4. Sposoby regulacji MSK- uwarunkowania instytucjonalne. UNESCO.
I. Kultura - unormowania prawne.
Kultura, mimo deklaracji o jej podstawowym znaczeniu dla zjednoczenia Europy nie znalazła się na liście priorytetów tworzącej się Wspólnoty Europejskiej. Zresztą, przed podpisaniem Traktatu o UE (Traktat z Maastricht 1992) Wspólnoty Europejskiej nie miały podstaw prawnych do podejmowania działań w dziedzinie kultury. Poza tym,, u samych początków procesów integracji Europy, po II WŚ, należało skupić się na gospodarce, co podyktowane było koniecznością odbudowy zniszczonych państw europejskich. Najpierw więc w 1951r. utworzono EWWiS oraz, na mocy Traktatów Rzymskich (1957), EWG i EURATOM. W związku jednak z zaplanowanym znoszeniem ograniczeń w dziedzinie handlu między państwami członkowskimi Wspólnot, powstała konieczność ograniczenia swobodnego przepływu przedmiotów artystycznych o szczególnym znaczeniu dla kultur narodowych. Sprawę tę reguluje art. 36 Traktatu Rzymskiego, który wprowadza takie ograniczenia w stosunku do majątku narodowego, posiadającego wartość historyczną, artystyczną lub archeologiczną. Poza tym jednym artykułem nie ma w traktacie bezpośredniego odniesienia do spraw kultury. Aż do lat 80. pozostawiona była wyłącznej kompetencji państw członkowskich. Jednak na kolejnych szczytach: w Hadze (1969), Paryżu (1972) i Kopenhadze (1979), potwierdzano znaczenie kultury dla integracji.
Narastająca świadomość znaczenia kultury znalazła odbicie w zapisach Uroczystej Deklaracji Stuttgarckiej w Sprawie Unii Europejskiej z 19.06.1983r.
Natomiast prawną podstawą do podejmowania działań wspólnotowych w dziedzinie kultury stał się art. 128 Traktatu o UE.
W Traktacie zostały określone cele i ograniczenia działalności Wspólnot w dziedzinie kultury (na kształt art. Wpłynęło przekonanie, że bogactwem kultury europejskiej jest jej różnorodność). Unia nie zmierza do harmonizacji polityk państw członkowskich, ale stara się wspierać w oparciu o podstawową zasadę subsydiarności (pomocniczości), te działania, które mają charakter europejski i które przekraczają możliwości i kompetencje państw. Artykuł ten określa też procedurę uchwalania zaleceń Rady Unii Europejskiej dla państw członkowskich ws.kultury i ustala, jako obowiązującą, zasadę jednomyślności w procesie podejmowania decyzji. Polityka UE w dziedzinie kultury nie stanowi więc zagrożenia dla kultur narodowych, jej naczelną zasadą jest ochrona ich różnorodności oraz troska o wzajemne ich poznanie i rozwój.
Traktat o Wspólnocie Europejskiej, Tytuł XII - Kultura, Artykuł 151
(treść ujednolicona przez Traktat Amsterdamski)
(Traktat z Maastricht, tytuł IX - kultura, art.128)
Wspólnota przyczynia się do rozkwitu kultur Państw Członkowskich, respektując ich narodową i regionalną różnorodność, jednocześnie uwypuklając wspólne dziedzictwo kulturowe.
Działalność Wspólnoty ma na celu zachęcanie do współpracy pomiędzy państwami członkowskimi i jeśli to konieczne, wspieranie i uzupełnianie ich działań w następujących dziedzinach:
podnoszenie poziomu wiedzy i szerzenie kultury i historii narodów europejskich
zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego kulturowego znaczeniu europejskim
niekomercyjna wymiana kulturalna
twórczość artystyczna i literacka, w tym także audiowizualna
Wspólnota i państwa członkowskie sprzyjają współpracy z krajami trzecimi i właściwymi organizacjami międzynarodowymi w dziedzinie kultury, zwłaszcza z Radą Europy.
w działaniach podejmowanych na podstawie pozostałych postanowień niniejszego Traktatu, Wspólnota bierze pod uwagę aspekty kulturalne.
Aby przyczynić się do osiągnięcia celów wymienionych w niniejszym Artykule, Rada działając zgodnie z procedurą określoną w Artykule 251 i po porozumieniu z Komitetem Regionów, stosuje działania pobudzające, z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji Ustaw i przepisów Państw Członkowskich. W trakcie procedur określonych w Artykule 251 Rada działa jednomyślnie: działając jednomyślnie na wniosek Komisji, wydaje zalecenia.
JEDNOLITY RYNEK EUROPEJSKI A KULTURA.
Zdefiniowany w Jednolitym Akcie Europejskim Jednolity Rynek Europejski, będący docelowym osiągnięciem procesu europejskiej integracji gospodarczej, przewiduje swobodny przepływ kapitału, towarów, osób i usług między państwami członkowskimi Wspólnoty Europejskiej. Dla polityki kulturalnej ma to o tyle znaczenie, że towarami są: działea sztuki, książki, czasopisma, filmy, nośniki muzyki oraz programy radiowe i telewizyjne. Osoby to artyści, dziennikarze, pisarze, a wśród usług znajdują się: usługi wydawnicze, usługi związane z produkcją i dystrybucją dóbr kultury, działalność wystawiennicza, natomiast swobodny przepływ kapitału może dotyczyć choćby sposoringu działań kulturalnych. W odniesieniu do zasady swobody przepływu towarów obowiąz ującej w Jednolitym Rynku ma nadal moc Artykuł 36 Traktatu Rzymskiego, upoważniający państwa członkowskie do wprowadzani a ograniczeń mających na celu ochronę własnego dziedzictwa kulturowego. Spory wynikające z tego powodu rozstrzyga Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w Luksemburgu.
