9. Co to są wtórne metabolity? Podaj przykłady.

Pierwszymi produktami fotosyntezy są metabolity pierwotne - sacharydy (cukry, węglowodany), z których powstają najpierw proste kwasy organiczne, kwasy tłuszczowe, aminokwasy, a zwłaszcza proste związki niskomolekularne. Z nich tworzą się metabolity wtórne.Główne grupy metabolitów wtórnych to:

• związki fenolowe (kwasy fenolowe, flawonoidy),

• terpenoidy (monoterpeny, saponiny itp.),

• związki azotowe (alkaloidy, aminy, aminokwasy niebiałkowe, glikozydy i glukozynolany).

Metabolity wtórne roślin zaliczane są dzisiaj do tzw. Naturalnych Substancji Nieodżywczych (NSN), których rola polega między innymi na ochronie gatunku przed czynnikami zagrażającymi przetrwanie w niesprzyjających warunkach. Takie własności roślin możemy więc wykorzystać i my - ludzie.

Oba wymienione rodzaje metabolitów tworzą łącznie naturalne, organiczne związki, z których wiele ma cechy lecznicze. Substancje czynne w roślinach występują z reguły nie pojedynczo, ale w całych kompleksach i wzajemnie wzmacniają się lub osłabiają, regulują, uzupełniają i poprawiają swoje działanie - działają synergetycznie, np. tymianek, lukrecja i imbir. „Są jak rodzeństwo pracujące na wspólnej farmie - potrzebni sobie nawzajem i wspierający się swoimi indywidualnymi umiejętnościami. Zestawy ich własności pozwalają działać jednocześnie na wielu frontach.” (źródło: http://www.eioba.pl/a/1oml/).

Z punktu widzenia oddziaływań pomiędzy żywymi organizmami metabolity wtórne wydzielane poza komórkę (czyli egzometabolity) można podzielić na:

• Semiometabolity - substancje informacyjne, sygnalne, które są nośnikiem określonej

informacji (np.: feromony),

• Allelometabolity - substancje czynne biologicznie w stosunku do obcych gatunków

(np.:narzędzia walki i obrony),

• Autometabolity - działają na gatunki, które je wytworzyły (np. autoinhibitory).

Funkcje omawianych substancji, to:

• obrona przed konsumentem,

• atak na organizmy będące obiektem konsumpcji,

• przeciwdziałanie konkurentom do określonych zasobów,

• przywabianie,

• regulacja oddziaływań w obrębie populacji, grupy lub rodziny,

• dostarczanie substancji stanowiących półprodukty (np.: prekursorów hormonów

feromonów)

• kształtowanie siedliska (środowiska życia zbiorowego)

Przykłady:

• Ekstrakty z korzenia lukrecji ze względu na przeciwzapalne działanie, wykorzystuje się w łagodzących tonikach, żelach, lotionach oraz kremach na dzień i na noc, przeznaczonych dla cery podrażnionej, zaczerwienionej i nadmiernie wrażliwej, a także do cery tłustej, skłonnej do wyprysków

• Lecznicze działanie babki doceniane było w Chinach już 3000 lat temu. Działanie przeciwbakteryjne (do okładów na rany), przeciwzapalne, osłaniające, wykrztuśne.

• Bylica piołun, działanie: pobudzające łaknienie, żółciotwórcze. W przemyśle używa się piołunu do sporządzania ziołowych win - tzw. Vermutów.

• Żywokost lekarski.
  Działanie: pobudzające regenerację tkanek (→alantoina, zastosowanie w maściach na gojące się rany), osłaniające (→śluzy).

• Mięta pieprzowa.
  Działanie: pobudzające trawienie i łaknienie, przeciwbakteryjne, uspokajające, żółciopędne, rozkurczowe. Mentol ma właściwość oddziaływania na receptory zimna wywołując uczucie chłodu, co wykorzystano przy produkcji napojów orzeźwiających i gum do żucia.

• Melisa lekarska.
  Działanie: uspokajające (obniża znacznie próg pobudliwości nauronów ośrodkowego układu nerwowego), nasenne, rozkurczowe, przeciwbakteryjne. Melisa może z powodzeniem zastępować syntetyczne leki uspokajające.

---