Fasciola hepatica

Motylica wątrobowa

kosmopolityczna

wątroba i drogi żółciowe człowieka (ew. owca, koza, bydło, sarna, jeleń, żubr, daniel, świnia dzik koń, osioł, zając, królik, słoń, kangur, małpa)

zarażenie człowieka przez zjedzenie metacerkarii na roślinach wodnych

Fascjoloza - najpierw faza ostra: podw. temp. ciała, bóle mięśni, stawów, nudności, wymioty, pow. wątroba i śledziona, żółtaczka, niedokrwistość, pokrzywka.

później: rozrost nabłonka żółciowego, zwłóknienie przewodu żółciowego wspólnego, częściowe lub całkowite jego zamknięcie prowadzi do zapalenia dróg żółciowych (ostre bóle w nadbrzuszu). Sporadycznie inwazje F.h. do płuc, OUN, mięśni, skóry, gałek ocznych. Może przebiegać bezobjawowo.

wykrywanie w fazie ostrej: badania serologiczne (ELISA, immunoelektroforeza, hemaglutynacja pośrednia i in.)

faza przewlekła: jaja w kale lub w treści dwunastnicy

profilaktyka odrobaczanie zarażonych zwierząt, niszczenie żywicieli pośrednich, unikanie spożywania surowych roślin i picia nieprzegotowanej wody.

Clonorchis sinesis

Przywra chińska

Pd-wsch Azja

Wątroba i drogi żółciowe człowieka, kota, psa i innych ssaków mięsożernych

jajo w wodzie → żołądek ślimaka → miracydium → redie → cerkarie → ryba (mięśnie) → metacerkaria → ludź zjada rybę → w dwunastnicy ekscystacja → młoda przywra → wnika przez przewód wspólny do wątroby (wywołuje odpowiedź zapalną w wyniku mechanicznego podrażnienia nabłonka i wpływu toksycznych prod. wytwarzanych przez przywrę)

Klonorchoza stadium ostre: podw. temp. ciała, dreszcze, biegunka, bóle nadbrzusza, zwiększona tkliwość wątroby, żółtaczka

stadium przewlekłe: tępe bóle brzucha, uczucie dyskomfortu, pow. wątroby + rozszerzenie przewodów i przerost gruczołów śluzowych; przewód żółciowy może być niedrożny powodując zatrzymanie żółci; powstają nacieki z limfocytów, kom. kwasochłonnych oraz zwłóknienie. Często towarzyszy żółtaczka mechaniczna; ropne zapalenie pęcherzyka żółciowego; następstwem może być ostre zapalenie trzustki.

wykrywanie jaja w kale lub treści dwunastnicy; w diagnostyce serologicznej (test hemaglutynacji pośredniej, immunoelektroforeza i in.)

profilaktyka niszczenie żywicieli pośrednich i niejedzenie surowych, niedogotowanych, niedowędzonych ryb.

Paragonimus westermani

Przywra płucna

Pd.-wsch. Azja, zach. Afryka, centralna i pd. Ameryka

Płuca człowieka oraz licznych zwierząt kotowatych, psowatych oraz świń, szczurów i innych

Jaja z oskrzeli wydostają się biernie, niesione ruchem nabłonka orzęsionego do gardzieli, gdzie są przełykane. Do środowiska zewnętrznego dostają się z kałem, część wydostaje się z plwociną.

Paragonimoza Obecność w dwunastnicy i przenikanie do jamy otrzewnej - bezobjawowo

Przechodząc przez przeponę do jamy opłucnej i płuc wywołują nacieki z kom. kwaso i obojętnochłonnych.

Wokół przywr wytwarzają się włókniste torebki zawierające płyn ropny z jajami; wiele z nich przebija się do oskrzeli, uwalniając jaja, tkanki martwicze i krew do dróg oddechowych. Pękająca torebka wywołuje kaszel z podbarwioną krwią wydzieliną, z bólami w klatce piersiowej. Jaja mogą z krwią dostawać się do wątroby, ścian jelita, otrzewnej, mięśni, mózgu i rdzenia kręgowego, gdzie wywołują reakcje ziarniniakowe i powst. torebek wypełnionych jajami.

