Socjologia kultury:

Prolog

1. Jakie są główne przejawy kulturotwórczej roli procesu poznawania kultury?

2. Jakie są najczęściej powtarzające się tematy/ zakresy badań w socjologii kultury?

3. Jakie są podstawowe dyscypliny badawcze zajmujące się kultura?

4. Jaki był wpływ filozofii na refleksję dotyczącą kultury?

5. Czy łatwo określić granice między socjologią kultury a antropologia kultury?

6. Jaki był wpływ antropologii na socjologię kultury?

7. Jaki są niedomagania socjologii kultury?

8. Na czym polega specyfika socjologii kultury i jakie są jej walory?

9. Jakie koncepcje teoretyczne są obecne w refleksji nad kulturą?

10. Czy wszystkie koncepcje teoretyczne mogą mieć zastosowanie w socjologii kultury?

Rozdział I

1. Jak dawna jest spisana refleksja nad kulturą?

Spisana refleksja nad kulturą jest stosunkowo niedawna (najstarsze zachowane jej przekazy sięgają V wieku p.n.e., przynajmniej w cywilizacji europejskiej). Greckie pojęcie „Paideia” - odnoszone najpierw do kształcenia i wychowywania dzieci (paides), a następnie - przynajmniej od późnego okresu klasycznego - do kształcenia ogólnego, do humanizacji pojmowanej oczywiście wg ideałów greckiej polis, pojęcie to znajdujemy między innymi w tytule książki Ksenofonta (ok. 430 r. p.n.e. - ok. 355 r. p.n.e.) Kyrou paideia (O wychowaniu Cyrusa).

2. Kiedy pojawiła się wstępna próba rozróżnienia tego, co naturalne, od tego, co społecznie nabyte?

Przede wszystkim rozróżnienie stosowane przez sofistów (V-IV wiek p.n.e.):

- physei (to, co ustanowione przez bogów, przez naturę

- thesei (to, co ustanowione przez ludzi

Rozróżnienie to stosowane było także u Platona i Arystotelesa. Sofiści (przede wszystkim Protagoras) przejawiali przy tym stanowisko antropocentryczne (wszystkich rzeczy miarą jest człowiek). Ważniejszy dla refleksji nad kultura był jednak relatywizm i konwencjonalizm obecny w myśli sofistycznej. Sofiści zakładali bowiem, że to co uchodzi za obowiązujące (np. prawa, moralności czy religii), jest wynikiem swoistej konwencji społecznej - czyli jest wytworem życia społecznego i, jak byśmy dziś powiedzieli, interakcji towarzyszącej życiu społecznemu. Dodać można, że podobne poglądy dość dobrze zadomowione były w myśli greckiej już nieco wcześniej. ( u poety Pindara (ok. 518 r. p.n.e. - ok. 438 r. p.n.e.) czy historyka Herodota (ok. 485 r. p.n.e. - ok. 425 r. p.n.e.)) Zatem w starożytnej Grecji pojawił się i umacniał pogląd, ze konwencja, umowa jest w życiu społecznym nader ważna, niektórzy uważali wręcz, że stosunki umowne są ważniejsze od naturalnych.

Tak się złożyło, że źródła cywilizacji europejskiej tkwią m.in. w starożytnej Grecji - także odnośnie refleksji nad kultura. Główną przyczyną (rozróżnienia na naturalne i nabyte, czyli kulturę) - można przypuszczać była przestrzenna ruchliwość greków, penetrujących rozległe obszary całego ówcześnie znanego świata. Przejawiali oni przy tym sporą ciekawość połączoną z relatywna jak na tamte czasy tolerancją wobec innych społeczności.

3. Jaki był źródłosłów terminu „kultura” i komu zawdzięczamy jego pierwsze zastosowanie?

Termin „kultura” obecny był w starożytnej łacinie i dotyczył uprawy (cultus, czyli uprawa, hodowla, pielęgnowanie). W starożytnym Rzymie rozpoczął się stopniowy proces nadawania temu terminowi nowych, szerszych znaczeń zbliżonych do wychowania, nadawania poloru, ogłady. Cyceron (w Rozmowach tuskulańskich, co prawda dość ubocznie) po raz pierwszy użył sformułowania CULTURA ANIMI - uprawa duszy, umysłu, to co nadaje człowiekowi ogłady. Jednak pojęcie użyte przez niego nie weszło wtedy jednak do szerszej świadomości i nie stało się tez przedmiotem bardziej rozbudzonej refleksji.

4. Jakie są zasługi Herdera w refleksji nad kulturą?

Herder (1744 - 1803) pojmował kulturę jako zjawisko nierozdzielnie związane z powstawaniem gatunku ludzkiego, stanowiące jego najważniejszą właściwość. Stanowi ona specyficzny ludzki sposób przystosowania się do środowiska, a realizuje się poprzez przekaz między jednostkami, pokoleniami, tworząc w ten sposób swoisty łańcuch. Dlatego autor podkreślał dużą role języka. Dokładnie nie definiuje on kultury, pisze tylko, że jest to „tradycja wychowania człowieka w kierunku jakiejkolwiek postaci szczęśliwości ludzkiej i ludzkiego trybu życia. (…) Zależnie od tego, jaka jest ta tradycja (…) takim staje się człowiek, tak zostaje on ukształtowany.

Jego zasługi trzeba podkreślić w tym, że:

• Używał tego terminu i związane go z nim pojęcia w sposób dość systematyczny (było mu ono potrzebne do zrozumienia powstawania gatunku ludzkiego oraz różnic miedzy społeczeństwami.

• Dostrzegał i podkreślał rolę języka(szerzej komunikowania - mowie, mimice, piśmie) w tworzeniu funkcjonowaniu życia społecznego oraz przekazywaniu samej kultury.

5. Jakie są zasługi Tylora w definiowaniu kultury?

Tylor (1832-1917) definiuje kulturę tak ( tłumaczona na język polski): „kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa” Trzeba wspomnieć, iż definicja ta nie tyle upowszechniła to pojęcie w angielskiej strefie językowej (bo było ono już tam obecne), ile nadała mu przekonujące znaczenie, zainicjowała dalszy rozwój refleksji nad kulturą na tym obszarze językowym, a także rozwój antropologicznych badań nad kulturą na różnych kontynentach. Definicja ta stał się niemal klasyczną i powszechną w wielu innych językach i krajach. Jej cechy to:

- systemowe ujęcie kultury oraz jej relatywnie wyczerpujące ujęcie jako zespołu zjawisk wytworzonych w życiu społecznym.

- podkreślić też należy tu traktowanie w niej kultury i cywilizacji jako synonimów ( co nie jest całkowicie przekonujące)

- nadto niesłusznie zalicza do kultury zdolność, a pomija język

6. Na czy zazwyczaj opierają się definicje kultury?

Wg. Kroemer i Kluckhohn (1952) definicje kultury zazwyczaj opierają się na:

• Wyliczaniu składników kultury (zauważmy, że są to definicje łatwo przyswajalne lecz logicznie nie domknięte)

• Na podkreślaniu konieczności uczenia się kultury jako mechanizmu jej nabywania i wpływu na osobowość

• Na podkreśleniu jej społecznego rodowodu, czyli faktu, iż jest ona wytworem ludzkiego współżycia

• Na podkreślaniu społecznego dziedziczenia i tradycji jako mechanizmu tworzenia i trwania kultury

• Na podkreśleniu, iż dana kultura jest czymś obowiązującym w danej społeczności.

7. Podaj wybraną definicję Kultury?

Antonina Kłoskowska (1919-2001) definiuje kulturę tak: „kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”

8. Na czym polegał postęp w refleksji nad kultura?

Postęp w refleksji na kulturą cechował się:

• Stopniowym wysubtelnianiem pojmowania kultury, tworzeniem coraz bardziej wyrafinowanych jej koncepcji

• Stopniowym rozszerzaniem listy dziedzin ludzkiej aktywności, które SA zaliczane do kultury

• Stopniowym przyjmowaniem założenia, ze kultura jest jednym z najważniejszych aspektów życia człowieka, tak w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym

• Stopniowym wchodzeniu tego pojęcia do szerszej świadomości społecznej, do kanonu myślenia o człowieku i społeczeństwie

9. Określ szerokie (antropologiczne) oraz wąskie (symboliczne) rozumienie kultury.

KULTURA W UJĘCIU SZEROKIM - Wszystko co wytworzył człowiek, niezależnie do jakiej należy to dziedziny (maja rodowód społeczny, nie są dziedziczone w sensie biologicznym) na przykład prawo, religia, sztuka, polityka itd., Nazywane jest też antropologicznym, a wynika to z 2 powodów:

Pierwszy ma źródło w okolicznościach historycznych rozwoju badań nad kulturą. Otóż właśnie antropolodzy potrafili badać różne egzotyczne często społeczności, a także niewielkie społeczności wiejskie. W każdym przypadku starali się ogarnąć pełnie ich kultury - właśnie w szerokim ujęciu.

Drugi tkwi w tym, że określenie to wywołuje szereg skojarzeń z pełnia człowieczeństwa.

KULTURA W UJĘCIU WĄSKIM - To te zachowania ludzi i ich wytwory które przebiegają według wspólnych wzorów.

10. Określ kulturę w ujęciu atrybutywnym i dystrybutywnym.

KULTURA W UJĘCIU ATRYBUTYWNYM - Kultura to cecha gatunku ludzkiego odróżniająca nas od innych gatunków.

KULTURA W UJĘCIU DYSTRYBUTYWNYM - Kultura to różnorodne odmienności kulturowe występujące miedzy np. regionami, narodami, kultura ta występuje w liczbie mnogiej, ponieważ jest wiele różnych kultur wśród ludzkości.

11. Określ podobieństwa i różnice w pojęciu kultury i cywilizacji.

CYWILIZACJA - TO KULTURA SPECYFICZNA KTÓRA ROZCIĄGA SIĘ NA WIELKIM OBSZARZE, OBEJMUJE SETKI MILIONÓW LUDZI, TRWA KILKANAŚCIE WIEKÓW

NP. CHINSKA, ZACHODNIA, ISLAMSKA

ZASADNICZE CECHY KULTURY

• KULTURA TO WZORY ZACHOWAŃ,ZACHOWANIA I WYTWORY ZACHOWAŃ

• KULTURA NIE JEST NATURĄ ,JEST NADBUDOWANA NA NATURZE

• KULTURA ZACHOWUJE ZDOLNOSĆ TRWANIA I ODERWANIA SIĘ OD WYTWÓRCY I PRZEJĘCIA PRZEZ IINYCH LUDZI

• LUDZIE NABYWAJĄ JĄ OD INNYCH

• NIEMAL KAŻDE NASZE ZACHOWANIE JEST WSPUUZANANE PRZEZ KULTURE

• MA CHARAKTER SPOŁECZNY

• PODLEGA ZMIANOM WRAZ ZE ZMIANAMI POTRZEB, DOŚWIADCZEŃ, POKOLEŃ

Nie można rozumieć cywilizacji bez zrozumienia kultury. Pojęcie kultury jest semantycznie szersze, pojęcie cywilizacji jest znaczeniowo węższe, lecz rozleglejsze empirycznie. Ponadto cywilizacje SA wtórne wobec kultur, a przy tym cechy kultur są bardziej zróżnicowane, podczas gdy cechy cywilizacji są zazwyczaj proste, jako że większość cywilizacji opiera się na nielicznych ideach (wartościach) zasadniczych. Trzeba też wspomnieć, że jednostce bliższe są wartości jej kultury, zaś cechy cywilizacji bardziej odległe.

12. Określ różnice w potocznym i naukowym ujęciu kultury.

KULTURA W UJECIU POTOCZNYM - Kultura to własna kultura taka którą się ceni, jej cechy to (por. Kłoskowska):

• Ujęcie zazwyczaj wartościujące, brak dystansu, widzenie własnej kultury, a niedostrzeganie innych

• Łączenie kultury z tym, co moralnie pożądane czy raczej właściwe

• Wybiórczość ujmowania jej składników (na przykład nie włączanie religii do zakresu kultury)

• Łączenie kultury przede wszystkim z jej instytucjami

• Łączenie kultury z miejskością

• Traktowanie kultury jako sfery autonomicznej, nie łączącej się z innymi sferami życia

KULTURA W UJĘCIU NAUKOWYM - Kultura to zachowania ludzi i ich wytwory które nie zostają poddane ocenie-patrzymy z dystansem. Jej cechy:

• Dążenie do relatywizmu

• Dążenie do dystansu, braku zaangażowania w wartościowanie i oceny (niezależnie od różnych stanowisk i różnych koncepcji teoretycznych wobec kultury

• Abstrakcyjność oraz łącząca się z tym wielozakresowość pojmowania kultury

• Dostrzeganie powiązań kultury z innymi sferami życia społecznego

13. Jakie są związki pomiędzy kulturą a komunikowaniem?

Należy zacząć od stwierdzenia, iż KOMUNIKOWANIE PRZEBIEGA W SIECI ZWIĄZKÓW SPOŁECZNYCH, BA! - ONO TWORZY TĘ SIEĆ. Są też opinie na przykład Edwarda T. Halla mówiące, iż „kultura jest komunikowaniem, a komunikowanie jest kulturą” - na co możemy się zgodzić. Tak czy inaczej taka jest kultura oraz życie społeczne, jakie jest komunikowanie, i takie jest komunikowanie jak jest kultura i życie społeczne z nią związane. Komunikowanie jest po prostu zespalaniem ludzi.

Komunikowanie najogólniej można zdefiniować jako nawiązywanie łączności między ludźmi za pomocą dostrzegalnych zmysłowo środków. Komunikowanie - z lac. Comunicare czyli zrzeszać się.

Komunikowanie to:

• Przekaz informacji

• Pomoc w zrozumieniu innych i siebie

• Pomoc w zrozumieniu kultury i świata fizycznego

• Oddziaływanie na innych

• Tworzenie łączności z innymi ludźmi

• Tworzenie interakcji i koordynacja działań

• Przekaz i gromadzenie doświadczenia oraz treści pamięci społecznej

• Tworzenie kultury.

Komunikowanie może występować między jednostkami, grupami, narodami itd., Różne są też środki komunikowania, tworzono różne modele komunikowania od najprostszego (3 elementy: nadawca - przekaz - odbiorca), po bardziej złożone (Lasswella, 5 elementów opierających się na pytaniach: Kto nadaje?, co nadaje?, jakimi środkami się posługuje?, do kogo nadaje?, z jakim skutkiem nadaje?)

14. Znak i jego aspekty.

Znak - postrzegalne zmysłowo zjawisko, przedmiot lub zachowanie zawierające następujące cechy:

1. symboliczność, dotyczy tego, że nie są one swymi własnymi odniesieniami (realny przedmiot kwiat nie jest znakiem kwiatu, jest nim natomiast słowo kwiat czy jego rysunek.

2. Umowność znaków, wynika z ich symboliczności. Znaki powstają, funkcjonują i są zrozumiałe w społecznych interakcjach i, tym samym są czytelne tylko w tych zbiorowościach, które je wytworzyły i ich używają.

3. Intencjonalność znaków dotyczy tego, ze wiążą się ze świadomością na przykład z namysłem, z wyborem celów i środków komunikowania, wyborem adresata. Tak samo świadomość dotyczy odbierania znaków. Stopień intencjonalności jest różny, od automatycznej reakcji do głębokiego przemyślenia. Niepełna intencjonalność powoduje, że komunikowanie może być też niepełne.

Jak widać znak jest jednocześnie znakiem czegoś, od kogoś i dla kogoś. To go różni od tzw. oznaki, która zazwyczaj wyraża relację nie symboliczną i umowna lecz naturalną. I choć oznaka może mieć odbiorcę (rozmówcę interpretującego rumieniec na twarzy rozmówcy), to nie ma tu nadawcy intencjonalnie wysyłającego przekaz.

Składniki procesu odbioru znaków:

- postrzeżenie zmysłowe

- odczytanie

- interpretacja

- ocenienie

- zapamiętanie

- internalizacja wartości

- wpływ na podstawy oraz - ewentualnie - na zachowania.

15. Główne środki komunikowania:

1. sygnały chemiczne np. bezwonne lub zapachowe sygnały informują o jakości pożywienia, wpływają na zachowania seksualne (feromony)

2. komunikowanie niewerbalne oparte na sygnałach wzrokowych i akustycznych. Przejawia się na przykład w wyrazie twarzy, mimice, gestykulowaniu itd.

3. Mowa i rozmowa są już specyficznymi ludzkimi sposobami komunikowania się.

4. Pismo

5. Fotografia, dotyczy tego czego już nie ma i nie będzie, zawsze zabiera ze sobą swoje odniesienia

6. Telekomunikacja

7. Radio

8. Telewizja

9. Media cyfrowe

16. Jakie są najistotniejsze cechy socjologicznego pojmowania kultury?

To:

1. kultura jest pojęciem abstrakcyjnym (obejmuje wiele zjawisk, choć sama faktycznie nie istnieje)

2. kultura „składa się” z wzorów zachowań (idei, wartości, zasad), samych zachowań i wytworów zachowań

3. kultura nie jest naturą, choć jest zbudowana na naturze, wykorzystuje naturę, zmienia

4. kultura posiada zdolność oderwania się od swego bezpośredniego wytwórcy, wynalazcy, pomysłodawcy, i może zostać przyjęta przez innych ludzi i inne zbiorowości

5. kultura jest nabywana od innych ludzi w procesie wychowania i współdziałania

6. kultura opiera się na społecznym dziedziczeniu

7. kultura jest sferą otaczającą człowieka ze wszystkich stron i niemal każde jego zachowanie jest wyznaczone lub współwyznaczone przez wzory kulturowe, które są obecne w danej zbiorowości i jej kulturze

8. kultura jest zawsze wspólna pewnej liczbie ludzi, pewnej zbiorowości, w której funkcjonuje, wiążąc się z jej cechami społecznymi

9. kultura obowiązuje w danej zbiorowości (zbiorowość ta może mieć różną wielkość i charakter oraz stopień jej obowiązywania), jest przy tym uznawana za cenną, pożądaną

10. kultura posiada zdolność trwania w czasie (choć niejednoznaczny jest zakres tego trwania), a jednocześnie posiada względną zdolność przystosowania do zmieniających się uwarunkowań, doświadczeń, pokoleń, potrzeb

11. kultura tworzy względnie zintegrowana całość, która jest jednak zazwyczaj naruszana i przekształcana..

17. Z czego składa się kultura?

Gdy mówimy, iż kultura „składa się” z wzorów zachowań (idei, wartości, zasad), samych zachowań i wytworów zachowań to dotykamy ontologicznej istoty kultury. Zazwyczaj wyróżnia Się 3 aspekty:

- Kazimierz Dobrowolski wyróżniał kulturę materialną, niematerialną i społeczną.

- Alfred L. Kroemer wyróżniał kulturę rzeczywistości, społeczna i kulturę wartości

Uznanie że kultura jest swoistą „trójcą” obejmującą wzory zachowań, same zachowania oraz ich wytwory nie rozwiązuje wszystkich teoretycznych i empirycznych problemów jest jednakże, póki co - najbardziej przekonującym ujęciem. Trzeba jednak pamiętać, iż wzory kulturowe mogą nie tylko funkcjonować w świadomości, mogą one być „zapisane” w wytworach kultury (literaturze, prawie), mogą one też być ad hoc rekonstruowane z zachowań. Wreszcie zachowania są też swoistymi wytworami, i odwrotnie - wytwory mogą być tylko zachowaniami.

18. Jakie są relację natury i kultury?

Założenie, że kultura nie jest naturą (choć zbudowana jest na naturze, wykorzystuje ją i zmienia) jest fundamentalne. Zakłada się, że natura to sfera na którą człowiek nie ma wpływu, odwrotnie jak w przypadku kultury. Nadto zakłada się, że natura jest bardziej uniwersalna i swoiście „bezwzględna”, w swym oddziaływaniu, zaś kultura bardziej zróżnicowana i relatywnie względna. Człowiek ze swoją kultura (rolnictwo, technika, medycyna) coraz bardziej ingeruje w sferę natury; jednocześnie natura nieustannie przypomina o swoim istnieniu i o tym przede wszystkim, że człowiek, jako jej wytwór, ciągle i na różne sposoby jest od niej uzależniony (choćby w chorobie). Człowiek jest także uzależniony od natury, która nosi w sobie. I choć Immanuel Kant miał stwierdzić, iż kultura jest ogniwem łączący skłonność i powinność, to ciągle wszak dają o sobie znać różnorakie skłonności mające swe źródła w naturze.

19. Co oznacza stwierdzenie, że kultura opiera się na społecznym dziedziczeniu?

Jest to wynikiem nie jakiejś immanentnej cechy, lecz bierze się po prostu z faktu, że jest ona zjawiskiem społecznym. Społeczeństwo jest jak przenikający się i nieregularnie płynący strumień, gdzie poszczególne pokolenia silnie się zazębiają pod względem demograficznym i kulturowym. Stąd trudno się dziwić, że niektóre definicje kultury jednoznacznie łączą ją z tradycją, która jest po prostu międzypokoleniowym dziedziczeniem kultury.

20. Co oznacza stwierdzenie, że wzory danej kultury są obowiązujące w danej grupie?

Stwierdzenie to oznacza, iż dla ludzi z danej grupy obowiązujące w ich grupie wzory kultury są najlepsze. Pewne wzory przyjmowane są całkowicie dobrowolnie i niemal automatycznie, inne nawykowo a jeszcze inne pod przymusem. Zazwyczaj kultura własnej zbiorowości traktowana jest z dużym nabożeństwem, co prowadzi nieraz do szeroko pojętego etnocentryzmu

Rozdział II

1. Na czym ogólnie polega nabywanie kultury?

Nabywanie kultury jest to proces, w wyniku którego ludzkość jako całość oraz poszczególne jednostki przejmują i współtworzą specyficzne cechy ludzkie, odróżniające ludzi od innych gatunków - przede wszystkim specyficzne ludzkie sposoby przetrwania.

