Technika umiejętnego czytania

1. Umiejętność celowego wyboru

• Znaczenie umiejętności wyboru i środki orientacji

Każdy, kto bierze do ręki nieznaną sobie książkę, po­winien zdać sobie sprawę, w jakim celu to czyni. Umiejętne czytanie wymaga przede wszystkim właściwej orientacji, celowego wyboru. Wybrać książkę znaczy już do połowy rozwiązać zagadnienie Książka wybrana nie­właściwie nie tylko zabiera czytelnikowi czas drogocen­ny nie dając mu w zamian oczekiwanych korzyści, lecz, co gorsza, może go nawet zniechęcić do dalszej pracy, zwłaszcza jeżeli jest samoukiem.

Jakże jednak zdoła on dokonać właściwego wyboru, skoro nie będzie miał do dyspozycji ważniejszych środ­ków orientacji w lesie zadrukowanej bibuły, w którym błądzi samouk.

Środkami tymi są, jak wiadomo, po pierwsze specjal­ne wydawnictwa bibliograficzne, po drugie katalogi -ogólne i specjalne, biblioteczne i reklamowe, doroczne i miesięczne lub dwumiesięczne, tytułowe i rozumowane, po trzecie recenzje i notatki bibliograficzne w prasie, po czwarte encyklopedie ogólne i specjalne oraz mono­grafie wyczerpujące pewne zagadnienia, po piąte wresz­cie czasopisma ogólnonaukowe i ogólnoliterackie oraz specjalne.

• Narzędzia wyboru

• Wydawnictwa bibliograficzne i katalogi

• Recenzje

• Encyklopedie

2. Stadia zapoznawania się z książką

• I stadium - przerzucanie kartek

Ponie­waż dysponując nawet najlepszymi warunkami pracy, nie sposób zapoznać się gruntownie z całą literaturą tak licznych i różnorodnych zagadnień i działów twórczości naukowej i literackiej, trzeba przeto nauczyć się korzy­stać z uproszczonych sposobów zaznajomienia się w mo­żliwie najkrótszym czasie z każdą potrzebną książką.

Pierwszy z wymienionych sposobów polega na rzu­ceniu przelotnego spojrzenia przede wszystkim na okład­kę danej książki lub na jej kartę tytułową, następnie na spis rzeczy bądź też, o ile go brak na początku albo na końcu książki, na tytuły poszczególnych rozdziałów i paragrafów, wreszcie na przedmowę.

Tytuł książki jest dla nas zrazu najpierwszym źró­dłem informacyjnym, najwyższą „żerdzią orientacyjną", rzucającą się najbardziej w oczy: znając zawczasu tytuł pożądanej książki wiemy z góry, do którego działu piś­miennictwa powinno się ją zaliczyć i czego mamy prawo po niej się spodziewać.

Zachodzi jednak pytanie, czy treść książki dotrzyma obietnicy zawartej w tytule, czy może­my zaufać w tym względzie autorowi i wydawcy. Zwra­camy więc przelotne spojrzenie ku górze. Znajdujemy tu nazwisko autora.

Przesuwając wzrok ku środkowi karty tytułowej czy­tamy informację, że jest to „wydanie czwarte, przejrza­ne i poprawione". Wiadomość ta ma dla nas duże zna­czenie, świadczy, bowiem o potrzebie i poczytności książ­ki, co przemawia na jej korzyść. Rzecz w tylu wyda­niach była, należy przypuszczać, przedmiotem niejednych rozważań, autor zaś wydanie czwarte przejrzał i poprawił biorąc najpewniej owe roztrząsania pod uwa­gę, co również dodatnio' świadczy o dziele.

„Dół" karty tytułowej jest również wartościowym źródłem informacyjnym. Nazwa wymienionego wydawnictwa świadczy częstokroć z góry o rodzaju samej książki.

Widzi­my, że ani jeden element karty tytułowej nie jest pozba­wiony swoistej wymowy i znaczenia dla umiejętnego czytelnika. Nawet taki drobny pozornie szczegół, jak rok i miejsce wydania książki, dostarczyć może swoją garść cennych informacji, składających się wraz z poprzedni­mi na pierwszą charakterystykę książki. Data wydania świadczyć może bądź o okresie zastoju umysłowego, bądź o dobie bujnego rozkwitu piśmiennictwa. Informuje rów­nież o tym — wówczas, gdy chodzi o książkę nauko­wą — czy materiał faktyczny opracowany w danej pu­blikacji doprowadzony jest aż do czasów najnowszych, czy też jest przestarzały.

Przedmowa lub wstęp do książki to źródło wysoce wartościowych informacji zarówno dla czytelnika pragnącego możliwie najszybciej przejrzeć intencje dzieła jak i dla tego, który zamierza przestudio­wać je gruntownie.

• II stadium - pobieżne przeglądanie

Jest to sposób wyciągnięcia z książki najistotniejszej treści wówczas, gdy czytelnik rozporządza czasem, bardzo ograniczonym, a więc w okolicznościach uniemożliwiają­cych normalny tok lektury. Stosuje się go zwłaszcza przy korzystaniu z wszelkich dzieł informacyjnych, jak prace o charakterze encyklopedycznym w najszerszym znacze­niu tego terminu. Szukamy w nich doraźnie pewnych wiadomości nie dla głębszego dociekania krytycznego, tylko po to, by się dowiedzieć, gdzie i co powiedziano naj­istotniejszego o danym zagadnieniu.

