Taksonomia strategii uczenia się
Słowo a pochodzi od greckiego słowa odnoszącego się do wojskowego terminu, który oznacza "dział sztuki wojennej obejmujący przygotowanie i prowadzenie wojny jako całości oraz jej poszczególnych kampanii i bitew."
Ze słowem strategia ściśle związane jest słowo a oznaczające "sposób, metodę postępowania, mającą doprowadzić do osiągnięcia określonego celu."
Oba te terminy zostały wprowadzone do dydaktyki języków obcych w odniesieniu do procesu uczenia się jako strategie uczenia się oraz techniki uczenia się (termin taktyka został zamieniony terminem technika). Ogólnie rzecz ujmując, strategie uczenia się odnoszą się do działań, jakie podejmują uczniowie w procesie uczenia się języka obcego, m.in. planowanie , organizowanie, kierowanie , kontrolowanie własnego procesu uczenia się. Uczniowie wykorzystują różne techniki, sposoby postępowania w celu osiągnięcia kompetencji komunikacyjnej. Strategie stosowane przez uczniów mają na celu usprawnienie i ułatwienie nauki poprzez szybsze, efektywniejsze i bardziej przyjemne przyswojenie materiału językowego.
Wiele definicji pojęcia "strategie uczenia się".
Ellen Bialystok (1985) definiuje je jako "czynności podejmowane świadomie bądź nieświadomie przez uczniów, które wpływają na zdolność przyswajania materiału językowego w różnych warunkach". 60
Joan Rubin (1987) definiuje je jako "zestaw kroków, czynności, planów, rutynowych działań, jakie uczeń podejmuje by wspomagać proces przetwarzania, przechowywania i wydobywania z pamięci informacji, a więc wszystko to, co uczeń robi i ma bezpośredni wpływ na proces uczenia się." 61
H.Douglas Brown (1987) definiuje je jako "metody rozwiązywania problemów, zadań, zaplanowane sposoby przetwarzania informacji wykorzystywane przez uczniów aby osiągnąć zamierzony cel ." 62
J.Michael O'Malley i Anna Uhl Chamot (1990) definiują je jako "zamierzone działania ucznia zmierzające do wspomagania procesu uczenia się poprzez sposób selekcji, przyswajania, organizowania i integrowania nowej wiedzy z wiedzą już posiadaną."63
David Nunan (1991) definiuje je jako "procesy mentalne uruchamiane przez uczniów w momencie uczenia się bądź posługiwania się językiem obcym".64
W niniejszej pracy została przyjęta definicja amerykańskiej badaczki z Uniwersytetu w Alabamie Rebecci Oxford. Rebecca L.Oxford (1990) definiuje strategie uczenia się jako "konkretne działania, czynności ucznia mające na celu usprawnienie, ułatwienie zindywidualizowanie procesu uczenia się tak, by był on szybszy, przyjemniejszy i bardziej efektywny."
Klasyfikacja strategii uczenia się zaproponowana przez Rebeccę Oxford zakłada podział strategii na dwie główne grupy: strategie pośrednie i strategie bezpośrednie. Te dwie grupy dzielą się na sześć podgrup, tworząc sześć "makrostrategii". W ramach każdej makrostrategii wyróżniamy trzy bądź cztery "mikrostrategie". Strategie pośrednie i bezpośrednie pełnią funkcję komplementarną, wzajemnie się uzupełniają. Uczniowie rozwijają i wykorzystują różny zestaw strategii, w różnych kombinacjach i zestawieniach.
Wzajemne powiązania strategii przedstawione poniżej:
Strategie bezpośrednie
Strategie, które bezpośrednio angażują użycie języka obcego nazywamy strategiami bezpośrednimi. Wykorzystywanie tych strategii przez osoby uczące się wiąże się z procesami mentalnymi zachodzącymi w głowach uczniów.
Wyróżniamy trzy główne grupy strategii bezpośrednich:
Strategie pamięciowe
-często występują pod nazwą technik pamięciowych bądź mnemotechnik. Mnemotechnika jest nazwą ogólną dla metod ułatwiających zapamiętywanie i przypominanie. Mnemotechniki wykorzystywane są do zapamiętywania informacji niepowiązanych sensownie, poprzez nadawanie im sensu i organizacji.
