Czym jest psychologia?
Psychologia (od gr. psyche = dusza, i logos = słowo, myśl, rozumowanie) jest nauką empiryczną, zajmującą się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem.
Cele psychologii:
Opisywanie, tego, co dzieje się naprawdę,
Wyjaśnianie, tego, co się dzieje,
Przewidywanie, tego, co się zdarzy,
Sterowanie, tym, co się dzieje,
Podnoszenie, jakości życia, przez zmienianie tego, co się dzieje.
Metody badawcze => zespół konkretnych czynności za pomocą, których stosujemy:
Obserwacja psychologiczna => Polega ona na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń. Ponadto rejestrowanie zjawisk i czynności psychicznych. Może ona być stosowana jako samodzielna dziedzina, lub oparta o inne metody, np. obserwacja testowa. Obserwacja powinna być rejestracją obiektywnych faktów. Badacz (psycholog) może rejestrować dane zachowania, a wyniki badania może porównywać z innymi badanymi osobami.
Eksperyment => metoda badania polegająca na wywołaniu badanego zjawiska (np., uczenie się, agresja, emocje) lub tworzeniu i regulowaniu warunków, w których badane zjawisko może wystąpić.
Testy psychologiczne => Najbardziej znana i najbardziej specyficzna metoda badań psychologicznych. Są to wystandaryzowane zadania lub zbiór zadań służących do pomiaru cech indywidualnych człowieka. Przedmiotem badań testowych mogą być wiadomości, zdolności, cechy temperamentne, a zwłaszcza cechy osobowościowe badanego.
(*)Testami nazywamy tylko te próby, które są wystandaryzowane i obiektywne, a ich wynik można ująć liczbowo. Wyróżniamy dwa rodzaje testów:
1. Psychometryczne => są to testy w ścisłym znaczeniu tego słowa znaczeniu (*)
2. Testy projekcyjne => nie są testami w ścisłym tego słowa znaczeniu. Są to takie zadania, w których wykorzystuje się metodę projekcji, czyli stawianie zadań o niskim stopniu strukturalizacji, zadań wieloznacznych - tak, aby osiągnąć rzutowanie na sytuację badania cech podmiotowych (wewnętrznego świata jednostki). Im bardziej jest wieloznaczne zarówno badanie, jak i sytuacji badania, tym większe prawdopodobieństwo rzutowania, czyli projektowania tzw. głębokich cech osobowości.
3. Standaryzacja =>polega na ustaleniu norm, które pozwalają na porównywanie wyników uzyskanych w teście przez różnych ludzi. Prawidłowy rozkład wyników można zaobserwować za pomocą „krzywej rozkładu normalnego”, zwanej „Krzywą Gaussa”
Badania korelacyjne a badania eksperymentalne
Większość badań empirycznych można zaliczyć do jednej z dwóch kategorii: W badaniu korelacyjnym badacz nie wpływa (albo przynajmniej stara się nie wpływać) na żadną ze zmiennych, rejestrując je jedynie i obserwując relacje (korelacje) między pewnymi podzbiorami zmiennych, na przykład między ciśnieniem krwi i poziomem cholesterolu. W badaniach eksperymentalnych badacz manipuluje niektórymi zmiennymi, a następnie mierzy wpływ tych manipulacji na inne zmienne; badacz może na przykład sztucznie zwiększyć ciśnienie krwi i następnie rejestrować poziom cholesterolu. W trakcie analizy danych będących wynikiem badania eksperymentalnego zdarza się również obliczać korelacje między zmiennymi, w szczególności pomiędzy tymi, którymi manipulujemy a tymi, na które ta manipulacja wpłynęła. Dane pochodzące z badania eksperymentalnego dostarczają jednak najczęściej informacji lepszej jakościowo niż dane z badań korelacyjnych. W szczególności pamiętać należy, że jedynie badania typu eksperymentalnego mogą efektywnie dowieść relacji przyczynowej między zmiennymi. Jeśli na przykład stwierdzimy, że ilekroć zmieniamy wartość zmiennej A, to zmienia się wartość zmiennej B, wówczas możemy wysnuć wniosek, że zmienna A wpływa na zmienną B. Dane z badań korelacyjnych mogą być jedynie interpretowane w sposób przyczynowy w świetle pewnych teorii, lecz nigdy nie pozwalają na ostateczne udowodnienie istnienia związku przyczynowego.
