1. PRAWO RODZINNE - wyspecjalizowany dział prawa cywilnego regulujący stosunki prawne w rodzinie zarówno niemajątkowe i majątkowe, jej istnienie i funkcjonowanie, stosunki wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi. Prawo rodzinne i opiekuńcze obejmuje normy regulujące zagadnienia związane luz wynikające z : małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, przysposobienia, opieki i kurateli.
2. PODSTAWOWE ZASADY
1. Zasada monogamii - oznacza, ze mężczyzna i kobieta mogą pozostawać w ważnie zawartym i nie podlegającym unieważnieniu związku małżeńskim tylko z jedną osobą.
2. Z. równorzędności świeckiej i wyznaniowej formy zawarcia związku małżeńskiego - małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński, zostaje zawarte także, gdy zawierający związek podlegający prawe wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę, a następnie kierownik stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa
3. Z. dobra dziecka
4. Z. równouprawnienia kobiety i mężczyzny (egalitaryzmu)
5. Z. trwałości małżeństwa
3. PRZESŁANKI MATERIALNE ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA
(ich istnienie jest konieczne i muszą wystąpić łącznie):
odmienność płci
jednoczesna obecność nupturientów
złożenie zgodnych oświadczeń woli - unieważnienia małżeństwa może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie może żądać unieważnienia po upływie 6 m-scy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą- a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa.
złożenie oświadczeń woli w obecności:
- kierownika urzędu stanu cywilnego
- duchownego
- konsula lub osoby wyznaczonej do wykonywania funkcji konsula
4. PRZESŁANKI FORMALNE ZAWARCIA MAŁŻEŃSTTWA
(porządkowe, ich nie zachowanie nie ma wpływu na ważność):
Osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, np. dokument stwierdzający tożsamość, dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa, sąd może zwolnić osobę od obowiązku złożenia dokumentów w razie trudnych do przezwyciężenia przeszkód. Małżeństwo powinno być zawarte publicznie.
5. PRZESŁANKI ZAWIERAJĄCE ZAKAZY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA MOGĄ STANOWIĆ PODSTAWĘ DO UNIEWAŻNIENIA ZWIĄZKU.
Wyłączają one możliwość zawarcia małżeństwa:
nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych 18 lat, jednak z ważnych powodów sąd może zezwolić kobiecie, która ukończyła 16 lat na zawarcie małżeństwa
nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie
nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym
nie może zawrzeć małżeństwa ten, kto już pozostaje w związku małżeńskim
nie może zawrzeć małżeństwa małżonek pozostający w separacji
nie mogą zawrzeć za sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony
6. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Ustrój ten dotyczy małżonków, którzy nie zawarli małżeńskiej umowy majątkowej (tzw. intercyzy) i też z mocy prawa lub na mocy orzeczenia sądowego nie zostali poddani rozdzielności majątkowej. Każdy małżonków jest całkowicie samodzielny w zakresie prowadzenia działalności zarobkowej.
W związku małżeńskim, w którym obowiązuje system wspólności ustawowej, występują 3 masy majątkowe:
a) majątek wspólny małżonków
b) majątek męża
c) majątek żony
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową, także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Wspólność ustawowa trwa od ustania lub unieważnienia małżeństwa, chyba, że:
• Małżonkowie zawrą małżeńską umowę majątkową
• Z ważnych powodów na żądanie jednego małżonka sąd orzekł zniesienie wspólności
• Wspólność ustała z mocy prawa na skutek całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków
7. MAJĄTEK OSOBISTY KAŻDEGO Z MAŁŻONKÓ
Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek osobisty każdego z małżonków. Do majątku osobistego (odrębnego) małżonków należą:
• Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
• Prz. maj. nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił
• Prz. maj. nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w punktach poprzednich
• Prz. mające służyć wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków
• Prz. mające służyć do wykonania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonków wykonującego ten zawód.
• Prawa niezbywalne, czyli roszczenia alimentacyjne, prawo dożywotniego zamieszkania, zadośćuczynienie za krzywdę ciała
• Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za wywołanie rozstroju lub uszkodzenie ciała
• Wierzytelność za wynagrodzenie o pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków
• Prawa autorskie twórcy wynalazków.
8. MAJĄTEK WSPÓLNY MAŁŻONKÓW
Do majątku wspólnego małżonków należą:
-pobrane wynagrodzenia za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej małżonków
-dochody z majątku wspólnego, jak również z osobistego majątku każdego z małżonków
-przedmiotu zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga, nawet gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę
-renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej
-środki zgromadzona na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego
Majątek wspólny małżonków ma charakter współwłasności łącznej, która wyróżnia się tym że w czasie jej trwania udziały małżonków w nie są określone. Konsekwencją tego jest niemożność rozporządzania nieoznaczonym udziałem. W czasie trwania wspólności żaden z nich nie może żądać podziału majątku wspólnego.