Innymi słowy jest to po prostu „uczłowieczenie człowieka, jego uspołecznienie czy mówiąc mniej elegancko - jego „odzwierzęcenie”

2. Jakie są dwa podstawowe aspekty/rodzaje procesu nabywania kultury?

1. trwa począwszy od początków antropogenezy w procesie filogenetycznym (Proces nabywania kultury przez całą ludzkość)

2. trwa począwszy od pierwszych momentów życia dziecka w aspekcie ontologicznym (Proces nabywania kultury przez jednostkę)

3. Jakie były główne momenty w antropogenezie?

1) Powstanie głębokiego rowu tektonicznego oddzielającego lasy tropikalne od sawanny

2) Od żyjących w lasach naczelnych odrywa się 5 mln. lat temu gatunek tzw. Australopiteków i opuszcza lasy i wędruje na sawannę.

3) W wyniku jego ewolucji powstaje tzw. Człowiek zręczny - potrafił on już wykonywać proste narzędzia, żywił się padliną, było to ok. 3 mln. lat temu.

4) Powstaje tzw. Człowiek wyprostowany ok. 2 mln. lat temu, polował operował ogniem, narzędziami

5) ok. 1.8 mln lat temu żył gatunek zwany Paranthropus robustus (prawdopodobnie wymarł bezpotomnie i gatunek homo sapiens nie ma z min nic wspólnego).

6) Ok.. 250 tyś. lat temu powstaje HOMO SAPIENS który opuszcza Afrykę - cechował się dużą objętością mózgu, zgubił sierść, podział ról wg. płci, wytworzył język to przyczyniło się do integracji społecznej oraz powstania myślenia przyczynowo skutkowego. Tak powstali ludzie mniej więcej tacy jak my umiejący tworzyć rozprzestrzeniać oraz adaptować kulturę.

4. Jakie są główne koncepcje tłumaczące powstanie i nabywanie kultury w procesie filogenetycznym?

Kultura:

• BYŁA I JEST SRODKIEM PRZYSTOSOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA do środowiska, jego „walki o byt”, o przetrwanie.

• BYŁA I JEST SRODKIEM DO ZASPOKOJENIA POTRZEB

• BYŁA I JEST sposobem opanowania popędów człowieka

• Kultura powstała z zabawy

• Powstał z pragnienia naśladowania

• J.J.ROUSSEAU- KULTURA POWSTAŁA W SKUTEK WAD I UŁOMNOŚCI CZŁOWIEKA-Z LENISTWA I CHĘCI KONKUROWANIA MIĘDZY LUDZMI

5. Co oznacza stwierdzenie, że kultura była i jest środkiem przystosowania się człowieka do środowiska, jego walki o „byt”, o przetrwanie?

Głosili to m.in.: Herder, Hobbes.

-Wytwory kultury pomagał w wyostrzeniu zmysłów i uwagi (choćby przez umiejętność nazywania pewnych rzeczy i zjawisk), w porozumiewaniu się i w związanej z nim koordynacji czynności zbiorowych (jak przykładowo łowienie ryb, zwierzyny, obrona przed wrogiem, ustalanie strategii wędrówek czy podział łupów).

-Znaczącą rolę odgrywała też magia, a potem i religia, jako sposób na przebłaganie „wyższych sił” lub oddawanie się w ich opiekę, co w ówczesnych warunkach nieznajomości mechanizmów przyrody było działaniem iście racjonalnym.

-Pewne działania i ich wytwory (np. blizny) będące najpierw oznakami odwagi, wytrwałości, gotowości seksualnej stawały się znakami - czyli intencjonalnie czynionymi wytworami kultury (tatuaże i makijaże).

-Wreszcie wzory, zachowania i wytwory kultury danej grupy były znakami odrębności od innych grup i znakami własnej tożsamości pozwalającymi na utrzymanie integracji grupie i gotowości do przedkładanie interesów grupy ponad wszystkie inne

Ktoś może powiedzieć, że te f-cje kultury występował tylko w przeszłości i zapewne tak jest w przypadku większości przywołanych tutaj przykładów. Jednakże i dzisiaj w roli środka ułatwiającego przetrwanie występuje wiele wytworów kultury (ubranie, język, budowle), a na dodatek pojawiło się w tej roli coś co nazywamy „kapitałem kulturowym”.

6. Jakie są najważniejsze i typowe środowiska wychowawcze?

Nabywanie kultury odbywa się to w głównych środowiskach wychowawczych:

1) RODZINA - bardzo silnie oddziałuje do 7 roku życia, wskutek więzi biologicznej rodziców i dzieci (choć nie zawsze - adopcja), konieczność długiego procesu biologicznej opieki nad dzieckiem, istnieje „przyzwolenie społeczne” na daleko idące działania wychowawcze. Rodzina to jedna z najbardziej uniwersalnych struktur społecznych, jej najważniejsze funkcje to: prokreacyjna, opiekuńcza, ekonomiczna, rekreacyjna, emocjonalna oraz wychowawcza

2) GRUPA RÓWIESNICZA - silnie oddziałuje na uczestników, co często powoduje niepokój z estrony rodziców. Zaspokajają one pragnienie nowych doświadczeń, uczą różnych ról społecznych (między innymi przodowanie podporządkowanie w grupie)

-grupy te choć nie zawsze działają demokratycznie to uczą demokracji. oddziałuje bardzo pozytywnie na jednostkę, szczególnie gdy łączy się z zabawą. W późniejszych latach życia jej rola znacznie się zmniejsza, jednostka wraca do zasadniczych wskazań płynących od rodziny. Współcześnie obserwuje się jednak dość niebezpiecznie przedłużanie się oddziaływania grupy rówieśniczej co wiąże się z narastającym dystansem międzypokoleniowym.

3) OTOCZENIE SĄSIEDZKIE-kiedyś oddziaływało bardzo silnie poprzez kontrole społeczną, działało bardzo konformizująco na członków. Największą rolę należy przypisać swoistemu sprzężeniu relacji podmiot - przedmiot oddziaływania. Otóż w otoczeniu sąsiedzkim każdy potencjalnie pełnił role czynną: napominał, krytykował, czuwał itp.; Jednocześnie każdy był poddawany krytyce, upominany i kontrolowany. Mechanizm ten działał z dużą skutecznością, a funkcjonujące w danej zbiorowości wzory były w ten sposób może nie tyle wpajane, ile egzekwowane. Oczywiście to co było społecznym pożytkiem dla zbiorowości - mogło być i bywało - dyskomfortem, dramatem dla pojedynczych jej członków. Obecnie ich rola zmniejsza się wraz z rozpadem wspólnot sąsiedzkich oraz wzrostem anonimowości, co z kolei wpływa na wzrost przestępczości.

4) INSTYTUCJE WYCHOWAWCZE - szkoły, internaty, powstały stosunkowo niedawno, są produktem nowoczesności. Miały służyć wychowaniu, kształceniu zgodnie z kanonami nowoczesnych społeczeństw narodowych, miały tez korygować niedomagania wychowawcze, tak jak je pojmowano - innych środowisk socjalizacyjnych. Cecha typowych instytucji jest wychowawczych jest relatywne odosobnienie od innych grup i środowisk. Jednak owe odosobnienie jest coraz mniejsze a wzajemne łączenie się oddziaływań wychowawczych coraz większe. Dyskusyjna jest rola wychowawcza typowych instytucji powołanych w tym celu, są opinie, że ich działanie jest bardziej destrukcyjne niż konstruktywne. Przykładowo szkoła współczesna jest wprost krytykowana za niedostatki działań wychowawczych, choć uznawana jest jej rola edukacyjna.

5) KULTURA - jako czynnik tzw. pośredniego oddziaływania. Właściwie większość zobiektywizowanych wytworów kultury może przyczyniać się do nabywania kultury przez odbiorców. Literatura, przysłowia, sztuki plastyczne, filmy, piosenki, religia itd. - wszystko to, jeżeli tylko funkcjonuje w obiegu społecznym, jeżeli ma swych odbiorców, może kształtować wzory ich zachowań, wzory wartości, kryteria oceny ludzi i świata. obecnie kultura masowa - wychowanek zaczyna wychowywać się sam

7. Czym jest zabawa i jaki jest jej wpływ na nabywanie kultury przez jednostkę?

Zabawa ma wiele form, wiele imion, wiele wcieleń. Zabawą nie są wyłącznie jakieś specyficzne, oddzielne zachowania (choć oczywiście są nią i takie); zabawa to pewien aspekt (cecha, składniki) różnych zachowań (choć oczywiście nie wszystkich); to także aspekt znaczącej części życia społeczno-kulturowego.

Przyjmujemy, że zabawa:

• Jest rodzajem kontaktów między ludźmi i przejawem ich potrzeby wspólnego przeżywania i działania

• Wyraża wiele dylematów i przeciwieństw, które ujawnia, ale tez godzi

• Jest działaniem wolnym i dobrowolnym, a przy tym działaniem ludzi równych, choć zależnych od innych w zainicjowaniu i przebiegu zabawy

• Posiada własne reguły bądź stwarza je, mogą być jednak obecne elementy improwizacji

• Choć często bywa ona działaniem opartym na współzawodnictwie, to ów element współzawodnictwa (agonu) nie wyczerpuje definicji zabawy

• Jest działaniem autotelicznym - skierowanym zasadniczo na siebie, na samo to działanie

• Zamyka się w określonym momencie czasu i w danej sytuacji przestrzennej

• Jest działaniem umownym i w pewnym sensie sztucznym

• Jest działaniem zazwyczaj wyodrębniającym się ze sfery codzienności danego przedmiotu - w tym działaniem nie zawsze łatwym do wyraźnego wyodrębnienia z innych sfer (np.: pracy) przez obserwatora zewnętrznego, bowiem to, co dla jednych jest zabawa, niekoniecznie musi nią być dla innych.

• Choć zwykle jest działaniem realizowanym w „czasie wolnym”, nie zamyka się jednak w tym czasie (bywają zajęcia towarzyskie czy zawodowe jawiących się dla ich wykonawców jako swoista forma zabawy)

• Choć często towarzyszy jej śmiech i komizm, to jednak ich obecność nie jest bezwzględnym wyznacznikiem zabawy, jak też obecność zabawy nie jest wyłącznym czynnikiem stwarzającym sytuacje komiczne

• Choć często zawiera w sobie rozrywkę, nie można całkowicie utożsamiać zabawy z rozrywką, jako że tak, jak zdarza się zabawa bez rozrywki, tak istnieje rozrywka bez zabawy

• Zazwyczaj daje przyjemność uczestnikom, choć nie zawsze

• Choć często jest działaniem realizowanym w czasie „święta” (podobnie jak łączy się nieraz z rytuałami), nie ogranicza się jednakowoż do tego tylko czasu czy do sytuacji rytualnych

• Jest działaniem w zasadzie bezinteresownym (choć też użytecznym)

• Sprzyja szeroko rozumianej socjalizacji, a nawet swoistej rekreacji, czyli odnowie sił psychicznych i fizycznych, podtrzymywaniu i ożywianiu integracji społecznej czy wartości społecznych

• Jest działaniem w dużym stopniu wyznaczonym szerszym systemem kulturowym danej zbiorowości, a w tym działaniem nawiązującym do pewnych wartości i wzorów kulturowych zbiorowości - co za tym idzie, ulega przeobrażeniom wraz z tym systemem

F. Znaniecki - ludzie zabawy - dzieciństwo i młodość upłynęła w środowisku rówieśniczym. Ludzie ci sprawdzają się w różnych sytuacjach wykorzystując swe predyspozycje. Jest to osobowość elastyczna, podatna na różne uwarunkowania, łatwo się adaptująca i posiadająca zdolność pełnienia różnych ról.

Wielu socjologów, psychologów i pedagogów podkreśla rolę zabaw w życiu człowieka - szczególnie zabaw odbywanych w dzieciństwie i młodości, które jednakowoż wywierają skutki przede wszystkim w dorosłym życiu jednostki.

G.H. Mead -

• stadium początkowe - zabawy (dziecko umie tylko przyjmować czyjeś role. Potrafi odczytywać gesty tylko jednej osoby)

• stadium gry - wchodzenie równocześnie we wszystkie role pełnione przez innych, przyjmowanie ich punktu widzenia i przewidywanie odpowiedzi: umiejętność patrzenia na siebie;

• wchodzenie w role uogólnionego innego - wchodzenie w role „wspólnoty postaw” (odczytywanie i posługiwanie się gestami, włączenie się w system symboli kulturowych i używanie ich jako punktu odniesienia do samooceny i kierowania swoim postępowaniem)

Zabawa odgrywała i powinna odgrywać fundamentalna rolę w stawaniu się człowieka człowiekiem, w tym w rozwoju jego osobowości, a także w nabywaniu umiejętności współdziałania z innymi - słowem, w procesie socjalizacji, czyli „odtwarzania” w młodych osobnikach życia społecznego w jego konkretnym, grupowym przejawianiu się.

8. Jakie są typy nabywania kultury w ujęciu M. Mead?

TYPY NABYWANIA KULTURY W PROCESIE ONTOGENETYCZNYM WG. M.MEAD

• TYP POSTFIGURATYWNY - w przekazie kultury dominują ludzie najstarsi-cechuje się utrwalaniem tradycji, tożsamości, odrębności danej grupy oraz jej kultury, cechuje się brakiem tolerancji.

• TYP KONFIGURATYWNY - w przekazie kultury dominują ludzie w średnim wieku, przekaz nastawiony jest na teraźniejszości, na bieżąco powstają nowe wzory zachowań

• TYP PREFIGURATYWNY - powstaje na naszych oczach w wyniku szybkiego tempa zmian gdzie niemal każda sytuacja jest nieznana i nietypowa. Nastawienie na przyszłość której jednak nikt nie zna, dominują tu młodzi ludzie a nawet nastolatki.

9. Jakie są zasadnicze cechy enkulturacji?

• Jest to swoista przemoc symboliczna (P. Bourdieu)

• Jednostka stawia mu opór

• Proces ten jest przejawem życia społecznego, niemal wyłącznie gatunku ludzkiego

• Jest stopniowy i towarzyszy biologicznemu rozwojowi jednostki

• Jest mechanizmem selektywnym

• Jest procesem częściowo uświadomionym, a częściowo nieświadomym

• Współcześnie przebiega on bez wyraźnych algorytmów

10. Co oznacza określenie „przemoc symboliczna” w ujęciu P. Bourdieu?

P. Bourdieu (1990) jako pierwszy zwrócił uwagę, że wszelki przekaz kulturowy, każde działanie pedagogiczne jest swoista przemocą symboliczną. Jest arbitralnym wpajaniem młodemu człowiekowi tego wszystkiego, co wychowawcy uznają za właściwe. Dotyczy to zarówno treści przekazu, jak i jego formy. Przemoc nie przestaje nią być nawet wtedy, gdy ma charakter „miękki” - symboliczny właśnie. Choć sam Bourdieu

kładł nacisk na fakt, iż przez te przemoc są bronione i kontynuowane przede wszystkim interesy klasowe, to należy jednak dostrzegać w tym zjawisku też wszelkie inne interesy (instytucjonalne, rodzinno-ekonomiczne, wynikające z różnic płci itp.)

11. Dlaczego jednostka stawia opór w procesie nabywania kultury?

Jednostka stawia opór w procesie nabywania kultury, czego skutków doświadczyli zapewne wszyscy wychowawcy. Opór wynika z wielu powodów.

-- Jednym z nich jest niechęć do podejmowania wysiłku. Nabywanie kultury jest jej uczeniem się, to zaś wiąże się z przekształcaniem się struktur poznawczych w mózgu, jak też ze zmianą mechanizmów zachowań. Wszystko to wymaga pewnego wysiłku, przed którym młodzi ludzie (i nie tylko oni) bronią się, chcą go uniknąć czy w jakiś sposób obejść. W przypadku dużych dystansów międzypokoleniowych odnośnie wzorów zachowań jest to szczególnie odczuwalne.

-- innym, choć łączącym się z poprzednim, powodem oporu ze strony jednostki jest konieczność rezygnacji z wrodzonych popędów i mechanizmów - wszystkiego tego, co łączy się z naturą człowieka. Nabywanie kultury, jak wcześniej stwierdziliśmy, to swoisty proces „odzwięrzęcania” człowieka. Nie jest to łatwe przede wszystkim w odniesieniu do odruchów agresywnych, które nie dają się zazwyczaj skutecznie i ostatecznie wyprzeć. Kulturowo określone wzory zachowań stają się często jedynie powierzchniową warstwą, pod którą kryją się i dają niekiedy o sobie znać odruchy biologiczne.

-- poczucie ambiwalencji proponowanych jej wzorów i towarzyszącego mu przekonania co do ich wartości, słuszności

12. Co oznacza stwierdzenie, że proces nabywania kultury jest selektywny?

Prawdopodobnie w żadnym społeczeństwie żadnemu młodemu człowiekowi nie wpaja się identycznych wzorów zachowań, umiejętności i wartości, lecz różnicuje się je w zależności od przynależności do określonej klasy, kategorii społecznej, przewidywanej roli itp. Najbardziej oczywiste i powszechne jest w tym względzie zróżnicowanie dotyczące chłopców i dziewczynek, ale też inne przejawy zróżnicowania są nader widoczne. To, czy rodzice wyobrażają sobie swoje dziecko jako przyszłego rolnika, lekarza czy artystę, wpływa zasadniczo na przekazywane mu wzory, co nie oznacza oczywiście gwarancji, iż ich wyobrażenia się spełnia, albo że wpajane wzory okażą się przydatne.

13. Jakie funkcje pełni enkulturacja?

• Sprawia on, że jednostka wrasta w kulturę danego społeczeństwa

• Dostarcza on jednostce języka, wzorów zachowań, umiejętności, hierarchii wartości, celów życiowych itd.

• Dostarcza jednostce jej kompetencji kulturowej

• Jest warunkiem przystosowania się jednostki do życia w danym społeczeństwie

• Jest mechanizmem przekazywania kultury w czasie

• Jest czynnikiem utrwalania kultury oraz (częściowo) jej zmiany i adaptacji

• Współtworzy osobowość człowieka

14. Czym jest kompetencja kulturowa?

Znaczna część nabywanych umiejętności dotyczy rozumienia przekazów symbolicznych, a właściwie znajomości ich kodów - i to jest zazwyczaj przez teoretyków uznawane za przejaw kompetencji kulturowej. Tak rozumiana kompetencja składa się z szeregu związanych ze sobą cząstkowych kompetencji, w tym umiejętności tworzenia znaków (np. wypowiadania słów), umiejętności ich łączenia w szersze struktury (np. zdania czy większe wypowiedzi), umiejętność rozumienia, interpretowania znaków nadawanych przez innych, umiejętności używania i rozumienia odpowiednich znaków w odpowiednim kontekście komunikacyjnym. Nie istnieje jakaś absolutna kompetencja kulturowa, zawsze jest ona ograniczona do jednej czy niewielu kultur.

15. Dlaczego nabywanie kultury przez jednostkę jest warunkiem jej przystosowania do życia w danych warunkach?

Bez tego wyposażenia jednostka nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Nagła konieczność znalezienia się w zupełnie obcym społeczeństwie jest zazwyczaj dotkliwym sprawdzianem braku tego warunku. Większość umiejętności, zarówno codziennych i trywialnych jak i tych bardziej subtelnych zależy od tego, co jednostce wpojono w procesie nabywania kultury.

Rozdział III

1. Czym jest osobowość?

Osobowość jest to układ stosunkowo stałych cech i mechanizmów wewnętrznych, które są zdeterminowane czynnikami naturalnymi (genetycznymi, w pewnym stopniu tez klimatycznymi i fizjograficznymi, budową ciała czy wyglądem zewnętrznym - choć te ostatnie czynniki są dyskusyjne), społeczno-kulturowymi i indywidualnymi, a które współregulują zachowanie się człowieka w aspektach emocjonalnych, intelektualnych, wolicjonalnych i behawioralnych.

Inaczej mówiąc, osobowość jest to pewna organizacja cech wewnętrznych, poprzez które człowiek doświadcza i reaguje na świat zewnętrzny (przede wszystkim na innych ludzi i sytuacje, które oni stwarzają) i na siebie samego, a w tym i na to, co tkwi w osobowości i daje o sobie znać.

2. Jakie są składniki osobowości?

• Potrzeby

• Mechanizmy obronne

• Temperament (w tym reakcje emocjonalne)

• Zdolność (w tym inteligencja)

• Charakter (w tym umiejętność współpracy)

• Cele życiowe

• Wartości

• Zainteresowania

• obraz świata i obraz własnej osoby (w tym poczucie samooceny oraz tożsamości)

• wpojone wzory zachowań (w różnych rolach społecznych), kryteria ocen

• postawy

3. Jaki jest związek osobowości i kultury?

Kultura swoiście tkwi w osobowości.

4. Określ czym są wartości.

Już od starożytności zaznaczał się spór dotyczący ich obiektywnego versus subiektywnego istnienia:

--wg pierwszego spojrzenia, wartości są właściwością obiektów zewnętrznych, zaś według drugiego są one wewnętrznym poczuciem podmiotu.

--wartości to pewne właściwości obiektów (tak fizycznych jaki i mentalnych), które istnieją w relacji do podmiotu i jego „zapotrzebowania” na właściwości przez ów obiekt zawierające, a które odbijają się w świadomości (wiedzy) podmiotu - czyli w jego osobowości. Owo „zapotrzebowanie”, a tym samym uznawanie czegoś za wartość, ma naturalną, społeczno-kulturową i po części indywidualną genezę.

Tak, więc wartością jest to, co cenne dla człowieka, co pożądane, co „powinno istnieć”, co zaspokaja potrzeby itd.

PODZIAŁ WARTOŚCI:

1. ze względu na treść: wartości estetyczne, intelektualne, społeczne, materialne, hedonistyczne itd.