Zmienne zależne a zmienne niezależne
Niezależnymi nazywamy te spośród zmiennych, których wartość możemy zmieniać (zmienne manipulowane), podczas gdy zmienne zależne są jedynie mierzone lub rejestrowane. Rozróżnienie to wielu osobom wydaje się terminologicznie mylące, ponieważ, jak mówią studenci, wszystkie zmienne zależą od czegoś. Kto wszakże raz przywykł do takiego rozróżnienia, dla tego staje się ono nieodzowne. Terminy zależny i niezależny mają zastosowanie głównie w badaniach typu eksperymentalnego, gdzie pewne zmienne są manipulowane i w tym sensie są one niezależne od początkowych wzorców zachowania, intencji itp. cech obiektów. O pewnych innych zmiennych przewidujemy, że będą one zależne od manipulacji lub innych warunków eksperymentu. Rozumiemy przez to, że one zależą od tego, co obiekt uczyni w odpowiedzi na zadane zmiany. Nieco w opozycji do natury tego rozróżnienia terminy te bywają również używane w badaniach gdzie nie manipuluje się dosłownie zmiennymi niezależnymi, lecz jedynie przypisuje obiekty do pewnych grup eksperymentalnych na podstawie posiadanych przez nie cech. Jeśli na przykład w pewnym eksperymencie mężczyźni porównywani są z kobietami pod względem liczby białych komórek krwi, to Płeć może być nazwana zmienną niezależną, a liczba białych ciałek (LBC) zmienną zależną.
Relacje (zależności) między zmiennymi
Niezależnie od tego, jakiego są typu, dwie lub więcej zmiennych pozostaje w relacji, jeśli wartości tych zmiennych w mierzonej próbie rozłożone są w określony, systematyczny sposób. Innymi słowy znaczy to, że zmienne pozostają w relacji, jeśli ich odpowiednie wartości odpowiadają sobie nawzajem. Na przykład Płeć i LBC mogą być uznane jako pozostające w relacji, jeśli większość mężczyzn posiada wysoką LBC, a większość kobiet niską LBC (lub na odwrót). Wzrost jest w relacji z Ciężarem, ponieważ zazwyczaj wysocy osobnicy więcej ważą. IQ (iloraz inteligencji) jest powiązany z liczbą błędów w teście, jeżeli osobnicy z wyższym IQ popełniają mniej błędów itp.
IQ i stopnie szkolne - korelacja dodatnia; Optymizm i zachowanie - korelacja ujemna; Pobudzenie i sprawność działania - korelacja krzywoliniowa.
Co to jest poziom istotności (poziom-p)
Statystyczną istotnością wyniku nazywamy miarę stopnia, do jakiego jest on prawdziwy (w sensie jego reprezentatywności dla całej badanej populacji). Bardziej technicznie rzecz biorąc, wartość poziomu - p stanowi malejący wskaźnik wiarygodności rezultatu. Im wyższy poziom - p, tym mniej możemy być pewni, że relacja obserwowana w próbce jest wiarygodnym wskaźnikiem relacji pomiędzy mierzonymi wielkościami w całej interesującej nas populacji. Dokładnie rzecz biorąc, poziom - p odpowiada prawdopodobieństwu popełnienia błędu polegającego na tym, że przyjmujemy uzyskany rezultat jako prawdziwy, tj. reprezentatywny dla populacji. Na przykład poziom - p równy 0,05 (tzn. 1/20) oznacza, że istnieje 5% szansa, iż odkryta w próbce relacja jest dziełem przypadku. Inaczej mówiąc, zakładając, że w populacji relacja taka nie zachodzi, a my będziemy powtarzać doświadczenie jedno po drugim w długim ciągu, to możemy oczekiwać, że w przybliżeniu, w co dwudziestym eksperymencie zmierzona relacja będzie równie silna lub mocniejsza niż ta, która została zmierzona aktualnie. (Należy zauważyć, że czymś innym jest stwierdzenie, że możemy oczekiwać 5% lub 95% powtarzalności wyników w sytuacji, gdy JEST zależność między zmiennymi. Jeśli istnieje relacja między zmiennymi w populacji, to prawdopodobieństwo powtarzalności wyników i prawdziwości znalezionej zależności jest związane z mocą statystyczną testu. Zobacz także Analiza mocy testów). W wielu dziedzinach badań poziom istotności równy 0,05 jest przyjmowany jako graniczna wartość akceptowalnego poziomu błędu.
