RYNKI FINANSOWE

Wykład 1

ISTOTA PRZEDMIOTU „RYNKI FINANSOWE”

• SPRAWY PORZĄDKOWE (ćwiczenia, stopień końcowy na podstawie aktywności na ćwiczeniach i wykonania zadań domowych).

• ZALECANA LITERATURA

• Książki:

1. S. Sroczyński, M. Witek, Instrumenty Finansowe (matematyka finansowa, bony skarbowe, wybrane instrumenty rynku pieniężnego, obligacje); Dom Wydawniczy ABC 1999r.

2. R. Czerniawski, Giełdy; Wydawnictwo Park Bielsko-Biała 1992r.

3. A. Wernon i R. Wernon: Inżynieria finansowa: Wycena instrumentów pochodnych, Symulacje komputerowe, Statystyka rynku. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1998 (dla profilu magisterskiego).

4. Jakub Borowski i inni. Matematyka Finansowa (przykłady, zadania, testy, rozwiązania). Pod red. Marii Podgórskiej. Warszawa 1997. Oficyna Wydawnicza SGH.

• Czasopisma:

1. nasz Rynek Kapitałowy. Miesięcznik poświęcony analizie polskiego rynku kapitałowego. Ukazuje się od 1996 roku.

2. Rynek Terminowy. Kwartalnik. Ukazuje się od 1998 roku.

3. Wydawnictwa informacyjne Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

• Dzienniki, witryny:

1. Parkiet

2. Rzeczpospolita,

3. GW

4. Internet

• Rynek finansowy

Przez rynek finansowy będziemy rozumieć system organizacyjno - prawny złożony z instytucji i funkcjonujących w nich zespołów ludzkich, którego celem jest kojarzenie podaży i popytu na instrumenty finansowe i umożliwianie zaspokojenia potrzeb zainteresowanych stron w tym zakresie.

Instrumenty finansowe - specyficzny „towar”, którym handluje się na rynkach finansowych.

Papier wartościowy (rodzaj instrumentu finansowego) - Zbywalne dokumenty (okazicielskie lub imienne) reprezentujące ustalone prawa ich posiadacza do zaspokojenia roszczeń majątkowych lub wierzycielskich przez emitenta. Papierem wartościowym nie jest zatem tzw. papier legitymacyjny, np. polisa ubezpieczeniowa, nie jest nim również znak na okaziciela np. bon towarowy, bilet komunikacyjny itp.

Dematerializacja znacznej części emitowanych papierów wartościowych. Zdematerializowane papiery wartościowe istnieją w postaci zapisu elektronicznego w pamięci komputera.

Instrumenty finansowe pochodne (instrumenty emitowane na bazie innego instrumentu finansowego, nazywanego instrumentem bazowym) - nie miały i nie mają formy papieru wartościowego, chociaż dają ich posiadaczowi prawa podobne do praw posiadacza typowego papieru wartościowego.

Inżynieria finansowa - dziedzina zajmująca się aspektami teoretycznymi i praktycznymi kreowania nowych instrumentów finansowych dostosowanych do różnorodnych potrzeb inwestorów, tak co do oczekiwanych zwrotów jak i do nastawienia do podejmowania ryzyka inwestycji.

Podstawowymi i najstarszymi instytucjami rynku finansowego są giełdy papierów wartościowych, których dynamika rozwoju uległa gwałtownemu przyspieszeniu w drugiej połowie XX wieku.

Pozagiełdowe regulowane rynki finansowe - OTC = „over-the-counter market” np. Centralna Tablica Ofert (CeTO) w Warszawie i wiele rynków w krajach rozwiniętych.

Od rynków finansowych i giełd papierów wartościowych odróżniamy rynki i giełdy towarowe. Giełdy towarowe rozwijały się przed giełdami finansowymi.

• PODSTAWOWE SEGMENTY RYNKU FINANSOWEGO

• Rynek pieniężny

Rynek ten tworzą transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności, mający z reguły charakter wierzycielski. Termin wymagalności instrumentów rynku pieniężnego nie przekracza 1 roku (bony skarbowe i komercyjne, certyfikaty depozytowe, czeki, weksle oraz umowy sprzedaży z warunkiem odkupienia /kupna z warunkiem odsprzedaży, umowy REPO - repurchase agreement i odwrotnego REPO tzw. Revers REPO). Podstawowym celem funkcjonowania rynku pieniężnego jest zapewnienie płynności podmiotów gospodarczych.

• Rynek walutowy

Rynek ten tworzą transakcje walutowe, polegające na sprzedaży instrumentu finansowego wyrażonego w jednej walucie za instrument finansowy wyrażony w innej walucie.

• Rynek kapitałowy

Rynek ten tworzą transakcje instrumentami finansowymi o charakterze wierzycielskim (np. obligacje) bądź własnościowym (np. akcje). Termin wymagalności instrumentów typu wierzycielskiego wynosi co najmniej jeden rok. Podstawowymi celami funkcjonowania rynku kapitałowego są: efektywna alokacja kapitału między podmioty emitujące instrumenty tego rynku, właściwa wycena instrumentów tego rynku oraz uzyskanie dochodów przez inwestorów.

