Przemoc i rodzaje przemocy.
Przemoc - to siłą przeważająca czyjaś siłę, to fizyczna, (ale też psychiczna) przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś, to narzucona bezprawnie władza, panowanie, czyny dokonywane z użyciem fizycznego (lub psychicznego) przymusu. Wyróżnia się następujące typy przemocy:
• Przemoc jawna — (bezpośrednia, osobista) z określonym tu i teraz poziomem dolegliwości, jest odczuwana i postrzegana przez podmiot jako czynność użycia siły (mocy, przewagi, dominacji) fizycznej bądź jako opresja psychiczna, czy - wreszcie - jako stan zależności realizacji elementarnych potrzeb i interesów od podporządkowania się innemu podmiotowi indywidualnemu lub zbiorowemu.,
• Przemoc ukryta - przed świadomością podmiotu, tak by przyjmował ją jako naturalne, oczywiste i usprawiedliwione. Przyjmuje ona dwie formy:
- przemocy strukturalnej - wg J. Galtunga, to zastana przez jednostkę determinacja i moc istniejących struktur ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturowych.
- przemocy symbolicznej - wg P. Bourdieu. to przekaz wzorców zachowań, symboli i znaków zastanej kultury (też język, normy, itp.) z narzuceniem ich znaczeń i interpretacji. Każde działanie pedagogiczne jest obiektywnie przemocą symboliczną, opierająca się na autorytecie pedagogicznym (legalnym uprawnieniu do narzucania znaczeń). Działanie pedagogiczne musi wytworzyć habitus, czyli system wzorów, które w określonych sytuacjach zdolne są do generowania określonych praktyk.
Przymus - to stan po przekroczeniu, którego następuje przemoc. Granicą jest cierpienie i poczucie się ofiarą lub brak tego poczucia i cierpienia (jest to odczucie subiektywne).
Wg Z. Kwiecińskiego taka przemoc nic jest usprawiedliwiona. Natomiast przymus może być usprawiedliwiony lub nie. Pewne typy ukrytej przemocy (czy przymus w ogóle), są niezbędnym warunkiem przetrwania i uczestnictwa społecznego jednostki. Przymus zdaje się być usprawiedliwiony, gdy służy rozwojowi jednostki. Rozróżniamy, więc:
przymus nieusprawiedliwiony, przymus o charakterze nierozwojowym, to przymus, któremu podporządkowujemy się bez poczucia sensu i jego potrzeby (np. gadulstwa żony), to stosowanie przeważającej siły, która nie tylko prowadzi do nieuświadomionego podporządkowania jednostki wobec struktur i znaczeń, lecz jeszcze wbrew jej potrzebom i interesom przeciwko jej możliwościom rozwoju.
przymus usprawiedliwiony, przymus o charakterze rozwojowym, to taki, który sprzyja korzystnym stanom rozwojowym jednostki lub grup społecznych (np. przymuszanie dzieci do czynności higienicznych).
Rozpatrując schemat rozwoju J. Piageta i L. Kohlberga, od fazy naturalnej przez adaptację do norm grupy i systemu — do orientacji na wartości kultury i dyskurs etyczny, to okazuje się, że przemoc ukryta (strukturalna i symboliczna) funkcjonuje w dwóch pierwszych fazach. Dopiero rozwój jednostki do fazy trzeciej i świadome kształtowanie przez jednostkę niepowtarzalnej tożsamości, jest taka fazą rozwoju, w której jednostka zyskuje kompetencje emancypacyjne i komunikacyjne oraz zdolność kreowania siebie i świata społecznego i kultury. Nie ma jednak żadnej gwarancji, że tak usprawiedliwione instrumenty przemocy zapewnią elementarną samodzielność w zastanym świecie. Jeżeli będą reprodukowały poważne liczebnie zastępy osób niezdolnych do uczestnictwa w kulturze, to nic nie usprawiedliwia takiej przemocy.