Prawo finansowe wersja na semestr zimowy 2010/2011
2.10.2010
JAKA JEST DEFICNICJA POJECIA „PRAWO FINANSOWE”?
Definicja: jest to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową w danym państwie. Prawo finansowe wyrosło z prawa publicznego. Prawo finansowe powstało, aby normy dawały możliwość zbierania dochodów na późniejsze ich wydatkowanie.
Akty prawne (źródła prawa finansowego):
Konstytucja RP (zawiera szereg norm prawnych, są stosowne zapisy do podatków)
ustawy podatkowe i ustawy z innych dziedzin prawa
rozporządzenie ministra finansów
rozporządzenie prezesa NBP
W działalności finansowej wyróżnia się dwie grupy podmiotów:
- prawa publicznego (Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, ZUS, OFE,
- jednostki prywatno-prawne- banki, ZU, domy maklerskie)
OMÓW SYSTEMATYKI PRAWA FINANSOWEGO + AKTY PRAWNE JAKO PRZYKŁADY
Zakres prawa finansowego. Systematyka:
A) Prawo budżetowe:
(gminy, powiat, województwo, jednostki budżetowe, zakłady)
zawiera normy prawne regulujące finansowanie sektora finansów
powstawanie, kreacja podmiotów prawa finansowego, tworzenie prawa finansowego, tworzenie planów finansowych na 12 m-cy
W ramach jego mamy 2 akty prawne:
Ustawa o finansach publicznych.
Ustawa budżetowa + rozporządzenia ministra finansów
B) Prawo podatkowe:
Jest to ogół przepisów regulujących zasady powstawania, ustalania oraz wygasania zobowiązań podatkowych oraz obowiązki podatników, płatników i inkasentów poszczególnych podatków. Prawo podatkowe stanowi także o obowiązujących procedurach, które winny być przestrzegane przez organy podatkowe oraz strony w trakcie postępowania podatkowego i wykonywania innych czynności zmierzających do ustalenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego i skutecznego poboru podatku. Określenie podatków oraz ich podział. W ramach jego mamy 2 grupy:
Prawo podatkowe materialne: reguluje materię danego podatku
Ustawa o podatku od towarów i usług.
Ustawa o podatku akcyzowym.
Ustawa o podatku dochodowych od osób prawnych.
Ustawa o podatku dochodowych od osób fizycznych.
Prawo podatkowe proceduralne:
Ordynacja podatkowa.
- jest istotne kto jest beneficjentem, jaka część stanowi dochód skarbu państwa a jaka samorządów terytorialnych, opłaty skarbowe są dochodem budżetu państwa i samorządu np.
a) ustawa o podatku od towarów i usług
b) ustawa podatek akcyzowy
c) ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych
d) ustawa o podatku dochodowych od osób prawnych
e) Dyrektywa nr VI
f) dyrektywa 112/2006.
Dyrektywa horyzontalna dotyczy najw konstrukcji prawa podatkowego
g) Dyrektywy szczególne dotyczące regulacji prawnych np. do napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych, dotycząca paliw płynnych
h) orzecznictwo europejskiego trybunału sprawiedliwości.
Jeżeli polskie przepisy naruszają prawo unijne to są nieważne. Organy podatkowe nie mogą gromadzić pieniędzy jeżeli narusza to prawo wspólnotowe.
C) Prawo celne:, które reguluje zasady i tryb przywozu towarów na polski obszar celny oraz wywozu towarów z polskiego obszaru celnego, oraz związane z tym prawa i obowiązki osób wraz z uprawnieniami i obowiązkami organów celnych.
W ramach jego mamy akty prawne:
Ustawa prawo celne ( regulacje uzupełniające do wspólnotowego kodeksu celnego, każde państwo członkowskie może w nim uzupełniać wspólnotowy kodeks celny)
Wspólnotowy Kodeks Celny.
D) Prawo finansowe ubezpieczeń gospodarczych i społecznych
Prawo ubezpieczeń gospodarczych- to zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne i zobowiązaniowe powstałe między oznaczonymi umową ubezpieczenia podmiotami. Podmiotami tych norm są z jednej strony - zawsze zakład ubezpieczeń, z drugiej - ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony, uprawniony z umowy, zobowiązany do wyrównania szkody itp., więc każdy podmiot, którego interes prawny lub majątkowy wiąże się z umową ubezpieczenia
W zakresie ubezpieczeń gospodarczych mamy do czynienia z podmiotami prywatno-prawnymi Np. Zakłady ubezpieczeń.