2. Rozróżnienie S. Ossowskiego

--wartości uznawane (deklarowane przekonania)

--wartości odczuwane (przejawiające się w emocjonalnym do nich stosunku)

A. Kłoskowska uzupełniła to rozróżnienie o:

--wartości realizowane (faktycznie wpływające na zachowanie)

5. Określ czym są zainteresowania

Przyjmijmy, że jest to pewne nastawienie poznawcze nacechowane pozytywnymi emocjami jednostki, wpływające na jej zachowania, ale też ukierunkowujące i selekcjonujące dalsze procesy poznawcze.

Zainteresowania jeżeli przejawiają się u jednostki, zazwyczaj pogłębiają jej uwagę w odniesieniu do danego przedmiotu, a wyłączają ją czy osłabiają wobec innych, nie będących w ich sferze. Wpływają one na interakcje społeczne, obraz świata, na zachowania. Można by sądzić, że chodzi tu tylko o te zachowania występujące w czasie wolnym, jednak tak nie jest, jako że zainteresowania (lub ich brak) wpływać mogą na szereg innych czynności, także zawodowych, domowych, publicznych. Są one jakoś związane z wartościami, i tak samo jak one tworzą się w wyniku oddziaływania różnych czynników. Można więc przyjąć, że pewną rolę w powstawaniu zainteresowań odgrywają:

--przyczyny naturalne (np. zdolności)

--czynniki społeczno-kulturowe (np. edukacja)

--indywidualne (np. przypadek)

6. Określ czym są wzory zachowań.

Tkwiące w osobowości sprawiają, że poszczególne czynności (jedzenie, ubieranie, modlenia, witania) nie są dowolne, lecz określone i charakterystyczne dla danego społeczeństwa, a nawet dla danej kategorii ludzi w ramach danego społeczeństwa czy dla innej roli społecznej. Nigdy nie są one zupełnie przypadkowe. Nawet jeśli ktoś w danej sytuacji jest zmuszony do improwizowania to bierze pod uwagę jakieś domniemane oczekiwania tej zbiorowości, której żyje lub stanowi grupę odniesienia.

7. Określ czym są postawy.

Może być uznane za najbardziej syntetyczny składnik osobowości, a przy tym za jej główny wyraz.

William I. Thomas i F. Znaniecki, którzy wprowadzili to pojęcie do nauk społecznych, zakładali, że postawa jest indywidualnym odpowiednikiem wartości, które maja charakter społeczny. Dzisiaj to pojęcie nie jest zbytnio przekonujące, pojęcie postawy jest bowiem niejednoznaczne, Jego treść obejmuje wiele aspektów: motywy, predyspozycje, nastawienia, cele działania itp.

Powszechnym sposobem rozumienia tego pojęcia jest (trójelementowa zawartość):

--Po pierwsze - postawa wobec jakiegoś obiektu (rzeczy, człowieka) zawiera aspekt afektywno-oceniajacy - jest ona pewnego rodzaju emocją pozytywna lub negatywną, której towarzyszy dodatnia lub ujemna ocena tego obiektu.

-- po drugie - zawiera pewne przekonanie, wiedzę (nieważne - „prawdziwa” czy nie) o cechach tego obiektu.

--po trzecie - postawa jest swoistą dyspozycja do zachowania się wobec obiektu

8. Jaki jest społeczno-kulturowy mechanizm powstawania osobowości?

W momencie urodzin dziecka osobowość jeszcze nie istnieje mimo czynników naturalnych (wrodzonych).Jej kształtowanie zaczyna się od wczesnego dzieciństwa trwa przez cały proces socjalizacji i internalizacji wartości, wzorów zachowań.

Dla socjologa najbardziej istotne są jednak świadome i nieświadome oddziaływania społeczno-kulturowe na dziecko, które zaczynają kształtować jego osobowość po urodzeniu. Zaczyna się to stopniowo i trwa przez cały proces socjalizacji i internalizacji wartości, wzorów zachowań, kształtowania postaw, zainteresowań, celów życiowych.

(do 25 roku życia) Później nie następują już zasadnicze zmiany osobowości chyba ze mamy do czynienia z jakimś traumatycznym przeżyciem - śmierci kogoś bliskiego, choroba, kalectwo, wypadek itd.

W kształtowaniu osobowości ogromną role odgrywają inni ludzie oraz kultura w której jednostka żyje.

Jednostka tworzy swą osobowość poprzez swoistą rozmowę ze sobą oraz patrzenie na siebie przez pryzmat innych ludzi.

Powstanie osobowości służy dostosowaniu się człowieka do środowiska naturalnego i społeczno -kulturowego w którym ten człowiek musi żyć

Na kształtowanie osobowości mogą wpływać także postacie fikcyjne.

9. Dlaczego trudno określić typy osobowości?

Główne przyczyny trudności to:

• Wielość składników osobowości

Jeszcze stosunkowo łatwe (choć nie zawsze przekonujące) jest stworzenie typologii do jednego składnika (np. temperamentu) to praktycznie niemożliwe jest uwzględnienie wszystkich składników jednocześnie, bo lista składników jest długa, a i tak jeszcze nie domknięta

• Różnorodność i niepowtarzalność ludzi

• Ale też uniwersalność pewnych cech

• Unifikująco - różnicujące działanie życia społecznego i kultury

10. Jakie przejawy/warstwy można wyodrębnić w osobowościach?

1. indywidualne i niepowtarzalne

Adler, uważał, iż nie istnieją osobowości typowe, bowiem każda jest odrębne i musi być też indywidualnie rozumiana. Stąd też nazwa koncepcji Adlera _ psychologia indywidualna - miała podkreślać to założenie. Musimy domniemywać, że ludzkie osobowości choćby w pewnych drobnych aspektach różnią się od siebie mniej więcej tak, jak różnią się linie papilarne na dłoniach.

2. Uniwersalne

Istnienie takich cech jest wielkim problemem teoretycznym, a jeszcze większym empirycznym. Bo z jednej strony trudno zrezygnować z przekonania, iż jest coś wspólnego u wszystkich ludzi, z drugiej zaś strony niezwykle trudno stwierdzić, co miałoby być wspólne. Tak czy inaczej można mniemać, że pewne cechy osobowości przejawiają wszyscy (np. dominacja potrzeb biologicznych nad społecznymi)

3. wspólne poszczególnym zbiorowością

wnikliwsze analizy dowiodły, że rzekomo uniwersalne cechy osobowości, uznawane za cechy natury ludzkiej (np. kompleksy) mogą być nieobecne w osobowościach ludzi należących do innych kultur i cywilizacji niż europejska. Istotną korektę do takiego myślenia wnieśli przedstawiciele amerykańskiego psychokulturalizmu. Zawdzięczamy im zwrócenie uwagi na zróżnicowanie ludzkich osobowości, a przede wszystkim pewną korelację między tymi osobowościami a zbiorowościami i kulturami, do których dane jednostki należą.

11. Czym jest tzw. charakter narodowy?

To system wartości, przekonań, wzorów zachowań stosunkowo wyraźnie przejawiający się u przedstawicieli danego narodu i różniący ich od przedstawicieli innych narodów.

Charakter narodowy to nie efekt „wspólnej krwi” (genów) członków danego narodu, lecz jego położenia geograficznego, historii, tradycji kulturowej. Jest on efektem „samowychowywania się” danego narodu w szkołach, rodzinach, życiu codziennym, i odtwarzaniu pewnych cech osobowości, pewnych postaw, wartości, kryteriów ocen, wzorów zachowań z pokolenia na pokolenie.

12. Podaj przykłady dwuczłonowych typologii osobowości.

Carl G. Jung:

-- introwertycy (nastawieni na świat wewnętrzny)

--ekstrawertycy(nastawieni na świat zewnętrzny)

P. Pawłow:

--typ artysty (przyjmujący rzeczywistość bezpośrednio - poprzez obserwację)

--typ myśliciela (przyjmujący rzeczywistość abstrakcyjnie - poprzez różnorodne znaki)

Więcej np.:

--doznających przyjemności w polowaniu (w uczeniu się, w pracy)

--doznających przyjemności w konsumowaniu (w wypoczynku, w zakupach)

Hagop S Akiskal przypomina:

--dystymików (cechujących się usposobieniem refleksyjnym, poczuwaniem się do winy, markotnością, skłonnością do natręctw, samooskarżeniami, skrupulatnością, niezdolnością do przeżywania przyjemności)

--hipertymików (cechujących się pogodą ducha, optymizmem, ale też skłonnością do fantazjowania, pewnością siebie, chełpliwością i afektacją, wylewnością, brakiem hamulców)

13. Jakie typy osobowości wyodrębniał F. Znaniecki?

Koncepcja Floriana Znanieckiego.

Wyróżnia on typy osobowości w zależności od głównych czynników środowiskowych odziaływujących na dziecko w procesie wychowania.

Typy pożyteczne :

• osobowość ludu pracy - dzieciństwo i młodość upłynęło w pracy. Osobowość racjonalna, jednokierunkowa, nastawiona na osiąganie zysków (instrumentalne traktowanie życia), nastawienie na porównywanie się z innymi, poprawę swojej pozycji, nie są to ludzie pogodni, lecz spięci.

• osobowość ludzi dobrze wychowanych - kształtowana poprzez dorastanie w rodzinie i tylko w rodzinie (niezależnie od typu rodziny), ani szkoła, ani rówieśnicy nie mieli na niego wpływu. Jest to człowiek konserwatywny, mało elastyczny, mało twórczy, ale dobrze realizujący swoją rolę do której go przygotowano. Jeśli coś staje mu na drodze, to popada we frustracje, nie radzi sobie.

• osobowości ludzi zabawy - dzieciństwo i młodość upłynęła w środowisku rówieśniczym. Ludzie ci sprawdzają się w różnych sytuacjach wykorzystując swe predyspozycje. Jest to osobowość elastyczna, podatna na różne uwarunkowania, łatwo się adaptująca i posiadająca zdolność pełnienia różnych ról.

Typ osobowości zboczeńców. Ukształtowany niezgodnie z normami, wartościami społecznymi.

Dwa podtypy osobowości :

• zboczeńcy podnormalni - ich zachowania wpływają destrukcyjnie na społeczeństwo.

• zboczeńcy nadnormalni (geniusze, wynalazcy, uczeni, wybitni artyści). Ludzi, którzy dla siebie wymyślili pewne wzory, zasady, wartości oraz potrafili je zrealizować, a później stały się one ważne dla trwania społeczności.

14. Jakie typy charakterów wyodrębniał David Riesman?

Koncepcja Davida Riesmana ( „Samotny tłum” ).

Typy osobowości kształtowane są przez warunki społeczno - ekonomiczne w jakich człowiek żyje. I tak:

• Faza pierwsza - od początku cywilizacji do około wieku XVII - Europa mniej zaludniona niż dzisiaj, przyrost naturalny niewielki, krótki czas życia, znaczna umieralność - występował typ człowieka sterowanego tradycją (konserwatyzm, mała podatność na zmiany)

• Faza druga - ok. XVII - XIX w - nagły skok liczby ludności żyjącej w cywilizacji europejskiej, wydłużenie się okresu życia człowieka - typ człowieka wewnątrzsterownego (innowacyjny, łatwo adaptujący się, elastyczny).

• Faza trzecia - XX w - utrzymujący się stały, ale nie już tak gwałtowny wzrost liczby ludności - typ człowieka zewnątrz sterownego (nie posiadający własnej osobowości, za bardzo podatny na zmiany, łatwo nim manipulować).

15. Czym jest tożsamość i jakie są jej rodzaje?

Tożsamość dotyczy relacji z samym sobą, ale też relacji ze światem zewnętrznym: innymi ludźmi i kulturą. Jest to więc swoiste samookreślenie się, czyli określenie cech swej podmiotowości oraz przedmiotowości. Tożsamość to swoista odpowiedź na pytanie: kim jestem? Tożsamość może mieć różny charakter: może zajmować różne miejsce na osi - od niewielkiego stopnia refleksji do tożsamości, która jest niemal obsesyjnie rozważana przez jednostkę czy grupę.

Rodzaje tożsamości:

1. jednostkowa - czym jest „ja”? W zakres tożsamości jednostkowej wchodzić mogą najróżnorodniejsze składniki: samowiedza jednostki w sensie opisowym (cechy biologiczne, fizyczne, biograficzne, społeczne w tym przynależność lub jej brak), samoocena, przekonania o stosowanych kryteriach ocen siebie i innych, wiedza o swych cechach osobowości (takich jak temperament, charakter, przekonania, zainteresowania, wpojone wzory odgrywania ról społecznych, obraz świata), system wartości, poglądy na temat sposobów komunikowania się, wiedza o własnych potrzebach, o własnych reakcjach obronnych, chęć postępowania zgodnie z własnymi chęciami i pragnieniami. Czasem jeden ze składników tożsamości (np. jakaś własna cecha fizyczna lub społeczna, odczuwanie bólu) może zdominować całe poczucie tożsamości. Jednostki i niejako wyprzeć lub zagłuszyć pozostałe. Tożsamość jednostkowa (osobista) to poczucie własnego siebie, które wykształca się w procesie życia - poczucie, które niejako wyłania się z pewnej magmy odczuć i doznań. Konstytuuje je poczucie odrębności od innych, spójności i ciągłości.

2. Tożsamość społeczna - Dotyczy cech jakie jednostce przypisują inni. Cechy te wyznaczają kim jest ta osoba i jaki ma stosunek do jednostek o takich samych cechach. Przykłady tożsamości społecznych to: matka, student, prawnik, katolik, bezdomny Azjata, dyslektyk, żonaty, itp. Można być jednocześnie matka, muzułmanką i radną, co świadczy o tym, że tożsamość społeczna obejmuje więcej cech.

-- tożsamość zbiorowa - (kolektywna, grupowa) dotyczy różnych grup lub ich powiązań: narodów, grup etnicznych, przedstawicieli poszczególnych wyznań religijnych, członków danej cywilizacji, klas społecznych itd. Tożsamość zbiorowa jest poczuciem „my” - tak wobec samych siebie, jak i wobec innych grup czy na tle innych grup.

-- Tożsamość kulturowa - jedna z odmian tożsamości społecznej (zbiorowej) - należy pojmować ją jako względnie trwałą identyfikację pewnej grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami, z danym systemem aksjologicznym i normatywnym.

-- tożsamość społeczno-kulturowa - to cechy genealogiczne, indywidualny stosunek do własnej grupy oraz jej symboliki kulturowej - wszystko to dostarcza poczuci sensu, stabilizuje i daje możliwość przewidywania, zawiera też aspekt subiektywny i obiektywny. Owszem system wartości, zainteresowania, gusty, język, czy szerzej, sposób komunikowania się, mają kulturowe oblicze, jednak skoro powstają one w toku społecznych interakcji, ich izolacja byłaby zabiegiem sztucznym.

Rozdział IV

1. Co oznacza ogólne określenie „bycie w kulturze”?

Stwierdzenie to oznacza posiadanie wewnętrznych dyspozycji do rozumienia wzorów kulturowych i wynikających z nich zachowań ludzi, jak też rozumienia wytworów kultury wraz z umiejętnością ich wytwarzania i przetwarzania. Wynika ono z nabytej kompetencji kulturowej, która przeniknęła do osobowości jednostki i która warunkuje jej kontakt ze światem, a przede wszystkim z innymi ludźmi i kulturą.

2. Czym jest uczestnictwo w kulturze?

Definicja - jest to indywidualny udział człowieka w zjawiskach kultury /przyswajanie treści, używanie jej dóbr, podleganie normom i wzorcom, tworzenie nowych jej wartości oraz odtwarzanie i przetwarzanie istniejących / Andrzej Tyszka

3. Jakie cechy przejawia uczestnictwo w kulturze?

Cechy uczestnictwa:

1. dotyczy każdego człowieka,

2. „stwarza” człowieka, a jednocześnie sprawia, iż kultura się tworzy, przekształca oraz trwa poprzez uczestnictwo

3. jest splotem percepcji, ekspresji, przeobrażeń wytworów kultury,

4. nie zawsze łatwo w nim wyodrębnić role czynne i bierne, gdyż odbiór zawiera często interpretacje i współtworzenie

5. zawiera ono połączenie elementów intelektualnych /myśli/ i emocjonalnych / wzruszeń/,

6. jest ono procesem wychowania, wynika z postaw,

7. jego rozwój odbywa się stopniowo, ze względu na pokazywanie trudności intelektualnych i emocjonalnych,

8. jest on formą interakcji społecznej bezpośredniej i pośredniej /media/,

9. wpływa ono na umiejętność widzenia świata społecznego,

10. Przebiega ona w różnych formach tzw. układach kultury

4. Co oznacza stwierdzenie, że uczestnictwo w kulturze „stwarza” człowieka, a jednocześnie sprawia, iż kultura się tworzy, przekształca oraz trwa poprzez uczestnictwo?

Jest to w zasadzie podstawowy mechanizm kreujący, a przy tym odtwarzający i podtrzymujący istnienie kultury. W tym rozumieniu nawet proces nabywania kultury podczas socjalizacji jest uczestnictwem w niej - i odwrotnie - uczestnictwo jest nieustannym nabywaniem jej. Gdy z jakiegoś powodu zanika uczestnictwo w danych wytworach kultury to zanikają także i one, tak zanikają języki, wzory moralne, tradycje, obyczaje itd.

5. Jakie są układy kultury według A. Kłoskowskiej?

Układy kultury (wg. Kłoskowskiej). funkcjonował on w ramach dawnych społeczności lokalnych i też częściowo funkcjonuje współcześnie w pozostałościach kultury ludowej w kręgu bliskich sobie osób, w rodzinach, zakładach pracy, pozostałościach życia sąsiedzkiego.

1. Pierwotny nazywa się tak, ponieważ:

1. jest najstarszy (od początków ludzkości);

2. opiera się na pierwotnych bezpośrednich formach kontaktów między ludźmi.

Cechy:

• w układzie tym występuje przechodniość ról nadawcy i odbiorcy.

• Jednakowymi kompetencjami kulturowymi wszystkich podmiotów, które zazwyczaj nie maja żadnych trudności w rozumieniu znaczeń słów, gestów, mimiki, jak też znaczeń innych wytworów kulturowych: malowideł, rzeźb, rytuałów, obrzędów itp.;

• Brakiem rozgraniczenia dziedzin kultury, które to rozgraniczenie jest nieważne, bowiem funkcjonowanie w tym układzie jest kulturowo bezrefleksyjne

• Brakiem sformalizowania i spontanicznością, które można w tym przypadku uznać za pierwotne warunki kulturowego funkcjonowania człowieka

• kolejną ważną cechą tego układu są jednakowe kompetencje oraz brak zainteresowania twórcą i procesem twórczym.

• Zakotwiczeniem w danej chwili, w teraźniejszości, które jest warunkiem wspomnianej wcześniej spontaniczności

• Poczuciem autarkii i izolacji od innych społeczności i ich kultur (inna rzecz, że dzisiaj owo poczucie niezależności i odrębności jest względne)

• układ ten związany jest z mową i rozmową oraz bezpośrednią komunikacją niewerbalną, którym towarzyszyć mogą pewne działania artystyczne (śpiew, gra, taniec)

2. Zinstytucjonalizowany - muzea, teatry, filharmonie, domy kultury, galerie sztuki to przejaw tego układu.

Cechy:

• powstawał on stopniowo w wyniku przekształcania się, czyli formalizowania i upublicznienia pierwotnego układu,

• powstaje on w wyniku celowego organizowania poprzez już istniejące instytucje państwowe lub religijne.

Układ zinstytucjonalizowany cechuje się:

- silnym sformalizowaniem.

• Nadawca i odbiorca występuje w określonym i uregulowanych społecznie rolach. Każda instytucja wymaga właściwych sobie zachowań.

• Cechą tego układu jest nieprzechodniość ról nadawcy i odbiorcy.

• Stałość i profesjonalizacja ról nadawcy, czyli fakt, iż role te nie są przypadkowo i incydentnie wykonywane, oraz że są one dla wykonawcy źródłem zarobkowania

• Przechodniość i incydentalność roli odbiorcy, czyli fakt, iż jego bywanie w instytucjach może być przypadkowe, dorywcze.

Pozytywne strony instytucji :

- profesjonalizm działania;

- stałość i ciągłość działania;

- publiczny, demokratyczny dostęp (niezależnie od barier psychologiczno - społecznych)

Negatywne :

• dominacja środków działania nad celami;

• biurokratyzacja, w tym hierarchiczność, wyobcowanie w stosunku do widzów oraz papierkowość (dokumenty są bardzo istotne)

• są one z zewnątrz inspirowane, zasilane i konstruowane.

3. Układ środków masowego komunikowania

• oddziaływanie na odległość ośrodków ponadlokalnych (stacji nadawczych, radia, TV itd.).

• narasta on stopniowo począwszy od wynalezienia druku w połowie XV w.

• zaczął się rozwijać wraz z wynalezieniem radia na przełomie XIX i XX wieku, oraz TV, która laboratoryjnie funkcjonowała już w latach 30 XX wieku a rozpowszechniła się po II wojnie światowej.

Cechy:

• układ silnie zinstytucjonalizowany, scentralizowany i stechnicyzowany po stronie przekazu. Po stronie odbioru jest on swoistym powrotem do spontaniczności i braku sformalizowania podobnego do układu pierwotnego.

• po stronie odbioru poczucie swobody, inicjowanie przebiegu i zaprzestanie kontaktu.

• pośredniość kontaktu (obecność urządzeń nadawczych, przekaźnikowych i odbiorczych) a także jednostronność przekazu w wyniku ograniczonej reakcji zwrotnej odbiory. Układ ten więc cechuje się biernym odbiorem i brakiem dyskursu między nadawcą a odbiorcą.

• Obecnie jest to układ dominujący.

4. „Zamiejscowy” układ kultury,- dot. on kontaktów z kulturą realizowanych poza terytorialnymi granicami zamieszkania i pracy. Zazwyczaj są to kontakty z instytucjami podczas wyjazdów do większych ośrodków kulturalnych. Układ ten wiąże się z dużymi kosztami realizowania.

6. Jakie są najważniejsze wskaźniki uczestnictwa w kulturze?

Wg A. Tyszki najważniejsze to:

• Wielość układów, w których jednostka uczestniczy (jednostka np. interesująca się daną muzyką - jednocześnie rozmawia o niej z przyjaciółmi, gra amatorsko na instrumencie i chodzi na koncerty)

• Wielokierunkowość zainteresowań (wielość zainteresowań, którymi się zajmuje)

• Częstotliwość i intensywność kontaktów (np. ilość obejrzanych koncertów itd.)

• Codzienność czy odświętność (czy często czy rzadko uczestniczy w kulturze)

• Planowość i systematyczność (kwestia dot. Tego czy uczestnictwo jest planowane, świadomie organizowane czy przeciwnie)

• Stopień aktywności i inicjatywy ( czyli podejmowanie wyzwań, świadome szukanie kontaktów)

• Stopień zorientowania i umiejętności selekcji (czyli znajomość oferty księgarskiej, teatralnej, muzycznej, a jednocześnie umiejętność dokonywania dobrego wyboru)

• Stopień wyrafinowania (czyli traktowanie uczestnictwa jako pokonywanie trudności rozwijającego osobowość, czy przeciwnie - szukanie relaksu i przyjemności)

• Stopień autonomii przypisywanej kulturze (czyli przede wszystkim obecność bezinteresowności w stosunku do własnego uczestnictwa)

• Stopień samodzielności versus naśladownictwa

• Obecność (czy brak) twórczej postawy

Wg Anny Przecławskiej są takie:

• Ilość i częstotliwość kontaktów

• Rodzaj kontaktów (typ układu kultury)

• Motywy kontaktów (czy przejawia się w nich bezinteresowność)

• Efekty (rozbudzenie potrzeb, zmiany w systemie wartości itd.)

7. Jakie są wewnętrzne uwarunkowania uczestnictwa w kulturze?

Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze:

Wewnętrzne czyli tkwiące w osobowości człowieka (jego aspiracje, potrzeby, zainteresowania, wiedza, samoocena, postawy itd.).

Tyszka wyodrębnia w nich dalej specyficzne postawy:

--Perfekcjonistyczna prowadzi do intensyfikowania kontaktów z ludźmi i kulturą, do doskonalenia warunków dla ich realizacji, słowem jest to postawa prowadząca do kształtowania osobowości

--Konsumpcyjno - rozrywkowa, która wpływa na brak poszukiwań, brak intencji i celów kulturowych, brak umiejętności selekcji;

--konserwatywna - cechuje się świadomym izolowaniem od kontaktów pozaśrodowiskowych, swoistym „zamykaniem się”

8. Jakie są zewnętrzne uwarunkowania uczestnictwa w kulturze?

Zewnętrzne tkwiące w cechach zawodowych i społecznych oraz materialnych jednostki: Wykształcenie, Zawód; Budżet czasu; Dochody; Wiek i sytuację rodzinną; płeć; miejsce w strukturze społecznej; Tradycje rodzinne i ogólnospołeczne; Miejsce zamieszkania; Polityka kulturalna państwa

9. Jakie są typy uczestnictwa w kulturze?

Według A. Tyszki typy te to:

• Uczestnictwo aktywne i wszechstronne (cechujące się wielością i różnorodnością układów i dziedzin, obecnością świadomych aspiracji, planowością itd.)

• Uczestnictwo ograniczone i kompensacyjne (mniejsza aktywność, mniejsza różnorodność, mniejsza regularność itd.)

• Uczestnictwo sporadyczne i przypadkowe (minimalizacja pozadomowych kontaktów, poszukiwanie treści rozrywkowych, odbiorem biernym, konsumpcyjnym)

• Absencję kulturową (całkowity brak kontaktu z instytucjami kultury, rzadka lektura gazety, rzadki kontakt z TV i radiem - najczęściej bardzo starzy, chorzy i ubodzy ludzie)

Według T. Aleksandra:

• Uczestnictwo wielokierunkowe - systematyczne i dogłębne

• Uczestnictwo wielokierunkowe, ale doraźne i powierzchowne

• Uczestnictwo jednokierunkowe, ale systematyczne i dogłębne

• Uczestnictwo jednokierunkowe, ale doraźne i powierzchowne

10. Dlaczego trudno jest badać autentyczne przejawy uczestnictwa w kulturze?

Rozdział V

1. Jak można określić kulturę masową?

To treści przekazywane za pomocą technicznych środków masowego przekazu (TV, radio, prasa), które cechują się z jednej strony, dużym scentralizowaniem procesu nadawania i, z drugiej strony, dużym rozproszeniem bardzo licznych i różnorodnych odbiorców. (z książki)

Pierwszy raz użył tego pojęcia Max Horkheimer 1941 (szkoła frankfurcka) określenie to nie przyjęło się potem używa go Mc Donald

W latach 40 pojawia się nowa sytuacja w kulturze (radio tv )

Pierwsze przejawy KM to pojawienie się prasy masowej

Cechy masy : wg Blumera

• Duża liczba członków

• Heterogeniczność składu (różnorodność)

• Anonimowość członków

• Brak wewnętrznych powiązań (amorfizm)

• Brak wewnętrznych zdolności do działania - to odróżnia masę od tłumu

Definicje:

1. Friedmann - KM to ogół kulturowych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczności w najszerszym rozumieniu tego słowa. Za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej.

2. Morin - KM to K wytwarzana zgodnie z uwzględniającymi masą towarową normami produkcji przemysłowej rozprzestrzeniana przy pomocy technik przekazu masowego , zwracająca się do mas społecznych tzn do wielkiego zbiorowiska jednostek ludzkich.

3. Kłoskowska - KM to zjawisko współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł.

4. Toeplitz - istotą KM jest to że powiela ona pozornie banalne wręcz identyczne wzory przekazywane za pomocą prasy radia TV a najczęściej przy użyciu wszystkich na raz

i w sposób nie postrzeżony ale nie mniej skuteczny kształtuje postawy i opinie społeczne

2. Jakie są relacje pomiędzy kulturą masową a kulturą popularną?

Kultura masowa - To treści przekazywane za pomocą technicznych środków masowego przekazu (TV, radio, prasa), które cechują się z jednej strony, dużym scentralizowaniem procesu nadawania i, z drugiej strony, dużym rozproszeniem bardzo licznych i różnorodnych odbiorców.

Nie należy utożsamiać KM i kultury popularnej, choć te pojęcia, a właściwie określane przez nie zjawiska społeczno - kulturowe wiele łączy, ale i jednocześnie wiele je dzieli. To co je łączy, to duża liczba odbiorców, choć w obu formach może być ona różna. To co je dzieli, to mechanizm funkcjonowania kultury i komunikowania: w KM jest on z natury rzeczy oparty na technicznych środkach przekazu, zaś w kulturze popularnej może przejawiać się kontakt bezpośredni - tak w ramach układu pierwotnego, jak i instytucjonalnego.

Kultura popularna - to treści, które - niezależnie od środka przekazu - są łatwe w odbiorze, często bardzo skonwencjonalizowane, oraz które zawierają wyraźne elementy rozrywkowe i tym samym przyciągają liczną publiczność.

KM zdefiniowana jest przez charakter przekazu: obejmuje więc wszystko to, co jest publikowane, nadawane przez prasę wysokonakładową, przez radio, częściowo przez kinematografię, a przede wszystkim przez TV (lecz już nie przez Internet).

KP zdefiniowana jest raczej poprzez cechy treści przekazu: obejmuje zarówno te przejawy KM, które budzą zainteresowanie licznych odbiorców (z pominięciem tych bardziej wyrafinowanych), jak i przede wszystkim - przejawy kultury ludycznej funkcjonującej poza środkami masowego przekazu (festyny, mecze, pokazy, odpusty) KP istniała długo przed powstaniem KM. Była elementem kultury ludowej, ale też mieszczańskiej - tak religijnej jak i świeckiej. KM znacznie ograniczyła jej zakres, ale nie wyparła jej całkowicie. Ba - tam, gdzie jej treści wywołują zainteresowanie licznych odbiorców, KM przyszła w sukurs KP

3. Jakie są historyczne uwarunkowania powstania kultury masowej?

Według A. Kłoskowskiej jest ona produktem wtórnym cywilizacji przemysłowej /na przełomie XVIII i XIX i trwała przez cały XIX i na początku XX wieku.

W wyniku:

1) rozwoju techniki,

2) zmian społecznych i kulturowych,

4. Jakie zmiany społeczno-kulturowe przyczyniły się do powstania kultury masowej?

a) urbanizacja /zmiany demograficzne, przejście ludzi ze wsi do miast:

-wspólnota, jako forma ludzkiego bytowania przemieniła się, społeczeństwa masowe, czyli takie, które cechuje duża liczba członków, heterogeniczność składu /różni ludzie/

b) upadek kultury ludowej - do czego musiało dojść z powodu industrializacji i urbanizacji, udane zastąpienie jej przez KM.

c) rytm i charakter pracy narzucony przez fabrykę (maszynę) i biuro, wytwarzający nowe, nieznane przedtem uwarunkowania odbioru kultury i nowe względem niej potrzeby. Taka praca cechowała się monotonią, fragmentarycznością zadań, brakiem satysfakcji zawodowej. Stąd pojawiło się pragnienie ucieczki od wysiłku intelektualnego, bierne poddawanie się napływającym bodźcom, podatność na łatwe, powierzchowne, jaskrawe efekty. KM znów okazała się najlepszym środkiem zaradczym.

d)powstanie czasu wolnego od pracy oraz od zobowiązań społecznych i religijnych, co stało się nowym zjawiskiem w życiu milionów ludzi.

e) upowszechnienie oświaty na poziomie elementarnym było także jednym z warunków, ale i skutków industrializacji i urbanizacji, który dalej oddziaływał na inne zjawiska, w tym zainteresowanie KM.

5. Jakie są główne cechy kultury masowej?

• Stechnicyzowanie przekazu

• Ogromna liczba odbiorców

• Standaryzacja treści

• Homogenizacja kultury

• Brak kulturowej autonomii

• Treści i przekazy jako atrakcyjne widowisko

• Zmiany w procesie twórczym

• System zjawisk projekcji i identyfikacji

• Nieokreślony związek z rzeczywistością

6. Na czym polega homogenizacja kultury masowej i jakie są jej rodzaje?

homogenizacja - to wymieszanie treści kulturowych różnego charakteru i przekazanie w postaci papki, jest to zniesienie dystansu między tym co ważne i nieważne wyższe i niższe, święte i świeckie; KM się tym nie przejmuje.

Typy homogenizacji

• H upraszczająca - występuje niekiedy w formie plagiatu albo trawestycji. Częsty motyw oskarżania homogenizacji upraszczającej stanowi zarzut fałszerstwa

• H immanentna - rozumiemy przez to włączenie do dzieła kultury wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągnąć szeroką i popularną publiczność dokonane przez samego autora. Chodzi tu o dzieła tego rodzaju, które zgodnie z instytucjonalnym kryterium należą bez wątpienia do wyższego poziomu, ale z uwagi na pewne właściwości treści lub formy są predystynowane niejako do masowej recepcji.

• H mechaniczna - od h upraszczającej różni się tym, że nie polega na wprowadzeniu jakichkolwiek zmian, w zawartości wewnętrznej dzieła wyższego poziomu lecz na przeniesieniu w nienaruszonej postaci do masowych środków komunikowania

to zestawienie obok siebie różnych treści o różnym poziomie (czasopisma ilustrowane)

7. Jakie są specyficzne cechy procesu twórczego w kulturze masowej?

Jest to zespół złożonych zjawisk, między innymi takich jak zależność twórców do gustów mas, a nie do indywidualnych jednostek. Oferta KM dąży raczej do zaspokojenia potrzeb i oczekiwań, a nie ich kształtowania. Liczy się tylko „oglądalność”, „słuchalność” czy „poczytność”.

8. Co oznacza stwierdzenie, że kultura masowa jest systemem zjawisk projekcji i identyfikacji?

Szereg powiązanych ze sobą zjawisk. (Projekcja oznacza tu rzutowanie, porównywanie siebie i własnego życia z treściami KM i odwrotnie/ Identyfikacja zaś swoiste zatracenie się, brak dystansu w kontakcie z KM, przenoszenie na jej bohaterów własnych marzeń itp.) Jednym słowem projekcja i identyfikacja to zamazanie przez odbiorcę rozróżnienia pomiędzy nim a tym co ogląda. W efekcie tego KM jest źródłem wzorów konsumpcji, pragnień, wzorów zachowań i stylów życia.

9. Co oznacza stwierdzenie, że kultura masowa przejawia nieokreślony związek z rzeczywistością?

Związek ten jest zamazany a czasem w ogóle go nie ma. KM przedstawia świat trochę prawdziwy, trochę zniekształcony czy wykreowany, przy czym nie wiemy w jaki stopniu jest on prawdziwy, a jakim przekłamany.

10. Jakie są główne inspiracje krytyki kultury masowej?

inspiracje:

• nostalgia za przeszłością (konserwatyzm u krytyków KM)

• krytyka to pogarda cywilizacji przemysłowej.

• Pogarda wobec mas

11. Jakie są główne negatywne cechy kultury masowej?

• KM jest instrumentem manipulacji ekonomicznej , pobudza popyt; wytwarza sztuczne potrzeby

• Jest elementem manipulacji politycznej - aby zamach stanu był udany trzeba zdobyć tv ; polityka musi mieć osobowość medialną.

• Bierność odbioru - bezrefleksyjność (powoduje to bierny stosunek do życia )

• Nadmiar idei (powoduje brak wiary w cokolwiek)

• Stępienie wrażliwości (oswojenie z cierpieniem - złem ; zniekształcenie rzeczywistości ; frustracja z powodu oglądania wyższych sfer)

• zanik życia wewnętrznego (zaniechanie myślenia ; filmy odpowiadają mentalności 12 latka )

• zniekształca obraz rzeczywistości

• zrywa związki z przestrzenią i czasem

• wpływa negatywnie na dzieci; złe efekty wychowania dzieci; - brak pasji i entuzjazmu; nuda apatia; konsumpcjonizm; brak dziwienia się; oczekiwanie natychmiastowego zaspokajania potrzeb.

• Nie troszczymy się o dobro publiczne

12. Jakie mogą być negatywne skutki wychowawcze oddziaływania kultury masowej?

„Dzieci telewizyjne” charakteryzują się brakiem entuzjazmu, zainteresowań (nie mówiąc już o jakiejkolwiek pasji), nudą, a nawet apatia. Tym co je pobudza to przede wszystkim „konsumpcjonizm” - pragnienie posiadania coraz to nowych dóbr, od zabawek i słodyczy począwszy a na ubraniach i różnych urządzeniach skończywszy. Towarzyszy temu nieumiejętność bawienia się z innymi dziećmi oraz niechęć wobec tej czynności. Takie dzieci lubią przebywać „sam na sam” z telewizorem. Szczególnie niebezpieczne jest tzw. „ucieczkowe oglądanie telewizji” przez dzieci mające problemy w szkole i złe relacje z rówieśnikami. W związku z tym dzieci te nie lubią się uczyć i bawić, zaś nadmierne oglądanie telewizji tylko pogłębia te problemy. Wchodzenie w życie takich dzieci dokonuje się nie przez kontakt z rodzicami czy rówieśnikami, nawet nie przez kontakt z rzeczywistością, tylko właśnie poprzez kontakt z telewizją, która stała się dla wielu nową rzeczywistością. Jest to nie tylko świat nieprawdziwy, wykreowany - często jest to też świat brutalny. Dziecko oglądają często i długo TV, może przed ukończeniem 15 roku życia może na ekranie obejrzeć kilka tysięcy morderstw. I choć nie udowodniono bezpośredniego wpływu scen gwałtu, morderstw obecnych w TV na przemoc nastolatków, to jednak pewien istotny, choć pośredni związek istnieje. Jego mechanizm polega na zakłóceniu normalnych procesów socjalizacji. Otóż negatywny wpływ TV na nastolatków wynika właśnie z tego, że w wielu rodzinach nie „żyje się”, nie rozmawia, nie współdziała, nie spaceruje - tylko namiętnie ogląda się telewizje. I niewielki pocieszeniem jest to, że ekran TV jest coraz częściej zastępowany przez ekran monitora. Telemania przerodziła się internetoholizm.

13. Jakie są pozytywne strony kultury masowej?

• Popularność, która może być kryterium pozytywnym - jakość KM zależy nie od jej masowości , ale od tego jakie wartości proponuje, tak więc występują w niej także i propozycje wzniosłe rozwijające osobowość

• demokratyzacja odbioru - upowszechnienie kultury wyższej

• działania edukacyjne i dydaktyczne

• wypełnianie luki po kulturze ludowej

• wspieranie integracji społecznej - pomost między klasami społecznymi

• odpowiedź na alienację dnia codziennego

• zaspokojenie gustów odbiorców, które są ambiwalentne

• KM nie musi zakłócać realizacji innych przejawów twórczości

14. Czym jest tzw. społeczeństwo informacyjne?

Społeczeństwo informacyjne jest rozumiane jako takie, którego najważniejszym składnikiem jest produkcja, gromadzenie i obieg informacji - co jest uznawane za absolutnie niezbędny warunek jego funkcjonowania. Dla jego uczestników komputer, Internet i wszelkie techniki cyfrowe stają się jednym z najważniejszych aspektów życia i pracy.

Przyjmiemy, że społeczeństwo informacyjne ukonstytuowane jest przez powszechny dostęp do komputerów, umiejętność ich wykorzystania, rozwiniętą i relatywnie powszechną wiedzę informatyczną oraz przez pozytywne ocenianie w społeczeństwie tych przejawów nie tyle na poziomie dyletanta, gracza czy kibica, ile na poziomie pełnego użytkownika. Komputer jest technologią bodaj najbardziej charakterystyczną dla współczesności. Niezbywalnym składnikiem, a zapewne i przyczyną powstawania społeczeństwa informacyjne było jednak utworzenie i rozwój Internetu.

16. Jakie są główne zjawiska przejawiające się w społeczeństwie informacyjnym?

• Wzrost znaczenia wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji we wszystkich sektorach życia

• Wzrost znaczenia tzw. technologii intelektualnych jako podstawy podejmowania decyzji politycznych, gospodarczych i społecznych

• Silna dyfuzyjność technologii informacyjnych, a przy tym - paradoksalnie tendencja do konwergencji pewnych cech społeczno-kulturowych na całym globie

• Szybkość obiegu informacji, natychmiastowa łączność i zanik związku pomiędzy czasem uzyskania kontaktu a odległością, w tym także kontakt w czasie rzeczywistym, czyli „symultaniczność przestrzenna obiegu informacji”

• Aktywność całodobowa bez uwzględnienia różnic w strefach czasu - możliwość podjęcia komunikowania w dowolnej chwili i w dowolnym miejscu

• Niezależność kosztów przesyłania informacji od odległości

• Dekoncentracja - czyli rozproszenie działań w przestrzeni

• Kompresja przestrzeni i czasu - swoista „medialna globalność”

• Samopomnażanie się roli informacji

• Relatywne pomniejszenie ekonomicznej roli własności intelektualnej poprzez ogromne kopiowanie i darmową redystrybucje dóbr intelektualnych

• Pojawienie się tzw. rzeczywistości wirtualnej w obrazach, dźwiękach, tekstach, w życiu społecznym

• Rosnąca różnorodność w sposobach wypowiadania się i twórczej ekspresji, w tym powstawanie nowych form sztuki

• Obecność hipertekstów

• Wielość alternatywnych źródeł informacji i kreatywność w tym względzie wielu podmiotów, a co za tym idzie - brak monopolu na większość informacji

• Pokonanie bezwładności informacji (czyli fakt, że gdy znajdzie się ona w sieci to jest natychmiast dostępna dla każdego), oraz publiczny dostęp do podstawowych usług informatycznych

• Zalew informacji, zanik wolności od nadmiaru informacji, nieumiejętność selekcji informacji

• Obecność informacji zniekształconych czy wręcz manipulacji oraz dezinformacji, a przy tym mała zdolność odbiorców do weryfikacji prawdziwości informacji

• Przejście - w dużym stopniu - od przetwarzania informacji w umyśle człowieka na ich przetwarzanie w komputerze.

• Konieczność nieustannego douczania się obsługi coraz to zmieniających się i udoskonalanych urządzeń cyfrowych oraz gotowość kształcenia się w tym kierunku

• Przenikanie informacyjnych technologii cyfrowych do niemal wszystkich dziedzin życia i bezpowrotne uzależnienie funkcjonowania wielu sfer życia od komputerów

• Zmiany w morfologii życia społecznego we wszystkich niemal aspektach - czyli ulotna choć powszechna sieciowość w kontaktach zamiast chierarchi, a nawet zamiast realnych związków społecznych

• Zmiany w funkcjonowaniu więzi społecznych

• Pośpieszne i często rozbite na fragmenty życie członków społeczeństwa informacyjnego

• Zamazanie granicy między sferą prywatną a publiczną między innymi poprzez funkcjonowanie w cyberprzestrzeni, która jest sferą nie dającą się scharakteryzować poprzez parametry dotyczące tego, co publiczne oraz tego co prywatne

• Totalne zdeterminowanie życia społecznego, gospodarczego, po części też politycznego i kulturowego oraz cyfrowy obieg informacji i działanie komputerów

• Wytwarzanie się nowych podziałów, nowych form zróżnicowania społecznego i nowych struktur społecznych

• Może i najważniejszą sprawą jest to, ze w społeczeństwie informacyjnym powstaje i funkcjonuje nowy typ człowieka (niektórzy używają już określenia HOMO INFORMATICUS) mającego może nawet przesadną świadomość roli i skutków obiegu informacji - także w życiu codziennym, oraz nowy typ zbiorowości - tzw. społeczności wirtualnych

Rozdział VI

1. Jakie są główne powody trudności dotyczących określenia wzajemnych relacji pomiędzy porządkiem kulturowym a porządkiem społecznym?