9. INTERCYZA
Małżonkowie, którym ustrój majątkowy wynikający z ustawy nie odpowiada, mogą zawrzeć umowę majątkową (tzw. intercyzę) w formie aktu notarialnego. Na skutek tej umowy mogą wspólność ustawową: rozszerzyć, ograniczyć, ustanowić rozdzielność majątkową i ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
W umowie majątkowej nie jest możliwe:
-uregulowanie zasad zarządu majątkiem wspólnym
-skutków ustania wspólności-odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zaciągnięte zobowiązania.
10. PROWADZENIE EGZEKUCJI Z MAJĄTKU MAŁŻONKÓW
Jeżeli oboje małżonkowie są stronami czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia powstałego z tej czynności długu zarówno z majątku osobistego każdego z małżonków jak i z ich majątku wspólnego. W takim wypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany przeciwko obojgu małżonkom, a egzekucja może być prowadzona z majątku osobistego każdego z małżonków oraz z ich majątku wspólnego. Jeżeli stroną czynności prawnej, która dotyczy ich majątku wspólnego, jest tylko jeden z małżonków, ale czynność została dokonana za zgodą drugiego małżonek, wierzyciel może żądać zaspokojenia powstałego z tej czynności długu z majątku osobistego małżonka - dłużnika oraz z majątku wspólnego małżonków. W takim przypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany przeciwko obojgu małżonkom, przy czym tytuł będzie ograniczał odpowiedzialność drugiego małżonka do majątku objętego wspólnością majątkową.
Jeżeli stroną czynności prawnej, która dotyczy ich majątku wspólnego, jest tylko jeden z małżonków, a czynność została dokonana bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia długu z następującego majątku: z majątku osobistego małżonka - dłużnika, z wynagrodzenia za pracę małżonka - dłużnika, z dochodów uzyskanych przez małżonka - dłużnika z innej działalności zarobkowej, z korzyści uzyskanych z przysługujących małżonkowi - dłużnikowi praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. W takim przypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany tylko przeciwko małżonkowi- dłużnikowi, a tytuł wykonawczy będzie uprawniał do prowadzenia egzekucji z wyżej wymienionych składników majątkowych. Jeżeli natomiast wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez małżonka - dłużnika przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków wierzyciel może żądać zaspokojenia długu także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa. W takim wypadku wierzyciel w celu prowadzenia egzekucji będzie mógł uzyskać od sądu tytuł wykonawczy skierowany przeciwko obojgu małżonkom, przy czym tytuł będzie ograniczał odpowiedzialność drugiego małżonka do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków.
11. WŁADZA RODZICIELSKA
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom do uzyskania pełnoletniości przez dziecko. Pełną władzę rodzicielską mogą mieć tylko osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności:
pieczę nad osobą dziecka,
zarząd majątkiem dziecka,
reprezentowanie dziecka.
Rodzice posiadający władzę rodzicielską są odpowiedzialni za czyny ich dzieci i odpowiadają za szkody wyrządzone za nie na podstawie. Każde z rodziców jest przedstawicielem ustawowym dziecka pozostającego pod jego władzą i każdy z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy, a jeżeli czynność prawna dotyczy spraw istotnych powinni uzgadniać swoje stanowisko. Obecne władza rodzicielska ma służyć przede wszystkim dobru dziecka, ale także musi być wykonywana zgodnie z interesem społecznym.
12. OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Jeśli dobro dziecka jest zagrożone, sąd rodzinny zobowiązany jest do wydania takiego zarządzenia, jakie jest w danych okolicznościach najlepsze dla dziecka, dlatego też ograniczenie władzy rodzicielskiej może dotyczyć zarówno obojga rodziców jak i jednego z nich i odnosić się do wszystkich dzieci, bądź tylko niektórych z nich.
Sąd opiekuńczy może ograniczyć władzę rodzicielską przez:
- zobowiązanie rodziców małoletniego do określonego zachowania się
- określenie jakie czynności nie mogą być przez rodziców wykonywane bez zezwolenia sądu
- poddanie postępowania rodziców stałemu nadzorowi kuratora
- skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi
-zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej (tylko w wyjątkowych sytuacjach).
13. ZAWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Zawiesić władzę rodzicielską może sąd w razie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu. Istot zawieszenia polega na tym, że wprawdzie nie pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej, ale powoduje że nie mogą jej wykonywać w czasie trwania zawieszenia. Gdy przeszkoda minie sąd może przywrócić władzę rodzicielską.