• Rynek instrumentów pochodnych

Rynek ten tworzą transakcje instrumentami pochodnymi (derywatami). Podstawowymi celami funkcjonowania rynku instrumentów pochodnych są zabezpieczenie się przed ryzykiem oraz spekulacja.

• Z historii: Od targowisk do nowoczesnych giełd

• Starożytność:

Jarmarki w starożytnym Rzymie (zapisy Marka Terencjusza Varro)

• Średniowiecze

• Początki giełdy towarowej. Jarmarki w Szampanii XII w. Handel towarem bez przywożenia go na jarmark.

• Giełda zbożowa z prawdziwego zdarzenia - Antwerpia XIV w. Rok 1531, giełda w Antwerpii ma własny budynek.

• Frankfurt nad Menem - za datę jej powstania przyjmuje się rok 1585.

• Początki giełdy pieniężnej - wekslarze włoscy.

• Maklerzy - pierwsze regulacje prawne wprowadza Dyrektorium Kupieckie w 1667 roku.

• Pierwsza giełda towarowa ze statutem: Antwerpia 1608 rok

• Wiek XVIII / XIX i pierwsza połowa wieku XX

• Rok 1773 - pierwsza na świecie giełda papierów wartościowych, London Stock Exchange w Londynie (funkcjonuje do dzisiaj).

• Rok 1792 - New York Stock Exchange (NYSE) - funkcjonuje do dzisiaj.

• Chicago Board of Trade (CBOT) - pierwsza poważna giełda towarowa terminowa - 1848 rok.

• 1911 rok - druga wielka giełda towarowa w Chicago: Chicago Mrcantile Exchange (CME) - transakcje terminowe futures na towary.

• Konferencja w Bretton Woods (New Hampshire, USA) - Lipiec 1944r. Powstanie MFW i Banku Światowego.

• 1972 r - International Monetary Market (IMM) - oddział CME - rynek walutowych kontraktów futures.

• Tokio - Kobuto Cho, powstała w 1878 roku. W drugiej połowie XX wieku rywalizuje z giełdą nowojorska w wysokości obrotów.

• LIFFE - London International Financial Futures Exchange - Trzecia co do wielkości giełda terminowa.

• Giełdy w Polsce

• Z akt Warszawskiego Zgromadzenia Kupców można się dowiedzieć, że od 1775 roku mieli oni spotykać się dwa razy w tygodniu na ratuszu by załatwiać sprawy bankierskie i handlowe.

• 1809 rok można uznać za rok pojawienia się instytucji giełdy na ziemiach polskich. W Księstwie Warszawskim wprowadzono francuski kodeks handlowy, w którym określono zadania giełdy. Przepis ten nie wszedł w życie.

• 12 maja 1817 roku w Pałacu Saskim utworzono giełdę na podstawie postanowienie Księcia Namiestnika Królewskiego gen. J. Zajączka. Giełda miała być otwarta codziennie od godziny 12 do godziny 13 i miała prowadzić obrót wekslami oraz towarami (z tymi ostatnimi były kłopoty - niedostatek standaryzacji produktów).

• Zapewne z powodu kłopotów z rynkiem towarowym ustawa o giełdzie z 1872 roku dotyczyła już tylko giełdy pieniężnej. Pod rządami tej ustawy giełda warszawska działała do 1921 roku. Siedzibą giełdy od 1876 roku do września 1939 roku był gmach przy ul. Królewskiej.

• W 1913 roku powstała we Lwowie, po wcześniejszych nieudanych próbach, giełda zbożowa i handlowa, która funkcjonowała do 1939 roku.

• Giełdy II Rzeczypospolitej

• Ustawa z 20 stycznia 1921roku, została zmieniona Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 28 grudnia 1924 r. Był to podstawowy akt prawny regulujący działalność giełd w II Rzeczypospolitej.

• Po II Wojnie Światowej

• Ustawa Sejmowa z 22 marca 1991 roku o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych.

• 16 kwietnia 1991 roku - pierwsze po 50 latach przerwy notowanie papierów wartościowych na Giełdzie Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie. Spółka jest Spółką Akcyjną Skarbu Państwa działającą na podstawie przepisów kodeksu handlowego, z uwzględnieniem specjalnych postanowień mających zastosowanie do giełd i wprowadzonych dożycia Ustawą o publicznym obrocie... z marca 91 roku.

Otoczenie prawne i organizacyjne funkcjonowania współczesnego rynku finansowego w Polsce

• Kodeks Handlowy z 1934 roku

• Ustawa „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi „ z 21 sierpnia 1997 r.

• Ustawa „O finansach publicznych” z dnia 26 listopada 1998 r (dotyczy m.in. zasad emisji obligacji przez Skarb Państwa).