W przypadku lokalizacji w OUN (płat skroniowy i potyliczny): podw. temp. ciała, bóle głowy z nudnościami i wymiotami, objawy padaczki, zaburzenia widzenia, osłabienie ruchowe, porażenie (połowiczne lub całkowite); mogą wyst. objawy zapalenia opon, podostrej lub przewlekłej encefalopatii, rzekomego guza.

wykrywanie jaja w kale, plwocinie lub popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych (podstawa rozpoznawania); również met. serologiczne (ELISA, hemaglutynacja pośrednia, immunoelektroforeza i in.)

profilaktyka zwalczanie żywicieli pośrednich i unikanie spożywania surowego mięsa krabów/raków.

Schistosoma spp.

S. haematobium

Portugalia, Afryka, Bliski Wschód, Indie

Sploty żylne pęcherza moczowego i miednicy mniejszej (pęcherz moczowy, moczowód, rdzeń kręgowy po przeniesieniu z dużym krwiobiegiem) człowieka.

S. mansoni

Dorzecze Nilu, Afryka równikowa i pd-wsch, Półwysep Arabski, Am Pd.

Sploty żylne jelita grubego (żyła krezkowa dolna) człowieka (+ pawian, koczkodan, opos, szczur i inne gryzonie).

S. japonicum

Daleki Wschód

Sploty żylne krezki (ż. krezkowa górna) człowieka (+pies, kot, świnia, bydło, bawół, małpy człekokształtne i in. ssaki)

ROZDZIELNOPŁCIOWE. Samica nie osiąga dojrzałości płciowej, jeżeli na swojej drodze nie napotka samca. Dalsza wędrówka odbywa się parami.

Schistosomoza W miejscu wniknięcia do skóry - świąd, miejscowy odczyn zapalny (wybroczyny krwawe, obrzęk), trwająca 36h grudkowo-plamkowa wysypka, która może stać się pęcherzykowa.

4-10 tyg. faza toksyczno-alergiczna (ostra)

[S. haematobium i mansoni]: podw. temp. ciała, dreszcze, skurcze oskrzeli, bóle głowy, stawów, brzucha, biegunka; pow. węzłów chłonnych, wątroby, śledziony; obrzęki oraz pokrzywka na skórze.

[S. japonicum]: najcięższy przebieg; stan ciężki, nieregularna gorączka, silne bóle brzucha, szybko pow. się wątroba i śledziona; pojawia się żółtaczka.

faza traumatyczna (narządowa) - wydalanie jaj

[S. heamatobium]: bóle w podbrzuszu, częstomocz, krwiomocz; następstwem zarażenia są miejscowe zmiany zapalne, krwotoczne oraz przerostowe i brodawczakowate ścian narządów miednicy mniejszej, prowadzące do ich zwapniej, zbliznowacenia lub zezłośliwienia.

[S. japonicum i mansoni]: beigunka, objawy czerwonki, zmiany krwotoczne, polipowate, wrzodziejące lub bliznowate błony śluzowej jelita cienkiego i grubego; przy dużej intensywności zarażenia mogą powst. zatory naczyń żylnych.

schistosomoza przewlekła: w obr. wątroby i śledziony ziarniaki ulegające włóknieniu; utrudnienie krążenia wrotnego z nadciśnieniem w jego obrębie, wodobrzusze, żylaki przełyku, obrzęki, żółtaczka. Po przeniesieniu przywr z dużym krwiobiegiem powst. ogniska w płucach i OUN (rdzeń kręgowy - S. heamatobium i mansoni; mózg - japonicum)

Wykrywanie jaja w moczu, kale lub zeskrobinach błony śluzowej j. grubego; test wylęgania miracydium; testy serologiczne (ELISA, immunoelektroforeza, hemaglutynacja pośrednia i in.)

Profilaktyka niszczenie żywicieli pośrednich, oświata zdrowotna (nieoddawanie moczu i kału w miejscach komunikujących się z siedliskami ślimaków, niekąpanie się w zanieczyszczonych akwenach)

Diphylobotrium latum

Bruzdogłowiec szeroki

Podbiegunowo oraz klim. umiarkowany

Jelito cienkie człowieka (+niedźwiedź, foka, lis, pies, świnia i in.)

Difylobotrioza może przebiegać z okresową niedrożnością jelit, biegunkami, bólami brzucha, niedokrwistością megaloblastyczną (wywołaną niedoborem wit B12).

