Tradycje sądownictwa administracyjnego w Polsce
Naczelny Sąd Administracyjny w polskiej rzeczywistości prawno-ustrojowej istnieje już 25 lat. Choć jest organem ukształtowanym w warunkach powojennych, w pewnym zakresie kontynuuje tradycję instytucji powołanej do życia w początkach II Rzeczypospolitej - tradycje Najwyższego Trybunału Administracyjnego.
Ten organ sądownictwa administracyjnego został powołany do życia Konstytucją RP z 17 marca 1921 roku i ustawą z dnia 3 sierpnia 1922 roku o Najwyższym Trybunale Administracyjnym(1). Jako organ sądowej kontroli administracji był niewątpliwie pierwszym w polskich dziejach prawno-ustrojowych, współczesnym sądem administracyjnym, niezależnie od tego jak dziś postrzegamy zakres jego kompetencji, pozycję ustrojową, jak oceniamy jego dorobek orzeczniczy. Pojawienie się w 1922 roku Najwyższego Trybunału Administracyjnego było nieprzypadkowe, stanowiło uzewnętrznienie od dawna dostrzeganej potrzeby i tendencji. Sądownictwo administracyjne, zgodnie z ukształtowaną w ciągu wieku XIX teorią i praktyką prawa stanowiło bowiem główny element składowy państwa prawnego (2). Zgodnie z dyspozycją normy art. 17 Konstytucji Marcowej, zadaniem Najwyższego Trybunału Administracyjnego miało być orzekanie o legalności aktów administracyjnych w zakresie administracji zarówno rządowej jak i samorządowej. W praktyce Trybunał rozpoznawał skargi na zarządzenia i orzeczenia wydane w ostatniej instancji przez organy obu typów administracji, z wyjątkiem spraw należących do właściwości sądów powszechnych i sadów szczególnych, spraw, w których władze administracyjne były uprawnione do rozstrzygania według swobodnego uznania w granicach pozostawionych temu uznaniu. Spod kompetencji NTA wyłączone były również sprawy mianowania na urzędy i stanowiska publiczne (o ile nie dotyczyły naruszeń prawa przy mianowaniu lub przedstawianiu kandydatur), sprawy działań wojennych, ustroju sił zbrojnych i mobilizacji oraz sprawy dotyczące odpowiedzialności służbowej (3). Nie wchodząc w szczegółowe zagadnienia związane z funkcjonowanie tego sądu administracyjnego II Rzeczypospolitej, należy wyraźnie zaznaczyć, że traktowany był on jako jedna z rękojmi konstytucyjnych, czyli środków zabezpieczających nietykalność praw podmiotowych obywateli czy współmieszkańców państwa polskiego oraz powszechnego przedmiotowego porządku prawnego (4). Najwyższy Trybunał Administracyjny po rozpatrzeniu wniesionej skargi albo ją oddalał albo uznawał jej zasadność i uchylał zaskarżoną decyzję administracyjną wydając jedynie wyrok kasacyjny. Jego uzasadnienie było wiążące dla organu administracji rządowej lub samorządowej, który zobowiązany był wydać niezwłocznie nową decyzję. Jak stwierdzał wybitny znawca ustroju II Rzeczypospolitej Stanisław Starzyński: w tym skrępowaniu władzy ponownie orzekającej zapatrywaniem prawniczym sądu administracyjnego leży cała siłą i znaczenie judykatury tego Trybunału (5)
.
Sądowa kontrola administracji na ziemiach polskich miała jednak starszą tradycję. Bezpośrednio przed uzyskaniem Niepodległości w 1918 roku sądy administracyjne funkcjonowały w zaborze pruskim i austriackim, a Polacy - poddani austriaccy i pruscy, odgrywali w ich działalności niejednokrotnie poważną rolę. Dzieje tych sądów należą jednak do tradycji i historii sądownictwa administracyjnego państw zaborczych.