Pozbawić władzy rodzicielskiej może sąd jeżeli istnieje trwała przeszkoda w jej wykonywaniu, lub gdy była nadużywana albo obowiązki względem dzieci były rażąco zaniedbywane. Sąd opiekuńczy powinien z urzędu przywrócić władzę rodzicielską, jeżeli ustaną przyczyny, dla których zostało orzeczenie jej pozbawienia.
14. PRZYSPOSOBIENIE
Przesłanki przysposobienia:
przysposobić można tylko osobę, która w dniu złożenia wniosku jest małoletnia,
przysposobienie musi nieść za sobą dobro dziecka,
przysposabiający musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych,
między przysposabiającym a przysposabianym musi istnieć odpowiednia różnica wieku.
Małżonkowie mogą dokonywać przysposobienia wspólnego. Przysposobienie przez jednego małżonka jest możliwe tylko za zgoda drugiego, chyba że ten drugi jest ubezwłasnowolniony lub porozumienie z nim napotyka przeszkody trudne do przezwyciężenia. Przysposobienie następuje na skutek wydania orzeczenia sądu opiekuńczego, wydanego na żądanie przysposabiającego. Przysposobienie po śmierci przysposabiającego jest możliwe tylko wtedy, gdy małżonkowie złożyli wniosek o przysposobienie, a jeden z nich zmarł w trakcie postępowania.
Rodzaje przysposobienia:
1. pełne - cechą charakterystyczną jest to, że rozciąga się ono nie tylko na samego przysposabiającego i przysposobionego, lecz na całą rodzinę przysposabiającego, tak jak gdyby przysposobiony urodził się jako dziecko naturalne przysposabiającego. Również potomstwo przysposobionego, które przyjdzie na świat, gdy sam przysposobiony już dorośnie, objęte będzie stosunkiem przysposobienia tak, jak byłoby to w normalnej rodzinie.
2. pełne nierozwiązywalne, zwane też całkowitym - Poza nierozwiązywalnością przysposobienie to cechuje się pełną tajemnicą, wyrażającą się w szczególności w tym, że w aktach stanu cywilnego uwidacznia się przysposabiających jako rodziców dziecka, a z akt dotychczasowy skreśla się rodziców naturalnych. W następstwie takiego uregulowania przysposabiający stają się w świetle prawa naturalnymi rodzicami dziecka, a faktu przysposobienia nie można w ogóle udowodnić. Zakaz ten jest bezwzględny, nie są przewidziane od niego jakiekolwiek wyjątki.
3. niepełne - w odróżnieniu od pełnego rodzi w zasadzie tylko stosunek między przysposabiającym a przysposobionym. Tak, więc przysposobiony nie zostaje w pełni włączony do rodziny przysposabiającego. Natomiast potomstwo przysposobionego, które przyjdzie na świat, będzie objęte stosunkiem przysposobienia. Nie dochodzi jednakże do pokrewieństwa między tymi zstępnymi a innymi krewnymi przysposabiającego.
15. OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczeniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb.
Stosunek alimentacyjny należy to kategorii stosunków obligacyjnych, charakteryzujących się szeregiem cech, a w szczególności:
Ob. alim. stanowi zobowiązanie wynikające z mocy prawa za ściśle określonych powiązań rodzinnych, jego powstanie jest niezależna od osób zainteresowanych, w tym sensie że źródłem nie może być umowa.
Ob. alim. ma z zasadzie bezwzględny charakter i jego wykonanie nie zależy od poprawności zachowania się osoby uprawnionej.
Ob. alim. ma charakter wzajemny, w tym sensie, że jeżeli określona osoba należy do kręgu osób zobowiązanych z tytułu alimentów względem drugiej osoby, to także ta druga osoba jest względem tej pierwszej potencjalnie zobowiązana z tego tytułu.
Ob. alim. jest związany zarówno z osobą uprawnionego jak i z osobą zobowiązanego. Prawo do alimentów oraz obowiązek alimentacyjny wygasa z chwilą śmierci którejkolwiek ze stron, jest wiec to prawo niedziedziczne.
16. PRZESŁANKI ALIMENTACYJNE PODSTAWOWE I DODATKOWE
W prawie alimentacyjnym wyróżnia się przesłanki podstawowe i dodatkowe.
