PRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIECKA

Znajomość prawidłowego rozwoju jest nie tylko podstawą oceny stanu dziecka, ale również prowadzenia wszelkich czynności usprawniających. Prawidłowy rozwój dziecka polega na stopniowym uczeniu się nowych, coraz bardziej skomplikowanych ruchów. W rozwoju dziecka bardzo ważna jest kolejność postępowania po sobie poszczególnych jego etapów. Chociaż jak powszechnie wiadomo prawidłowy rozwój dzieci nie jest w pełni jednakowy u każdego, ale cechuje go pewna, niezmienna prawidłowość

Rozwój dziecka w okresie noworodka i niemowlęcym określany jest jako psychoruchowy. Rozwój psychiczny (możliwości poznawcze, emocjonalne, intelektualne i społeczne) jest ściśle uzależniony od rozwoju sfery motorycznej (postawa,, koordynacja wzrokowo - ruchowa i lokomocja).

Poszczególne umiejętności ruchowe są nabywane w odpowiedniej kolejności i utrwalane poprzez odpowiednie powtarzanie, oraz doskonalone poprzez ciągłe bodźcowanie. Jeżeli mamy do czynienia z prawidłowym rozwojem ruchowym, wówczas rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny jest pobudzany również do prawidłowego rozwoju. Dziecko, które prawidłowo się rozwija jest najczęściej dzieckiem żywym motorycznie. Cechuje go duża różnorodność i chęć poznawania „nowego świata”, podejmowanie coraz to nowych doświadczeń. Rzadko dochodzi do zobojętnienia i niechęci ze strony dziecka. Jeżeli zauważymy pewne niepokojące objawy, mogą one sugerować różnego rodzaju uszkodzenia pewnych wzorców. Najbardziej dynamicznym okresem rozwojowym dziecka jest czas do 1 roku życia. Wówczas należy bacznie przyglądać się postępom w poznawaniu podstawowych czynności ruchowych, jakże ważnych dla całego późniejszego życia i funkcjonowania. Im wcześniej zauważone nieprawidłowości w rozwoju, tym szybsza diagnoza i możliwość podjęcia odpowiednich działań i dobór odpowiedniego programu leczenia. Dlatego ważne jest, aby poznać jak najlepiej prawidłowość w rozwoju i ewentualne niezgodności z przyjętymi kryteriami i jak najszybciej móc wychwycić i podjąć odpowiednią formę działania. Wnikliwa obserwacja umiejętności psychoruchowych małego dziecka, pozwala wcześnie wykryć zaburzenia i włączyć odpowiednią terapię.

Noworodek:

- pozycja przyjmowana przez noworodka podobna jest do pozycji płodowej - przyjmowana jest zgjęciowa pozycja ciała (tułów, kończyny oraz głowa są w pozycji zgięciowej), głowa w ułożeniu na boku - ułożenie asymetryczne, kkd zgięte i podciągnięte pod brzuch; wszelkie ruchy maja charakter bezcelowy i nieskoordynowany, pod koniec tego okresu jest w stanie chwiejnie unieść głowę.

- występuje odruch szukania, który polega na przekręcaniu głowy na skutek dotykania policzka w stronę zadziałania bodźca. Towarzyszy temu jednoczesne otwarcie ust oraz zwijanie języka w rynienkę - dziecko identycznie reaguje w chwili „szukania” pokarmu.

- występuje odruch ssania i połykania - bardzo dobrze wykształcony, dziecko podczas ssania czuje się bezpiecznie, uspokaja się (występuje ten odruch podczas wsadzenia czubka palca do ust dziecka).

- odruch płaczu - dziecko w ten sposób chce nas poinformować o swoich potrzebach bądź niedogodnościach. Zazwyczaj po osiągnięciu swego celu dziecko przestaje płakać. Krzyk jest głośny i żywy.

- odruch podparcia i kroczenia - podczas oparcia nóg o podłoże bądź krawędź dziecko automatycznie porusza nóżkami - automatyzm chodu.

- odruch pełzania - podczas dotknięcia stóp dziecka w czasie leżenia na brzuchu dziecko stara się odpychać.

- odruch chwytny - automatyczne zaciskanie rączek na przedmiocie, np. grzechotce, odruch ten wyzwala się podczas podrażnienia dłoni, zanika ok. 4 m.ż.

- odruch Galanta - odruch skrócenia tułowia - podczas drażnienia bocznej części tułowia dochodzi do jego zgięcia ku stronie drażnionej, zanika do 6 m.ż.

- odruch Moro - odruch obejmowania - występuje na wskutek zadziałania bodźcem dźwiękowym lub wstrząśnięciem podłoża, na którym leży dziecko. Polega na występowaniu kolejno po sobie: rozstawieniu kkg, lekkiego zgięcia w stawach łokciowych i do przywiedzenia kkg do klatki piersiowej - przypomina obejmowanie. (zanika ok. 3 - 5 m.ż.).

- objaw Babińskiego - polega na podrażnieniu zewnętrznej strony stopy, na skutek czego dochodzi do zgięcia podeszwowego palców 2 - 4, a paluch zgina się grzbietowo.

- objaw Brudzińskiego - podczas zgięcia głowy dziecka dochodzi do nagłego przywiedzenia kkd w stawach biodrowych i kolanowych.

Odruchy te są najważniejszymi tak zwanymi odruchami pierwotnymi, zanikającymi w miarę rozwoju i dojrzewania kory mózgowej oraz wykształcania się jej hamującego, nadrzędnego działania na niższe piętra układu nerwowego.

• 1 m.ż.:

- w pozycji leżenia przodem unosi głowę na pewien moment, nie potafi jeszcze do końca utrzymać jej bez chwiania się (nie ma nad nią 100% kontroli), ale potrafi przekręcać ją na boki w miarę możliwości. Występuje lepsze utrzymanie głowy w miarę rozwoju pionizacji.

- ruchy są nadal niezamierzone i bezładne,

- nadal przeważa zgięciowe ułożenie ciała,

- potrafi na chwile skupić swój wzrok na drugiej osobie, zauważa również źródło światła i potrafi śledzić ją swym wzrokiem, oraz głową,

- potrafi wydawać krótkie, słabe gardłowe dźwięki np. „ech”, „uch”, „ach”.

• 2 m.ż.:

- dziecko położone na brzuchu unosi głowę pod kątem 45 stopni, robi to wyżej i pewniej, ułożenie głowy jest nadal asymetryczne,

- przy próbie podciągania dziecka do pozycji siedzącej stara się ono utrzymać głowę prosto około 5 sekund, ale nie pewnie i na krótki okres,

- większa różnorodność ruchów wszystkich kończyn, stają się bardziej energiczne,

- odruch chwytu staje się słabszy, zdarzają się momenty że dłonie są lekko otwarte

- pojawia się pewna mimika twarzy jako „forma porozumiewania się” z inna osobą,

- jest bardziej podatne na obce dźwięki -nieruchomieje na dźwięk dzwonka,

- dziecko zaczyna wydawać dźwięki, które najbardziej przypominają samogłoski- a lub e.

- przy próbie podporu na kkd zanikają odruchy podporowe

• 3 m.ż.:

- w leżeniu na brzuchu dziecko wykorzystując umiejętność podporu na przedramionach, dzięki czemu potrafi dłużej i pewniej utrzymać głowę w górze (około 1 minuty) - zdecydowanie wyraźna lepsza kontrola głowy, zauważamy symetrię w ułożeniu głowy,

- przy próbie siadania nie potrafi jeszcze utrzymać wyprostnej postawy ciała - plecy są w dalszym ciągu są zgięte,

- w leżeniu na plecach „odkrywa”, że ma ręce - przygląda się nim, zaczyna je wykorzystywać do prymitywnych zabaw.

-coraz słabszy odruch chwytny, dłonie półotwarte

- potrafi poruszać przedmiotem - zabawką wsadzoną w dłoń, szczególnie taką, która wydaje sygnał dźwiękowy,

- postawione na kkd- ugina je w sst biodrowych i kolanowych (kuca)

- wodzi oczyma za zabawką od jednego do drugiego kąta oka

- potrafi pewniej i precyzyjniej skupić wzrok na zabawce, bądź drugiej osobie,

- pojawia się pierwszy kontrolowany uśmiech w zależności od zaistniałej sytuacji - forma lepszego kontaktu z inną osobą tzw. „uśmiech społeczny”

- lepsza forma komunikacji - potrafi dawać prymitywne różnorodne dźwięki zwiastujące dana potrzebę, albo niedogodność, wydaje głoski gardłowe „rrrrr”

• 4 m.ż.:

- osiąga pierwszy „kamień milowy” w rozwoju którym jest kontrola głowy

- w leżeniu na brzuchu „pływa” kkd i kkg są wyprostowane a dziecko kołysze się na brzuchu

- potrafi złączyć rączki i wytworzyć - odczuć środkową linie ciała,

- przy próbie podciągania do pozycji siedzącej potrafi utrzymać głowę w linii pośrodkowej ciała,

- postawione na kkd- nadal kuca

- swobodne kierowanie rąk i przedmiotów się w nich znajdujących do twarzy i ust,

- wyraźnie reaguje na dźwięki, swobodnie szuka wzrokiem źródła dźwięku,

- śmieje się głośno,

- wydaje coraz więcej dźwięków - wyraźne gruchanie i piszczenie,

• 5 m.ż.:

- może się zdarzyć że dziecko obróci się przypadkowo z brzucha na plecy (ale nie jest to jeszcze aktywny obrót)

- posiada umiejętność przewracania się z boku na bok- przy podciąganiu do pozycji siedzącej aktywnie ugina głowę, ramiona i nogi

- postawione na kkd potrafi na chwile potrafi unieść swój ciężar ciała - robi to na uginających się kkd.,

- wyciąga do zabawki rączkę dotykając ją ale nie potrafi jej jeszcze złapać

- wydawane dźwięki są głośniejsze i częstsze, krzykiem, okrzykami oznajmia swą radość

• 6 m.ż.:

- w ułożeniu na brzuchu podnosi się i pewnie opiera się na całych otwartych dłoniach i wyprostowanych ramionach

- potrafi, przy podparciu się jedną ręka drugą wyciągnąć w kierunku zabawki (świadczy to o pierwszych reakcjach równoważnych w tej pozycji)

-aktywnie obróci się z pleców na boki

- próba aktywnego siadania - próbuje podciągnąć się do siadu przy chwycie za ręce

- podtrzymywane w pozycji stojącej podpiera się na coraz dłużej i na bardziej wyprostowanych kkd

- precyzyjnie chwyta zabawkę (bez ruchów okrężnych)

- chwyt całą powierzchnia dłoni

- przekłada zabawkę z reki do reki

- pewna kontrola wzroku wszystkich czynności (odwraca głowę na ciche odgłosy)

- rozpoznaje głos matki i reaguje na niego swoimi odgłosami: wydaje okrzyki radości i uśmiecha się - reaguje mimiką na intonację głosu matki

• 7 m.ż.:

- posiada umiejętność obracania się z pleców na brzuch

- trzymane za ręce potrafi podciągnąć się do siadu

- w leżeniu na plecach aktywnie zgina biodra i bawi się nóżkami

- postawione na nogi- „sprężynuje”

- chwyt „małpi”

- chwyta obydwiema rączkami

- obraca zabawkę w rekach

- kontakt z osobami jest bardzo żywy - dziecko posiada umiejętność rozpoznawania najbliższych i reagowania w różny sposób na ich mowę i gesty

- gaworzy wymawiając poszczególne sylaby: „la”, „ba”, „ta” - zaczyna „śpiewać”, chce zwrócić tym na siebie uwagę innych osób,

• 8 m.ż.:

- obraca się wokół własnej osi

- podciąga się do siadu jak na drążku

- posadzony siedzi niepewnie z okrągłymi plecami pochyloną do przodu głową i zgiętymi kończynami

- wytracone z równowagi podeprze się do boku broniąc się przed upadkiem

- postawione na kkd nadal „sprężynuje

- chwyt nożycowy z przeciwstawionym kciukiem”

- reaguje wyraźnie na odgłosy, szuka wzrokiem i głowa poszczególnych rzeczy i osób, stara się z nimi „rozmawiać”,

- interesuje się własnym odbiciem w lustrze

• 9 m.ż.:

- pełza jak foka

- posadzone siedzi przez minutę plecy i kkd bardziej wyprostowane, głowa trzymana prosto

- wytrącony z równowagi podpiera się także z tyłu

-stoi trzymany za rączki

- świadomie upuszcza przedmioty - zabawki i podąża za nimi wzrokiem, czeka żeby mu ją podać, po czym powtarza tę czynność wielokrotnie.

- sięga do naczynia- zaczyna rozróżniać stosunki przestrzenne (góra, dół, w, za itd.)

- potrafi reagować i angażować się w uprzednio często powtarzane czynności i proste zabawy,

- śmielej krzyczy i operuje większą ilością sylab, ba-ba, da- da

- zaciekawione jest szczegółami danych zabawek i osób, np. oczy, nos itp.,

• 10 m.ż.:

- dziecko osiąga drugi kamień milowy w rozwoju- potrafi samodzielnie usiąść

- siedzi z wyprostowanymi plecami i nogami

- podciąga się na meblach do pozycji stojącej

- stoi trzymając się mocno

- w klęku podpartym kołysze się w przód i w tył

- chwyt pęsetowy

- na polecenie potrafi podać np. zabawkę,

- ćwiczy odrzucanie zabawek

- naśladuje czynności na prośbę np. „pa-pa”,

- chętnie „rozmawia” z drugą osobą, naśladuje dźwięki przez nią wydawane,

- reaguje na proste polecenia, oraz na swoje imię,

• 11 m.ż.:

- raczkuje

- chodzi bokiem przy meblach

- chodzi do przodu trzymane ze ręce

- chwyt szczypcowy

- znajduje ukryty przedmiot

- samodzielnie je trzymając jedzenie rekami

- pije z filiżanki

- rozumie poszczególne zakazy i nakazy, np. reaguje na słowo „nie”,

- potrafi bawić się zabawkami bardziej skomplikowanymi, np. umie wyciągnąć jedną część z drugiej, szuka wcześniej schowanego przedmiotu,

- stara się wypowiedzieć pierwsze „zdania”,

• 12 m.ż.:

- dziecko osiąga trzeci kamień milowy w rozwoju- samodzielnie staje na nogi stawia pierwsze samodzielne kroki

- chodzi trzymane za jedna rękę

- raczkuje dla zabawy,

- potrafi podać zabawkę drugiej osobie z jednoczesnym jej wypuszczeniem,

- umiejętnie wkłada mniejszy przedmiot do większego

Z chwilą rozpoczęcia chodzenia zwiększają się znacznie możliwości poznawania otaczającego świata. Wzrastające czynnościowe dojrzewanie kory mózgowej pozwala na rozwój umiejętności wyższego rzędu. Rozwija się mowa, pamięć, zdolność kojarzenia i sprawność manipulacyjna. Rozwój psychoruchowy dziecka w tym okresie odbywa się zarówno samorzutnie, jak i pod wpływem otaczającego środowiska. Rodzina odgrywa tu szczególnie istotną rolę. Prawidłowe ukierunkowanie dążności do poznawania otaczającego świata i chłonność w przyswajaniu nowych wiadomości pozwalają na kontynuację rozwoju dziecka.

---