TEORIE STARZENIA

Od wielu lat naukowcy zastanawiają się nad mechanizmami starzenia i szukają najważniejszych elementów kierujących tym procesem. Chcą przede wszystkim stworzyć środki, które pomogłyby spowolnić te mechanizmy. Istnieje szereg teorii dotyczących przyczyn starzenia się. Wiele z nich zazębia się ze sobą, tak jak biologiczne procesy w naszym organizmie oraz czynniki na nie oddziałujące.

GR I Stare teorie utraty czynników życiowych pierwotnego zużycia.

• Teoria utraty ciepła (Galena) - metabolizm zwalnia i dochodzi do utraty ciepła.

• Teoria energetyczna lub witalistyczna

( M. Rubnera ) - Utrata energii - potraktował organizm jako układ fizykochemiczny, zdolny do wyprodukowania określonej ilości energii przypadającej na każdy kilogram wagi ciała, po której wypełnieniu ustrój starzeje się i umiera.

• .Teoria niedożywienia komórek tkankowych ( M. Muhlmanna ) - starzenie się organizmu tłumaczył starzeniem się komórek, które w wyniku przylegania do siebie zmniejszają swoją powierzchnię wchłaniania tlenu ( substancji odżywczych ) i wskutek tego głodują.

• .Biomarfotyczna Teoria starzenia się (M. Burner ) - teoria ta zwraca uwagę, iż w sensie biochemicznym jednostka starzeje się dzień po dniu, a zmian zachodzących podczas starzenia się nie można cofnąć..

Gr.2 Teorie pierwotnego upośledzenia sterowania przez:

• OUN

• Tarczyce

• Aparat immunologiczny

Gr.3 Teorie toksykologiczne

• Promieniowanie kosmiczne

• Ciężka woda

• Toksyny jelitowe

• Wolne rodniki tlenowe

Gr.4 Teorie molekularne

• Determinizm rozwojowy (ewolucyjny)

• Nagromadzenie w ciągu życia błędów kodu genetycznego.

Procesy starzenia

Żadna pojedyncza teoria nie tłumaczy wszystkich procesów starzenia. Dalsze badania w dziedzinie gerontologii biologicznej pozwolą znaleźć inne mechanizmy starzenia się na poziomie molekularnym, komórkowym i narządowym całego organizmu.

Główne teorie starzenia:

• teorie stochastyczne - zjawiska starzenia zachodzą przypadkowo i narastają z czasem

• teorie niestochastyczne - procesy starzenia się są pierwotne zdeterminowane.

Teorie stochastyczne

Teoria katastrofy błędów - zachodząca z upływem czasu, akumulacja błędów w syntezie białka prowadzi do uszkodzenia funkcji komórkowych.

Błędy w transkrypcji i translakcji mogą prowadzić do odchyleń w budowie białka. Większość badań wskazuje jednak, że translakcja i transkrypcja przebiegają prawidłowo mimo progresji wieku. Inne odkrycia nie potwierdzające tej teorii dostarczają dowodów, że:

• nie ma żadnych zmian w sekwencji aminokwasów w białkach u młodych i starych zwierząt

• nie wzrasta z wiekiem ilość. uszkodzonego RNA

• nie ma różnic związanych z wiekiem w dokładności syntezy białek

Teoria wiązań krzyżowych

Wiązania krzyżowe białek i innych makrocząsteczek komórkowych prowadzą do chorób i zaburzeń zależnych od wieku. Kolagen poza komórkowy wykazuje u ludzi i zwierząt zwiększającą się stopniowo liczbę wiązań krzyżowych. Wiązania krzyżowe glinowanych białek mogą odgrywać znaczącą rolę w mętnieniu soczewek ocznych związanym z wiekiem i w efekcie wpływać na rozwijanie się zaćmy starszej.