Nieco odmiennie przedstawiała się sytuacja w Królestwie Polskim, korzystającym jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku z pewnego zakresu autonomii w dziedzinie sądownictwa. Jednak po generalnych reformach ustroju sądownictwa w połowie lat siedemdziesiątych XIX wieku i zlikwidowaniu autonomii sądownictwa Królestwa Polskiego, istniejącego w ramach Imperium Rosyjskiego, w zaborze rosyjskim sądownictwo administracyjne w praktyce nie istniało. Wcześniejsze, pewne elementy sądownictwa administracyjnego, szczególnie w okresie konstytucyjnym Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego wynikały z rodzimych tradycji prawnych Rzeczpospolitej przedrozbiorowej lub stanowiły recepcje wzorów francuskich. Postrzegane były jako fragment kulturowej tożsamości polskiej i kontynuacja autonomii sądownictwa.
Dlatego warto przypomnieć, że sądownictwo administracyjne w dziejach prawno-ustrojowych Polski posiada stare tradycje, sięgające czasów Rzeczypospolitej - związku unijnego Królestwa Polskiego (Korony Polskiej) i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Scementowany ostatecznie Unią zawartą na Sejmie w Lublinie 1569 roku polityczny związek tych dwóch państw środkowo-europejskich wytworzył szereg własnych, oryginalnych form ustrojowych, szczególnie w zakresie kultury prawnej i obywatelskiej oraz parlamentarnej. Ta formacja do nadrzędnej normy państwowej wyniosła zasadę wspólnoty prawa wraz z jego idealizacją i gloryfikacją. Jak często podkreślano zostało to uwiecznione w nazwie unii polsko-litewskiej. To właśnie prawo stało się tą rzeczą "nam wszystkim wspólną", czyli pospolitą, w której "pospołu" uczestniczymy. Rzeczpospolita już w drugiej połowie XVI wieku w zasadzie uznawała niezależność władzy sadowniczej od władzy politycznej. Zbudowała swój własny system sądownictwa z Trybunałami Koronnym i Litewskim na czele. Podobnie jak ustrój społeczny i polityczny, liczne sądy Rzeczypospolitej miały przede wszystkim charakter stanowy, choć funkcjonowały w oparciu o konsekwentnie szanowaną zasadę autonomii w stosunku do władz publicznych.
Początek powstawania sądów publiczno-prawnych Rzeczypospolitej należy wiązać z reformami połowy XVIII wieku. Wtedy to sytuacja ustroju sądów zaczęła nieznacznie ulegać zmianie, gdy po elekcji, Król Stanisław August Poniatowski zaczął w 1764 roku realizację reform ustrojowych od powołania do życia nowych organów administracyjno-sądowych i przekształcenie istniejących sądów: asesorskich, referendarskich i marszałkowskich w kierunku sądów prawa publicznego. Warto poświęcić powstałym wówczas instytucjom chwilę uwagi, gdyż właśnie one wpisują się w tradycje sądownictwa administracyjnego, a ściślej mówiąc jego początków. Do tradycji tych organów sądowo-administracyjnych, w pewnym zakresie nawiązywały w pierwszej połowie XIX wieku Rady Stanu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. W okresie popowstaniowym do czasów likwidacji autonomii polskiego sądownictwa w Królestwie, pewne tradycje sądownictwa administracyjnego kontynuowało Ogólne Zebranie Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego.
Początki sądownictwa administracyjnego można wiązać z kolegialnymi organami administracyjno-sądowymi takimi jak: Komisja Skarbu Koronnego (1764-1794), Komisja Wielka Wojskowa (1764-1776) a następnie Departament Wojskowy Rady Nieustającej (1776-1788) oraz Komisja Wojskowa Obojga Narodów (1788-2793) a także Komisja Edukacji Narodowej (1773-1795).
