EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA JAKO ZINTEGROWANA CAŁOŚĆ

Edukacja wczesnoszkolna przypada na okres kształtowania się całościowych struktur psychiki oraz osobowości dziecka. W tym okresie jest ono bardzo elastyczne i podatne na oddziaływania wychowawcze. Wynika z tego, że głównym celem edukacji wczesnoszkolnej powinno być wspomaganie i stymulowanie harmonijnego rozwoju osobowości dziecka poprzez zaspakajanie jego potrzeb rozwojowych oraz stwarzanie warunków do rozwoju jego potencjalnych zdolności i zainteresowań. Drugim bardzo ważnym celem jest przygotowanie do nauki na wyższych szczeblach kształcenia.

Podstawową formą organizowania pracy dziecka nie powinna być klasyczna lekcja szkolna, ale dzień jego wielokierunkowej aktywności. Edukacja wczesnoszkolna ma ukazać uczniowi scalony obraz świata, który może być badany z wykorzystaniem metod specyficznych dla różnych edukacji. Optymalne warunki dla takiego kształcenia stwarza nauczanie zintegrowane.

Ryszard Więckowski w założeniach koncepcji nauczania zintegrowanego akcentuje konieczność wieloaspektowej aktywizacji dziecka, potrzebę stałego diagnozowania jego osiągnięć rozwojowych, wspieranie funkcji stymulujących rozwój i odrzucenie funkcji selekcyjnych. Elementem integrującym poszczególne kierunki edukacji jest język w jego aspekcie semiotycznym. Dziecko ujmując całościowo rzeczywistość, odczuwa potrzebę wyrażania swoich doznań i przeżyć za pomocą systemu znaków. Są to znaki języka mówionego, stosunków wielkościowych, geometrycznych, ilościowych, technik plastycznych, ekspresji ruchowej, muzycznej, ...

Integracja ma charakter czynnościowy i treściowo - organizacyjny. Nauczyciel opracowując poszczególne zagadnienia tak organizuje i kieruje czynnościami uczniów, aby rozwijać ich aktywności percepcyjno - innowacyjne. Aspekt treściowy integracji obejmuje proces kształcenia języka dziecka, natomiast organizacyjny to przemienne organizowanie różnych form jego aktywności. Nauczyciel wzbogaca język ucznia, biorąc pod uwagę jego zainteresowania i fizjologiczny stopień zmęczenia, różnicując formy aktywności i w tych warunkach tworzy jednolity obraz świata. Biorąc pod uwagę fakt, że edukacja ma tworzyć swoistą całość, czyli że wszystkie rodzaje zajęć są jednakowo ważne, należy tradycyjne lekcje zastępować dniami wieloaspektowej aktywności dziecka.

Integracja międzyprzedmiotowa według J. Galanta to ukazanie dzieciom scalonego obrazu świata, a polega na wzbogacaniu, rozszerzaniu i uzupełnianiu treści lekcji z jednego przedmiotu czynnościami dydaktycznymi lub wychowawczymi z zakresu innych przedmiotów oraz na tworzeniu sytuacji zadaniowych pobudzających aktywność i pomysłowość dzieci. J. Galant wyróżnia trzy podstawowe formy integracji międzyprzedmiotowej:

• Treściową - zbieżne w czasie opracowywanie zbliżonej tematyki różnych przedmiotów oraz wykorzystywanie wiadomości wcześniej zdobytych.

• Czynnościową - czynności typowe dla jednego przedmiotu przenosi się na inne lekcje.

• Rozszerzoną - wiązanie treści różnych przedmiotów.

Nowy system organizowania dni pracy i aktywności dzieci musi być realizowany w postaci układu sytuacji dydaktycznych tworzących całość, a każda z nich powinna mieć dobrze określoną strukturę metodyczną.

