to głównie pracowników, którzy pokrywają po połowie składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz całość składki na ubezpieczenie chorobowe. Pracodawca z kolei pokrywa oprócz połowy składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, całość składki na ubezpieczenie wypadkowe . Pracodawca musi więc potrącić z dochodu pracownika lub zleceniobiorcy składki przez nich finansowane i łącznie ze swoimi przekazać do ZUS. Dla złagodzenia finansowych skutków przerzucenia na pracownika części ciężaru związanego z finansowaniem składek na ubezpieczenie społeczne Minister Pracy i Polityki Socjalnej wydał rozporządzenie z dnia 14 grudnia 1998r. (Dz.U. Nr. 153, poz. 1006), w sprawie przeliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez ubezpieczonych. W myśl tego rozporządzenia pracodawcy od 01 stycznia 1999r. przeliczyli osobom objętym ubezpieczeniami społecznymi przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne wg wzoru:
PP = 123,0164 %, x P
P = przychód miesięczny przed przeliczeniem,
PP = przychód miesięczny po przeliczeniu,
123,0164 % - wskaźnik przeliczenia przychodu dla ubezpieczonych, podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz chorobowemu.
Ustalenie podstaw wymiaru składek.
W przypadku pracowników do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne wychodzi się od przychodu w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wprowadzona została górna granica podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, wynosząca 30-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, po której przekroczeniu płatnicy zaprzestają do końca roku kalendarzowego dalszego opłacania tych składek.
Zasady rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
Od 1 stycznia 1999roku ZUS założył konta oznaczone numerem identyfikacji podatkowej. Dla płatnika podstawą założenia konta jest zgłoszenie złożone na specjalnym formularzu.
Wszyscy nowi płatnicy mają na dokonanie zgłoszenia 7 dni. Również w terminie 14 dni płatnicy muszą informować o wszelkich zmianach w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu.
Składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na fundusze pozaubezpieczeniowe za dany miesiąc kalendarzowy należy naliczyć i opłacić w następujących terminach:
do 5. dnia następnego miesiąca - jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze w rozumieniu art. 18 ust. 1, art. 19 ust. 1 i art. 20 ust. 1 ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 155, poz. 1014 oraz 1999 nr 38, poz. 360, nr 49, poz. 485, nr 70, poz. 778 i nr 110, poz. 1256),
do 10. dnia następnego miesiąca - osoby fizyczne opłacający składkę wyłącznie za siebie,
do 15. dnia następnego miesiąca - pozostali płatnicy.
W podanych wyżej terminach płatnik przesyła również deklarację rozliczeniową oraz imienne raporty miesięczne. Płatnik składek opłacający składki wyłącznie za siebie przesyła tylko deklarację rozliczeniową.
Ubezpieczenie zdrowotne obejmuje osoby posiadające obywatelstwo polskie i zamieszkujące na terytorium Polski oraz cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium Polski na podstawie wizy pobytowej z prawem do pracy, karty stałego pobytu lub karty czasowego pobytu, jeżeli:
podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego,
ubezpieczają się dobrowolnie.
Ubezpieczonymi są także zamieszkujący na terytorium Polski członkowie rodziny osób objętych obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem zdrowotnym oraz osoby posiadające obywatelstwo polskie, nie zamieszkujące na terytorium Polski, jeżeli są objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi.
Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne obejmuje osoby, które nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.
Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne obejmuje również:
cudzoziemców, będących studentami i słuchaczami studiów doktoranckich, którzy studiują w Polsce,
cudzoziemców, będących członkami zakonów oraz alumnami wyższych seminariów duchownych i teologicznych, postulantami, nowicjuszami i juniorystami zakonów i ich odpowiedników, jeżeli przebywają na terytorium Polski na podstawie wizy pobytowej lub posiadają kartę stałego pobytu lub kartę czasowego pobytu.
Przystąpienie do dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego następuje na pisemny wniosek osoby zainteresowanej złożony w kasie chorych. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje z dniem określonym w umowie zawartej z daną kasą chorych. Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne ustaje z dniem rozwiązania umowy lub po upływie 30 dni nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek na to ubezpieczenie, chyba że zaległość nie przekracza równowartości miesięcznej kwoty składki.
Całokształt spraw związanych z tymi ubezpieczeniami reguluje ustawa z 6 lutego 1997 roku o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. (Dz.U. Nr 28, poz.153 i z 1988r. Nr 117 poz 756).
Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,75% podstawy wymiaru. U pracownika podstawę wymiaru stanowi przychód pracownika z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Składkę za pracownika – jako płatnik, oblicza i odprowadza do ZUS pracodawca. ZUS z kolei ma ją przekazać do Kasy Chorych właściwej dla ubezpieczonego.
Ubezpieczenia społeczne, zdrowotne a podatek dochodowy.
Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, są kosztem uzyskania przychodu, w części finansowej przez pracodawcę.
U pracowników przychody ze stosunku pracy pomniejszone o koszty uzyskania przychodów ze stosunku pracy, oraz potrącone przez pracodawcę w danym miesiącu składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, finansowane przez pracownika – stanowią jego dochód, od którego pracodawca oblicza, potrąca i wpłaca zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Świadczenia otrzymane przez osoby fizyczne z tytułu tych ubezpieczeń tj. z I i II filara podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym w momencie ich otrzymania. Składki natomiast wnoszone przez pracowników do pracowniczych funduszy emerytalnych (III filar) nie są odpisywane ani od dochodu, ani od podatku, natomiast emerytury finansowane z tych funduszy będą zwolnione od podatku.
Składka na powszechne ( obowiązkowe) ubezpieczenie zdrowotne podlega odliczeniu w pierwszej kolejności – od podatku dochodowego pracownika, obliczanego wg skali podatkowej.
Przy dokonywaniu rocznego obliczenia podatku, pracodawca również w pierwszej kolejności- zmniejsza podatek należny od pracownika o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne pobranej w danym roku podatkowym. Gdy nie dokonuje rocznego obliczenia podatku w informacji przekazywanej pracownikowi do końca marca następnego roku, wykazuje wysokość dochodów, wysokość potrąconych składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie pobranej i odrębnie w kwocie odliczonej od podatku, a także wysokość należnego i pobranego podatku.
Płatnicy za terminowe naliczenie i odprowadzenie składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz przekazanie związanych z tym informacji otrzymuje ustawowo określone wynagrodzenie wynoszące 0,1% odprowadzonej kwoty składek. Wynagrodzenie to jest przychodem dla celów podatku dochodowego. Przedstawiony wyżej mechanizm potrącania składek oraz naliczenia podatku, niezależnie od różnic technicznych, dotyczy wszystkich osób opłacających podatek dochodowy od osób fizycznych.