W ramach jego mamy akty prawne:
Ustawa o działalności ubezpieczeniowej.
Kodeks Cywilny
a. Ubezpieczenia gospodarcze (ubezpieczenie majątkowe i na życie):
- ustawa o działalności ubezpieczeniowej + wybrane regulacje kodeksu cywilnego dotyczące umowy ubezpieczenia- mówi jakie należności są ponoszone przez klientów (składki) i w jakich sytuacjach. Wystąpienie wypadku ponosi za sobą wypłatę odszkodowania renty itd.
Prawo ubezpieczeń społecznych - to zespół norm prawnych mających na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub inwalidztwa.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych
E) Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego:, czyli zależności finansowe samorządów terytorialnych. Chodzi o regulacje Gmin, Powiatów i Województw, ale tylko w zakresie dochodów.
W tym zakresie mamy:
Ustawa o podatku dochodowych od osób fizycznych (w pewnym zakresie dotyczy gmin).
Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych (podatek od nieruchomości, od posiadania psów).
ustawa o samorządzie gminnym
ustawa o samorządzie powiatowym
ustawa o samorządzie wojewódzkim
ustawa o podatkach i opłatach lokalnych- stanowi dochód gmin
ustawa o podatku od osób fizycznych i prawnych-wyznacza co jest dochodem budżetu państwa
F) Prawo walutowe(1) i dewizowe(2): (1) dotyczące organizacji porządku pieniężnego, który określa jednostkę pieniężną, jej stosunek do złota lub walut innych państw. (2 normy prawne które określają zasady obrotu dewizami w danym kraju
W tym zakresie mamy:
- Ustawa prawo dewizowe - dotyczy np. przedsiębiorców kiedy realizują płatności eksportowo importowe
G) Prawo bankowe: określające zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków. Prawo finansowe w sposób bezpośredni wskazuje, czym mogą zajmować się banki. W tym zakresie mamy:
Ustawa prawo bankowe.
Ustawa o NBP - kreuje funkcjonowanie NBP jako banku centralnego
H) Prawo finansowe podmiotów gospodarczych: dotyczące finansowych spraw pomiędzy firmami, spółkami czy wzajemnymi relacjami pomiędzy nimi a skarbem państwa.
W tym zakresie mamy:
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.
*spółki z o.o.
*spółdzielnie
*przedsiębiorstwa państwowe
*spółki prawa handlowego nie mające osobowości prawnej (jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne)
*wspólnicy spółek cywilnych
*oddziały i przedstawicielstwa podmiotów zagranicznych
*osoby fizyczne prowadzące zorganizowaną jednoosobową działalność gospodarczą
SKARB PAŃSTWA- najważniejszy podmiot
3. ANALIZA BUDOWY NORMY PRAWNO-FINANSOWEJ
Norma prawno-finansowa jest to zdanie oznajmujące z którego musi coś wynikać(obowiązki związane z płatnościami)
Budowa normy prawno-finansowej:
Hipoteza:
Powoływanie się na akt normatywny (źródła prawa, z którego wynika jej obowiązywanie).
Powołanie się na stan faktyczny, uzasadniający dyspozycję normy np. uzyskanie zezwolenia, dokonanie eksportu, importu w firmie.
Dyspozycja:
Przedmiot normy: określone zachowanie stanowiące uprawnienie jednego podmiotu a zobowiązanie drugiego, może być ono szczegółowo określone, co do miejsca i sposobu jego wykonania.
Podmioty normy: czynny (uprawniony) i bierny (zobowiązany).
Podmioty uprawnione: beneficjenci, organy podatkowe, naczelnik US, wójt, burmistrz, prezydent miasta, dyrektor Izby Skarbowej, Izby Celnej, sko.
Podmioty Zobowiązane: prywatno-prawne banki ubezpieczyciele
Podmiot czynny- uprawniony do określonego poboru
Norma ma charakter dwustronny, imperatywno-atrybutywny. Określa obowiązki i odpowiadające im prawa (uprawnienia)
Sankcje: - z reguły są to dolegliwości karne lub materialne
(element ruchomy może występować, ale nie musi a,b występują zawsze)
kodeks karny skarbowy wskazuje sankcje za naruszenie dziedzin prawa np. podatkowego, złego gospodarowanie subwencjami, dotacjami z naruszeniem przepisów prawa celnego, dewizowego, regulacji prawnych związanych z finansami skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego
teraz- procesy odchodzi się od sankcji zapisanych w ustawach a tworzy się je w prawie karnym skarbowym.