Wykrywanie jaja/proglotydy w kale; zwiększ. liczby białych krwinek i % kom. kwasochłonnych we krwi obwodowej.

Profilaktyka niespożywanie surowych ryb (gotowanie, mrożenie, solenie, marynowanie - wędzenie NIE zabija plerocerkoidów!), uniemożliwienie kont. zbiorników wodnych z odchodami

Taenia saginata

Tasiemiec nieuzbrojony

Kosmopolityczny

Jelito cienkie człowieka

Taenia solium rozwija się tak samo, tyle, że żywicielem pośrednim jest świnia. Wyróżniamy tu też egzoinwazję i autoinwazję (autoegzo i autoendo).

Tenioza
(tasiemczyca) uczucie dyskomfortu, napadowe bóle brzucha (poranne bóle głodowe), nudności, wzrost/upośledzenie łaknienia, obniżenie aktywności ruchowej; często znaczne napięcie powłok brzucha, wzmożona perystaltyka; u dzieci - zaburzenia wzrostu i przyrostu masy ciała. W dłużej trwającym zarażeniu: spadek kondycji, osłabienie, zaburzenia snu i pamięci, zaparcia naprzemiennie z biegunkami. W 20% - bezobjawowo.

Wykrywanie proglotydy w kale, test ELISA (koproantygeny w kale).

Profilaktyka badanie sanitarne mięsa, niespożywanie surowego mięsa, ochrona pastwisk przed zanieczyszczeniem jajami tasiemca.

Taenia solium

Tasiemiec uzbrojony

Tenioza uczucie dyskomfortu, napadowe bóle brzucha (poranne bóle głodowe), nudności, wzrost/upośledzenie łaknienia, obniżenie aktywności ruchowej; osłabienie, zaparcia naprzemiennie z biegunkami. U dzieci - zaburzenia wzrostu i przyrostu masy ciała.

Cysticerkoza (wągrzyca wyw. przez wągry) - najgroźniejsza OUN; najpierw gwałtownie, później remisje; drgawki, bóle głowy z nudnościami i zaburzeniami widzenia, halucynacje, zaburzenia zachowania, wodogłowie.

Wykrywanie proglotydy w kale, ew. jaja inwazyjne, ELISA (koproant. w kale). W przypadku inwazji należy zrobić też CT, NMR (na ob. wągrów, zwłaszcza w OUN).

Rozp. cysticerkozy - RTG mięśni i czaszki, CT, NMR

Profilaktyka j.w.

Echinococcus granulosus

Tasiemiec bąblowcowy

Kosmopolitycznie

Jelito cienkie lisa, psa, wilka, szakala, kojota, hieny. Człowiek - żyw. pośredni

Bąblowica najczęściej zmiany w wątrobie, ew. płucach; w wątr. wytwarza się wokół pasożyta gruba otoczka łącznotkankowa, która uciskając na drogi żółciowe może powodować żółtaczkę, zapalenie dróg żółciowych oraz objawy nadciśnienia wrotnego. W przyp. pęknięcia pęcherza bąblowcowego w wątr. może dojść do wstrząsu anafilaktycznego i wtórnego rozsiewu. W płucach - skrócenie oddechu, kaszel, bóle w klatce.

Wykrywanie protoskoleksy w badaniu biopsyjnym lub pęcherzu usuwanym operacyjnie; w bad. radiologicznym - zwapniałe pęcherze w wątrobie/płucach; ELISA, hemaglutynacja pośrednia, immunoelektroforeza.

Profilaktyka odpowiednia oświata sanitarna, odrobaczanie psów, niekarmienie psów odpadkami poubojowymi.

Echinococcus multilocularis

Bąblowiec wielojamowy

Półkula północna

Jelito cienkie lisa, psa, wilka, kota. Żyw. pośredni - człowiek, gryzonie.

Jaja → onkosfera → larwa, po dost. się do wątr. wytwarza wypustki przenikające do miąższu → powst. drobne pęcherzyki (podobne do now. złośliwego) → protoskoleksy inwazyjne → dalej j.w. [jajo → protoskoleksy = 2-3 mies.]