Komisja Skarbu Koronnego (1764 - 1794)
Była to komisja rządowa, utworzona na mocy konstytucji Sejmu Konwokacyjnego 1764 roku w ramach reform zainicjowanych przez ugrupowanie Czartoryskich i Poniatowskich. Powołana została do zajęcia się "porządkiem skarbu koronnego", "pomnożeniem dochodów", przez "wprowadzenie rządu i ekonomiki ku lepszemu pożytkowi Rzeczypospolitej" . Zgodnie z konstytucją sejmową do kompetencji Komisji należały "(...) w szczególności dochody skarbowe, instruktaże celne, weryfikacja kwartalnej importancji, miary, wagi i łokcie, traktów opisanie, mostowego i grobelnego ułożenie, młynów i zawad na rzekach spławnych uprzątnienie" (6). Komisja Skarbu Koronnego posiadała uprawnienia, prawodawcze, egzekucyjne i sądowe. Była organem kolegialnym, na czele którego stał podskarbi koronny i jego zastępca podskarbi nadworny. W jej skład wchodziło początkowo 16, a następnie 9 członków, wybieranych przez sejm. Komisja stała się głównym organem państwa w zakresie polityki fiskalnej i gospodarczej. Była zarazem sądem najwyższej instancji w sprawach skarbowych i handlowych "(...) o depaktacyje kupców, zwracania z traktów, słowem sprawy z intrat skarbowych z jakimikolwiek osobami tyczące się". Sąd Komisji Skarbowej był sądem pierwszej i ostatniej instancji w sprawach o pokrzywdzenie i naruszenie skarbu Rzeczypospolitej w dochodach publicznych, o przestępstwa jej urzędników oraz w sprawach handlowych. Po reformach Sejmu Czteroletniego Sądy komisji skarbowej i wojskowej uzyskały charakter sądów powszechnych, tzn. dotyczyły ogółu ludności bez względu na przynależność stanową (7). Komisja zobowiązana została do składania na każdym sejmie rachunków i sprawozdań ze swej działalności.
Pałac Rzeczypospolitej w Warszawie kupiony w 1765 roku dla czterech "juryzdykcji ultimae instantiae Koronnych Rzeczypospolitej" miał "w rządach i pod dozorem Komisji Skarbowej zostawać" i stanowić jej główną siedzibę, miejsce sprawowania sądów i przechowywania archiwum Skarbu Koronnego.
Komisja Wielka Wojskowa (1764 - 1776) i Departament Wojskowy Rady Nieustającej (1776 - 1788), Komisja Wojskowa Obojga Narodów (1788 - 1793)
Komisja rządowa, ustanowiona w ramach reform ugrupowania Czartoryskich na Sejmie Konwokacyjnym 1764 roku. Tworzyli ją: Hetman Wielki Koronny (w jego zastępstwie Hetman Polny Koronny) i początkowo szesnastu (do 1768), a następnie sześciu komisarzy. Byli oni wybierani przez sejm na okres dwóch lat. Tworzyli jedną z trzech nowych władz kolegialnych powołanych w 1764 roku. Komisja sprawowała dozór nad wojskiem koronnym "żeby w porządku et in disciplina militari utrzymywane było", odbierała od wojska raporty i wypłacała należności na rzecz wojska ze środków przekazanych przez Komisję Skarbu. Przede wszystkim jednak Komisja Wojskowa sprawowała sądownictwo w sprawach między wojskowymi oraz ze skarg osób cywilnych przeciwko wojskowym. Była najwyższą instancją sądową w zakresie "rozsądzenia spraw o zaległe płace wojskowe, y krzywdy wszelkie, któreby się od wojskowych na leżach, w przechodach lub exakcyjach komużkolwiek działy, albo w tychże samych wojskowej służby okazjach, lub pod bokiem teraźniejszej komissji między wojskowym a wojskowym jednym, czyli więcej trafiły, albo z nieposłuszeństwa ordynansom komisyji wynikały..." (8). Komisja Wojskowa Koronna została zlikwidowana w roku 1776, jej kompetencje przejął Departament Wojskowy Rady Nieustającej a w zakresie spraw wojskowo-skarbowych Komisja Skarbu Koronnego. W końcu 1788 roku, jeszcze przed likwidacją Rady Nieustającej, powołano do życia Komisję Wojskową Obojga Narodów, organ kolegialny złożony z jednego hetmana i 17 wybieranych przez sejm komisarzy. W roku 1793 ponownie dokonano podziału na Komisję Koronną i Litewską. W czasie Insurekcji funkcje administracyjno-skarbowe i sądowe w wojsku sprawował Komisariat Wojenny i Wydział Potrzeb Wojskowych w Radzie Najwyższej Narodowej. Do końca Rzeczypospolitej siedzibą komisji, miejscem jej sądów wojskowych i archiwów (Archiwum Wojskowe Koronne) był Pałac Krasińskich.
Komisja Edukacji Narodowej (1773 - 1795)
Była to trzecia z wielkich komisji rządowych, utworzonych w duchu reform, zapoczątkowanych w roku 1764. Komisja Edukacji Narodowej powstała w roku 1773, była organem kolegialnym zarządzającym sprawami oświaty publicznej i świeckiej. Konstytucja Sejmu Extraordynaryjnego Warszawskiego 1775 roku, "oddawała po dozór i rozporządzenie" Komisji Edukacji Narodowej "(...) wszystkie generalnie akademie, gymnasia, kolonie akademickie, szkoły publiczne, żadnych nie wyłączając, z tym wszystkim , co tylko do wydoskonalenia nauk, y ćwiczenia w nich młodzi szlacheckiej ściągnąć się może" (9). Komisję tworzyło 8 komisarzy, powoływanych na 6 lat. Jej działalność obejmowała: 1. prace prawodawcze (przygotowywanie i kierowanie wniosków do sejmu, dyspozycje normatywne kierowane do podległych jej szkół); 2. prace naukowo-organizacyjne i inspekcje w instytucja szkolnictwa i nauki; 3. prace administracyjno-finansowe dotyczące przyznanych jej majątków i funduszy. Konstytucja Sejmowa z 1776 roku rozszerzała zakres kompetencji Komisji Edukacji Narodowej, oddając jej "(...) dozór zupełny edukacji narodowej w Krajach Rzeczypospolitej, y wszystkich funduszów w dobrach, summach, y ruchomościach na utrzymanie edukacji destynowanych". W związku z tym na komisję Edukacji przeniesiona została jurysdykcja sądowa we wszystkich sprawach spornych dotyczących rozporządzanego majątku. Ustanowiony Sąd Komisji Edukacyjnej, określony został jako supremae instantiae, pro inappellabili , "a dekreta Sądu tego aby miały exekucyją", zobowiązując Departament Wojskowy Rady Nieustającej do rekwizycji zgodnych z wyrokiem Sądu Komisji (10). Sąd ten tworzyło 12 sędziów, orzekających w pięcioosobowych składach.
Miejscem posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej początkowo był Zamek Warszawski a następnie Pałac Krasińskich. Siedzibą Sądów Komisji od początku był Pałac Rzeczypospolitej, tam też przechowywane było jej archiwum.
Po 1764 roku zreformowane zostały również, istniejące wcześniej sądy marszałkowskie i asesorskie. Warto zwrócić na nie uwagę, gdyż rozpoznawały one również sprawy w oparciu o decyzje organów, specyficznie administracyjnych.
Urząd Jurysdykcji Marszałkowskiej - Urząd Marszałka Wielkiego Koronnego
(1766-1775), Komisja Marszałków Obojga Narodów (1775-1792),
Komisja Policji Obojga Narodów
Jeden z najważniejszych urzędów Rzeczypospolitej, związanych z funkcjami Marszałka Wielkiego Koronnego i z jego jurysdykcją "w miejscy rezydencji naszej i okolicach circa circum na milę". Marszałkowie Koronni sprawowali ceremoniał dworski, administrowali dworem królewskim, wykonywali wiele czynności publicznych w imieniu króla. Na dworze królewskim pełnili funkcje sądownicze. W miejscu pobytu króla, odpowiedzialni byli za bezpieczeństwo, porządek i zaspokojenie podstawowych potrzeb ludności. Obdarzeni byli bardzo szerokim zakresem kompetencji, sprawowali władzę prawodawczą (artykuły marszałkowskie), wykonawczą (kierowali strażą marszałkowską i komisją Brukową) i sądową w zakresie spraw cywilnych i karnych (sądy marszałkowskie). W roku 1766 Urząd Marszałkowski stał się urzędem kolegialnym i przestał być urzędem dworskim. Stał się, w duchu reform stanisławowskich, częścią rządu wewnętrznego. Najistotniejsze funkcje Urzędu Marszałkowskiego związane były z wykonywaniem jurysdykcji marszałkowskiej w sądach marszałkowskich jako sądach najwyższej instancji. Sprawował je marszałek wielki koronny (lub marszałek nadworny) wraz z sześcioma asesorami w sprawach cywilnych i karnych w zakresie bezpieczeństwa króla i instytucji publicznych Rzeczypospolitej. W okresie Sejmu Czteroletniego kompetencje urzędu i jurysdykcji marszałkowskiej przejęła Komisja Policji Obojga Narodów i Sąd Kryminalny dla miasta Warszawy. Z Urzędem Jurysdykcji Marszałkowskiej związana była Komisja Brukowa a następnie Deputacja Brukowa - specjalne organy władzy odpowiedzialne za porządek przestrzenny miasta, wytyczanie ulic, placów, działek, dokonywanie pomiarów, prowadzenie ewidencji i orzekanie we wszystkich sprawach spornych dotyczących tych zagadnień Do końca trwania Rzeczypospolitej miejscem sprawowania jurysdykcji marszałkowskiej i jurysdykcji Komisji Brukowej był Pałac Rzeczypospolitej (11).