Teoria zużycia

Kumulujące się uszkodzenia istotnych dla życia nieodnawialnych części ciała prowadzą do obumierania komórek, tkanek oraz narządów, a ostatecznie całego organizmu. DNA jest stale uszkadzane w ciągu życia, a niedawne badania wskazują na zachodzącą w miarę starzenia się utratę DNA na zakończeniach chromosomów (telomerach) u niektórych organizmów. Jeżeli naprawa DNA jest niepełna lub występuje z wiekiem jej osłabienie, to funkcja komórek może się stopniowo pogarszać. Sprawność naprawy DNA jest pozytywnie sterowana z gatunkową długością życia.

Teoria wolnych rodników

Wolny rodnik jest określeniem cząsteczki posiadającej wolny elektron, a ta właściwość umożliwia mu reagowanie z normalnymi cząsteczkami, uszkadzanie ich, niszczenie ich równowagi i w efekcie przekształcenie również w wolne rodniki. Wolne rodniki produkowane są jako wynik naturalnych procesów zachodzących w naszym organizmie, ale wiele czynników może wpływać na przyspieszenie ich powstawania. Są to m.in. nieprawidłowa dieta, papierosy i alkohol. Wolne rodniki uszkadzają wiele struktur komórkowych, prowadząc do dysfunkcji komórki. ,,Wymiatacze" wolnych rodników, częściej nazywane antyoksydantami, powodują przekształcanie się tych rodników w normalne cząsteczki. Antyoksydantami są znane powszechnie witaminy C, E.

Teorie nie stochastyczne

Teoria zegara biologicznego

Niektórym narządom lub zespołom narządów (np. układowi immunologicznemu i neuroendorynologicznemu zwłaszcza podwzgórza przypisuje się rolę wewnętrznych regulatorów przebiegu starzenia, które mają genetycznie zaprogramowane zanikanie w pewnych określonych okresach życia organizmu.

Stawia się hipotezę, że to zaprogramowane starzenie elementów sterujących wpływa na procesy starzenia całego organizmu np. w miarę starzenia następuje osłabienie funkcji komórek.

Teoria genetyczna

Źródło zakodowanych informacji, które otrzymaliśmy od naszych rodziców, mieści się w DNA, kwasie nukleinowym obecnym w każdej komórce naszego ciała. Tam również są geny odpowiedzialne za tempo i charakter naszego starzenia się. Ten genetyczny zegar nie funkcjonuje w pełnym spokoju. Jest on pod wpływem wielu czynników, które często działają na niego destrukcyjnie. Mogą to być substancje zawarte w naszej diecie, toksyny, zanieczyszczenia lub promieniowanie.

Czynniki genetyczne są istotnymi wyznacznikami procesu starzenia, ale większość związanych z nimi mechanizmów pozostaje nieznana. Długość życia jest cechą niezwykle swoistą dla każdego gatunku, niemniej nawet w obrębie poszczególnych gatunków czynniki genetyczne pełnią ważną rolę.

Zegarem starzenia się jest Telomer

Ostatnią z teorii dotyczących uszkadzania genów jest teoria telomerazy. Telomery są sekwencjami kwasów nukleinowych wychodzących z końców chromosomów. Skracają się one przy każdym podziale komórki. Uważa się, że to skracanie telomerów prowadzi do uszkodzenia komórki, a tym samym utrudnia prawidłowy jej podział. Enzym o nazwie telomeraza (do tej pory stwierdzony tylko w komórkach nowotworowych) ma możliwość odbudowywania ginących telomerów i podtrzymywania prawidłowego procesu podziału komórek.

Teorie społeczne

Teoria deprywacji lub model deficytu

Sens modelu deficytu ma swoją podstawę w przypuszczeniu, że z wiekiem, zwłaszcza po trzydziestce ustępuje intelektualna zdolność uczenia się oraz osiągnięć.

Model ten zakłada, ustępowanie umiejętności intelektualnych w okresie starości jako stałą prawidłowość i sprzyja deficytowemu, stereotypowemu interpretowaniu starzenia się np. starość utożsamiana jest z chorobą, słabością, niezdolnością do osiągnięć.

