1. EGZYSTENCJALIZM

1. Kierkegaard i początki egzystencjalizmu

1. krytyka Heglizmu i kościoła luterańskiego w Danii [71-72]

Jego zdaniem i jeden i drugi zbytnio starały się ukazać Chrześcijaństwo jako coś rozsądnego [reasonable], coś na co rozsądny i godny szacunku człowiek mógłby się zgodzić. (a przecież historia Abrahama i Izaaka?). System Hegla był zbyt wzniosły, niepraktyczny

2. trzy style życia (estetyczny, etyczny, religijny)

[74] Te style nawzajem się wyłączają i wymagają radykalnego wyboru pomiędzy nimi.

3. Filozoficzne (3) podstawy K. odpowiedzi, jak żyć (zawarte w: Concluding Unscientific Postcript to Philosophical Fragments)

• Podstawowe pytania dotyczące ludzkiej istoty mają z istoty charakter praktyczny; ponieważ pytanie „Jak mam spędzić swoje życie?” jest nieuniknione

• Jest bezowocnym jak i mylącym dowodzić (demonstrować) obiektywną prawdę przekonań, według których ludzie mają żyć, ponieważ w sprawach życia (jako stojące w opozycji do kwestii czysto intelektualnych, ja np. nauka naturalna) „prawda jest subiektywna.” Jaka by nie była obiektywna prawda Chrześcijańskiej nauki, ci, kt wedle niej żyją, muszą jej prawdę zaakceptować subiektywnie, jako prawdę dla nich. Między prezentacją doktryny a jej akceptacją przez tych, którym jest prezentowana, jest nieunikniona przepaść, której nie da się zamknąć jeszcze jaśniejszą argumentacją, ale jedynie poprzez subiektywny „skok wiary” [75]

• Chociaż z punktu widzenia krytycznej obiektywności, prawda (która poucza, umoralnia) zawsze będzie jawiła się jako coś absurdalnego, z tego nie wynika, że dysponujemy wolnością wyboru życia wg jakiejkolwiek starej doktryny, kt nam się spodoba. Osiągnięcie (praktycznej) subiektywnej prawdy jest przy najmniej tak samo trudne jak wysiłek intelektualny konieczny przy teorii spekulatywnej. (gdy wiara wymaga zrzeczenia się rozumienia, wówczas posiadanie wiary staje się tak samo trudne dla najb inteligentnego jako dla osoby o ograniczonej inteligencji). Ta trudność ma charakter emocjonalny raczej niż intelektualny. [76]

2. Sartre i wolność radykalna

1. istnienie idzie przed istotą (naturą) - ateizm - wolność

• Szukając odp na pyt, jak winienem żyć, musimy odrzucić odwołanie się do natury ludzkiej lub istoty czł, t.j. koncepcji czł. (wspólnej każdemu indywiduum)

• Wynika to częściowo z przekonania, że nie istnieje przedustanowiona natura czł: „Czł nie jest niczym innymi, niż sam siebie uczyni” (Egzystencjalizm a humanizm)

• If we przyjęli ist. natury czł, musielibyśmy przyjąć istnienie jej konstruktora (Boga)

• Gdyby istniał Bóg (konstruktor), nadal istnienie poprzedzałoby istotę, ponieważ problem istnienia jest bardziej praktyczny niż metafizyczny

2. decyzja należy do ciebie (przypowieść o Abrahamie i Izaaku) [77]

• Czł. sam musi sobie odp. [ZDECYDOWAĆ], czy to Bóg (anioł) doń przemawia.

• Tak więc jakakolwiek odp na pyt „jak żyć?” jest w sposób nieunikniony egzystencjalna, wymaga, aby ten o którego egzystencje chodzi dał jej swoją zgodę.

3. radykalna wolność

• W tym sensie (b.) człowiek jest wolny radykalnie, nikt za nas decyzji nie podejmie

• My SAMI jesteśmy odpowiedzialni za swoje życie

• Człowiek jest SKAZANY na wolność (skazany, bo sam siebie nie stworzył, a od momentu wrzucenia w świat odpowiada za wszystko co w nim robi) (Egzystencjalizm a humanizm) [78]

4. byt sam-w-sobie i byt-dla-siebie (Byt i nicość)

• Człowiek jako byt samoświadomy (byt-dla-siebie [chociaż częściowo jest też bytem-w-sobie] jest pewnego rodzaju nicością

• T.j. nigdy nie może się stać innym przedm. w świecie (nie jest w ogóle rzeczą) [79]

3. Udręka [anguish] i zła wiara

1. Źródła udręki

Autentyczne życie (kiedy dokonuję wyboru) jest nieodłącznie związane z odpowiedzialnością. (dwa źródła udręki)

• rozpoznając (uznając) radykalną wolność uznajemy jednocześnie, że jesteśmy NICZYM (nic nie może wyjaśnić lub usprawiedliwić tego, kim jestem). [80] Wszlk istnienie jest absurdem. Ludzkie byty dążą do ukrycia tego faktu przed sobą.