Biorą się one z:

• Z rozmaitości form życia społeczno-kulturowego w różnych aspektach i społeczeństwach (mamy tu na myśli niezwykłą historyczną różnorodność tych form, że w żaden sposób nie da się ich „skatalogować” - między innymi z braku kryteriów ewentualnej ich typologii, a ponadto z braku ich kompetencji do wykonania zadania

• Z nieostrości cech społecznych (pozycja społeczna, prestiż, autorytet itp.)oraz cech kulturowych (język, ubiór, religia itp.) - rozmywanie się cech społecznych i kulturowych wynika z rozmaitych przejawów tych cech w różnych formach życia zbiorowego

• Z nieostrości różnic między nimi oraz wzajemnych relacji. - czasem nie wiadomo czy dama cecha np. sposób mówienia to cecha społeczna czy kulturowa. Przede wszystkim trzeba wiedzieć co na co wpływa, co jest przyczyną, a co skutkiem

2. Jakie są zasadnicze koncepcje teoretyczne dotyczące wzajemnych relacji pomiędzy porządkiem kulturowym a społecznym?

1. koncepcje zakładające wpływ cech społecznych (zróżnicowania społecznego) na cechy kulturowe (zróżnicowanie kulturowe) ludzi. (taki sposób myślenia mamy u Basila Bernsteina - dane „kody językowe” wykształcają się wskutek takiej, a nie innej przynależności społecznej, u Bourdieu - w jego teorii kapitału kulturowego oraz tzw. habitusu, czyli struktur poznawczych wytworzonych wskutek zajmowanej pozycji społecznej) te grupy koncepcji bezpośrednio (rzadziej) czy pośrednio nawiązują do marksizmu gdzie cechy kulturowe traktowane były jako ideologie będące wytworami systemów społecznych oraz ich uzasadnieniami. Koncepcje te też mogą wynikać z prostej obserwacji tego, że takie a nie inne miejsca w hierarchii władzy wojskowej czy kościelnej „uprawnia” do takich, a nie innych atrybutów ubioru czy zachowania

2. Koncepcje zakładające wpływ cech kulturowych na cechy społeczne ludzi. (np

u F. Znanieckiego) te koncepcje wychodzą z założenia, że zdobyta wiedza, udoskonalony sposób wypowiadania się, ubiór, mogą pomóc w polepszeniu statusu jednostki tak i odwrotnie

c) koncepcje zakładające ontologiczną jedność cech społecznych i cech kulturowych ludzi jako dwóch nierozłącznych aspektów życia społeczno-kulturowego (np. w fenomenologii socjologicznej, pragmatyzmie, symbolicznym interakcjonizmie). Wydawałoby się, że jest to koncepcja najbardziej rozsądna i adekwatna wobec życia społeczno-kulturowego. Bowiem w praktyce często nie sposób stwierdzić, co jest przyczyną a co jest skutkiem, a usilenia rozdzielenia czynników społecznych i kulturowych są sztucznym zabiegiem.

d) koncepcje zakładające względną autonomię cech społecznych i cech kulturowych ludzi (np. w socjologii i antropologii postmodernistycznej). Według tych koncepcji, wewnątrz danego segmentu struktury społecznej istnieje zróżnicowanie kulturowe, zaś wewnątrz danego systemu kulturowego istnieje zróżnicowanie społeczne.

1. Co przyczynia się do względnej autonomizacji cech kulturowych i społecznych ludzi?

Przyczyniły się procesy:

• Otwieranie się społeczeństw

• Rozluźnianie struktur stanowych, klasowych i zawodowych

• Rozmywanie granic między poszczególnymi segmentami życia społecznego

• Wewnętrzna polaryzacja w poszczególnych segmentach życia społecznego

• Pozioma i pionowa ruchliwość społeczna

• Globalizacja

• Dyfuzja kulturowa i tzw. transkulturowość

• Deterytorializacja kultury i jej dysocjacja

• Pomniejszanie restrykcyjności wzorów kulturowych nabytych w procesie socjalizacji pierwotnej

• Relatywna emancypacja jednostek i grup

• Względna kreatywność jednostek i grup w kształtowaniu swych cech

1. Jakie nowe formy społeczno-kulturowe powstałe pod wpływem emancypacji i kreatywności jednostek są charakterystyczne dla życia współczesnego?

--style życia, podkultury, nowoplemiona, sekty

2. Co to jest styl życia i jakie cechy oraz zachowania mogą wchodzić w jego zakres?

Styl życia definicja A. Sicińskiego - to zakres i formy codziennych zachowań jednostek lub grup specyficznych dla ich usytuowania społecznego, manifestujących położenie społeczne oraz postrzeganie jako charakterystyczne dla tego położenia W tak rozumianym stylu życia podkreślane są cechy i zachowania a znaczące czyli wysyłane do innych z intencją zamanifestowania własnej przynależności społ.. W tym ujęciu styl życia jest synonimem kultury danej jednostki

Definicja G. Kaczmarka - styl życia są to zachowania względnie niezależne w mniejszym lub większym stopniu wewnętrznie motywowane. Stanowiąca wynik pewnego wyboru z szerszego repertuaru możliwych sytuacji zachowań. Jest przejawem aktywności i względnej niezależności jej czynnej roli w kształtowaniu własnego życia i jego obrazu. Akcent położony jest na wolność i niezależność jednostki.

Cechy i zachowania wchodzące w zakres stylów życia:

• poziom i charakter konsumpcji ( to co ludzie kupują, gdzie, za ile i po co kupują)

• wygląd zewnętrzny (ubiór, fryzura, makijaż)

• urządzenie mieszkania

• sposób spędzania czasu wolnego

• wzory życia rodzinnego

• charakter kontaktów społecznych

• zachowania związane z higieną

• uczestnictwo w kulturze

• uznawane - choć nie zawsze odczuwane - wartości (czyli to co jednostka publicznie podkreśla, ze jest dla niej ważne.)

3. Jakie funkcje pełni styl życia?

Funkcje stylu życia:

- niejednoznaczne powiązanie z przynależnością i położeniem społecznym

-„zamazywanie” tej przynależności w pewnych sytuacjach

-WYODRĘBNIENIE SIĘ Z SZERSZEGO KONTEKSTU

-MOTYWOWANIE ZACHOWAŃ

- OSOBOWOSCI-EKSPRESJA

-KAPITAŁ SPOŁ.KULTUROWY

Czynniki determinujące wybór stylu życia:

• Pochodzenie społeczne jednostki oraz jej wychowanie

• Stan rozwoju społecznego, politycznego i gospodarczego

• Wykształcenie jednostki

• Dochody jednostki

• Treść kultury masowej

Własciwości cech i zachowań wchodzących w styl życia:

• Kreatywność i nasladownictwo

• Codzienność

• Powtarzalność

• Całościowość

• Manifestowanie znaczeń

• Intencjonalność

1. Jakie są próby typologii stylów życia?

Por. Jawłowska, Mokrzycki - lata 70:

Styl elitarny - charakteryzowało go wykształcenie ogólne, zachowania wyrażały troskę o formę oraz brak ostentacyjnej konsumpcji, choć towarzyszyła temu pewna hipokryzja wobec wartości materialnych

Styl neomieszczański - cechował się dominacją wartości materialnych, przewagą „mieć” nad „być”, oraz tym, że kontakty z ludźmi widziane były albo jako forma współzawodnictwa, albo okazja do załatwienia spraw; nadto w tym stylu życia dostrzec można było brak zainteresowania problematyką społeczną, z akceptacją istniejącego stanu rzeczy; widoczna była też w nim pewna pretensjonalność

Styl neoplebejski - cechował się patriarchalnym modelem rodziny, programowym podkreślaniem własnego ubóstwa, brakiem czasu na rekreację oraz bezpośredniością kontaktów

Styl robotniczy - cechował się on swoistym praktycyzmem, dominacją czynności celowych i utylitarnych nad rytualnymi i symbolicznymi, oraz zdroworozsądkowością

Styl społeczeństwa masowego - cechował on się tym, że jego wzorce czerpane były z kultury masowej, przejawiał przy tym swoistą „bezstylowość”

Bednarek, Fatyga, Łukasiewicz (1988) - typy oparte na kryteriach społeczno-kulturowych i ekonomicznych:

• Style życia w sytuacji ograniczonych możliwości wyborów

• Style życia polegające na unikaniu dokonywaniu wyborów w życiu codziennym

• Style życia polegające na poszukiwaniu drogi życiowej

• Style życia polegające na działaniu nastawionym na cel

• Style życia nastawione na zachowawczy skutek działań

• Style życia nastawione na zmianę

1. Czym są podkultury (subkultury) i jak można je pojmować?

Są to zbiorowości definiowane przez ich cechy społeczno-kulturowe jako z jednej strony elementy składowe szerszego społeczeństwa, a z drugiej jako manifestacja pewnych przejawów odrębności w stosunku do innych zbiorowości i społeczeństwa jako całości.

Sposoby pojmowania subkultur

1)Grupy mniejszościowe o charakterze dewiacyjnym lub sprzyjające dewiacji-Jest to ograniczone i niesprawiedliwe pojmowanie

2)Grupy odrębne i ich kultura np. grupy etniczne, religijne - Podkreśla się tu odrębność

3)Jako kultura wszelkich grup rozumianych jako równorzędne części składowe społeczeństwa gdzie podkultura traktowana jest jako cześć większej całości

2. Jakie są charakterystyczne składniki i cechy podkultur młodzieżowych?

Charakterystyczne składniki podkultur:

• Wygląd zewnętrzny

• Elementy leksykalne w języku

• Elementy kultury artystycznej-głównie muzyka

• Elementy systemu wartości odczuwanych

• Elementy ideologii

• Elementy obyczaju i pewne rytuały

Cechy podkultur młodzieżowych

• Przenoszone są w procesie dyfuzji z kraju do kraju w zasadzie na obszarze cywilizacji zachodnioeuropejskiej

• Manifestowane są tylko w pewnych sytuacjach

• Często przemijają wraz z dorastaniem pokolenia

• Bywają rozhermetyzowane przez kulturę masową

Ważne: Nie każda podkultura jest kontrkulturą a więc tendencja dąży do zmienienia pewnych wartości i zastąpienia ich innymi

1. Co to jest kontrkultura?

Kontrkultura

Dotyczy szeroko pojmowanego aktu odrzucenia oficjalnego systemu, usiłując tworzyć konstruktywne wizje przeobrażeń i przewartościowań w zastanym , oficjalnym systemie kultury.

Zwracała się głównie przeciw: wartościom materialnym, establishmentowi politycznemu, rasizmowi, seksizmowi, klasizmowi, unifikacji, wojnie

2. Czym są tzw. nowoplemiona i jak one funkcjonują?

Zbiorowości ludzi często odległych przestrzennie których poczucie wspólnoty i tożsamości wynika nie z wspólnego wychowania i przebywania, tylko w skutek wspólnych zainteresowań, pomysłów na spędzanie czasu wolnego, wspólnych ideałów, poglądów.

Ich członkowie zazwyczaj:

• Na co dzień nie żyją ani nie pracują obok siebie i, tym samym, na co dzień się nie spotykają

• Spotykają się okazjonalnie, lecz nieprzypadkowo

• Mają poczucie wspólnoty kulturowej (zapewne i psychicznej łączności) niezależnie od ograniczeń terytorialnych

• Integrują się niezależnie od uwarunkowań i ograniczeń społecznych (wiek, zawód)

• Powstają dzięki możliwościom globalnej komunikacji

1. Co to są sekty i czym się one różnią od kościołów?

Niewielkie i relatywnie dyskretne zbiorowości quasi-religijne, w których - po wstępnej i dobrowolnej rekrutacji - następuje daleko idące uzależnienie członków.

Używają nazwy religijnej dla:

• Ochrony prawnej

• Celów podatkowych

• Dla prestiżu

• Faktycznej obecności w ich życiu elementów religijnych

WYZNANIA	SEKTY
- podtrzymują porządek - konserwatyzm - duża liczebność - instytucjonalizacja - wierni wchodzą przez urodzenie	-wyraz sprzeciwu przeciwko rzeczywistości -radykalizm - mała liczebność -opierają się na zaangażowaniu członków - charyzmatyczny przywódca - nabór odbywa się przez rekrutacje - silna identyfikacja wiernych z grupą - rygoryzm zachowań, podporządkowanie - Cechują się separatyzmem, ekskluzywizmem, poczuciem elitaryzmu - Dużą rolę odgrywają w nich wtajemniczenia, a nie zawsze wiara

1. Jakie są przyczyny atrakcyjności sekt?

• Są jedną z dróg poszukiwania przez jednostki nowych rozwiązań, nowych sytuacji życiowych

• Są reakcją na niektóre cechy cywilizacji współczesnej, a przede wszystkim na jej masowość, na anonimowość życia itp.

• Są reakcją na proces sekularyzacji, który wywołuje u pewnych osób potrzebę wiary

• Urzekają adeptów siłą i treścią wiary, entuzjazmem, prostotą doktryny

• Proponują rozwiązania krzepiące (pewność wzorców, rytuały, silne więzi, niepodważalne prawdy, bezpieczeństwo, obietnica zbawienia)

• Wynikają niekiedy z atmosfery niespokojnego wyczekiwania, poczucia rzekomo nadchodzącej „apokalipsy”

1. Dlaczego niełatwo rozróżniać Kulturę „wysoką” i „niską'?

2. Jakie mogą być kryteria hierarchizowania poziomów kultury?

• Cechy formalne wytworu kultury (jego budowa, kompozycja - słowem wartości estetyczne)

• Treść wytworu (jego tematyka, przesłanie)

• Cechy moralne przypisywane wytworowi (np. dobre, potrzebne)

• Wpływ na osobowość odbiorcy, na jego intelekt, stosunek do świata

• Stopień skonwencjonalizowania (od szerokiej popularności opartej na banałach i stereotypach po awangardę)

• Stopień kanonizowania (od powszechnie znanej klasyki po nowe ambitne wytwory cechujące się dużym stopniem inwencji)

• Postawy twórcy/nadawcy (czyli jego publiczna ranga wynikająca z różnych okoliczności: autorytetu, zasług, uzyskiwanych ocen)

• Prestiż „pośredników” (czyli krytyków, komentatorów)

• Cechy odbioru (trudność bądź łatwość interpretacji, głębokość czy powierzchowność oddziaływania, wyrafinowany gust)

• Kontekst odbioru (sposób rozpowszechniania, charakter instytucji, rodzaj kontaktu)

• Liczba odbiorców

• Prestiż odbiorcy i użytkownika

ROZDZIAŁ VII

1. Czym jest ocenianie i porównywanie kultur?

Ocenianie jest rozumiane jako swoisty mechanizm selekcyjny, jako ogólne zaakceptowanie, dystans lub wręcz odrzucenie ocenianego obiektu lub jakiegoś aspektu/ów. Ocenianie i porównywanie wyraża się tak w twierdzeniach oceniających, jak i w emocjach.

2. Co wpływa na ocenianie i porównywanie kultur?

Towarzyszy im wiele tzw. przedsądów, czyli ukrytych, rzadko uświadamianych założeń, które wpływają na charakter ocen, są to:

1. stereotypy - (Szczurkiewicz) jest to pewien względnie ustalony schemat przedstawiania sobie rożnych obiektów, przede wszystkim osób, rzeczy, sytuacji czy grup społecznych, zawierających jakieś wartościowania

2. uprzedzenia - są to postawy nacechowane głównie wrogością, a przynajmniej wyraźna niechęcią czy choćby ostentacyjnym lekceważeniem lub pogardą wobec drugiego człowieka, grupy społecznej, wartości czy innego obiektu.

3. Autostereotypy - swoiste przeciwieństwo uprzedzeń. Są to wyobrażenia o własnej grupie, które - podobnie jak stereotypy - przyjmowane są na ogół bezrefleksyjnie i bez sprawdzenia ich wartości poznawczej. Choć nie ma tu reguły SA one zazwyczaj pozytywne - zazwyczaj ujawniają dobre mniemanie o własnej grupie: rodzinie itd.

3. Z czego wynikają stereotypy, autostereotypy oraz uprzedzenia?

Z etnocentryzmu

4. Co to jest etnocentryzm i jakie mogą być jego rodzaje?

Etnocentryzm jest to zespół przekonań, na mocy których własna grupa uważana jest za centrum wszystkiego oraz za miarę i skalę dla innych grup i zjawisk społecznych.

Zazwyczaj wyróżnia się pewne rodzaje etnocentryzmu, w większości ich koncepcji etnocentryzm rozciąga się na skali:

• Od umiarkowanego (cechującego się swoisty społecznym „narcyzmem”, czyli po prostu afirmatywną postawa wobec własnej grupy i jej kultury bez daleko idącej deprecjacji innych)

• Od etnocentryzmu agresywnego (w którym wyraźnie widoczna jest ideologia propagująca absolutna hegemonię własnych wartości i nietolerancję wobec innych, ksenofobię oraz zachowania z niej wynikające)

5. W czym można dopatrywać się źródeł etnocentryzmu?

Może on wynikać z:

• Siły enkulturacji i niemożności oderwani się od wzorów nabytych poprzez jej oddziaływanie

• Swoistego „usztywnienia” zachowań nabytych w socjalizacji, które później trudno poddawać rewizji

• Zaburzeń równowagi w osobowości w skutek represyjnego wychowania

• Powszechnego dążenia do pozytywnej samooceny

• Samej odrębności między „naszymi” i „innymi”

• Trwałego biologicznego antagonizmu grup wobec siebie

• Rywalizacji o możliwość ekspansji systemów kulturowych (głównie ideologicznych)

• Sprzeczności interesów i rywalizacji o zasoby oraz związanej z tym walki o dostęp i panowanie nad nimi

6. Jakie mogą być środki zaradcze przeciw etnocentryzmowi?

• Poprawność polityczna - pojawiła się najpierw w USA, jako reakcja na segregację rasową, następnie została wsparta przez różne ruchy społeczne (np. feminizm). Z czasem zaczęła się ona przeradzać z „politycznej” w spontaniczną poprawność społeczną.

• Anty-antyetnocentryzm - to zachowanie własnej odrębności i tożsamości wynikającej z czasowo-przestrzennego usytuowania ludzi i ich charakterystyki, a w tym krytykowanego niekiedy zachodnio-liberalnego ideału równości ludzi. Siłą tej koncepcji jest uznanie oczywistości różnic społecznych i kulturowych, któremu przekonanie o prawie do istnienia. Słabością tej koncepcji jest intelektualna gra słowna, na której się ona opiera - gra, z której niewiele może wynikać dla realnych postaw, a przede wszystkim związanych z nią zachowań.

• Relatywizm kulturowy -

7. Co to jest relatywizm i jakie są jego rodzaje?

Relatywizm ma wiele wcieleń:

1. relatywizm antropologiczny - oparty jest na podstawowym założeniu, że wszystkie kultury są równe, nie ma lepszych i gorszych. Wiąże się on z metodologiczną dyrektywą postulującą obiektywizm w badaniach zjawisk kulturowych, wypływającą właśnie z założenia o unikalności i nieporównywalności wszystkich kultur.

2. Relatywizm w filozofii - cechuje się tzw. antyfundamentalizmem, czyli uznaniem niemożności znalezienia jednej prawdy oraz przekonaniem o bezsensie jej poszukiwań

3. Relatywizm moralny - oparty na założeniu, że nie dysponujemy metodami umożliwiającymi wybór pomiędzy sprzecznymi sądami i poglądami etycznymi. Dodać można, ze w konsekwencji relatywizm moralny może prowadzić do indyferentyzmu.

Rodzaje:

-- umiarkowany, który jest nie tyle stanowiskiem ontologicznym, a bardziej metodologicznym; według niego każde zjawisko kulturowe winno być rozpatrywane z punktu widzenia kultury, której jest częścią; sugeruje też unikanie wartościowania faktów kulturowych a także ostrożność przy porównywaniu kultur

-- skrajny, który wyraża stanowisko, mówiące, iż kultury są unikalne i nieporównywalne, a zatem nie można formułować żadnych ogólnych praw dotyczących charakteru i rozwoju kultury, tak w rozumieniu atrybutywnym, jak i dystrybutywnym; uniemożliwia on wręcz prowadzenie jakichkolwiek badań kulturowych

8. Czy łatwo spełnić wymogi relatywizmu?

Szczególnie wyraźne są kłopoty ze spełnieniem zasad relatywizmu w wersji skrajnej. Otóż konsekwentny relatywizm doprowadza do niemożności jakiegokolwiek wyjścia poza własna kulturę i spojrzenia na inne, nie mówiąc już o jakimkolwiek zrozumieniu innych kultur. W efekcie relatywizm ten proponuje zatrzymanie się wszystkich w swoich gettach kulturowych, co wszak ani nie jest możliwe, ani pożądane. Szczególnie nieprzydatny jest relatywizm, który wynika wyłącznie z poprawności politycznej, jest on wtedy niejednokrotnie obłudny. Jego „wyznawca” może manifestować na zewnątrz tolerancję, zaś skrycie przejawiać taki dystans wobec innych zbiorowości i ich kultur, że więcej w nim obojętności, a nawet pogardy, niż życzliwości.

9. Jakie mogą być środki urealnienia zasady relatywizmu?

- Jedną z prób jest postulat „relatywnego relatywizmu” zaproponowany przez L. Kołakowskiego, który sugeruje, że jednocześnie należy uwzględniać relatywizm oraz rzekomo sprzeczną z nim - ludzką potrzebę prawdy i pewności, potrzebę poznania świata i orientowania się w nim. Jest to niezbędne po to, aby nie zgubić się w chaosie różnic społecznych i odmienności kulturowych. Jest to postulat proponujący umiar między skrajnym fanatyzmem a pełnym sceptycyzmem.

- Inną próbą jest postulat „anty-antyrelatywzmu” (kojarzony z C. Geertzem) opiera się on na założeniu istnienia wspólnej natury, ludzkich zachowań symbolicznych, co nie powinno przeszkadzać w spojrzeniu z tolerancją na „przygodne” wzajemne odmienności kulturowe i społeczne.