Teoria aktywności

Została zaproponowana przez Cavana S. i współpracowników. Teoria aktywności rozpatruje proces starzenia się jako zjawisko społeczne, jako gromadzenie się napięć związanych z koncepcją obrazu siebie, które powstają wraz ze zmianą w pełnieniu ról społecznych i proponuje jak największą - relatywnie do stanu zdrowia i wieku aktywność do późnych lat.

Brak aktywności ruchowej prowadzi do wyraźnych zmian strukturalnych, które przyspieszają proces starzenia się człowieka.

Opieka nad pacjentem przewlekle chorym w aspekcie rozpoznawania problemów opiekuńczych.

CHARAKTERYSTYKA CZŁOWIEKA PRZEWLEKLE CHOREGO W STARSZYM WIEKU

Człowiek przewlekle chory to osoba, u której w różnym okresie i czasie trwania występują objawy podmiotowe oraz przedmiotowe, ujawniają się zmiany w czynności i budowie narządów i układów, w konsekwencji których prawidłowe funkcjonowanie człowieka, rozumiane jako całość, zostaje zaburzone.

Charakterystyczne cechy choroby przewlekłej:

• długi czas trwania

• łagodniejszy niż w stanie ostrym przebieg,

• pogorszenie sprawności fizycznej i psychicznej,

• uzależnienie osoby chorej od pomocy innych,

• nieodwracalność zmian patologicznych,

• niepomyślne rokowanie.

• konieczność stałego leczenia

• konsekwencje psychologiczne (m.in.obniżenie poczucia własnej wartości, zmiany w wyglądzie zewnętrznym)

W wieku starszym następuje stopniowe ograniczenie sprawności fizycznej oraz zwiększenie zapadalności na choroby przewlekłe.
Typowe cechy medycyny geriatrycznej to:

• wielochorobowość

• wielolekowość

• brak typowej symptomatologii

• występowanie tzw. wielkich problemów geriatrycznych

Do najczęściej występujących chorób przewlekłych w podeszłym wieku zaliczyć można:

• miażdżycę, której skutkiem jest niedokrwienie ważnych dla życia narządów zwłaszcza mózgu, serca i kończyn dolnych

• cukrzycę, powodującą dużą liczbę powikłań naczyniowych i neurologicznych

• chorobę zwyrodnieniową stawów i kręgosłupa, będącą powodem wielu dolegliwości i niesprawności osoby starszej

Przebieg procesu i rokowanie w chorobie przewlekłej (Radzik T., 2004)

• choroba o pomyślnym rokowaniu- istnieje możliwość całkowitego wyleczenia, np. gruźlica

• choroba, której nie można całkowicie wyleczyć, ale istnieje możliwość utrzymania pacjenta przez długi czas w dobrym stanie, np. cukrzyca

• choroba o niepomyślnym rokowaniu, w której stan chorego stale pogarsza się i najczęściej kończy się zejściem śmiertelnym, np. ch.Alzheimera.

• Choroba przewlekła jest procesem powodującym zaburzenia w czynnościach całego organizmu, a dysfunkcje w sferze biologicznej najczęściej rzutują na zdrowie psychiczne i życie społeczne pacjenta.

Stopnie dysfunkcji powodowane chorobą przewlekłą

• choroba nie sprawia trudności choremu

• występują ograniczenia niektórych funkcji organizmu np. trudności w poruszaniu się

• chory wymaga stałego nadzoru opiekuna i pomocy

• występują duże ograniczenia- pacjent musi mieć zapewnianą stałą opiekę lekarsko - pielęgniarską

• pacjent jest obłożnie chory, unieruchomiony, niezdolny do wykonywania czynności życia codziennego

Etapy przystosowania się do zmienionej sytuacji życiowej w chorobie przewlekłej (Salmon P., 2002)

• wstrząs - jeżeli diagnoza była nieoczekiwana

• konfrontacja- uczucie rozpaczy i poczucie straty

• ucieczka- zaprzeczanie rozpoznaniu, rzeczywistości, pomniejszanie znaczenia konsekwencji choroby.