Synergia obu półkul mózgowych (prawej i lewej) sprzyja efektywnemu działaniu pamięci poprzez łączenie nowych informacji z czymś już znanym, czyli wcześniej zapamiętanym, wykorzystując przy tym siłę wyobraźni.
Strategie pamięciowe funkcjonują w ramach czterech grup:
Tworzenie połączeń asocjacyjnych
grupowanie - ustawianie w szereg lub klasyfikacja materiału w znaczące grupy tworzy bardzo skuteczne "łącza pamięciowe"; grupowanie na zasadzie nazw mowy, tematów, funkcji praktycznych, funkcji lingwistycznych, podobieństw, różnic, itp.
łączenie w związki - kojarzenie nowej informacji z czymś znanym, stałym, zakodowanym; pozytywne skojarzenia
kontekstualizacja - uczenie się słów i wyrażeń w kontekście zdania, tekstu, w kontekście sytuacyjnym
Wykorzystywanie obrazu i dźwięku
wizualizacja (obrazowanie) - wykorzystywanie materiałów wizualnych typu: symboli, obrazków, plakatów, karteczek ze słówkami, itp.
tworzenie map mentalnych - notowanie za pomocą wielowymiarowej, wielopłaszczyznowej, twórczej i kolorowej mapy myśli.
pamięciowe słowa klucze - zapamiętywanie nowych słów za pomocą słówkluczy, tworząc wizualne bądź audialne powiązania
audializacja (skojarzenia brzmieniowe) - kojarzenie słów, wyrażeń, zwrotów z ich reprezentacją brzmieniową, rytmem, intonacją.
Powtarzanie
spiralne powtarzanie - systematyczne, cykliczne powtarzanie i wracanie do materiału kiedyś powtarzanego.
Wykorzystywanie ruchu, działania
wykorzystywanie motoryki i wrażeń zmysłowych - uczenie się poprzez odgrywanie ról, robienie czegoś, przemieszczanie się, ruszanie się, wykorzystywanie rytmu i dynamiki
wykorzystywanie technik mechanicznych - uczenie się przez angażowanie rąk np. pisząc, przesuwając, wycinając, rysując,
Właściwe wykorzystywanie technik pamięciowych poprawia pamięć, ułatwia zapamiętywanie materiału i odtwarzanie go z pamięci, oraz zwiększa potencjał twórczy uczącego się.
Strategie pamięciowe są intencjonalnymi czynnościami podejmowanymi przez uczącego się, które bywają w różnym stopniu zaplanowane, zorganizowane i świadomie kontrolowane. Strategie pamięciowe można podzielić na strategie zapamiętywania i strategie przypominania.
Obejmują one sposoby lepszego rozumienia czy skutecznego tworzenia tekstu i są uruchamiane doraźnie, już w trakcie prowadzenia danego działania językowego.
Strategie kognitywne można opisać w ramach czterech głównych grup:
Ćwiczenie
powtarzanie - mówienie lub robienie czegoś na okrągło, słuchanie czegoś kilka razy, naśladowanie rodzimego nosiciela języka.
ćwiczenie wymowy i norm pisania w języku obcym ćwiczenie dźwięków, wymowy, intonacji, rejestru językowego, pisania
zauważanie i używanie utartych wyrażeń, schematów - rozpoznawanie wzorcowych wyrażeń, powiedzeń.
łączenie znanych elementów językowych w dłuższą wypowiedź - łączenie znanych i nowo poznanych słów, wyrażeń w ciąg zdaniowy.
ćwiczenie języka obcego w warunkach naturalnych - ćwiczenie języka w środowisku naturalnym, w dyskusji, rozmowie, czytając książkę, artykuł prasowy, słuchając wykładu w języku obcym lub pisząc list w języku obcym.
Odbieranie i przekazywanie treści
szybkie rozumienie przekazu - rozumienie głównej myśli przekazu oraz umiejętność wyselekcjonowania informacji znaczącej w przekazie ustnym bądź pisemnym
wykorzystywanie środków pomocnych w przekazie i odbiorze treści w języku obcym - korzystanie ze słowników, itp.