• Inne ustawy (o obligacjach, o wekslach, prawo bankowe itp.) oraz szczegółowe akty prawne (Rozporządzenia, Statuty, Regulaminy).

Z historii Matematyki finansowej i Inżynierii Finansowej.

• Matematyka finansowa jest pojęciem młodym i pojawiło się w literaturze w 1946 roku (Clarence H. Richardson: Financial Mathematics. D. van Nostrand Co. Toronto).

• Luis Bachelier: praca doktorska 29 III 1900, wprowadza pojęcie procesu, który obecnie jest nazywany arytmetycznym ruchem Browna (Richard Brown - angielski botanik, obserwował w 1827 roku ruch cząstek pyłku na powierzchni wody).

• Wyjaśnienie matematyczne tego zjawiska podał Albert Einstein.

• Eksperymenty Mariana Smoluchowskiego w 1906 roku.

• Ścisłą teorię podał Norbert Wiener w latach 1918-23.

• Geometryczny ruch Browna - to pojęcie zdefiniowali niezależnie P. Samuelson i M.F.M. Osborne (1955-59). S_t = S₀ exp(μt+ σB_t).

• Inżynieria finansowa

• NOMINALNA I REALNA STOPA PROCENTOWA

Niech:

i - stopa nominalna,

i_r - stopa realna,

π^e - oczekiwana inflacja (inflacja ex ante).

Mamy i = i_r + π^e.

Zatem: i_r = i - π^e

Człon
- często do pominięcia.

• Inwestowanie: Uwagi ogólne

Inwestowanie jako bieżące wyrzeczenie się pewnego dla przyszłych, niepewnych korzyści, towarzyszyło człowiekowi od wieków. Inwestowanie zaś idzie w parze z ryzykiem, czyli niepewnością, co do uzyskania korzyści czy wręcz zwrotu całości zainwestowanych środków.

Trwają, więc próby ujarzmienia ryzyka poprzez zarządzanie nim.

Przejawem takiego zarządzania ryzykiem inwestycyjnym były działania starożytnych, którzy poprzez kontrakty, zwłaszcza na ceny zbóż uwalniały obie zainteresowane strony od ryzyka zmian cen rynkowych w przyszłości.

Finanse, z których wyodrębniono z czasem zagadnienia kapitałowe, przeżywają swój rozkwit od XX wieku. Rozpoczęto badania i analizy gospodarek, giełd, spółek i konkretnych inwestycji. Przyjęto precyzyjne metody ilościowe, których rozwój przyspieszyła informatyzacja.

Przełomowym krokiem były prace Harry'ego Markovitza, którego podejście uznano za podstawę dalszych rozważań nad teorią portfela. W połowie lat pięćdziesiątych ukazały się nowe publikacje dotyczące wyceny aktywów, między innymi model Gordona-Shapiro. Kilka lat później William Sharp opracował jednowskaźnikowy model oparty na współczynniku beta, co znacznie uprościło model i spowodowało standaryzację badania inwestycji rynkowych. W następnych latach, wraz z innymi autorami, Lintnerem i Mossinem opracował model równowagi rynku kapitałowego - CAPM.

Lata siedemdziesiąte zaowocowały pracami dotyczącymi mierzenia wartości spółek i kształtowania struktury ich kapitału z uwzględnieniem ryzyka. Uwolnienie kursów walutowych i globalizacja rynków kapitałowych spowodowało wzrost ryzyka inwestycyjnego w odmiennym kształcie. W celu zabezpieczenia się przed tym ryzykiem rozwinięto obrót instrumentami pochodnymi, najpierw kontraktami terminowymi forward, futures, opcjami, a następnie swapami.

Istotnym osiągnięciem teoretycznym był model wyceny opcji, opracowany przez Blacka i Scholesa, których wysiłki uwieńczyła nagroda Nobla. Obecnie jesteśmy świadkami dalszego rozwoju instrumentów pochodnych - także syntetycznych i egzotycznych - który daje początki inżynierii finansowej, będącej jedną z głównych działów aktywności banków inwestycyjnych i innych instytucji kapitałowych, dążących do racjonalnego zarządzania ryzykiem, czyli kształtowania niepewności na akceptowalnym poziomie.

• Ważniejsze pozycje inwestycyjne

• Pozycja długa - inwestor nabywa instrument finansowy

• Pozycja krótka - inwestor sprzedaje instrument finansowy

• Sprzedaż krótka - inwestor sprzedaje instrument finansowy, którego nie posiada (sprzedaje instrument pożyczony)

• Arbitraż - działanie inwestora polegające na zakupie i sprzedaży tego samego instrumentu na różnych segmentach rynku, podejmowane w celu osiągnięcia zysku wynikającego z niedoskonałości rynku.

• Spekulacja - operacje rynkowe inwestorów indywidualnych, rzadziej instytucjonalnych, podejmowane wyłącznie dla zysku.

6

---