Formy sankcji:
- dolegliwości karne- musi być postępowanie przed sądem, w wyniku którego może być nałożona sankcja pozbawienia wolności albo pieniężna,
grzywna może być nałożona za naruszenie prawa karnego skarbowego . Bada się czy wystąpiła wina umyślna czy nieumyślna. W większości gdy nakładane są sankcje sąd bada występowanie winy umyślnej i stwierdza jaka jest wina i czy można nałożyć sankcję (jak nieumyślna to rzadko kiedy jest nakładana sankcja). ORGANY PODATKOWE NIE BADAJĄ WINY.
Cecha wspólna dolegliwości karnych i grzywny- wpis do rejestru skazanych.
-sankcje materialne nie dochodzi do badania winy, są one nakładane automatycznie przez organy podatkowe w związku z naruszeniem prawa.
Przykłady sankcji materialnych znajdujemy w:
=> Ustawa o VAT art. 109 - nakładane sankcje prawno-finansowe
=> Art. 111-112 sankcje za nie prowadzenie ewidencji przy użyciu kas
=> Art. 87-88niemożłiwość odliczenia podatku
Organy podatkowe i kontroli skarbowej nie orzeka winy tylko nakłada sankcje.
=> W pdof, pdop za nieujawnieni dochodów nakładana jest sankcja w wysokości 75% zatajonych dochodów,
=> w pdop 50% za niewłaściwe prowadzenie dokumentacji na potrzeby cen transferowych, w => podatku od spadków i darowizn 20% gdy podatnik zataił darowiznę.
W sankcjach finansowych nie orzekamy o winie, nie ma wpisu do rejestru skazanych.
4. ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO WRAZ ZE WSKAZANIEM PRZYKŁADÓW AKTÓW PRAWNYCH.
Pierwsza klasyfikacja:
Ustrojowe - określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy administracji państwowej - Konstytucja RP, przepisy związane z prawem budżetowym
Prawa materialnego - normy prawne regulujące określone uprawnienia i obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie, bezpośrednio z mocy prawa, bądź w drodze decyzji organów administracji wyspecjalizowanej.
- prawo podatkowe, ubezpieczeniowe, ustawa o podatku od towarów i usług, ustawa prawo bankowe,
Prawa formalnego - zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej -Ordynacja podatkowa (przepisy postępowania podatkowego)
Druga klasyfikacja:
1. Prawa państwowego - dotyczy całego terytorium państwa - prawo bankowe, dewizowe, ustawa o podatku akcyzowym
2. Prawa lokalnego - dotyczy terytorium gminy, powiatu - ustawa o opłatach i podatkach lokalnych, ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym, ustawa o samorządzie wojewódzkim
5. FINANSE PUBLICZNE A FINANSE PRYWATNE - PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE.
Definicja „finanse publiczne”: publiczne zasoby pieniężne (podatki opłaty), operacje tymi zasobami oraz normy w prawie je regulujące.
Operacje związane z poborem ceł, podatków i dywidend, opłat, należności cywilno-prawnych, pożyczki.
Finanse publiczne, a finanse prywatne:
Fundusze publiczne są gromadzone na zasadzie przymusu ( policja skarbowa, sądy karne ) i przeznaczone na zaspokojenie potrzeb publicznych. ( szkolnictwo, obronność państwa )
Kto może wywierać przymus?
=>W prawie celnym- organy administracji celnej
=>W prawie bankowym- organy nadzoru bankowego
=>Ubezpieczenia gospodarcze- organy finansowe
=>W prawie dewizowym różne podmioty- departamenty NBP, pośrednie związane z przesyłkami , poczta polska, organy kontroli podatkowej
Szeroki zakres znaczeniowy.
Operacje finansowe dokonywane w zakresie finansów publicznych rzutują na ogólna równowagę finansową państwa.
Zaspokojenie potrzeb publicznych
Wszelkie podmioty: służba zdrowia, zabezpieczenie publiczne, policja, służby specjalne, opieka społeczna
Finanse prywatne- nie ma przymusu, są pobierane na podstawie umowy stron.