Echinokokoza wielokomorowa (zwykle u os. mających kontakt z kałem zarażonego lisa) - w wątrobie/płucach nie powst. torebka łącznotkankowa, co sprawia, że rozrasta się w sposób naciekający tkanki. Objawy nadciśnienia wrotnego, pow. wątroby i śledziony, żółtaczka, wodobrzusze; szybko postępujące wyniszczenie org.

Wykrywanie j.w.

Profilaktyka j.w.

Enterobius vermicularis

Możliwa jest też autoinwazja. Gdy samica nie może dostać się w okolicę odbytu składa jaja w okrężnicy lub prostownicy. Tu wylęgają się larwy i przebiega cały cykl rozwojowy.

Ascoris lumbricoides homines

Trichuris trichiura

7

Z redii powstają ogoniaste cerkarie, po bokach zaopatrzone w gruczoły skorupkotwórcze. Cerkarie opuszczają aktywnie żywiciela pośredniego; po 3 h mogą tworzyć otoczkę, tracąc przy tym ogonek → metacerkaria. Jednocześnie wydzielają lepką substancję mogą przyczepić się do roślin wodnych.

W trzustkowątrobie żywiciela pośredniego urzęsiony nabłonek odpada i miracidium przekształca się w sporocystę, z której w ciągu 2-4 tygodni wykształcają się redie (rozm. bezpłciowe).

Dzięki rzęskom może się aktywnie poruszać i wnikać w ślimaka płucodysznego.

Zostaje połknięta przez żywiciela ostatecznego. W przewodzie pokarmowym uwalnia się z cysty i metacerkaria wędruje do wątroby i jej przewodów żółciowych. (przebija ścianę jelita i wędruje z krwią lub aktywnie wędruje przez otrzewną) Wydalana jest z kalem.

Jajo z zygotą rozwój w środowisku wodnym. Przy dost. światła po 10-42 dniach wykluwa się miracidium.

Wnika czynnie do ślimaka, w którym przekształca się w sporocystę, dając pokolenie sporocyst potomnych, z których uwalniają się cerkarie.

S. mansoni - żyła krezkowa dolna

S. japonicum - żyła krezkowa górna

Miracydium wydostaje się do wody przez pęknięcie skorupki. W Środowisku wodnym może przetrwać do 48h.

Po upływie 2-3 miesięcy osiągają dojrzałość płciową i składają jaja.

Po 4-8 tygodni od wniknięcia cerkarie opuszczają ślimaka i pływają swobodnie (furkocerkarie)

Furkocerkarie przekształcają się w schistosomule i z krwią do płuc; przez lewą komorę dostaje się do naczyń żylnych miednicy, bądź wątroby gdzie osiąga dojrzałość płciową.

Aby samica mogła złożyć jaja musi dostać się do naczyń włosowatych splotów żylnych pęcherza moczowego. Jaja dzięki kolcom przedostają się do pęcherza i z moczem na zewnątrz. Nieliczne jaja trafiają do jelita grubego i wydostają się z kałem na zewnątrz.

Cerkarie posiadają gruczoły produkujące substancję lityczną, co ułatwia jej wnikanie przez skórę człowieka. W tym momencie traci ogonek.

Jajo w momencie złożenia posiada zygotę otoczoną komórkami żółtkowymi. Jaja składane są w środowisku wodnym.

Metacerkarie uwalniają się w dwunastnicy, a jako młode przywry przenikają przez ściany jelita czczego do otrzewnej i przez przeponę do jamy opłucnej i płuc.

Miracidium rozwija się w ok. 20 dni i czynnie wnika w ślimaka wodnego. Tu rozwijają się kolejno: workowate sporocysty, macierzyste i potomne redie oraz cerkarie z ogonkiem.

Cerkaria ulega otorbieniu → metacerkarie. Zarażenie żywiciela ostatecznego następuje przez zjedzenie surowego mięsa zawierającego pasożyta.

Cerkaria opuszcza I żywiciela pośredniego. Znajduje się w środowisku wodnym, z którego aktywnie wnika do trzustko-wątroby lub mięśni skorupiaka (II żywiciel pośredni).

W jelicie rozwija się do postaci dojrzałej (2-5 tygodni). Jest zdolna do jajeczkowania.

Jajo wydostaje się do środowiska zewnętrznego z kałem; po 2 tygodniach w wodzie w osłonce rozwija się orzęsione koracidium.

Po 1-4 tygodni przekształca się w plerocerkoid. Nastepnie ryba zostaje zjedzona przez zywiciela ostatecznego.

Wylęgające się koracidium pozostawia skorupkę jajową, wewnątrz niego znajduje się właściwa larwa onkosfera. Koracidium pływa swobodnie do momentu połknięcia przez oczlika.

Zarażony oczlik zostaje zjedzony przez rybę. W jej jelicie uwalnia sę procerkoid, który przedostaje się do mięsni i narządów wewnętrznych.

Onkosfera uwalnia się i przebija ścianę jelita i przedostaje się do jamy ciała, gdzie po 2-3 tygodniach przekształca się w procerkoid.

Od końca strobili odrywają się człony maciczne zawierające jaja inwazyjne (onkosfera+osłonka). Wydostają się one z kałem i zostają połknięte przez żywiciela pośredniego bydło.

Żywiciel pośredni (w tym człowiek) połyka jaja, w żołądku lub jelicie wydostaje się onkosfera. Ta przenika czynnie do naczyń krwionośnych lub chłonnych jelita cien., trafia do wątroby z układem wrotnym.

Uwolniona zostaje onkosfera (pod wpływem soków trawiennych). Za pomocą haków przedostaje się przez ścianę jelita do naczyń krwionośnych i chłonnych. W ten sposób dostaje się do mięsni szkieletowych.

W żywicielu ostatecznym pasożytuje w jelicie; po 2-3mies. osiąga dojrzałość; rozmn.

Żywiciel ostateczny zaraża się przez zjedzenie surowego mięsa. Tasiemiec osiąga dojrzałość płciową w ciągu 2-3 tygodni.

W ciągu 3-6 miesięcy przekształca się w otorbionego węgra bydlęcego.

Onkosfera może wędrować po całym ciele do różnych narządów, w których przekształca się w cerkoid typu bąblowiec. W miesiąc po zarażeniu, w danym narządzie powstają guzki zawierające larwę otoczoną dwoma błonami.

Proglotyd maciczny odrywa się i samodzielnie wydostaje się przez odbyt; pełzając po podłożu powoduje wydost. się jaj.

Warstwa twórcza wytwarza torebki lub komory lęgowe pierwszego pokolenia, w których powstają protoskoleksy i torebki lęgowe drugiego pokolenia.

Protoskoleksy zostają wydalone z ciała żywiciela pośredniego. Zjada je żywiciel ostateczny. Następnie przedostają się do jelita.

W celu złożenia jaj samica przemieszcza się w okolice odbytu.

Jaja składane są przez samicę w okolicach odbytu żywiciela. Aby rozwinęła się larwa inwazyjna potrzebna jest odpowiednia temperatura i wilgoć.

Przechodzą kolejne 2 linienia i z prądem śluzu spływają do gardzieli, potem do jelita, gdzie przechodzą ostatnie linienie. Dojrzewają i składają jaja.

Przedostaje się do jelita grubego, gdzie osiąga dojrzałość płciową.

Forma inwazyjna, podczas drapania przykleja się do dłoni żywiciela, a następnie zostaje połknięta.

Jajo (wydalone z odchodami) zawiera młodą zygotę, która w środowisku zewnętrznym zaczyna bruzdkować. Larwą inwazyjną jest larwa LII, która nie opuszcza jaja.

Przez ścianę jelita cienkiego przenika do układu krwionośnego i żyłą wrotną wędruje do wątroby. Następnie naczyniami włosowatymi do czczej i przez prawą połowę serca do płuc i pęcherzyków włosowatych.

Aby opuściła jajo potrzebna jest temperatura 12^oC i wilgoć. Człowiek połyka jajo z wodą, które wylęga się w jelicie cienkim.

Człowiek zaraża się przez połknięcie larw L3 wraz z pożywieniem.

Jaja na zewnątrz wydalane są z kałem i mogą wracać z powrotem (autoinwazja) choroba brudnych rąk.

Przedostają się do jelita grubego, gdzie po 1 miesiącu osiągają dojrzałość płciową.

W jelicie cienkim larwy wylęgają się po wypadnięciu z jaja jednego z czopków biegunowych.

---