10. Jakie są kryteria hierarchizowania wytworów kulturowych?

• Cechy formalne wytworu kultury (jego budowa, kompozycja - słowem wartości estetyczne)

• Treść wytworu (jego tematyka, przesłanie)

• Cechy moralne przypisywane wytworowi (np. dobre, potrzebne)

• Wpływ na osobowość odbiorcy, na jego intelekt, stosunek do świata

• Stopień skonwencjonalizowania (od szerokiej popularności opartej na banałach i stereotypach po awangardę)

• Stopień kanonizowania (od powszechnie znanej klasyki po nowe ambitne wytwory cechujące się dużym stopniem inwencji)

• Postawy twórcy/nadawcy (czyli jego publiczna ranga wynikająca z różnych okoliczności: autorytetu, zasług, uzyskiwanych ocen)

• Prestiż „pośredników” (czyli krytyków, komentatorów)

• Cechy odbioru (trudność bądź łatwość interpretacji, głębokość czy powierzchowność oddziaływania, wyrafinowany gust)

• Kontekst odbioru (sposób rozpowszechniania, charakter instytucji, rodzaj kontaktu)

• Liczba odbiorców

• Prestiż odbiorcy i użytkownika

11. Jakie mogą być obiektywne kryteria ocen i porównywania kultur?

• Złożoność struktury danego systemu społeczno-kulturowego - to stopień jej skomplikowania, wyspecjalizowania elementów i ich funkcji itp.

• Stopień koherencji danego systemu społeczno-kulturowego - to głównie spójność jego wzorów zachowań i wartości, ich wzajemne dopasowanie do siebie, w tym „spójność użytkowników” danej kultury.

• Stopień społecznej identyfikacji ze wzorami i wytworami danej kultury u jej użytkowników i nosicieli jest w oczach socjologa znacznie bardziej adekwatnym kryterium niż wcześniejsze. Jeżeli przejawia się daleko idąca identyfikacja, jeżeli użytkownicy danej kultury w pełni uznają ją za swoją, to nie sposób zbagatelizować tej właściwości danego systemu społeczno-kulturowego.

• Kierunek dyfuzji wzorów i wytworów kultury - to jedno z bardziej przekonujących kryteriów. Możliwość skąd i dokąd one płyną, co i ile dana kultura bierze, i co i ile daje innym oraz jakie są wzajemne proporcje tych kierunków, byłaby nader trafnym obiektywnym kryterium pozwalającym niemalże w pełni ocenić dany system. Gdyby udało się w tym zakresie sporządzić jakiś bilans, sprawa byłaby całkowicie przejrzysta. Jednak niestety nie da się określić takiego bilansu tak więc nadal bazujemy na odczuciach lub wiedzy historycznej.

• Funkcjonalność versus dysfunkcjonalność danej kultury danej kultury wobec społeczności jej nosicieli i użytkowników - a w zasadzie wobec całego systemu społeczno-kulturowego - wydaje się niemal w pełni obiektywnym sposobem oceniania i porównywania kultur. W istocie, jeżeli dana kultura dobrze służy ludziom, to jest ona znakomita.

• Prestiż wynikający z zewnętrznych wobec kultury czynników, takich jak poziom gospodarczy, kondycja polityczna, nieraz też związane z nimi czynniki militarne, bywa często kryterium oceny kultur, a przede wszystkim ich zbiorowości (głównie państw, ale też cywilizacji)

12. Dlaczego trudno uwzględnić kryteria ocen i porównywania kultur?

Niełatwo oceniać systemy społeczno-kulturowe. Mimo dobrych chęci oceniających, oceny są, jak mogliśmy zauważyć - uwikłane w rozliczne okoliczności utrudniające czy wręcz zamazujące ich klarowność. Może jest tak dlatego, że same w sobie są one aktami społeczno-kulturowymi, którym towarzyszy ulotność, niepewność i względność cechująca życie społeczne i kulturę.

Problem oceny kultur byłby zapewne rozwiązany, gdybyśmy mogli w przekonujący sposób zastosować dawną sugestię utylitarystów i po prostu zmierzyć, która kultura i w jakim stopniu przyczynia się do poprawienia bilansu dobra i zła na świecie. Jest to jednak z różnych powodów niemożliwe, choćby dlatego, że nie zawsze jesteśmy zgodni w pojmowaniu tego co jest dobre a co złe, nie mówiąc już o tym, że zdarza się, iż „nie ma złego, co by na dobre nie wyszło”, jak też zdarza się, że dobro może przyczynić się przekornie do powstania zła.

13. Jakie były (i bywają) przyczyny różnokulturowości ludzkiego świata?

- konieczność przetrwania przedstawicieli naszego gatunku w nader różnych warunkach przyrodniczych, znacznie bardziej zróżnicowanych niż u innych gatunków zasiedlających zazwyczaj wyraźnie określone i jednorodne pod względem przyrodniczym nisze ekologiczne

- tłumaczy różnice kulturowe między ludźmi traktowaniem przez nich własnych cech kulturowych jako znamion określających swoich w walce o zasoby i odróżniających ich od obcych

- wyjaśnia te różnice wewnętrznymi dla już zróżnicowanej kultury procesami dalszego jej różnicowania

14. Czym jest wielokulturowość, czego może ona dotyczyć i jak się przejawiać?

Jest to uświadomione współwystępowanie na tej samej przestrzeni (albo w bezpośrednim sąsiedztwie bez wyraźnego rozgraniczenia, albo w sytuacji aspiracji do zajęcia tej samej przestrzeni) dwóch lub więcej grup społecznych o odmiennych kulturowych cechach dystynktywnych: wyglądzie zewnętrznym, języku, wyznaniu religijnym, układzie wartości itd. Istnieją różne wymiary wielokulturowości, transkulturowość, różnokulturowości w różnych przekrojach: rasowym, językowym, religijnym, pokoleniowym, subkulturowym (w tym problem wzajemnych relacji różnych subkultur młodzieżowych), zawodowym, ekonomicznym, wynikającym z podziału miasto - wieś itp., nie bez znaczenia są też kulturowe różnice płci.

Przejawiać się może:

-- otwarty antagonizm

-- pasywny antagonizm

-- segregacja czy izolacja jawna lub skrywana

-- koegzystencja pozorna polegająca na wzajemnej akomodacji

-- asymilacja połączona z pełną wzajemną akceptacją i współdziałaniem

15. Jakie są najważniejsze zadania edukacji dla wielokulturowości?

• Propagowanie umiejętności rozumienia świata ludzkiego i umiejętności nieustannego poznawania go na nowo

• Propagowanie doceniania pluralizmu w świecie, złożoności świata, jego wielowariantowości, ale też dostrzegania powiązań, relacji, współzależności obecnych w świecie - propagowanie polifonicznego widzenia świata

• Nauczenie tego, że pogląd na świat jednostki ukształtowanej przez określoną kulturę nie musi być wcale poglądem powszechnie przyjmowanym

• Nauczenie umiejętności traktowania różnicy, odmienności, zmiany, konfliktu jako kategorii „naturalnych” oraz uczenie umiejętności rozróżniania między twórczymi a destrukcyjnymi konfliktami

• Propagowanie umiejętności porozumiewania się z innymi ludźmi i negocjacji jako formy rozwiązywania konfliktów.

• Propagowanie rozpoznawania własnych zdolności, ale też ograniczeń, jak też umiejętność pokonywania własnych niepożądanych popędów i destrukcyjnych zachowań wobec innych

• Nauczenie przejmowania elementów innych kultur do własnej, do własnego systemu wartości, do wzorów zachowań, do myślenia o świecie, a także ukazywanie tkwiącego w tym uroku - ukazywanie inności jako zjawiska interesującego i inspirującego

• Upowszechnienie idei mówiącej, ze jeżeli w społeczeństwie istnieje grupa dominująca (pod jakimkolwiek względem) to jej zdaniem jest opieka nad grupami mniejszościowymi pomoc w ich rozwoju

• Nauczenie się wielokulturowej kompetencji działania zawodowego w zglobalizowanej gospodarce

• Bodaj najdalej idącym zadaniem edukacji dla wielokulturowości jest nauczenie tego, co można nazwać „zdolnością rozpoznawania człowieka przez człowieka”, a co wszak wcale nie jest zdolnością naturalną, częstą i stałą.

ROZDZIAŁ VIII

1. Omów ogólny problem statyki i dynamiki w świecie.

Relacja trwałości i zmienności należy do najstarszych, i, jak się niekiedy podkreśla, najważniejszych zagadnień filozoficznych. W tradycji europejskiej od początków greckiej filozofii obecna była refleksja nad aspektem statycznym i dynamicznym w świecie. Znajdziemy w niej z jednej strony słynny paradoks strzały Zenona z Elei oraz stwierdzenie Arystotelesa, że „zasadą jest bezruch”, podkreślającą, iż w świecie przeważa stałość. Z drugiej jednak strony znajdziemy słynny aforyzm Parmenidesa: PANTA REI oraz Heraklita: „nie można dwukrotnie wejść do tej samej rzeki” podkreślającą zasadę ruchu w świecie. Przyjmujemy dość często postulowane założenie, że statyka i dynamika to wzajemnie dopełniające się dwa aspekty tego samego zjawiska. Nie sposób tedy kategorycznie stwierdzić, który z nich dominuje w świecie. Tutaj akcentujemy dynamikę, bowiem - jak zauważył P. Sztompka „z ontologicznego punktu widzenia społeczeństwo w bezruchu nie istnieje i istnieć nie może”. Ruch, zmienność, dynamika są tym co w świecie jest dostrzegalne.

2. Jakie wyodrębnia się dwa zasadnicze źródła zmian społeczno-kulturowych?

• Endogenne - czyli wewnętrzne dla danego społeczeństwa i jego kultury

• Egzogenne- czyli zewnętrzne wobec danego społeczeństwa i jego kultury

3. Czym jest konwergencja kultury i co mówi jej teoria?

Konwergencja jest to proces samoistnych zmian społeczno-kulturowych, w wyniku których w odmiennych społecznościach powstają wytwory podobne lub zbliżone. Tak więc przeciwieństwem konwergencji jest tzw. dywergencja kulturowa - czyli zjawisko wtórnego różnicowania się cech kulturowych pierwotnie zbieżnych.

Z ewolucjonizmu wyrosła Teoria konwergencji

Teoria konwergencji - Adolf Bastian - zakłada ona że w podobnych warunkach podobne formy kulturowe mogą powstać niezależnie od siebie tzn. wynika to z tego że istnieje zasadnicze podobieństwo natury ludzkiej, które wszędzie może doprowadzić do takich samych rezultatów.

Droga postępowania wszystkich grup ludzkich jest w kulturze w zasadzie jednakowa.

Przechodzą w zasadzie te same stadia rozwojowe tylko w różnym tempie. Z etapu na którym znajduje się dana kultura można ocenić na jakim jest poziomie rozwoju.

KONWERGENCJA KULTUROWA - proces polegający na tworzeniu się w odizolowanych od siebie kulturach podobnych cech i elementów kulturowych nie dzięki kontaktom czy akulturacji, lecz za sprawą zbieżnych warunków środowiskowych i wewnętrznych praw rozwoju.

Trzy kategorie konwergencji:

• Konwergencja prawdziwa (wynikająca z podstawowego czynnika - czyli z podobieństwa natury ludzkiej)

• Konwergencja pozorna (wynikająca ze sztucznej albo nieuzasadnionej klasyfikacji wytworów kultury)

• Konwergencja pochodna (wytwory kultury są zbieżne w wyniku działania nie tyle kultury ludzkiej, ile oddziaływania takich samych warunków środowiskowych konieczności adaptacji do nich przez dane społeczności)

4. Czym jest dyfuzja kultury i co mówi jej teoria?

DYFUZJA - Taylor - wzajemne przenikanie elementów kulturowych

Z jednego społeczeństwa do drugiego.

Podstawowe założenia teorii dyfuzji:

• Rozwój kultury odbywa się przez powielanie i zapożyczenia, zaś oryginalne samoistne wynalazki są czymś wyjątkowym

• O rozwoju kultury decydują więc kontakty między społeczeństwami - niezależnie od przyczyn i przejawów tych kontaktów

• Grupy izolowane i ich kultury skazane są na stagnację, a nawet, w skrajnych przypadkach, na zagładę

• Badając rozwój kultury, nie należy dążyć do wykrywania jakichś ogólnych praw, lecz należy badać wędrówki elementów kultury w czasie i przestrzeni - tzn. należy badać kierunki tych wędrówek, ich intensywność i skutki

• Ewentualne podobieństwa kultur różnych społeczeństw wynika nie tyle z podobieństwa natury ludzkiej i przebiegu wspólnej ewolucji, lecz z częstotliwości kontaktów i wzajemnych oddziaływań pomiędzy tymi społeczeństwami

• Kultura nie jest ograniczoną całością czy systemem, lecz jest raczej zbiorem, do którego w każdej chwili może wejść nowy i obcy element, a ulec zapomnieniu poprzedni.

5. Jakie są zasady i mechanizmy dyfuzji kultury?

• Jeśli nie oddziałują żadne inne warunki, to elementy kultury zostają przede wszystkim przyjęte przez te społeczeństwa, które stykają się z miejscami powstania tych elementów, a później dopiero przez społeczeństwa bardziej odległe lub mające mniej bezpośrednie kontakty

• Długo po tym, jak w miejscu narodzin nowy element całkowicie wyparł pierwowzór (albo dawniejszy czy poprzedni element), ten ostatni używany jest nadal na peryferiach obszaru dyfuzji

• Najczęściej wędrują grupy elementów funkcjonalnie powiązanych

• Dyfuzja przebiega w pewnych etapach, polegających na:

1. przedstawieniu społeczeństwu nowego elementu czy elementów oraz zainteresowaniu nim

2. przejęciu go przez społeczeństwo

3. zespoleniu tych nowych elementów z dotychczas istniejącą kulturą

• dyfuzja przebiega w różnym tempie: zazwyczaj najpierw dostrzegalny jest wolny początek procesu, potem szybka środkowa jego faza i wolny ostatni etap przebiegu dyfuzji

• są różne stopnie przyswajania elementów kultury: najłatwiejsze do przyswojenia są te wytwory kultury, które najłatwiej zademonstrować, trudniejsze do przyswojenia są wzory zachowań, jeszcze trudniejsze do przekazania są skojarzenia i reakcje emocjonalne, a praktycznie nie przekazywalne są postawy i wartości podświadome

• są różne warunki przejęcia elementów kultury np. potencjalna jego użyteczność, pewna zgodność z dotychczasową kulturą, prestiż społeczność przekazującej, jak tez prestiż społeczności pośredniczącej w dyfuzji; nader istotny jest też mniej lub bardziej dostrzegalny przymus polityczny czy gospodarczy, nieraz o cechach imperialnych, wymuszających przyjmowanie pewnych wytworów kultury, idei lub towarów.

• Współcześnie coraz bardziej widoczne są globalne procesy dyfuzji obejmujące - głównie przez środki masowego przekazu i międzynarodowy handel - przepływy transnarodowe na obszarze niemal całego świata

• Dyfuzja jest procesem wielokierunkowym (przebiega wzajemnie pomiędzy różnymi społecznościami), choć nie jest procesem izomorficznym ani tym bardziej symetrycznym

• Im więcej już istniejących zapożyczeń kulturowych, tym łatwiej przyjmuje się dalsze

• Dyfuzja może mieć różne skutki, w tym nawet akulturację

• Trzeba tez dostrzegać także dyfuzję między grupami i kategoriami społecznymi w ramach jednego społeczeństwa

• Dyfuzja to proces złożony, dynamiczny, selektywny i twórczy

6. Jakie czynniki sprzyjają zmianom społeczno-kulturowym?

• Przechodzenie od społeczności wiejskich do społeczeństw miejskich (i co ważniejsze - od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych) - polegało na stopniowym wypracowaniu nadwyżki żywności oraz przeprowadzką ludzi ze wsi do miast w poszukiwaniu pracy która pozwalała by zaspokajać coraz to bardziej rozbudowane potrzeby

• Modernizacja społeczna -

• Moda

• Kontestacja społeczna i ruchy społeczne

7. Jakie są zasadnicze cechy tzw. osobowości człowieka nowoczesnego?

• Przewaga racjonalności nad irracjonalnością

• Przewaga aktywności i inicjatywy nad biernością i wyczekiwaniem

• Przewaga „mieć” nad „być”

• Przewaga zaufania wobec obcych nad lękiem i niedowierzaniem

• Przewaga tolerancyjności nad ksenofobią

• Przewaga dążeń do zaspokojenia ciekawości nad chęcią zachowania poczuci pewności

• Przewaga eksperymentu nad poleganiem na magii

• Przewaga umiejętności kalkulacji i planowania nad zdawaniem się na przypadkowość

• Przewaga potrzeby nowych doświadczeń nad przyzwyczajeniem

• Przewaga skłonności do ryzyka nad potrzeba bezpieczeństwa

• Przewaga aprobaty dla różnorodności nad aprobatą dla jednorodności

• Przewaga aprobaty dla globalności nad aprobatą dla lokalności

• Przewaga zachowań konkurencyjnych i rywalizacyjnych nad stałą hierarchicznością

• Przewaga indywidualizmu altruistycznego nad kolektywizmem konformistycznym

• Przewaga roli statusów zdobywanych nad statusami dziedziczonymi

• Przewaga nastawienia na teraźniejszość i przyszłość nad nastawieniem na przeszłość

• Przewaga twórczości i wynalazczości nad rutyną i powtarzalnością

8. Co to jest modernizacja społeczna?

Jest to proces odgórnych zmian polegających na przyjęciu wytworzonych wcześniej (i zazwyczaj gdzie indziej) innowacji politycznych, gospodarczych, organizacyjnych, technicznych i kulturowych.

Polega zazwyczaj na przenoszeniu rozwiązań powstałych w obrębie cywilizacji zachodniej na inne obszary kulturowe lub na kraje tej cywilizacji, które przed podjęciem modernizacji uznawane były za zacofane - modernizacja to po prostu unowocześnianie

9. Co to jest moda?

Jest to mało przewidywalny w przebiegu i skutkach mechanizm przemiennych aktów naśladowania i indywidualizowania, upodobnienia i odmienności, konformizmu i nonkonformizmu, kontynuacji i nowatorstwa, i symbolicznego łączenia się tą drogą z jednymi ludźmi, a odróżniania czy wręcz izolacji wobec innych.

Cechy mody:

• Jest ona odbiciem szerszych zjawisk i procesów społecznych - czyli gry pomiędzy ogólnością a jednostkowością, uspołecznieniem a indywidualizacja, stałością a zmiennością

• Jest swoistą „nieznaną potęgą” (jak to określił Rene Konig) - potęgą o nieokreślonym, nieprzewidywalnym przebiegu i dialektycznym charakterze, co sprawia, że mimo przejawów świadomego lansowania, moda bywa zjawiskiem zaskakującym

• Jest ona orężem walki o prestiż, o powodzenie pośród ludzi, o akceptację ze strony otoczenia społecznego

• Dlatego ludzie niepewni swego statusu, walczący o uznanie jakiejś grupy odniesienia, są szczególnie podatni na uleganie modzie i przejawiają większe niż inni pragnienia sprostania jej wymaganiom

10. Co to jest kontestacja społeczna?

(według klasycznej definicji Balandiera) Polega na tym że społeczeństwo (lub znacząca jego część) kwestionuje samo siebie w pewnych ważnych dla jego funkcjonowania aspektach.

Cechy:

• Zakwestionowany zostaje porządek społeczny w istotnych sprawach.

• Propozycja zmiany często ma charakter utopijny.

• Istotną sprawą jest masowość zjawiska

• oraz publiczna manifestacja tego zjawiska przejawiająca się w buntach, protestach - słowem ruchach społecznych

Ruch społeczny jest zazwyczaj definiowany jako niezinstytucjonalizowane (lub mało zinstytucjonalizowane) luźno zorganizowane działania zbiorowe będące swoistym przejawem podmiotowości, dążące do wprowadzenia zmiany w społeczeństwie (Sztompka)

Cechy:

- wyłaniają się one oddolnie

- skumulowane są w nich pewne relatywnie rozproszone działania

- są one spontaniczne

11. Jakie są przejawy dynamiki życia społeczno-kulturowego?

• Zmiany wewnątrzosobowe - ich najważniejszym przejawem są zmiany wyposażenia kulturowego jednostki - czyli zmiany wzorów zachowań, systemu wartości, postaw itp.

• Zmiany międzygrupowe - to zbiorowe awanse bądź degradacje dotyczące całych zbiorowości: grup zawodowych, klas czy warstw społecznych.

• Zmiany w charakterze uczestnictwa w kulturze - dokonują się one pod wpływem różnych czynników - między innymi pod wpływem pojawienia się nowych mediów, nowych instytucji, nowych potrzeb, nowych możliwości itp.

• Dynamika procesu twórczego

• Dynamika towarzysząca produkcji artystycznej - ma odrębny charakter w każdej z dziedzin sztuki.

• Manipulatorskie „produkowanie kultury” oraz jej urynkowienie - dotyczy przede wszystkim, choć nie wyłącznie kultury masowej. Przejawia się ono głównie tym co Horkheimer i Adorno nazywali „przemysłem kulturowym” - czyli w wytwarzaniu pewnych dóbr o cechach artystycznych wyłącznie z intencją pomnożenia włożonego z nie kapitału

• Zmiany wytworów kultury - pojawianie się nowych wytworów kultury (ale także związanych z kulturą zachowań i ich wzorów)

12. Na czym polega awans kulturowy?

Awans możemy określić jako zmiany osobowości polegające na włączeniu w jej sferę nowych wartości, które rozszerzają zainteresowania, potrzeby i doznania, a przy okazji zmieniają sposób funkcjonowania jednostki w wielu jego przejawach. Awans wiąże się także ze zwiększona intensywnością kontaktów z wytworami kultury czy - szerzej - ze wzbogaceniem uczestnictwa w kulturze jednostki, wzbogaceniem doświadczeń, wzbogaceniem widzenia i rozumienia świata, oraz poprawienie tzw. dobrostanu psychicznego.