- szeroki zakres znaczeniowy
- operacje finansowe dokonywane w zakresie finansów publicznych rzutują na ogólną równowagę finansów państwa.
Sektory (zakres podmiotowy):
- rządowy- organy władzy publicznej oraz podległe im jednostki organizacyjne w całości lub części finansowane ze środków publicznych np. sejm, senat, kancelaria prezydenta, administracja rządowa, jednostki organizacyjne w terenie- opiera się na poborze
-samorządowy- jednostki samorządu terytorialnego czyli gminy, powiaty i ich organy oraz podległe im jednostki organizacyjne.
(Z wikipedii i jakiejś strony ze ściągami):
Istnieją trzy podstawowe różnice między prawem finansowym a prawem prywatnym:
1) cel: dobro publiczne / dobro jednostki
2) sposób regulacji: władczość (przymus państwowy) / równorzędność stron umowy
3) pozycja prawna podmiotów: represyjność przepisów i sankcje / sankcje tylko z umowy cywilnoprawnej
RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PRYWATNYMI I FINANSAMI PUBLICZNYMI POLEGAJĄ NA :
- przymusowym charakterze gromadzenia środków publicznych przez państwo, w przeciwieństwie do osób prywatnych, na które nie jest nałożony przymus osiągania dochodów
- wykorzystywaniu finansów publicznych jako instrumentu realizacji określonych funkcji państwa, dotyczących ogółu obywateli lub znaczących ich grup; finanse prywatne służą zaspokajaniu potrzeb jednostek,
- nie traktowaniu jako celu gromadzenia środków publicznych osiąganiu zysków
w przeciwieństwie do takiej właśnie roli finansów prywatnych,
- poddaniu finansów publicznych społecznej kontroli, podczas gdy gospodarowanie środkami prywatnymi jest całkowicie dobrowolne,
- duża wielkość zasobów
publicznych w stosunku do środków, jakimi dysponuje osoba prywatna.
Zależności między sektorem publicznym a finansami publicznymi zachodzą przez dług publiczny, stanowiący ogół zobowiązań państwa i samorządu terytorialnego. Powiązania te powstają przede wszystkim wskutek kumulowania się deficytów budżetowych z jednej strony, z drugiej zwiększający się deficyt angażuje fundusze publiczne na obsługę długu - spłata kapitału , wypłata odsetek, premii.
6. CHARAKTERYSTYKA ŚR. PUBLICZNYCH.
Środki publiczne:
Dochody publiczne - daniny publiczne ( np. podatki, opłaty, cła ) i inne dochody wynikające z umów cywilnoprawnych. ( czynsze ) i publicznoprawnych ( umowy najmu, dzierżawy, leasingu ).
Przychody jednostek samorządu terytorialnego pochodzące za sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacji majątku oraz z otrzymanych kredytów i pożyczek.
Bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych
Dochody pochodzące od jednostek sfery budżetowej
7. JAKIE PROCESY OBEJMUJĄ FINANSE PUBLICZNE.
Proces pobierania i gromadzenia dochodów ( podatki, opłaty, cła )
Proces wydatkowania środków publicznych na realizowanie celów publicznych
Proces finansowania deficytu budżetowego ( zaciąganie kredytów i pożyczek, prywatyzacja majątku, pokrycie z nadwyżek budżetowych lat ubiegłych )
Zaciąganie zobowiązań
Proces zarządzania środkami publicznymi
Minister Finansów zarządza finansami centralnymi
w jednostkach sam. terytorialnego odpowiednio powołane jednostki
Proces zarządzania długiem publicznym - ustawa o finansach publicznych określa zasady obliczania długu i zarządzania nim, zaciągania zobowiązań przez podmioty sektora finansów publicznych; reguluje kwestie proceduralne, które mają gwarantować stałą kontrolę nad jego wielkością
Procesy te mają na celu wskazanie praw i obowiązków podmiotów uczestniczących
8. W JAKI SPOSÓB REALIZOWANA JEST W PRAKTYCE ZASADA JAWNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Jawność finansów publicznych jest realizowana w szczególności przez:
1. Jawność- najważniejsza zasada- realizowana w szczególności przez jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego
2. Jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
3. Podanie do publicznej wiadomości:
a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego.
b) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez Ministra Finansów.
c) Corocznych sprawozdań dotyczących finansów publicznych z działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych.
Jawność finansów publicznych wyłącza się w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów.