TYPY TROPÓW POETYCKICH

NAZWA, DEFINICJA	PRZYKŁAD
EPITET-rzeczownik określany przez przymiotnik lub rzeczownik, który modyfikuje jego znaczenie, uwydatnia charakterystyczną cechę i ma na celu osiągnięcie ozdobności stylu	kryształowe wody, gorzkie gwiazdy, szary świat, martwa cisza, wiatr włóczęga
PORÓWNANIE- wspólna obu członom cecha znaczeniowa	księżyc jak cień zmarłego słońca, chmurki jak trzody owiec, zniknęła jak sen jaki złoty
ANIMIZACJA-odmiana metafory, ożywienie przedmiotu	Poranek frunął z gałęzi, mrok zaskomlał w pustym dębie, zagwizdała nicość w klonie, wycie wiatru, mruganie gwiazd
ANTROPOMORFIZACJA- odmiana metafory, szczególny przypadek animizacji- uczłowieczenie tylko wybranych rysów przedstawionych zjawisk	Ten pąk róży, co dobył zaledwo pół skroni, W uścisk liści od spodu tak czujnie ujęty (Leśmian); drzewa biły wielkimi dłońmi
PERSONIFIKACJA (UOSOBIENIE)- odmiana metafory, szczególny przypadek animizacji- przedstawia twory nieożywione, zjawiska natury, pojęcia abstrakcyjne jako postaci ludzkie	siadła Dola- wiatr rozwiewa jej włosy, żwir sypie w jej puste oczodoły , słońce pali jej pomarszczone skronie i leje żar po policzkach, wysuszone piersi zmienia w bezdźwięczną skórę i otwiera jej wargi (wg Kasprowicza)
HIPERBOLA (PRZESADNIA, WYOLBRZYMIENIE)- wyraża stan emocjonalny twórcy- ma za zadanie pobudzić w czytelniku silne doznania psychiczne	płynie od ognia namiętność, przesyła milion całusów, szaleje z radości, pęka ze śmiechu, to jest o całe niebo lepsze
LITOTA- przeciwieństwo hiperboli, pomniejszenie; zastąpienie epitetu jego zaprzeczonym przeciwieństwem; osłabia ostrość sformułowań, jak eufemizm, lub ma charakter ironii	niegłupi- zam. mądry, niepiękny- zam. brzydki, nierozrzutny- zam. skąpy,
METONIMIA (ZAMIENNIA)- użycie zamiast nazwy właściwej innej nazwy skojarzeniowej	gra Szopena, czyta Żeromskiego, zostawia dom bez głowy i rządu
SYNEKDOCHA (OGARNIENIE)- szczególny rodzaj metonimii- wymienia się tu część zamiast całości lub całość zamiast części, liczbę pojedynczą zastępuje się liczbą mnogą lub odwrotnie	Trudno mu było unieść szyję (Grażyna), Póki żelazo ręki zdrowej słucha (Grażyna), Nierządnica i car Katarzyna zabijające oko trzymała nad nami (Kordian), płótno historyczne zam. obraz historyczny
PERYFRAZA (OMÓWIENIE)- zamiast nazwy przedmiotu, osoby, zjawiska używa się konstrukcji opisowej, równoważnej znaczeniowo	zwycięzca spod Wiednia zam. Jan III Sobieski, kraj kwitnącej wiśni zam. Japonia, ta co nie zginęła zam. Polska
EUFEMIZM- szczególny rodzaj peryfrazy- osłabia drastyczność określenia przez omówienie	córka Koryntu zam. kobieta lekkich obyczajów, nie wylewa za kołnierz zam. pijak, ma za długie ręce zam. złodziej, tam gdzie król piechota chodzi zam. ubikacja
OKSYMORON - zestawienie wyrazów o znaczeniach przeciwstawnych, wykluczających się wzajemnie, wyrazów oznaczających pojęcia treściowo sprzeczne	suchy ocean, gromobicie ciszy, gorzka radość, rozkosz cierpienia, wymownie milczeć, mróz goreje, niewybuchy huk skał
ALEGORIA- rozbudowana figura stylistyczna, która w całości ma sens przenośny, jest układem znaczeń dosłownych i podstawionych, wiążących się w jedną całość treściową- odczytuje się ją jednoznacznie	bajka zwierzęca, przypowieść ewangeliczna
SYMBOL- kierowanie odbiorcy ku treściom innym niż przedstawione w utworze literackim, ku treściom nieujawnionym, lecz domyślnym- tej figury stylistycznej nie odczytuje się jednoznacznie	róża i limba z sonetów Kasprowicza, Chochoł z Wesela, rozdarta sosna z Ludzi bezdomnych
IRONIA- użytym wyrazom nadaje się sens przeciwny niż znaczenie dosłowne, wyrażenie nagany w formie pozornej aprobaty lub przeciwnie, dowcip, parodia, szyderstwo, sarkazm	Patrzę, z placu sadzi Policmajster na koniu, z miny zgadłbyś łatwo, Że wielki człowiek, wielki tryumf poprowadzi: Tryumf cara północy, zwycięzcy nad dziatwą! ( Dziady III)
SYNESTEZJA- trop poetycki znamienny dla upodobań stylistycznych Młodej Polski- swoisty typ przenośni, odznaczający się niezwykłością skojarzeń, trudny do uchwycenia, bo między zjawiskami percypowanymi za pośrednictwem różnych zmysłów	mokra ciemność, pachnące wejrzenie, miękki ton, ciemny głos, złote ciepło, szafirowy chłód

Niektórych tropów poetyckich nie można zrozumieć, gdy są oderwane od kontekstu - mówi się, że podlegają w nim „oscylacji semantycznej”.

Udane tropy poetyckie:

1. odświeżają język, eksponują słowo, wydobywają z niego nowe znaczenia

2. oddziałują na intelekt i uczucia odbiorcy

3. pełnią podstawową rolę w budowaniu poetyckiej wizji świata

4. stanowią klucz do odczytania utworu poetyckiego

5. wymagają interpretacyjnej aktywności

6. kondensują treści trudne do przetłumaczenia na język potoczny

7. przy tworzeniu wymagają dużej inwencji językowej, znajomości tradycji dotychczasowych użyć wyrazów, dbałości o kompozycyjno - logiczną poprawność- po prostu liczenia się z sensem, sferą skojarzeniową i barwą stylistyczną

8. muszą być adekwatne względem zamysłu artystycznego twórcy i mieć zdolność oddziaływania na wyobraźnię i emocje odbiorcy.

Fonetyczne środki językowe nacechowane stylistycznie	Cytaty literackie
ONOMATOPEJA -wyraz dźwiękonaśladowczy; ALITERACJA - odmiana instrumentacji głoskowej, powtórzenie jednakowych głosek lub zespołów głoskowych na początku wyrazów; ECHOLALIA- powtarzanie jednakowych lub podobnych zespołów głoskowych jako zasada rozwijania wypowiedzi; GŁOSOLALIA- układy spółgłoskowe tworzące niby-wyraz, pozbawione wyraźnego sensu;	M. Pawlikowska-Jasnorzewska jazz-band beczą owce kłapią wilcze kłańce wyją psy (…) J. Czechowicz- elegia uśpienia zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach (…) Np. w ludowych przyśpiewkach Cz. Hernas- Antologia polskiej pieśni ludowej Tajda drał ta da Tajda drał ta da K. I. Gałczyński- Straszna ballada wielkanocna o zatopionej szynce (…) Nie można żyć fuksa Lari fari lakuksa. (…)
Słowotwórcze środki językowe nacechowane stylistycznie	Cytaty literackie
DEMINUTIVA- wyrazy zdrobniałe o zabarwieniu pozytywnym lub pejoratywnym; AUGMENTATIVA- wyrazy zgrubiałe, wyrażające lekceważący, pogardliwy stosunek autora do opisywanego zjawiska, przedmiotu, itd. KOMPOZITUM- złożenie dwóch wyrazów w jedną całość znaczeniową; KONTAMINACJA- skrzyżowanie dwóch form językowych, bliskich sobie pod względem fonetycznym i znaczeniowym, dające w rezultacie nową formę	Żywot Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Wszystko tutaj opisałem nie na czyjąś próżną chwałę, lecz by zarobić ździebełko na bułeczkę i masełko J. Kasprowicz - Matka Blady księżyc świeci, Godzina dwunasta, Orzed mym oknem, widzę, staje Starucha, niewiasta (…) K. Przerwa-Tetmajer- Jak Janosik tańczył z cesarzową (…) zobaczyli zboża jak makaty i jak gwiazdy na niebiosach kwiaty i Dunaju rzekę modrosiną, (…) S. Młodożeniec - XX wiek (…) iokohama, Kimonooka cię kochają. (…)

Słownikowe środki stylistyczne	Składniowe środki stylistyczne
JEDNOZNACZNE -synonimy BLISKOZNACZNE -homonimy -dialektyzmy -archaizmy -makaronizmy -prozaizmy -neologizmy -wulgaryzmy -związki frazeologiczne: stałe, luźne, łączliwe	-inwersja -apostrofa -pytanie retoryczne -wykrzyknienie(eksklamacja) -równoważniki zdań -zdania parenetyczne (z wtrąconym członem, który nie należy do niego syntaktycznie) -anafora (powtórzenie tego samego słowa na początku zdań, wersów, strof) -epifora (powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu zdań, wersów, strof)

---