Sąd Asesorski Koronny - Asesoria Koronna (1764 - 1794)
Sąd Asesorski Koronny był sądem apelacyjnym ostatniej instancji w sprawach wnoszonych przeciw miastom królewskim oraz sądem rozpatrującym odwołania od wyroków sądów miejskich. Wywodził się z sądu Kanclerskiego, po reformach 1764 roku stał się organem kolegialnym, obradującym pod kierunkiem kanclerza i podkanclerza, "którzy w reprezentacyi osoby królewskiej w tym sądzie prezydują". Asesorami byli: z urzędu "sekretarze wielcy, referendarze, pisarze, instygatorowie, wiceinstygatorowie, regenci i pisarz dekretowy" oraz osoby wybierane ze składu senatu (4) i przez izbę poselską ze stanu rycerskiego (12). Zasiadający w składach sędziowskich asesorowie wybierani przez izbę poselską zmuszeni byli składać przysięgę sędziowską. Sąd Asesorski po reformach 1764 roku przejął na pewien czas także kompetencje sądów referendarskich a po roku 1775 Asesoria rozszerzyła swoja właściwość na sprawy dysydentów, przejmując kompetencje sądu mieszanego (iudicium mixtum) oraz stała się instancją apelacyjna od wyroków sądów grodzkich dla Inflant. Po roku 1764 Asesoria jako kolegialny sąd ultimae instantiae, funkcjonujący w oparciu o zasadę kadencyjności z usprawnionym postępowaniem procesowym, uzyskał swoją stałą siedzibę w Pałacu Rzeczypospolitej, co w sposób istotny wpłynęło na powagę jego wyroków (12).
W okresie porozbiorowym, szczególnie w czasach Księstwa Warszawskiego (1807-1815) i w okresie konstytucyjnym Królestwa Polskiego (1815-1831) funkcje kasacyjnych sądów administracyjnych pełniły, ukształtowane na wzór francuski tzw. rady stanu.