II. Instytucje europejskie- kompetencje, działalność na polu kultury
Zgodnie z Traktatem z Maastricht Unia Europejska współpracuje w dziedzinie kultury z krajami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi, zwłaszcza z Radą Europy.
RADA EUROPEJSKA
Składa się z szefów rządów igłów państw członkowskich. Zwoływana jest co pół roku, pod przewodnictwem jednego z państw (państwa sprawującego aktualnie przewodnictwo - prezydencję w Unii), opracowuje ogólne założenia i kierunki polityki Unii. Rada ogranicza się najczęściej do uchwalania deklaracji, które obowiązują kraje członkowskie jedynie politycznie a nie prawnie. Wyznacza ogólne kierunki polityki kulturalnej. W sensie formalno-prawnym nie jest to organ Unii Europejskiej.
RADA UNII EUROPEJSKIEJ
Jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Składa się z ministrów spraw zagranicznych (Rada do Spraw Ogólnych) i ministrów resortowych („rady specjalne”) - zależnie od tematu posiedzeń. W sprawach kultury, wydając zalecenia i rezolucje, które uchwalane są na zasadzie konsensusu, wyznacza szczegółowe kierunki polityki kulturalnej.
KOMISJA EUROPEJSKA
Jako główny organ wykonawczy Unii posiada wyspecjalizowane Dyrekcje Generalne, zajmujące się wydzielonymi sferami problemów. Dotychczasowa Dyrekcja Generalna X (DG X), która zajmowała się informacją, komunikacją, kulturą i mediami audiowizualnymi, włączona została w roku 1999 do nowej Dyrekcji Generalnej - Edukacja i Kultura. Zmiana ta ma na celu przybliżenie działalności Komisji do obywateli. W nowej strukturze znalazła się cała dotychczasowa DG XXII - Edukacja, Kształcenie i Sprawy Młodzieży.
RADA EUROPY
Postanowienie o powołaniu Rady Europy podjęto na Kongresie Europejskim w Hadze, a powołana została do życia 5 V 1949r. Rada Europy nie jest organem UE. Jest ona najstarszą funkcjonującą europejską organizacją międzyrządową. Jej siedziba znajduje się w Strasburgu. Gromadzi wszystkie europejskie państwa demokratyczne. Zgodnie ze swoim Statutem (Artykuł 1), głównym jej zadaniem jest działanie na rzecz większej jedności państw członkowskich, w celu obrony i urzeczywistniania ideałów i zasad, które stanowią wspólne dziedzictwo.
Aktywność Rady Europy skupia się na:
- rozwijaniu kulturowej tożsamości europejskiej
- ochronie praw jednostki
- rozwijaniu międzynarodowej współpracy.
Podpisana w 1954r. Europejska Konwencja Kulturalna określa podstawy działania i współpracy państw członkowskich w tej dziedzinie. Są one realizowane poprzez szczegółowo opracowane programy działań w poszczególnych dziedzinach kultury.
Od 1985r. funkcjonuje Konwencja o Ochronie Architektonicznego Dziedzictwa Kulturowego Europy, a od 1992r. analogiczny dokument związany z zabytkami archeologicznymi. Rada Europy uczestniczy też we wspieraniu produkcji kinematograficznej i telewizyjnej, na jej forum powstała Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej, podpisana w Strasburgu (5 V 1989r.), zapewniająca ogólne normy prawne w zakresie przepływu przez granicę usług w dziedzinie programów telewizyjnych.
Od 1987r. Rada Europy przyznaje nagrodę Prix Europa dla najlepszego programu telewizyjnego. Uzupełnieniem tej działalności jest funkcjonujący od 1988r. Fundusz Eurimages.
W ostatnich latach Rada zyskała szczególne znaczenie, zwłaszcza dla krajów Środkowej i Wschodniej Europy. Od 1994r. członkostwo w Radzie Europy wiąże się z możliwością uczestnictwa w różnych programach europejskich i inicjatywach kulturalnych. Rada Europy angażuje się w sposób szczególny w ochronę praw jednostki, czemu służą:
Europejska Konwencja o Ochronie Osób w Związku z Automatycznym Przetwarzaniem Danych Osobowych (przyjęta 28 I 1981r.)
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, uchwalona 4 XI 1950r., weszła w życie 3 IX 1953r. Na jej mocy (t.ujednolicony przez protokół z 1994r.) skargi (państwowe lub indywidualne) za nieprzestrzeganie zasad rozstrzygane są przez Europejski Trybunał Praw Człowieka.
EUROPEJSKA FUNDACJA KULTURY
Powołana jako niezależna organizacja non-profit (organizacja, która prowadząc swoją działalność skupia się na wspieraniu prywatnego lub publicznego dobra, nie kierując się osiągnięciem zysku) 16 XII 1954r. w Genewie, z inicjatywy Europejskiego Centrum Kultury. W roku 1960 jej siedzibę przeniesiono do Amsterdamu. Do celów Fundacji należą:
Promocja europejskiej współpracy kulturalnej na polu międzynarodowym w zakresie: edukacji, rozrywki, problemów socjalnych, sztuki i mediów,
Promocja europejskiej współpracy kulturalnej poprzez granty (wsparcie finansowe lub pozafinansowe dla osoby bądź organizacji, mające za zadanie realizację określonego celu; najczęściej naukowego, artystycznego lub społecznego), programy i projekty.