Do przesłanek podstawowych zaliczamy:
* niedostatek
* niemożność samodzielnego utrzymania się
* istotne pogorszenie sytuacji materialne
Przesłanki dodatkowe:
- wyłączną winę lub brak wyłącznej winy między byłymi małżonkami
- zgodność obowiązku z zasadami współżycia społecznego
- przyczynienie się ojczyma lub macochy do wychowania i utrzymania pasierba
Jeśli chodzi o zakres obowiązku alimentacyjnego jednego małżonka wobec drugiego, to zależy on nie od potrzeb życiowych małżonka uprawnionego znajdującego się w niedostatku oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości małżonka zobowiązanego, ale także od tego, czy małżonek zobowiązany jest wyłącznie winny rozkładu pożycia. Gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, chociażby nie znajdował się on w niedostatku, małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się do zaspokajania jego potrzeb życiowych. Jeżeli jedno z małżonków przysposobiło dziecko drugiego małżonka, nie ma to wpływu na istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego między przysposobionym a tym drugim małżonkiem. Wzajemny obowiązek alimentacyjny między przysposabiającym a przysposobionym w zasadzie ustaje po rozwiązaniu przysposobienia, może on być jednak, jeśli tego wymaga sytuacja dziecka , utrzymany w orzeczeniu sądu rozwiązującym przysposobienie. Zakres obowiązku alimentacyjnego ojczyma lub macochy przedstawiać się będzie podobnie jak obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci; trwa więc ten obowiązek do czasu, aż pasierb będzie w stanie utrzymać się samodzielnie ( niezależnie od uzyskania pełnoletniości, np. gdy się uczy ).
Do przesłanek obowiązku alimentacyjnego zaliczamy uzasadnione potrzeby życiowe uprawnionego oraz sytuację majątkową zobowiązanego, także niemożliwość samodzielnego utrzymania się. W przypadku, jeśli przesłanki przestaną istnieć, wygasa obowiązek alimentacyjny. Sytuacją życiowa i materialna obu stron obowiązku alimentacyjnego może z biegiem czasu ulec zmianie.
Dlatego każda ze stron może wystąpić z żądaniem:
zasadzenia alimentów,
podwyższenia alimentów,
zmniejszenia alimentów,
wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.
17. OPIEKA
Opieka - jest instytucją prawną mającą na celu zapewnienie pieczy i reprezentacji:
osobom małoletnim, jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska lub są nieznani
osobom pełnoletnim całkowicie ubezwłasnowolnionym
sierotom
w wypadku całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia rodziców dziecka
dzieciom którego rodzice są małoletni
Rodzaje opieki:
Ze względu na czas trwania - doraźna, okresowa, stała
Ze względu na zakres i formę działania - całkowita, częściowa
Ze względu na istotę działania (stan zagrożenia jest kryterium różnicującym):
- profilaktyczna (zapobieganie sytuacji zagrożenia) - ochrona, nadzór, czuwanie, wspomaganie, stymulacja
- interwencyjna (przezwyciężanie sytuacji zagrożenia) - wsparcie, obrona, ratownictwo, akcja
- kompensacyjna (usuwanie skutków sytuacji zagrożenia) - wyrównywanie, korekta, reedukacja, resocjalizacja, rewalidacja, rewaloryzacja, rekonwalescencja.
18. OPIEKUN
Opiekę sprawuje opiekun. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Opiekun powinien przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach wysłuchać pozostającego pod opieką, jeżeli pozwala na to jego rozwój umysłowy i stan zdrowia, oraz uwzględniać w miarę możności jego rozsądne życzenia. Opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie. Jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy, sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna przyznać mu stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Opiekun może żądać od pozostającego pod opieką zwrotu nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Do roszczeń z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki. Gdy małoletni osiągnie pełnoletniość albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa.
19. NADZÓR NAD OPIEKĄ
Nadzór nad sprawowaniem opieki należy do sądu opiekuńczego, który powinien na bieżąco zajmować się działalnością opiekuna i udzielać mu wskazówek i poleceń. Przy wykonywaniu tego nadzoru sąd może korzystać z pomocy kuratora społecznego. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem. Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem.
20. KURATELA
Kuratela służy zabezpieczeniu wąsko określonych interesów osoby, której ona dotyczy. Cechą wspólną opieki i kurateli jest, to iż roztaczają one pieczę nad osobami lub majątkiem osób, które same swych spraw z przyczyn prawnych lub faktycznych prowadzić nie mogą. Kuratela ma charakter przejściowy i jest ustanawiana tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie. Może być powołana dla osoby prawne bądź fizycznej.
Rodzaje kurateli:
Kurator dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka
Kurator dla osoby ułomnej jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy.
Kurator dla osoby nieobecnej, a nie mającej pomocnika
Kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego
Kurator dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo
Kurator dla strony której miejsce pobytu jest nieznane
Kurator dla osoby przebywającej w zakładzie psychiatrycznym, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw
Kurator dla strony osoby prawnej, która nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów.
7