Rada Stanu Księstwa Warszawskiego (1807 - 1815)
Organ władzy administracyjno-sądowej, wprowadzony przez Ustawę Konstytucyjną Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 roku. Utworzona została na wzór francuskiej Conseil d'Etat. W jej skład obok osoby króla, wicekróla lub prezesa mianowanego przez króla, wchodzili ministrowie: sprawiedliwości, wewnętrzny i czci religijnych, wojny, przychodów i skarbu, policji i minister sekretarz stanu oraz 4 referendarze. Po roku 1808 Radę powiększono o 6 radców stanu a w 1810 liczbę radców powiększono do 10 a referendarzy do 6. Członkowie Rady Stanu wchodzili w skład Izby Poselskiej Sejmu Księstwa Warszawskiego. Jako organ pomocniczy, doradczy monarchy, Rada posiadała kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. Przygotowywała na wniosek Rady Ministrów projekty ustaw sejmowych i dekretów królewskich działając z inicjatywy królewskiej. W zakresie administracji państwa Rada Stanu odpowiadała za sprawy budżetu, wydatków, rozkładu podatków na departamenty, urządzenia dóbr narodowych, sprawowała kontrolę nad ministrami. Jako sąd najwyższej instancji Rada Stanu wykonywała sądownictwo administracyjne i występowała jako Sąd Kasacyjny. W tym zakresie działała jako organ niezawisły. Sądownictwo administracyjne Rady Stanu sprowadzało się do rozstrzygania sprawa z zakresu sporów kompetencyjnych między innymi sądami a organami administracji oraz rozpatrywania odwołań od decyzji rad prefekturalnych i rad departamentowych orzekających w pierwszej instancji w sprawach dotyczących podatków, kontraktów, wywłaszczeń. W pierwszej instancji Rada orzekała w sprawach sporów z umów zawieranych przez samych ministrów na potrzeby całego kraju. Jako sąd kasacyjny unieważniała wyroki sądowe wydane z naruszeniem prawa materialnego lub procesowego i przekazywała sprawę odpowiedniemu sądowi do rozpatrzenia. Rada Stanu sądziła także ministrów i urzędników państwowych winnych naruszenia prawa, czyli występowała również jako sąd odpowiedzialności konstytucyjnej. W złożonej rzeczywistości politycznej Księstwa Warszawskiego Rada Stanu traciła na znaczeniu politycznym, stając się przede wszystkim organem sądowym (13).
Pierwsza Rada Stanu Królestwa Polskiego (1815 - 1831 )
Organ administracyjno-sądowy o kompetencjach prawodawczych i sądowniczych w zakresie sądownictwa kompetencyjnego i administracyjnego. Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu zbierało się na posiedzenia w Pałacu Krasińskich. Jako Sąd, orzekała w sprawach urzędników mianowanych przez króla, którzy dopuścili się przestępstw urzędniczych, takich jak: przekupstwo, przywłaszczenie pieniędzy i dokumentów powierzonych pieczy urzędnika, nadużycie władzy, fałszowanie akt, samowolne uwięzienie. W latach 1816 - 1822 sądownictwo administracyjne w imieniu Rady Stanu wykonywała Delegacja Administracyjna, najwyższy sąd administracyjny orzekający jako druga i ostatnia instancja odwoławcza od wyroków sądów administracyjnych sprawowanych przez rady prefekturalne a następnie przez komisje wojewódzkie. Orzekała ona w sprawach o uchylenie lub zmniejszenie podatków, rozstrzygała spory wynikające z dzierżawy dóbr koronnych i narodowych i z kontraktów zawartych przez władze administracyjne. Delegację tworzyło 6 członków z nominacji namiestnika w Radzie Stanu i 3 asesorów. Pracami Delegacji kierował Prezes wybrany spośród członków Senatu. Po roku 1822 Delegacja została zlikwidowana i funkcje najwyższego sądu administracyjnego sprawowała Rada Stanu. W przeciwieństwie do Rady Stanu z czasów Księstwa Warszawskiego nie posiadała uprawnień kasacyjnych. Przejął je jeszcze w czasach Księstwa Sąd Apelacyjny (w sprawach karnych) i utworzony w 1815 roku Sąd Najwyższej Instancji (w sprawach cywilnych) (14).
Druga Rada Stanu Królestwa Polskiego (1832 - 1841)
Reaktywowana po Powstaniu Listopadowym, stała się organem pomocniczym w zakresie prawodawstwa (w związku ze zniesieniem sejmu) w stosunku do organów Cesarstwa, sprawowała funkcje zarządzająco-kontrolne. W ograniczonym zakresie nadal sprawowała funkcje w zakresie sądownictwa kompetencyjnego: orzekała w sporach o podziała kompetencji między władzami administracyjnymi a sądowymi. Pozbawiona została uprawnień Sądu Administracyjnego.