Edukacja zintegrowana to optymalny model nauczania dzieci w młodszym wieku szkolnym. Dostosowuje ona treści i organizację procesu kształcenia do właściwości rozwojowych i indywidualnych uczniów. Proces uczenia się opiera się na różnych formach aktywności uczniów ( integracja czynnościowa ). Edukacja zintegrowana umożliwia jednoczesne oddziaływanie na wszystkie sfery osobowości uczniów ( integracja psychiczna ). Zastępuje również przyswajanie fragmentów wiedzy z różnych przedmiotów nauczania wiedzą zintegrowaną w obrębie całościowych jednostek tematycznych ( integracja treściowa ). Zakłada również integrowanie w procesie kształcenia różnych strategii oraz metod nauczania i uczenia się - przyswajania, odkrywania, działania i przeżywania ( integracja metodyczna ) i zmierza do łączenia procesu nauczania z wychowaniem, umożliwiając stopniowo uspołecznianie uczniów w tym procesie.

Wszystkie wymienione wyżej płaszczyzny integracji procesu kształcenia stwarzają sprzyjające warunki dla integracji wewnętrznej osobowości dziecka, co jest podstawą jego harmonijnego rozwoju.

Edukacja wczesnoszkolna jako zintegrowana całość uczy samodzielności przy rozwiązywaniu problemów, oryginalności rozwiązań i twórczego podejścia do zadań. Rozwój tych ważnych cech myślenia dokonuje się lepiej i szybciej w procesie nauki integralnej niż w systemie przedmiotowo - lekcyjnym.

Wprowadzenie dnia wielokierunkowej aktywności dziecka poprawia efektywność pracy dydaktycznej i aktywizuje dzieci. Ważne jest, aby tematyka zajęć była dzieciom bliska i związana z ich najbliższym otoczeniem.

W pracy z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym realizuję równocześnie zadania wychowawcze i dydaktyczne w czterech zakresach:

• Kształcenia myślenia i społecznego porozumiewania się;

• Edukacji zdrowotnej i wychowania fizycznego;

• Kształcenia artystycznego;

• Edukacji społeczno - przyrodniczej.

Te cztery kierunki działania podporządkowuję czterem porom roku, a w ramach tych zagadnień ustalam tematy szczegółowe. W planowaniu dnia aktywności dziecka analizuję zadania przedmiotów nauczania, ich podstawowe treści, następnie wyodrębniam problematykę na cały tydzień i wyłaniam temat do realizacji w dniu aktywności. Staram się ukazywać dzieciom całościowy obraz świata łącząc w procesie dydaktycznym i wychowawczym trzy formy aktywności dzieci:

• Intelektualną

• Emocjonalną

• Praktyczną.

W ramach ukazywania dzieciom jednolitego obrazu świata, wykorzystuję ich naturalną aktywność i poprzez stosowanie metod aktywnych wdrażam je do przyszłych obowiązków i zadań oraz do pełnienia różnych ról społecznych, a one traktują te zajęcia jak świetną zabawę.

Żeby integralne nauczanie dobrze spełniło swoje funkcje, należy wyjść od naturalnych potrzeb i zainteresowań dziecka. Nauka ma usamodzielniać dziecko w jego codziennej aktywności i zaspakajać jego ciekawość.

Prowadzenie takiej pracy pedagogicznej jest trudne, ale warto ponosić wszelkie trudy, aby przygotować uczniów pod każdym względem do podjęcia dalszej nauki.

LITERATURA

Cackowska M. , Integralny system nauczania początkowego, Kielce 1994

Galant J. , Integracja międzyprzedmiotowa w klasach początkowych, Przemyśl 1994

Integracja w pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym, red, H. Sowińska, Ławica 1993

Integracja w edukacji wczesnoszkolnej, Ławica 1997

Łuczak B. , Nauczanie integralne w klasach I - III, Poznań 2000

Muszyńska Ł. , Integralne wychowanie i nauczanie w klasach I - III, Poznań 1997

Więckowski R. , Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1995

2

---