• Uznanie radykalnej wolności czyni nas dosłownie twórcami świata wartości jak i konsekwencje tego faktu - ponosimy całą odpowiedzialność - nieskończoną odpowiedzialnością wobec całej ludzkości (my kreujemy nasz obraz ważny dla wszystkich z całej epoki w kt żyjemy)

2. Sposoby ucieczki przed udręką wolności [81]

• (1) Można próbować nie dokonywać wyboru, ale to jest iluzja, rezygnacja z wyboru także jest wyborem, za kt jesteśmy nie mniej odpowiedzialni

• (2) Drugim sposobem reakcji na udrękę jest postawa „poważnie myślącego”. „Poważnie myślący” to często (ale niekoniecznie) osoba religijna, która uznaje istnienie zew. źródła wartości (Boga lub Dobra) i kt stara się kierować życie w zg z tym źródłem. Niemniej to, czego tacy ludzie nie dostrzeg., to, że jedyny sposób, w kt te zew wartości mogą kierować naszym życiem, jest poprzez nasze własne oddanie tym wartościom (konieczność subiektywności). Szukanie rady jakiegoś autorytetu (tak również mogą postęp „pow. myślący”) także wymaga wyboru, - w. autorytetu.

• (3) Zła wiara

Stawiając czoła absurdowi i odpowiedzialności (te przyczyną udręki), ludzie uciekają w porządkowanie swojego życia wg ról społ.. Mogą prób. obiektywizować siebie (kelner) działając i myśląc o sobie jedynie jako funkcjonariuszach (tłumią swoją indywidualność) [82] ALE egzystencjalnej wolności nie da się uniknąć, przyjmowanie takiej roli jest udawaniem (próba samo-oszustwa)

3. Na czym polega samo-oszustwo?

Głęboko w sercu człowiek zawsze wie, że społeczne role determinują go tylko dlatego, że on się zgadza i tak długo, jak na to pozwala. Właściwe samo-oszustwo jest niemożliwe. Wystarczy jednak, że będzie unikał tych rzeczy, kt przypominają mu prawdę. [83] Wystarczy, że nie będzie o niej myślał.

4. Życie w dobrej wierze [lub ideał dobrego życia] (Sartre mało mówi o nim):

• Polega na podążaniu za świadomie wybranym wartościami i celami, za które dokonujący wyboru bierze całkowitą odpowiedzialność

• Jeśli chodzi o kwestie moralne, fundamentalne i ewaluatywne, dla S. „nie ma środków dokonania sądu. Treść jest zawsze konkretna i przez to nieprzewidywalna; zawsze musi być wymyślana. Jedyna rzecz, jaka się liczy to wiedzieć czy ta inwencja jest poczyniona w imię wolności.”

CZTERY TRUDNOŚCI, NA JAKIE NAPOTYKA FILOZOFIA EGZYSTENCJALIZMU:

4. Absurd istnienia

1. dlaczego absurd

ponieważ nie istnieje żadne wyjaśnienie ludzkiej egzystencji (ani ogólnie ani indywidualnie, kt pokazywałoby jej konieczność. [84]

2. spór z XVII w. (Racjonalizm vs empiryzm)

• racjonaliści (Kartezjusz [1596-1650], Spinoza [1632-1677], Leibniz [1646-1716] )

• cokolwiek istnieje ma swoją rację dostateczną

• inaczej świat byłby nieinteligibilny

• empiryści (J. Locke [1632-1704], D. Hume [1711-1776])

• ambicja dostarczenia racji dostatecznej dla wszystkiego jest błędna

• błąd racjonalistów polegał na myśleniu, że materia faktów naukowych może być wyjaśniona tak samo jak zdania logiki czy matematyki

• tymczasem wg e., teorie naukowe mogą być ukazane jedynie za pomocą rozumowania eksperymentalnego jako trzymające się tego co kontyngentne [niekoniecznych faktów].

3. Sartre w sporze zajmuje stronę empirystów, jednak (to rozczarowany racjonalista):

różniąc się od empirystów tym, że fakt kontyngentności świata postrzega jako defekt. Niemożność racjonalistycznego wyjaśnienia świata jest niefortunnym brakiem.

4. błąd języka absurdu

• Dla empirystów (także Grahama) , Sartre podziela z racjonalistami fałszywą nadzieję (@ pragnienie) dostarczenia logicznie wystarczającej racji dla wszystkiego.

• Dlaczego oczekiwać czegoś więcej? Nie ma powodu się dręczyć, chyba że uznajemy, że powinno istnieć takie wyjaśnienie dla świata...

5. Działanie w dobrej wierze

1. sposób wyboru, nie przedmiot wyboru jest ważny

To, co robisz jedynie z poczucia obowiązku jest mniej wartościowe, niż to co robisz w przyjaźni (@ miłości dla wybranego przedmiotu).

2. To brzmi przekonująco, ale egzystencjalizm idzie jeszcze dalej:

• twierdzą, że podstawowa wartość działania, postawy to mentalność tych, kt wybierają

• nasza wolność i odpowiedzialność jest kluczowa. Branie pod uwagę takich czynników jak wychowanie, genetyczne uposażenie, kultura itp. jako mających wpływ na nasze decyzje to błąd wg e. Tylko nasz wybór determinuje to, kim jesteśmy - myśleć inaczej, to tkwić w złej wierze.

3. Krytyka - Pytanie o szczerego nazistę

• Zgodnie z teorią egzystencjalizmu, taki człowiek żył w dobrej wierze.

• Odp. egzystencjalisty, że obiektywnie był zły, ale subiektywnie dobry (o ile był gotów ponieść odpowiedzialność swoich wyborów) - nie jest satysfakcjonująca.

• Chcemy wiedzieć, czy fakt, że szczery nazista wybierał freely czyni jego życie lepszym.

6. Tworzenie wartości (bardziej radykalna odp. na pyt. o szczerego nazistę)

1. teza: „my tworzymy wartości”;

• Kierkegaard:

Istnieją tylko subiektywne wartości: „Tylko w subiektywności istnieje prawda chrześcijaństwa.”

• Sartre:

• „Kiedykolwiek człowiek wybiera swój cel, przedmiot przywiązania w całej jasności i z całą szczerością, jakikolwiek ten cel nie byłby, niemożnością dla niego jest chcieć coś innego.” (Egzystencjalizm i Humanizm)

• „Jeśli wyłączyłem Boga Ojca, ktoś musi tworzyć [invent] wartości.”

• Co z tego wynika?:

Że człowiek nie wybiera z pośród wartości, ale je tworzy swoim wyborem (Chociaż można w tekstach Sartre'a znaleźć miejsca, w których he appears to deny this implication) [88]

2. Kogo oznacza `my' w tej tezie?

• my grupa (kulturowa, rasowa, ludzkość) - relatywizm (to nie jest odp. egzyst.)

Wielu filozofów tak uważa. Wartość dla nich jest kontekstualna, istnieje w kontekście grupy i nie ma podstaw, aby przypuszczać, że wartości transcendują poszczególne [interests] lub pragnienia ludzkie.

• Obiektywiści (np. Platon)

Kwestia wartości jest taka jak kwestia faktów. Wartości niezależne od umysłu czekają na odkrycie. [89]

• Każdy z osobna indywidualnie (Sartre, też Kierkegaard)

3. Krytyka - test tezy Sartre'a (przykład Dra Samuela Johnsona) [90]

• przykład dra Johnsona (sławny 18wieczny gość)

Idąc ulicą przyciągał uwagę tłumów naśladowaniem dżokeja galopującego na koniu, wykrzywianiem kończyn, skacząc itp. bez świadomości, ze robi coś dziwacznego.

• próby wyjaśnienia takiego zachowania

Taki skrajny manieryzm zastanawia. Co można by odpowiedzieć.

• dla rozbawienia ludzi

taka odpowiedź zakładałaby pre-existent value (rozbawienia innych), która poprzedza decyzję (kreująca wartość)

• bo jest to coś, co ma dla mnie wielką wartość

jednak:

taka odpowiedź nie wyjaśnia tego działania, trudno sobie bowiem wyobrazić [91] jak jego attachment nadaje danemu działaniu wartość, brak tu bowiem jakiegokolwiek powiązania z wartościami, jakie możemy rozpoznać (to nie to samo co uznać). Owszem możemy zrozumieć, że on może to działanie cenić, ale nie, że jego postawa kreuje wartość. Attachment choć nie wiadomo jak głęboki, nie wystarcza, aby utworzyć wartość.

4. Możliwa odp. egzystencjalisty - że attachment Johnsona czyni daną czynność dla niego

Są powody, aby uważać, że Sartre tak by nie odpowiedział. Zaprzecza, jakoby jego egzystencjalizm był w wąskim sensie subiektywny (odrzuca podział obiektywne/subiektywne na rzecz inter-subiektywności. Tak więc wybór poczyniony przez jednostkę w dobrej wierze opiera się zarówno na dzielonych wartosciach (every purpose is comprehensible to every man) ale nikt poza nią nie jest w stanie tej wartości stworzyć

5. Niemniej taka odpowiedź (retreat from extreme posistion) jest kosztem klarowności

Istnieje pewien nieinteresujący dla nas sposób rozumienia ...że tylko Jan może podejmować swoje decyzje, jeśli ktokolwiek inny podjął by je, nie byłyby one już Jana. Zgoda, ale zawsze można powiedzieć, że Jan powinien był wybrać inaczej. Jeśli Sartre odrzuca taką możliwość krytyki, to popada w wąsko rozumiany subiektywizm. [92]

6. Niekonkluzywność zarówno krytyki jak i obrony egzystencjalizmu (tezy 6.a) wymaga dalszej krytycznej analizy (radykalnej wolności)

7. Wolność radykalna

1. teza e. brzmi: jesteśmy radykalnie (zawsze) wolni, przed wolnością nie ma ucieczki. (dla Grahama konsekw. tej tezy jest twierdzenie, że nie istnieją prakt. konieczności.)

2. Jednak wydaje się ona fałszywa:

Nie jest możliwym, abyśmy zawsze mogli wybierać jakikolwiek kierunek działania. Nie mogę zjeść ciastka i mieć ciastko.

3. E. może odpowiedzieć:

• Taki przykład nie może służyć jako obalający argument, ponieważ radykalna wolność nie obejmuje niemożliwości logicznej. (nie mogę zjeść czegoś, co już zostało zjedzone).

• Poza logiczną niemożliwością nic już nie ogranicza mojego wyboru

4. Wydaje się, że nawet ta poprawiona wersja radykalnej wolności jest fałszywa.

• istnieją inne ograniczenia, np. ograniczenia prawne (np. w Islandii nie można kupić alkoholu w niepaństwowym sklepie) [93]

• Chociaż egzystencjalista może odpowiedzieć, że to nie jest żadne ograniczenie wyboru, to jednak trudno powiedzieć, że jestem wolny w relewantnym sensie słowa `wolność'

• Poza tym ograniczenia prawne nie są jedynymi: autentyczna wolność (racjonalna [nie ślepa] wolność) domaga się pewnych kwalifikacji, które ograniczają wybór.

• Mój wybór może być po prostu głupi (też niekonsekwentny względem moich innych wyborów) albo tez niemoralny.

• (@: Kimlicka stawia pytanie które życie jest bardziej wolne: konsekwentne trzymanie się wolnej decyzji o małżeństwie, czy dwudziestokrotne [ten moment jest tylko wolnością] wybieranie małżonka?) [94]

• te dodatkowe ograniczenia wyboru nie powinny być odrzucane ale mile widziane, ponieważ wolność, jakiej powinniśmy chcieć, to nie totalny brak ograniczeń wyboru ale wolność racjonalna

• Przykład mający pomóc zrozumieć powyższy punkt: PROWADZENIE BADAŃ NAUKOWYCH (naukowe wyjaśnienie pewnej choroby)

W badaniu takim wolność jest istotna; chcę bez przymusu (freely) dojść do prawidłowej odpowiedzi. Jedyną istotną rzeczą jest dojście do takiej odpowiedzi poprzez wolny proces racjonalnego myślenia. Nie oznacza to jednak że jestm wolny w tym sensie, że mogę sobie dojść do jakiejkolwiek odpowiedzi. Niektóre odpowiedzi będą miały [95] charakter ignoranckich i naiwnych (chociaż mogłyby być pociągające dla mojej wyobraźni) a także bezwartościowych. Oczywiście zawsze takie odpowiedzi mogę formułować (ignorując wymogi rzetelnej pracy naukowej), jednak taka wolność nie jest tym, co rozumiemy poprzez wolność myśli.

• podobnie jest z wyborem wartości.

Wolność wyboru własnych wartości nie [preclude] prób odkrycia tego, co jest obiektywnie dobre lub złe.

# estetyczny, charakteryzujący się dominacją pragnień egoistycznych; ponieważ realizacja tych pragnień jest zależna od warunków zewnętrznych podstawowym nastrojem okazuje się rozpacz wynikająca z uświadomienia sobie możliwości utraty tych warunków;

# etyczny, w którym jednostka wybiera siebie jako własne bycie, uniezależniając się od warunków zewnętrznych i włączając do społeczności ludzkiej; ten etap wywołuje poczucie winy wynikające z uświadomienia sobie własnej skłonności do zła;

# religijny, oznaczający rozpoznanie w sobie grzesznika, powrót do Boga i oddalenie od innych (za: http://wapedia.mobi/pl/S%C3%B8ren_Kierkegaard)

---