• przystosowanie i reorientacja- chory uświadamia sobie realność życia z chorobą i zaczyna wypracowywać nowy sposób funkcjonowania w rzeczywistości.

W planowaniu pielęgnowania człowieka starszego przewlekle chorego ważne jest określenie:

• zakresu, nasilenia i częstotliwości występujących objawów chorobowych

• występujących i wskazanych ograniczeń w każdej ze sfer życia człowieka, stopnia akceptacji własnego stanu przez chorego

• przygotowania chorego do samopielęgnowania i samoopieki

• określenie zakresu potrzebnej i wskazanej opieki nieprofesjonalnej

Najczęstsze problemy zdrowotne i pielęgnacyjne pacjentów przewlekle chorych w wieku podeszłym

• Sfera biologiczna:

• ograniczenie mobilności, unieruchomienie

• deficyt samodzielności w podejmowanych aktywnościach życiowych

• występowanie trudności w przyjmowaniu posiłków

• występowanie dolegliwości bólowych

• występowanie duszności wysiłkowej i/lub spoczynkowej utrudniającej podejmowanie czynności dnia codziennego

Najczęstsze problemy zdrowotne i pielęgnacyjne pacjentów przewlekle chorych w wieku podeszłym (2)

• występowanie innych zaburzeń ze strony układu pokarmowego np.zaparć.

• zaburzenia funkcji wzroku i słuchu

• utrudniony kontakt słowny

• zaburzenia snu

• występowanie dysfunkcji zwieraczy

• wysokie ryzyko wystąpienia odleżyn lub aktualne ich występowanie

STEREOTYPY PSYCHOLOGICZNEGO STARZENIA SIĘ

Konstruktywność- człowiek wewnętrznie zintegrowany , który cieszy się życiem, wesoły, tolerancyjny, elastyczny, inteligentny, mający szczęśliwe dzieciństwo i dorosłe życie. Akceptuje fakt starości, emeryturęi śmierć, zachowuje zdolność do radości z życia codziennego. Wspomina stare czasy bez większego żalu i oczekuje tego co ma nadejść.

Zależność- społecznie akceptowany, ale bierny, bez ambicji, dobro-duszny. Ma skłonność do zbytniego optymizmu, jest niepraktyczny. Późno się żeni i jest zdominowany przez swoją żonę. Zadowolony z

emerytury, je i pije zbyt dużo, cieszy się z czasu wolnego, nie ma zadowolenia z pracy którą musi wykonywać.

Obronność- stale zajęty, dobrze dostosowany i społecznie aktywny, zawsze z góry wszystko planuje i odrzuca pomoc, emocjonalnie kontroluje się nadmiernie, ograniczony w zachowaniu konwenansami, zmuszony do aktywności. Boi się starości, odkłada emeryturę, widzi w niej niewiele korzyści, ignoruje perspektywy na przyszłość.

Wrogość- człowiek taki ma skłonność do obwiniania okoliczności i innych ludzi za swoje niepowodzenia. Narzekający, agresywny, podejrzliwy, często zmienia zajęcia i wykazuje niekompetencje w wielu sprawach.

Nie widzi nic dobrego w starości, boi się śmierci, nie znosi młodzieży.

Angażuje się w pracę chcąc opóźnić dzień nadejścia emerytury.

Nienawiść do siebie- człowiek taki jest krytyczny i pogardliwy w stosunku do siebie, bez ambicji, ma wiele niepowodzeń życiowych, był w życiu nieszczęśliwy. Uważa siebie za ofiarę różnych zdarzeń

życiowych.

Akceptuje starość, nie jest niechętny młodzieży lecz ma dość życia i oczekuje ulgi w postaci śmierci.

Samobójstwo- duży odsetek w tym wieku rozstaje się z życiem z różnych powodów. Strata osoby najbliższej, samotność, ciężka choroba i inne.

Okres emerytalny- straty tego okresu.

1. Straty finansowe.

2. Utrata pozycji- społecznej i zawodowej.

3. Utrata towarzystwa.

4. Utrata uporządkowanego i celowego zajęcia.

---