W 1841 roku najwyższymi instancjami sądowymi w Królestwie Polskim w sprawach cywilnych i karnych stały się Warszawskie Departamenty Senatu Rządzącego w Petersburgu (1842-1875). Przejęły one kompetencje orzecznicze, rewizyjne i kasacyjne zlikwidowanej Rady Stanu i Sądu Najwyższej Instancji. Formalnie zorganizowane były jako część organu najwyższej władzy sądowniczej Imperium Rosyjskiego - Senatu Rządzącego w Petersburgu. Faktycznie związek warszawskich departamentów z rosyjskim Senatem był prawie wyłącznie nominalny. Sędziami byli w przeważającej większości Polacy, orzekano według polskiego prawa i polskiej procedury. Do mementu likwidacji w roku 1876 Warszawskie Departamenty Senatu stanowiły w istocie sąd najwyższy Królestwa Polskiego. Funkcje sądu administracyjnego sprawowało Ogólne Zebranie Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego. Był to organ władzy prawodawczej i sądowniczej Cesarstwa Rosyjskiego powołany dla Królestwa Polskiego Ukazem Carskim z 6/18 listopada 1841 w miejsce zlikwidowanej II Rady Stanu Królestwa Polskiego. Obok uprawnień prawodawczych organ ten kontynuował funkcje sądownicze Rady Stanu w zakresie sądownictwa kompetencyjnego i administracyjnego oraz sprawował nadzór nad warszawskimi departamentami IX i X jako sądami najwyższych instancji w sprawach cywilnych i karnych. Miejscem prac biura Ogólnego Zebrania i plenarnych obrad były pomieszczenia Pałacu Krasińskich.
Dzisiejsze polskie sądownictwo administracyjne, choć w pełni ukształtowane dopiero w czasach Polski Niepodległej w XX wieku, może nawiązywać do tradycji sądowniczych, sięgających czasów pierwszej Rzeczypospolitej. Przypomniane i przywołane powyżej sądy i organy sądowo-administracyjne niewątpliwie wpisują się w dzieje polskiego sądownictwa administracyjnego. Niezależnie od tego, jak będziemy oceniać pojawiające się od połowy XVIII wieku zjawiska ustrojowe, poddające decyzje administracyjne osądowi sądowemu, trzeba wyraźnie podkreślić, ze współczesna polska nauka prawna powinna w większym stopniu dostrzegać ich znaczenie dla formowania się naszej własnej tradycji ustrojowej.
--------------------------------------------------------------------------
(1) Dz.U.RP nr 67, poz.600; ustawa ta była potem kilkakrotnie nowelizowana wreszcie uchylona i zastąpiona Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 27 października 19 32 roku o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (Dz.U. RP nr 94, poz. 806).
(2) Por. Dorota Malec, Najwyższy Trybunał Administracyjny 1922-1939 w świetle własnego orzecznictwa, Warszawa-Kraków 1999, s.20
(3) Por. Wacław Komarnicki, Ustrój państwowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1934, s.107 -108
(4)Por. nt Stanisław Starzyński, Współczesny ustrój prawno-polityczny Polski i innych państw słowiańskich Lwów 1928, s.130 i nast.
(5) Tamże, s. 136
(6) Volumina Legum, t.VII, s.27
(7) Historia państwa i prawa Tom II, od połowy XV wieku do r. 1795, opr. Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Warszawa 1966, s.543
(8) Volumina Legum, Tom VII, Petersburg 1860, s.51
(9) Tamże, t.VIII, s.266
(10) j.w. s.863
(11) Szczegółowy zakres kompetencji Jurysdykcji Marszałkowskiej po 1776 roku określały: Ordynacja Iuryzdykcji Marszałkowskiej roku 1768 [Volumina Legum, T.VII s.711], Dodatki do ordynacyi r. 1768 iuryzdykcji Marszałkowskiej podług prawa r.1775 [Volumina Legum, T.VIII s.101]
(12) Por. Maria Woźniakowa, Sąd Asesorski Koronny (1537-1795, Jego organizacja, funkcjonowanie i rola w dziejach prawa chełmińskiego i magdeburskiego w Polsce, Warszawa 1990, szczególnie s.1-254, 347-351
(13) Konstytucje Polskie 1791-1921, wyd, Marceli Handelsman, Warszawa 1922, s.27-39; Tadeusz Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski, Warszawa1999, s.206
(14) Por. Historia państwa i prawa Polski, T. III, s. 308 - 311, Tadeusz Maciejewski, Historia..., s.215
Utworzony przez:
Admin WI
© NSA. Naczelny Sąd Administracyjny 2007.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Powered by TiGroup