13. Jakie są ogólne skutki zmian społeczno-kulturowych?

Skutki zmian społeczno-kulturowych:

• zawsze jest to powstanie czegoś nowego a jednocześnie zanik czegoś innego, a jednocześnie jest to zmiana relacji /hierarchii/ pomiędzy tym, co pozostało.

• To, co powyżej stwierdzono, powoduje pojawienie się nowych wzorów zachowań (jak i samych zachowań) i nowych wytworów kultury i/lub zanik dawnych

• Jeden z bardziej widocznych skutków jest pojawienie się nowych nośników symboli - nowych mediów, które są z kolei czynnikiem dalszych zmian

• Pojawianie się nowych relacji między wytworami kultury sprawia, że to, co na jednym etapie było ważne, na innym staje się drugorzędne

• Pojawianie się nowych reakcji ludzi na istniejące i nowe wytwory kultury, jak też zanikają pewne reakcje na dawne elementy

• Pojawiają się nowe interpretacje a zanikają poprzednie

• Pojawiają się nowe funkcje poszczególnych wytworów kultury i ich dziedzin, jak też zanikają inne funkcje

• Pojawiają się nowe relacje między ludźmi jako twórcami, użytkownikami i nosicielami kultury - np. zmienia się hierarchia pomiędzy odbiorcami kultury a jej twórcami,

14. Jakie mogą być konkretne skutki zmian społeczno-kulturowych?

• Akulturacja, czyli najdalej idący skutek polegający na przejmowaniu wzorów i wytworów obcej czy nowej kultury wraz z głębokimi zmianami we własnej, dotychczasowej kulturze, czemu może towarzyszyć zanik tożsamości - a więc odrębności, ciągłości i spójności - własnej kultury (szczególnie, gdy ulegną zatracie albo zapomnieniu pewne kanoniczne jej cechy, stanowiące w oczach przedstawicieli danej kultury swoisty jej rdzeń)

• Tzw. konflikt kultur, czyli sprzeczności miedzy ważnymi wzorami i wartościami dawnymi a nowymi przejmowanymi w procesie akulturacji, który to konflikt w skrajnej sytuacji może przejawiać się w niepokoju, a nawet lęku utrudniającym codzienne funkcjonowanie

• Dekulturacja, czyli proces zaniku kultur pewnych grup (zazwyczaj mniejszościowych); jest ona oczywiście aspektem akulturacji, tyle że została tu zaakcentowana jedna jej strona, którą jest zubożenie dotychczasowej kultury

• Kontrakulturacja, czyli odnoszenie się z rezerwą, odrzucanie lub unikanie obcej czy nowej kultury w procesie akulturacji; jest jakby wstępna próbą sprzeciwu, a przynajmniej zaznaczenia dystansu wobec obcej czy nowej kultury

• Rekulturacja (natywizm), czyli dążenie, często poprzedzone daleko idącą akulturacją, do powrotu kultury dawnej czy rodzimej, częściowo zapomnianej lub porzuconej, który powrót w czystej postaci nigdy nie jest oczywiście w pełni możliwy

• Amalgamacja, czyli wzajemne zmieszanie, zazwyczaj tylko częściowe, wzorów i wytworów różnych kultur, które jest najczęściej obecne w procesach zmian społeczno-kulturowych przebiegających w szybkim tempie

• Marginesowość (jako swoisty przejaw amalgamacji), czyli życie ludzi na marginesie różnych kultur, w sytuacji albo odczuwania ciągłych dylematów, albo niepodzielania wzorów żadnej kultury - jest jednym z boleśniejszych skutków zmian kulturowych, szczególnie w początkowym ich przebiegu

• Hybrydyzacja, czyli wzajemne przemieszanie i przenikanie, rozmycie granic, zanik rozróżnienia na własne i obce, zanik jakichkolwiek standardów kulturowych, co może dotyczyć społeczeństw i osobowości jednostek, a co dokonuje się dzięki tzw. transkulturowości (czyli wskutek współczesnego splątania się kultur w bardzo złożone sieci kulturowe), w wyniku informacji, gospodarki globalnej, podróży itp.

• Dezorganizacja społeczna, czyli stan zakłócenia porządku społecznego wskutek braku skutecznego oddziaływania wzorów kulturowych, dysharmonia, dewiacja, dezintegracja ról, brak koordynacji działań, niewypełnienie funkcji przez instytucje itd. - jest najbardziej trudnym społecznym skutkiem nieudanych zmian społeczno-kulturowych; mniejsza czy większa, krócej lub dłużej trwająca dezorganizacja społeczna zdaję się towarzyszyć wszelkim zmianom społeczno-kulturowym

• Integracja społeczno-kulturowa (w tym asymilacja jednostronna lub wielostronna), czyli harmonijne przejęcie i zespolenie wielu wzorów i wartości kulturowych, a więc stworzenie nowego i relatywnie dobrze funkcjonującego ich układu.

15. Czym jest tzw. akulturacja?

Akulturacja, czyli najdalej idący skutek polegający na przejmowaniu wzorów i wytworów obcej czy nowej kultury wraz z głębokimi zmianami we własnej, dotychczasowej kulturze, czemu może towarzyszyć zanik tożsamości - a więc odrębności, ciągłości i spójności - własnej kultury (szczególnie, gdy ulegną zatracie albo zapomnieniu pewne kanoniczne jej cechy, stanowiące w oczach przedstawicieli danej kultury swoisty jej rdzeń)

16. Jakie czynniki przeciwstawiają się zmianom społeczno-kulturowym?

1. Relatywna trwałość pewnych cech i potrzeb biologicznych człowieka, a tym samym pewnych wzorów zachowań, pewnych idei, co sprawia, że kultura mimo zmian ma pewną tendencję do zachowania swoistego „umiaru” w procesie swych przeobrażeń, jako że przynajmniej częściowo jest ona odpowiedzią na stałe potrzeby

2. Pragnienie bezpieczeństwa, poczucia stabilności, które - niezależnie od pragnienia nowych doświadczeń - powodują, iż znaczna część ludzi (szczególnie starszych) przeciwstawia się gwałtownym zmianom albo ich unika

3. Zależność dzieci od rodziców i tym samym powszechna obecność przekazu kulturowego, który - niezależnie od zachwiania skutków socjalizacji pierwotnej - w jakimś stopniu stabilizuje kulturę poprzez zachowanie pewnej jej międzypokoleniowej ciągłości

4. Immanentne cechy systemów społeczno-kulturowych, a przede wszystkim pewna ich bezwładność, która sprawia, iż liczne nowe rozwiązania czy propozycje z trudem wpasowują się w dany system albo są z niego szybko usuwane

5. Rytuały, czyli pochodzące z przeszłości i powtarzające się symboliczne zachowania nacechowane przymusem społecznym, który obliguje do takich a nie innych stałych ich form i przebiegu

6. Powierzchowność wielu zmian w kulturze (np. wynikających z mody), które nie zmieniają jej istoty, jej charakteru, a są jedynie niewiele znaczącym ornamentem czy dodatkiem

7. Wyczerpywanie się swoistej „energii społecznej” w pewnych sytuacjach (np. niechęć do podejmowania dodatkowego wysiłku w sytuacji zaspokojenia potrzeb, osiągnięcia równowagi w środowisku itp._ - czyli to, Arnold Toynbee nazwał „dryfowaniem społeczeństw”

8. Rola pamięci społecznej

9. Rola tradycji

10. Rola tzw. kanonów kulturowych

17. Co to jest pamięć społeczna?

W ogólnym ujęciu jest to zespół zawartych w wytworach kultury i w ustnych przekazach wyobrażeń o przeszłości danej zbiorowości, zawierający opis postaci, wydarzeń, a także samych wytworów kultury z tejże przeszłości, które są uznawane za ważne dla losów tej zbiorowości. I choć oczywiście pamięć społeczna jest metaforą, bowiem różni się w swej istocie od pamięci jednostkowej, to przynajmniej jedno ma z tamtą wspólnego, a mianowicie odnosi się do przeszłości i jej utrwalenia. Pełni kilka funkcji:

- przekaz wartości i pożądanych wzorów zachowań

- współtworzenie poczucia tożsamości zbiorowej dla której podstawowym elementem jest właśnie świadomość wspólnej przeszłości, wspólnego istnienia w czasie, wspólnych przodków, wspólnego losu, wspólnego repertuaru symboli

18. Co to jest tradycja?

To synonim kultury, który trwa. (Szacki) tradycją są te wytwory kultury i wzory zachowań, które ze względu na przynależność do dziedzictwa danej zbiorowości są przez większość jej członków respektowane - czyli stosowane w wymagających tego sytuacjach.

Na pojęcie tradycji składają się trzy jej powiązane ze sobą aspekty. Po pierwsze, w ujęciu procesualnym, tradycja jako sam przekaz, jako transmisja społeczna; po drugie, w ujęciu przedmiotowym, tradycja jako zawartość (czyli w niemal dosłownej postaci kultura); po trzecie, w ujęciu podmiotowym, jako wiara w wartości tradycji.

19. Co to jest kanon kulturowy?

Jest tym (zazwyczaj pochodzącym z przeszłości) wytworem kultury (ale i wzorami zachowań), co do którego ciągłej obecności panuje w danym społeczeństwie swoista zgoda, a nawet przychylność. Kanonom kulturowym przypisuje się bardzo ważne zadania, które przede wszystkim dotyczą zachowania społeczno-kulturowej tożsamości danej zbiorowości - tak w jej kontaktach zewnętrznych, jak i relacjach wewnętrznych. Jak się słusznie zauważa (Szpociński), kanon, stanowiąc rdzeń danej kultury, obejmuje zespół wartości i symboli oraz wzorów zachowań zarówno wysoko cenionych, jak i szczególnie chronionych. Oczywiście nie ma kanonów niezmiennych, jednak ich istotą jest dziedziczne przekazywanie z pokolenia na pokolenie przy mało zmienionym kształcie.

20. Scharakteryzuj ogólnie zmiany społeczno-kulturowe.

• Zmiany życia społeczno-kulturowego są powszechnym zjawiskiem w życiu jednostek i grup - choć wywoływane są różnymi czynnikami, przebiegają z różnym stopniem nasilenia oraz przynoszą różne skutki.

• Są procesem, dzięki któremu zmienia się porządek we wszystkich aspektach - czyli wąskim sensie kulturowym (w sferze kultury symbolicznej), stricte społecznym (czyli w formach organizacji życia społecznego), gospodarczym, politycznym - choć poszczególne zmieniające się aspekty mogą być do siebie niedopasowane

• Nie zmienia się społeczeństwa bez zmian w kulturze i nie zmienia się kultura bez zmian w społeczeństwie, bowiem te dwa aspekty są zawsze ściśle ze sobą splecione.

• W zmianach społeczno-kulturowych zawsze mamy połączenie „dawności” i „teraźniejszości”

• Zawsze też mamy połączenie „swojskości” i „obcości”, bowiem tak klasyczna dyfuzja kulturowa, jak i obecna jej postać nazywana transkulturowością, sprawiają, że po pewnym czasie trudno rozróżnić, co w kulturze własne, a co obce

• Zmiana społeczno-kulturowa jest problemem trudnym do opanowania tak pod względem teoretycznym (pełne jej wyjaśnienie), jak i empirycznym (zbadanie konkretnych jej przejawów w konkretnym miejscu i czasie) oraz praktycznym (np. zapobieżenie dezorganizacji społecznej, doprowadzenie do lepszego funkcjonowania wielokulturowości, zapobieżenie lękom społecznym wywołanym nadmiarem nowości)

• Zmiana społeczno-kulturowa to zazwyczaj proces bez algorytmów - proces nieokreślony, nieprzewidywalny, przyjmujący współcześnie obraz swoistej „piany”, która ma nieokreśloną strukturę i nieokreślone metamorfozy.

ROZDZIAŁ IX

1. W jaki sposób sztuka (i jej efekty) są związane z życiem społecznym

Wszelka sztuka i jej efekty są związane z życiem społecznym, choć, oczywiście, natura owych związków nie jest jednoznaczna. Sztuka - niezależnie od tego, czy jest działaniem jednostkowym, czy zbiorowym - pozostaje zawsze składnikiem życia społecznego, podobnie jak wszystko to, co nie jest bezpośrednio natura. Nie zawsze trzeba uwzględniać jedynie wpływ społeczeństwa na sztukę i - odwrotnie - sztuki na życie społeczne. Sztuka nie jest sublimacją życia społecznego, ale nie jest też jego marginesem. Sytuacje społeczne sztuki i artystyczna charakterystyka życia są zjawiskami, których nie sposób precyzyjnie oddzielić. To, co je łączy, to ludzie ze swymi pragnieniami, potrzebami, rolami wchodzącymi w różnorodne wzajemne oddziaływania. Ludzie są włączeni są w życie sztuki tak jak ta, jest włączona w życie społeczne. Innymi słowy: sztuka jest ze swej istoty społeczna, tak jak społeczeństwa są z istoty rzeczy współkształtowane (wraz z innymi oddziaływaniami) przez swoje wytwory sztuki.

Warunki społeczne współdecydują o kształcie sztuki i jej doświadczeniu oraz współdecydują o tym jak ona jest pojmowana i wyodrębniana z innych zakresów kultury. Tak więc fakt artystyczny jest faktem społecznym. A że nie jest wyłącznie nim, to już zmartwienie przedstawicieli innych dziedzin badawczych. Ważne jest dla socjologa to, o czym przypomniał Ossowski: dzieło sztuki jest ośrodkiem pewnych stosunków społecznych, także więzi społecznych - oraz dodajmy - zarzewiem ról społecznych i mechanizmem kształtowania niektórych przynajmniej postaw

Socjologię sztuki interesują różne zagadnienia:

• Społeczna geneza sztuki

• Społeczna ewolucja sztuki, w tym jej historia

• Gatunki, rodzaje i formy artystyczne, w tym style

• Socjologia komunikacji artystyczne - docieka jakie są składniki samego procesu tej komunikacji

• Badanie obecności życia społecznego w dziele sztuki - a więc, badanie tego jak zagadnienia społeczne wyrażane są w jej wytworach

• Socjologia procesu twórczego

• Socjologia obiegu i obecności - zmierza do poznania drogi, którą dzieło dociera od twórcy do odbiorcy

• Badania i refleksje nad odbiorem sztuki - nad mechanizmami nim rządzącymi, charakterem i rodzajami publiczności itd.

• Badanie oddziaływania sztuki w makroskali - czyli badanie jej funkcji społecznych.

• Życie artystyczne (literackie, muzyczne, teatralne)

2. Z czego składa się system artystyczny?

System społeczno-kulturowy określić można jako całość złożoną ze wzajemnie współzależnych, powiązanych i względnie uporządkowanych składników, takich jak: ludzie występujący w różnych rolach, stosunkach, grupach, ich czynności oraz wytwory przeniknięte znaczeniami i wartościami przejawiającymi się w różnych dziedzinach.

SYSTEM ARTYSTYCZNY składa się z dwóch zasadniczych elementów:

• Instytucje - znajomość charakteru instytucji związanych ze sztuką, poznanie ich składu oraz funkcji i zakresu działania, jest warunkiem poznania wszystkich społecznych aspektów sztuki, bowiem w instytucjach zbiegają się wszystkie istotne interakcje towarzyszące powstawaniu, obiegowi, obecności oraz odbiorowi sztuki

• Dzieła sztuki (szerzej - wytwory artystyczne) Istnieje wiele różnych formuł artystycznych, wiele przejawów sztuki, wiele obiektów o niesłychanie zróżnicowanej budowie, substracie materialnym i technice wykonania; nadto jawi mu się ogromna różnorodność stosunku odbiorców do tych wytworów, wielości pełnionych przez nie funkcji, a także przypisywanych im skojarzeń i interpretacji

3. Jakie są układy instytucji artystycznych?

• Układ instytucji tworzenia (szkoły artystyczne, twórcy, pracowanie, kolonie artystów, salony i kawiarnie artystyczne, grupy artystyczne, związki twórcze itp.

• Układ instytucji obiegu (miedzy innymi galerie, pisma artystyczne i wydawnictwa, środki masowego przekazu podejmujące problematykę artystyczną, stowarzyszenia krytyków, salony, biblioteki, urzędy państwowe decydujące o polityce kulturalnej państwa, mecenat)

• Układ instytucji obecności (np. muzea, kolekcje prywatne, stałe ekspozycje sztuki)

• Układ instytucji odbioru (jak audytoria, stowarzyszenia przyjaciół sztuki, tzw. fankluby, szkoły kształcące odbiorców sztuki, grupy towarzyskie ze swymi liderami opinii)

4. Jakie są sprzężenia w systemie artystycznym?

• Wspólna wiedza osób funkcjonujących w danym systemie

• Jednostronne lub dwustronne przepływy wytworów, wartości, znaczeń, informacji, idei, wzorów, tematów, rozwiązań technicznych, sposobów artykulacji

• Inspiracja i naśladownictwo, ale też zaprzeczenia i przeciwstawienia

• Kontakty personalne

• Interesy i powiązania ekonomiczne

• Sterowanie (wpływ władzy politycznej, możliwość wywołania decyzji itp.)

• Wspólne czy choćby zbliżone cele osób i instytucji

• Wspólne przekonania co do charakteru pełnionych ról

• Wspólne czy zbliżone normy regulujące działania

5. Czym jest twórczość w ujęciu socjologicznym i jakie są jej uwarunkowania?

(F. Znaniecki) ogólnie twórczość - wytwarzanie faktów, jakie nigdy przedtem świadome podmioty ludzkie nie rozpoznawały i nie doświadczały

6. Jakie są motywy podejmowania twórczości?

Motywy podejmowania twórczości artystycznej są różne u różnych artystów, zmieniają się tez w różnych epokach. Są liczne motywy jak chociażby miłość, pragnienie poznania, dążenie do doskonałości, pragnienie pozostawienia czegoś trwałego, odczuwanie cierpień, nieszczęść, smutku itp., poczucie goryczy, zmaganie się z formą, przyjemność, próżność, pragnienie uznania, pragnienie wypowiedzenia się, swoisty ekshibicjonizm, pobudki religijne, poczucie winy, ucieczka przed samym sobą, motyw konieczności życiowych lub, z drugiej strony, zabawy, nie bez znaczenia jest również naśladownictwo innych czy przypadek. Oczywiście poszczególne motywy mogą łączyć się ze sobą. Wreszcie, owoce działalności twórczej są niezależne od tego, jakie motywy kierowały samymi artystami i na ile były ważne czy błahe. Trzeba też pamiętać o tym, że osobiste motywy podjęcia twórczości są czymś innym niż role społeczne odgrywane przez artystów oraz funkcje społeczne pełnione przez sztukę na rzecz całego systemu społeczno-kulturowego.

7. Kim jest artysta i jakie są jego role społeczne?

Człowiek zajmujący się działalnością twórczą o indywidualnym charakterze, ujawniającą jego biegłość, przy tym wykazującą zaangażowanie talentu, wyobraźni i innych cech osobowości; działalność ta pełni swoistą funkcję społeczną, zaakceptowaną przez zbiorowość w wyniku zapotrzebowania na określone wartości, które artysta może oferować.

Artyści odgrywają różne role społeczne, które są realizowane przez pojedynczych artystów. Role społeczne są tu pojmowane jako cechy i zachowanie jednostki istotne we wzajemnych jej relacjach z innymi osobnikami i grupami. Jednostka nie tworzy swej roli, raczej ją odtwarza czy naśladuje, respektując istniejący jej wzór, a raczej wzory jako, że zazwyczaj odgrywa wiele ról.

• Rola „artysty demiurga”, stwarzającego „nowe światy”, nowe formy ukazujące jakieś ukryte Dotąd treści rzeczywistości fizycznej i ludzkiej, czy - co bodaj najważniejsze - stwarzającego nowe wartości czy nowe sensy

• Rola „artysty kapłana”, będącego pośrednikiem pomiędzy człowiekiem a transcendencją czy - co przyjmowane jest częściej - będącego sługą sztuki jako swoistej świętości

• Rola „artysty proroka”, który, mając pewne umiejętności przewidywania, przestrzega przed nadejściem niebezpieczeństw czy zagrożeń

• Rola „artysty mędrca”, która polega na dociekaniu prawdy, na rozważaniu tego co dobre a co złe, ważne i miałkie, słuszne i niepotrzebne - słowem na badaniu kondycji ludzkiej

• Rola „artysty reformatora”, który bądź w służbie władzy, bądź (co uchodzi za bardziej pożądane) wbrew niej usiłuje naprawić świat

• Rola „artysty dekoratora”, stwarzającego wyłącznie formy ozdobne, bawiącego odbiorców, upiększającego ludzki świat

• Rola „artysty jako artysty”, która realizowana jest niezależnie od wcześniej wymienionych, a często wręcz bez związku z tamtymi; dotyczy więc także twórców, których dokonania nie niosą żadnej wartości i nie pełnią żadnej funkcji

8. Jakie są główne mity artystyczne?

Mit czyli forma świadomości cechująca się subiektywnym poczuciem prawdziwości czy niemożności obiektywnego zweryfikowania zarówno stopnia tej prawdziwości, jak i fałszywości.