Mając już taką wprawę zachowujemy się przy lektu­rze tej literatury tak samo jak przy czytaniu gazety, jak przy przeglądaniu rozkładu jazdy lub mapy turystycznej. Przebiegamy oczami cały rozdział, dopóki nie dojdziemy do potrzebnego nam miejsca, potem stajemy się obojętni na wszystko prócz tego, co jest dla nas najważniejsze i co nas najbardziej interesuje. Tę „kwintesencję" wchła­niamy zazwyczaj bez uwagi na książkę, bez myśli o autorze, nieraz nawet bez postawy krytycznej wobec mate­riału informacyjnego, a już na pewno bez jakiegoś sto­sunku uczuciowego do treści: tak dalece zaabsorbowany jest nasz umysł przez treść, którą w ciągu niewielu mi­nut usiłuje przyswoić sobie na zawsze. Inna rzecz, że sam pośpiech nie zdoła usprawiedliwić braku krytycyz­mu w ustosunkowaniu się do treści przyswajanego ma­teriału: toć w owym „najbliższym źródle" znajdować się może niekiedy woda zanieczyszczona i niezdatna do picia.

Przy zapoznawaniu się z książką o innym charakte­rze niż wydawnictwa encyklopedyczne wystarczy czę­stokroć czytać pilnie przez pierwsze 2—3 stronice, aby zaznajomić się bliżej ze stanowiskiem, autora, z jego metodą i dyspozycją.

• III stadium - czytanie staranne

Czytanie staranne takich książek, jak podręczniki, monografie naukowe, poważne przyczynki do pewnych zagadnień itd., powinno posiadać inny zasadniczo cha­rakter niż te rodzaje zapoznawania się z książką, z któ­rymi mieliśmy poprzednio do czynienia. Dzieła podstawo­we należy czytać w ca­łości i z pilną uwagą.

Czynność ta wymaga tak samo pewnego fizycznego i psychicznego nastawienia przed rozpoczęciem lektury i w toku tej czynności. Ponieważ jednak lektura książki mo­że trwać znacznie dłużej niż słuchanie wykładu, wymaga ona od czytelnika zarazem większego wysiłku woli i bar­dziej skoncentrowanej uwagi. Musi on usuwać z pola swej świadomości wszelkie wyobrażenia postronne za­równo przed zabraniem się do czytania jako też podczas tej czynności.

Aby osiągnąć maksymalne ześrodkowanie uwagi na przedmiocie lektury, powinno się mieć możność regular­nego jej wznawiania w tym miejscu, gdzie zatrzymała się skupiona myśl czytelnika. Celem utrzymania ciągłości wysiłku umysłowego, będącej koniecznym warunkiem je­go owocności, powinno się czytać systematycznie, zgod­nie z zasadami racjonalnego „budżetu czasu", a więc ra­czej po 2 godziny dziennie niż w nieregularnych odstę­pach czasu, zależnie od nastroju i „natchnienia".

Czytanie systematyczne wymaga zgadywania w nie mniejszej mierze niż słuchanie tylko, bowiem systematyczne zgadywanie uczy czytelnika wa­rować czujnie przy myśli autora, zwracać uwagę przede wszystkim nie na szczegóły, tylko na rzeczy istotne, na przejścia od jednej myśli do drugiej, na wiązadła łączą­ce gmach rozumowania autora.

Aby wy­raźnie rozpoznać wspomniane wiązadła i wyodrębnić rzeczy główne od ubocznych, nie wystarczy bynajmniej przeczytać daną książkę w całości jeden raz.

1. czytanie orientacyjne - zważmy, że czytelnik nie zna jesz­cze w toku pierwszej lektury konstrukcji pojęciowej autora ani w jej całokształcie, ani w układzie wewnętrz­nym, ani w ustosunkowaniu wzajemnym pojedynczych członów, tzn. poszczególnych rozdziałów danego dzieła. Czytelnik powinien omijać niezrozumiałe mu części

2. czytanie badające - druga lektura odbywa się w warunkach ułatwiających czytelnikowi możność właściwego zrozumienia danej książki i przy­swojenia sobie jej najistotniejszej treści

3. czytanie krytyczne - samodzielna konfrontacja źródeł informacyjnych książką

Organizacja uwagi i pamięci przy pomocy środków technicznych.

1. ołówek wewnątrz książki - system polegający na robieniu znaków podkreśleń i oznaczeń

2. plan przeczytanej treści

3. pisanie tez ułatwiające uchwycenie i zapamiętanie założeń książki

4. konspekt - posługiwanie się streszczeniami celu rozwoju umysłowego czytelnika

3. Sposoby usprawnienia lektury i podniesienia dokładności rozumienia

1. systematyzacja szczegółów - ujmowanie poszczególnego wyrazu w związku z całym zdaniem, zdania

2. przyspieszenie tempa czytania - im szybciej czytamy tym więcej rozumiemy

3. produktywność szybkiego czytania - obejmując wzrokiem większy obszar tekstu jesteśmy stanie szybciej czytać

---