Analizowanie i przetwarzanie informacji
myślenie dedukcyjne - wykorzystywanie zasad, reguł językowych
analizowanie wyrażeń - dochodzenie do znaczenia wyrażenie poprzez rozbicie jego elementów składowych
analiza porównawcza - porównywanie elementów języka obcego (dźwięków, słownictwa, gramatyki) z językiem ojczystym w celu znalezienia podobieństw i różnic.
tłumaczenie - tłumaczenie z języka obcego na ojczysty i odwrotnie
przenoszenie treści - wykorzystywanie słów, struktur jednego języka i przenoszenie zasad z jednego języka na drugi.
Uporządkowywanie
robienie notatek - zapisywanie najważniejszych rzeczy
streszczanie - umiejętność podsumowania, streszczenia dłuższej wypowiedzi.
zaznaczanie elementów ważnych - podkreślanie, zaznaczanie kolorem, itp.
Strategie kognitywne stanowią grupę strategii najczęściej wykorzystywaną przez uczniów. Przy każdej próbie posługiwania się językiem obcym uczniowie wykorzystują jakąś strategię z grupy strategii kognitywnych. Stanowią one praktyczną pomoc w uczeniu się i posługiwaniu językiem obcym.
Strategie kompensacyjne:
- pozwalające uczniowi poradzić sobie w trudnej sytuacji za pomocą omówienia, synonimiki czy gestu lub domysłu językowego.
Strategie kompensacyjne stosowane są przez uczniów, którzy mają niewystarczający zasób słownictwa bądź wiedzy językowej by porozumiewać się w języku obcym. Niejednokrotnie podejmują oni próby posługiwania się językiem obcym i w sytuacji braku odpowiedniego słowa bądź struktury językowej posiłkują się strategiami kompensacyjnymi.
Dwie główne grupy strategii kompensacyjnych dzielą się na:
Domyślanie się, zgadywanie, spekulowanie przy słuchaniu i czytaniu
wykorzystywanie wskazówek lingwistycznych - domyślanie się znaczenia słów, przekazu tekstu słuchanego bądź czytanego dzięki wskazówkom, które uczeń czerpie z języka ojczystego, znanych elementów języka obcego lub innego języka obcego.
wykorzystywanie innych wskazówek domyślanie się znaczenia słów, przekazu tekstu słuchanego bądź czytanego dzięki wskazówkom, które uczeń czerpie z pozajęzykowych elementów np. domyślanie się znaczenia słów z kontekstu, sytuacji, struktury tekstu, znajomości tematu lub ogólnej wiedzy o świecie.
Pokonywanie ograniczeń językowych w mówieniu i pisaniu
wspieranie się językiem ojczystym - użycie wyrażenia z języka ojczystego bez tłumaczenia go na język obcy, bądź dodawanie końcówek z języka obcego wyrazom z języka ojczystego.
uzyskiwanie pomocy - proszenie o pomoc drugiej osoby w znalezieniu odpowiedniego słowa.
wykorzystywanie mimiki i gestykulacji - pokazanie znaczenia wyrazu, którego nazwy uczeń nie zna lub nie może sobie przypomnieć.
częściowe lub całkowite unikanie komunikacji w języku obcym - unikanie rozmów w języku obcym, unikanie pewnych tematów, wyrażeń, zaprzestanie rozmowy gdy problemy językowe się pojawią.
wybieranie tematu rozmowy - rozmowa na temat znany uczniowi tak by miał on wystarczający zasób słownictwa i wystarczającą znajomość gramatyki by móc porozumieć się w języku obcym.
dostosowywanie przekazu do własnych możliwości językowych - omijanie przekazu pewnych informacji, upraszczanie przekazu, używanie słowa podobnego do tego, które uczeń chce wyrazić.
tworzenie nowych słów - wymyślanie nowych połączeń wyrazowych do przekazu nazwy, słowa, które uczeń nie zna.
stosowanie omówienia, synonimy - przekazywanie informacji w sposób opisowy, bądź przy użyciu synonimu, wyrazu bliskoznacznego.
2