Główne mity:

• Mit wyjątkowości - wyrażający przekonanie, że artysta różni się od pozostałych ludzi i że ta jego umiejętność jest nadzwyczajna

• Mit indywidualności - towarzyszący poprzedniemu, ale wyrażający przekonanie, także w swojej grupie są jedyni, niepowtarzalni, nieporównywalni

• Mit powołania głoszący iż artysta wyposażony jest w talent czy geniusz, który daje o sobie znać niezależnie od czyjejś woli i od innych uwarunkowań

• Mit bezinteresowności, na mocy którego sztuka jest zajęciem wykonywanym nie z pobudek materialnych

• Mit wolności, czyli przekonanie, że artysty nie obejmują ograniczenia ani w sferze artystycznej, ani ograniczenia stylu życia, ani normy prawne

• Mit cierpienia, zgodnie z którym artysta płaci udręką (egzystencjalna, miłosna, fizyczną) za to, że zajmuje się sztuką

• Mit odrzucenia głoszący, ze niezależnie od wszystkiego, artysta nigdy nie spotka akceptacji społecznej, nigdy on ani jego twórczość nie zostaną właściwie przyjęte.

9. Na czym polega kariera artystyczna?

Przesuwanie się jednostek z niżej położonych pozycji społecznych ku pozycjom wyżej położonym wraz z efektami tego przesuwania, czyli zajęciem trwałego, wysokiego miejsca w hierarchii społecznej. Do jej wyznaczników zaliczyć należy: zasięg obiegu i obecności oraz społeczną trwałość wytworów artystycznych, uzyskiwane nagrody, samoocenę, zasób społecznego prestiżu tak we własnym środowisku jak i w szerszych kręgach społecznych, rezonans i popularność własnej osoby i własnego dorobku, swobodę w podejmowaniu decyzji i stopień ich ważkości, wielkość uzyskiwanych dochodów, styl życia

10. Jakie są główne środowiska artystyczne?

Artyści niezależnie czy pracują indywidualnie czy zespołowo, powiązani są z najważniejszą dla nich grupą odniesienia - czyli z innymi artystami tworzącymi środowisko artystyczne. Za środowiska artystyczne uznajemy zbiorowości o zróżnicowanej i zazwyczaj nieformalnej strukturze, a także przynależności, powiązane wzajemnymi oddziaływaniami i współzależnościami, posiadające własną ideologię zawodową i ośrodki skupienia

11. Jakie są główne formy obiegu sztuki i na czym one polegają?

• klasyczny mecenat

• polityka państwa

• rynek

• sponsoring

Mają one pewne wspólne cechy (np. wszędzie pewną rolę odgrywają pieniądze), przeważają jednak między nimi różnice. Występują one obecnie w różnych proporcjach i wszystkie razem są ważne dla systemu artystycznego. Jeżeli żadna z tych form nie dominuje, obieg sztuki ma harmonijną postać i - można przyjąć jest najbardziej wydajny. Wtedy występuje właśnie optymalne nasycenie wytworami sztuki, wtedy ich rezonans jest możliwie pełny.

Każda z form obiegu sztuki jest innym sposobem wywoływania zapotrzebowania (czy wręcz zamówienia) na dzieło sztuki oraz twórczej odpowiedzi na owo zapotrzebowanie. Obieg sztuki jest złożonym procesem składającym się a tysięcy pojedynczych aktów, w których jednak zawsze powtarzają się swoiste mechanizmy formułowania zapotrzebowania, odpowiedzi nań oraz gratyfikacji umożliwiającej przyjęcie wytworu przez odbiorcę. Wszystko to związane jest z różnymi sytuacjami społecznymi, różnymi rolami i pozycjami społecznymi podmiotów biorących w tym obiegu udział. Obieg to nie tylko przechodzenie sztuki od twórcy do odbiorcy ale także jej krążenie między odbiorcami. Obieg sztuki zawsze wymaga pokonania przez wytwór swoistych dystansów (np. między krajami, kontynentami itp.)

12. Czym jest obecność sztuki i jakie mogą być jej właściwości?

Miejsce społecznego istnienia wytworów sztuki nazywamy formą ich obecności. Forma obecności splata w swoisty węzeł miejsce, dzieło i jego odbiorców, determinując wiele warunków i okoliczności kontaktu z nim, a także wpływając do pewnego stopnia na samo to dzieło.

Właściwości:

--właściwości fizyczne (czyli cechy takie jak: wielkość przestrzeni, jej dostępność, położenie w kontekście innych przestrzeni, ich wzajemna struktura, oświetleni, temperatura

--cechy społeczne owej przestrzeni, czyli jej prywatność bądź publiczny charakter, elitarność bądź egalitarność, hermetyczność albo otwarcie

--cechy kulturowo-użytkowe danej przestrzeni, które rozciągają się między biegunami banalności a wyjątkowości, spełnienia jednego celu bądź wielu, sakralności lub codzienności, stałości lub zmienności, dawności lub teraźniejszości, prowincjonalności i metropolitalności, przypadkowości i intencjonalności

13. Jakie są główne formy obecności sztuki?

• Obecność prywatna

• Obecność publiczna ograniczona (świątynie, hale bankowe lub dworcowe itd.)

• Obecność publiczna otwarta (ulica, plac)

• Obecność instytucjonalno - artystyczna (muzea)

• Obecność pośrednia zwielokrotniona (wszelkiego rodzaju reprodukcje - bez względu na technikę i medium zwielokrotniające np. TV, prasa)

• Obecność ideacyjna (opis wytworu, dane - odbiorca go nie widzi)

• Obecność utajona (magazyn muzealny, sejf)

14. Kim jest odbiorca sztuki i jej publiczność?

Odbiorcą sztuki jest każdy człowiek występujący w roli widza, słuchacza czy czytelnika - a więc będący w kontakcie z wytworem sztuki, niezależnie od dziedziny, formy obecności tego dzieła oraz sytuacji psychospołecznej, w której on sam się znajduje.

W pewnych warunkach odbiorcy sztuki stają się jej publicznością.

Publiczność - jest swoistą całością społeczną (choć nader zróżnicowaną, składającą się z różnych, mniejszych grup) z właściwym jej podziałem ról komunikacyjnych, z obiegiem informacji zarówno wewnątrz jej grup składowych, jak i między nimi, z istnieniem mechanizmów kontroli społecznej w odniesieniu do procesów odbioru.

15. Jakie funkcje pełni sztuka?

Funkcje nie są raz na zawsze dane. Zmieniają się one wraz z całym systemem artystycznym, jak i ze zmianami jego elementów. Przyjmujemy, że mówiąc o funkcjach sztuki, mamy na myśli funkcje jej wytworów, które to wytwory oddziałują jednak zawsze instytucjonalnych formach.

Uniwersalne funkcje sztuki:

• Funkcja modelowania wartości społecznych - (pierwotna) (a więc ich tworzenia, przenoszenia itp.) dotyczy wszelkich wartości mogących znaleźć się w orbicie życia społecznego: piękna, wiedzy, ideologii, przyjemności, zabawy itp. Wartości owe wiodą burzliwy żywot, są w nieustannym ruchu, podlegają nieustannym przeobrażeniom, są nieustannie przez jednych wzmacniane, a przez innych, także nieustannie, negowane. Przechodzą one od jednych grup do innych, z przeszłości do teraźniejszości, są przypominane, ale też zapominane. Dla jednych są ważne, dla innych błahe, przy czym relacje te nigdy nie są stałe. W jej ramach wyodrębniamy następujące jej przejawy:

1. funkcja estetyczna - spełnia się wokół wartości, którą jest forma, i polega na dostarczaniu właśnie form widzenia świata (i ukazywanie innych wartości społecznych), na poszczególnym spotęgowaniu władz percepcyjnych człowieka (z ewentualną domieszką emocji).

2. Funkcja hedonistyczna - spełnia się w związku z tą wartością, którą jest przyjemność wytwarzana przez niektóre przejawy form (ściślej: wzajemnych relacji formy i zawartości)

3. Funkcja terapeutyczna - skupia się na zdrowiu (dobrostanie psychicznym) jako wartości. Funkcją sztuki jest budzenie, utrzymywanie i wzmacnianie swoistej żywotności w człowieku, co realizuję się poprzez wcześniejszą funkcję, czyli przyjemność płynącą ze sztuki, a szerzej - przyjemności cieszenia się światem.

4. Ekspresyjna funkcja sztuki (realizująca wartość, którą jest wyrażenie się), jest odpowiednikiem funkcji terapeutycznej, tyle że oddziałującej na twórców. (choć trochę też na odbiorców)

5. Funkcja komunikacyjna spełnia się wokół tej wartości, którą jest porozumiewanie, i dotyczy sposobu komunikowania się za pomocą mniej lub bardziej skonwencjonalizowanych form artystycznych

6. Funkcja magiczna sztuki wyrasta w nawiązaniu do wartości, którą jest sacrum. Odnosi się ona do tych sytuacji i postaw, w których obrębie sama sztuka traktowana jest jako świętość.

7. Funkcja ideologiczna wyrasta w nawiązaniu do władzy jako wartości. Polega ona na świadczeniu przez sztukę swoistych usług w zakresie zjednywania wyznawców określonym siłom politycznym, społecznym czy religijnym.

8. Funkcja wychowawcza (realizowana w odniesieniu dla dobra zbiorowego jako wartości) może być silnie spleciona z poprzednia. Trudno stwierdzić, czy sztuka czyni ludzi lepszymi; można jednak uznać, że w pewnych wypadkach czyni ich bardziej ludzkimi, a to niemało.

9. Funkcja poznawcza (oparta na wiedzy jako wartości) jest tą funkcją, która jest najczęściej przywoływana, ale też najczęściej dyskutowana.

10. Funkcja ekonomiczna (odnosząca się do wartości finansowej sztuki) jest może marginalna, ale nie powinna umknąć z pola widzenia. Posiadanie wytworów sztuki jest od kilku wieków traktowane jako manifestacja posiadanych zasobów finansowych, jko środek walki o prestiż, jako lokata kapitału.

• Funkcja modelowania więzi społecznych (wtórna) - jest niejako produktem ubocznym poprzedniej funkcji, gdyż spełnia się ona w obrębie tych grup, które albo wyznają podobne wartości, albo je przejęły właśnie za pośrednictwem właśnie dzieł sztuki, albo też dzieła sztuki zniosły jakieś ich wartości. Tym samym sztuka ma moc integrującą w obrębie tych grup, jednak funkcja modelowania więzi objawia się także w dezintegracji, w dzieleniu, w zaznaczaniu różnic społecznych wszędzie tam, gdzie przebiegają wcześniej wspomniane granice między wyznawcami różnych wartości

ROZDZIAŁ X

1. Czym jest system i jakie są cechy systemów?

System należy pojmować jako wyodrębniającą się z otoczenia (nadsystemu) względnie izolowaną część złożona ze wzajemnie współzależnych, powiązanych, oddziałujących na siebie i względnie uporządkowanych elementów i ich właściwości, pełniących na rzecz tej całości określone funkcje - elementów także podlegających dalszej wewnętrznej strukturalizacji.

Podstawowe cechy systemów:

1. całościowość, czyli fakt, że każdy system składa się z jakichś elementów

2. hierarchiczność, czyli założenie, że każdy element i każdy system należy do systemu szerszego

3. funkcjonalność, czyli fakt, iż części systemu wpływają na całość, ale też całość oddziałuje na części

4. stabilność, czyli fakt względnej przewagi stałości cech nad ich zmiennością wskutek dążności systemu do przystosowania się

5. celowość, która może być jedynie rozumiana jako specyficzna zgodność poszczególnych elementów systemu, przy której współdziałanie elementów przyczynia się do umacniania systemu jako całości i jego zachowania.

2. Jakie są podstawowe cechy myślenia systemowego?

• Uznanie, iż zjawiska winny być określane w relacji do sytuacji i czasu, że ich własność ukazuje się poprzez określenie ich miejsca w reszcie świata

• Uznanie, że obiekty są całościami, systemami mającymi granicę, odznaczającymi się relatywnym wewnętrznym porządkiem

• Dążenie do ujawnienia różnorodności powiązań istniejących pomiędzy elementami systemu, jak też dążenie do określenia powiązań pomiędzy systemem a jego otoczeniem lub powiązań z systemem nadrzędnym

• Uznanie, że każdy element jest określony przez miejsce, jakie zajmuje w systemie, zaś cechy całego systemu winny być określone poprzez opisanie struktury i właściwości powiązań elementów systemu

• Uznanie, że związki genetyczne w funkcjonowaniu i trwaniu systemu nie są tak ważne, jak sieć wielorakich zależności pomiędzy wszystkimi elementami systemu oraz całym systemem a jego otoczeniem lub nadsytemem

• Uznanie, że złożoność i różnorodność elementów systemu wyraża się w relatywnie hierarchicznej jego budowie, w nadrzędności lub podrzędności jego składników i pełnionych funkcji

• Zwrócenie uwagi na wielowariantowość świata, a także na jego plastyczność, jednoczesną obecność spójności i niespójności, porządku i chaosu oraz napięć elementów i ich oddziaływań, które wzajemnie wpływając na siebie wytwarzają różnorodność i zmienność, ale nie przyczyniają się do dezintegracji całości

• Uznanie, że zarówno trwanie, jak i zmiana jest pochodną wektora oddziaływań wewnętrznych, zewnętrznych oraz „historii trwania” danego systemu

• Uznanie, iż systemy wykazują tendencję do trwania w mało zmienionej postaci, a przynajmniej do zmiennej równowagi całości; dzieje się tak dlatego, że zmiany elementów systemu lub niektórych powiązań nie wpływają znacząco na cały system ; uznanie, że organizacja elementów systemu lub ich powiązań nieustannie aktualizuje system w kształcie możliwie niezmienionym

• Stwierdzenie, że choć cechy całego systemu wynikają z cech jego elementów składowych, a jednocześnie cechy elementów składowych są pochodną cech całego systemu, to istota tych efektów nie jest jednoznaczna

• Unifikację spojrzenia na świat

• Uznanie, że określenie systemowej budowy jakiegoś fragmentu rzeczywistości jest efektem realizacji celów, jakie przyświecają badaniu; uznanie jednocześnie, że jest to odkrycie tylko niektórych elementów i wybranych powiązań w sieci pozostałych, które akurat nie zostały ujawnione - w zależności od punktu widzenia, z którego system był opisywany

3. Jakie są główne zalety myślenia systemowego?

• Ujmowanie rzeczywistości jednocześnie w wielu aspektach

• Łączenie ujęć statystycznych (opisujących strukturę rzeczywistości) z ujęciami dynamicznymi

• Zniesienie dylematu: szczegół czy całość, wykluczenie badania zbyt fragmentarycznego i zbyt ogólnego

• Ukazanie rzeczywistości poprzez możliwość stworzenia jej modeli i ich symulację

• Możliwość aplikacji innych metod (np. obliczeń matematycznych, zastosowanie różnych teorii matematycznych, teorii informacji, teorii cybernetycznych)

• Możliwość przestrzegania rygoru metodologicznego w badaniach

• Możliwość ukazania „genealogii” porządku obecnego w danym układzie

• Możliwość obiektywnego badania nieantropomorficznie pojmowanej „celowości układu

• Możliwość dostrzeżenia wewnętrznych i zewnętrznych sprzeczności w systemie będącym źródłem konfliktów prowadzących do ewentualnej zmiany systemu

4. Jakie są podstawowe ograniczenia i wady myślenia systemowego?

• Przede wszystkim stwierdza się, że status metodologiczny podejścia systemowego jest niejasny. Są krytycy, którzy uważają, że jest to myślenie, które ma jedynie walory heurystyczne, a bywają i tacy, którzy sądzą, że teoria systemów jest jedynie zespołem przekonań, wierzeń i ideologii

• Innym zastrzeżeniem wobec teorii systemowej jest stwierdzenie jej wieloznaczności. Przede wszystkim niejednoznaczne są granice między dążeniem z jednej strony do specjalizacji, do szczegółowości ujęcia poszczególnych elementów, a drugiej dążenie do generalizacji

• Są też zarzuty głoszące, iż teoria systemowa jest jedynie schematem pojęciowym, który niczego nie wyjaśnia, bowiem schemat taki nie jest teorią. Nie może być wyjaśniania bez twierdzeń, a siatka pojęciowa stosowana w tej koncepcji może być daleka od rzeczywistości i do tego bezużyteczna

• Krytyka podejścia systemowego w odniesieniu do społeczeństwa jako zespołu działań dotyczy tego, że działania te nieraz są połączone, wiele z nich jest samodzielnych, niektóre są wyznaczone, inne zaś przypadkowe. Dotyczy to także innych aspektów społeczeństwa. Słowem - nie zawsze tworzą one system możliwy do wyodrębnienia albo nie zawsze można określić jego granice

• W zastosowaniu teorii systemów w naukach społecznych tkwi jeszcze inne niebezpieczeństwo. Mianowicie ujęcie wynikające z teorii systemów, niepoparte ścisłym rozumowaniem i rygorem, łatwo doprowadza jedynie do pobieżnych analogii i powierzchownych konstrukcji werbalnych. Szczególnie łatwo o takie niebezpieczeństwo przy próbach tworzenia modeli pojęciowych. Często wyraża się to w pozorach ścisłości, w nadmiernym sformalizowaniu języka, w wieloznacznym użyciu terminów mających zastosowanie w innych dziedzinach. Środki te służą nieraz do upiększania banalnych stwierdzeń i nieprecyzyjnych uogólnień

• Teoria systemowa, jak każda dążąca do całościowego ujęcia teoria, wprowadza nowy język. Jednak często ten język staję się tylko żargonem

• Zarzut teleogizmu

• Pewnym nadużyciem w stosowaniu wobec ujęcia systemowego jest też procedura badawcza przyjmująca zamiast konsekwentnego ujęcia systemowego jedynie ten aspekt, który dotyczy wielości elementów

• I wreszcie trzeba pamiętać o tym że myślenie systemowe zawiera pewne paradoksy. Na przykład dany obiekt należy niekiedy równolegle przedstawić jako część i jako całość.

5. Wymień kilka przykładowych ujęć systemów społecznych

--T. Parsons w systemie społecznym wyróżniał system kultury (który pełni funkcje tworzenia i podtrzymywania wzorów), system społeczny sensu stricte (który pełni funkcję integracyjną), system osobowości ( pełniący funkcje osiągania celów) oraz system organizmu (pełni on funkcje adaptacyjna). Sam zaś system społeczny także posiada swe podsystemy, z których jedne pełnia funkcję adaptacyjną (np. zakłady pracy), inne funkcje osiągania celu (np. rządy), jeszcze inne pełnią funkcję integracyjną (np. sądy) czy funkcje kultywowania wzorów i usuwania napięć (np. szkoły i kościoły). System społeczny jest według Parsonsa zespołem indywidualnych lub kolektywnych „aktorów” zintegrowanych siecią interakcji mających swe źródło we wzajemnym zaspokajaniu potrzeb.

--według Alfreda L. Kroebera zasadnicze podsystemy społeczne ułożone hierarchicznie to: kultura, społeczeństwo, psychika i ciało.

--według B. Malinowskiego zasadnicze podsystemy społeczeństwa to: podsystem ekonomiczny, polityczny, prawny, wychowawczy i kulturowy.

--Radciff-Brown uważał iż, kultura to tylko element większej całości, właśnie systemu społecznego, w którym badacz wyróżniał trzy podstawowe aspekty: strukturę społeczną, ogół społecznych praktyk oraz te szczególne przejawy świadomości, które są związane ze strukturą społeczną oraz społecznymi praktykami

6. Jakie są podstawowe cechy systemów społecznych?

• Systemy społeczne są bardziej złożonymi zjawiskami niż inne systemy

• Otwartość systemów społecznych

• Mniej lub bardziej daleko idąca swoboda aktorów

• Obecność świadomości

• Systemom społecznym łatwiej spełnić zasadę celowości w działaniu systemu.

• Badacz (obserwator) jest zawsze, w mniejszym lub większym stopniu, elementem takiego systemu

7. Jakie są podstawowe składniki/kategorie kultury?

Kultura jest to układ wzorów zachowań, samych zachowań i ich wytworów, które są tworzone, nabywane, stosowane i przekształcane w procesie życia społecznego. I właśnie wzory zachowań, zachowani i wytwory są podstawowymi składnikami/kategoriami kultury.

8. Czym jest system społeczno-kulturowy?

System społeczno-kulturowy zdefiniowany tu jest jako całość złożona ze współzależnych, powiązanych i względnie uporządkowanych składników takich jak: ludzie występujący w różnych rolach, stosunkach, grupach, ich zachowania oraz wytwory przejawiające się w różnych dziedzinach, zakresach przestrzennych i strukturach społecznych.

9. W czym przejawia się integracja systemu społeczno-kulturowego?

Zasadniczym przejawem integracji elementów jest istnienie wzajemnych sprzężeń pomiędzy elementami tworzącymi system

Podział sprzężeń:

• w zależności od tego, czy sprzężenia te przyczyniają się do podtrzymania systemu, czy też do jego zmiany rozróżniamy:

-- sprzężenie ujemne

-- sprzężenie dodatnie

• w zależności od tego, czy mamy do czynienia ze sprzężeniami łatwo postrzegalnymi, jawnymi, czy też ze sprzężeniami, które tworzą relację mniej oczywiste, rozróżniamy:

-- sprzężenia wyraźne

--sprzężenia dyskretne

• czas ich trwania:

--sprzężenia ciągłe

-- sprzężenia czasowe

oraz

--sprzężenia aktualne

--sprzężenia potencjalne

• wyróżniając „nadawcę” lub „odbiorcę”

-- sprzężenie jednostronne

-- sprzężenie dwustronne

-- sprzężenie wielostronne

• formalny podział:

-- sprzężenia bezpośrednie

-- sprzężenia pośrednie

• szereg sprzężeń zachodzących w systemie społeczno-kulturowym

-- kontakty personalne i powiązanie czynności

-- przepływ (jednostronny lub dwustronny) wytworów kultury

-- przepływy znaczeń i wartości

-- przepływy informacji, wiedzy i mitów

-- inspirowanie

-- zasilanie (ekonomiczne, techniczne)

-- przejmowanie jednego elementu kulturowego przez inny

-- przechowywanie i utrwalanie poszczególnych elementów

-- sterowanie (powiązania decyzyjne)

-- występowanie napięć i konfliktów

-- obecność podobnych celów i zamierzeń

10. Dlaczego istnieje kultura?

1

---