Zalety i wady metody eksperymentalnej
Dzięki pełnej kontroli zmiennych (precyzyjnie dobierane warunki badania) metoda ta jest najbardziej obiektywna. Każdy eksperyment może być przeprowadzony wielokrotnie, dlatego jest metodą dość często stosowaną.
Eksperyment laboratoryjny => jest to badanie czasu reakcji, kojarzenia oraz obrony percepcyjnej, czyli niespostrzegania bodźców sublimacyjnych o charakterze tabu (nieodbieranie bodźców, gdyż stanowią one pewne tabu).
Eksperymenty były krytykowane, bo opierają się one w dużej mierze o sztuczne sytuacje. Zaczęto zastanawiać się, czy należy sytuacje sztuczne przenosić na życie realne.
Ponieważ eksperymenty nie były do końca wiarygodne wprowadzono, tzw. eksperyment naturalny. Polega on na nieznacznej zmianie warunków, a czasem nawet wywołaniu zjawisk, ale w zasadzie w naturalnej sytuacji (np. warunki pracy, szkoła, itp.)
Stanfordzki eksperyment więzienny
W 1971 Zimbardo wraz z grupą współpracowników przeprowadził jeden z najbardziej znanych eksperymentów w historii psychologii: stanfordzki eksperyment więzienny. W piwnicach Wydziału Psychologii Uniwersytetu Stanforda zainscenizowano więzienie, w którym zamknięto 24 zdrowych psychicznie studentów wybranych spośród ochotników, jacy zgłosili się do wzięcia udziału w eksperymencie. Podzielono ich losowo na dwie grupy: więźniów i strażników. Eksperyment miał pokazać znaczenie wpływu sytuacji społecznej na zachowanie jednostki. Uczestnicy eksperymentu zaczęli wcielać się przypisane im role. Strażnicy zaczęli postępować brutalnie i sadystycznie w stosunku do więźniów, pojawiły się zachowania patologiczne. W nocy z piątego na szóstego dnia eksperymentu więźniowie wzniecili bunt. Następnego dnia prowadzący zdecydowali się zakończyć przewidziany na czternaście dni eksperyment ze względu na obawę utraty kontroli nad sytuacją - losowo przydzielone role wytworzyły między badanymi różnice pod względem pozycji i posiadanej władzy.
Etyka stosowania wiedzy psychologicznej
Ważnym i niezbywalnym elementem współczesnej psychologii stosowanej musi stać się etyka; wkraczanie w życie innych ludzi celem zmiany pociąga za sobą nieuchronnie problemy etyczne: wskazana jest czujność, aby wiedza psychologiczna i techniki polepszania losu nie były wykorzystywane w celach manipulacji i eksploatacji, w praktyce zawodowej psychologa ustalenie czy nie doszło do pogwałcenia, w ten czy inny sposób zasad etycznych rzadko pozostaje prostą decyzją opartą na absolutnych kryteriach, współczesne podejście interpretacyjne w diagnozie i terapii nierzadko prowadzi do konfliktu interesów jednostki i jej otoczenia, a w ślad za tym konfliktu identyfikacji psychologa, a także celów podejmowanych interwencji psychologicznych. Postulat nieustannego dążenia przez psychologów do postępowania w sposób etyczny wymaga wypracowania niekwestionowanych standardów badań i postępowania psychologicznego, mogących stanowić drogowskazy w złożonych i wieloaspektowych realiach profesjonalnej działalności psychologicznej.
Badanie empiryczne (ang. empirical investigation), staranna obserwacja obserwowalnych zdarzeń czy zjawisk; tzw. wstępujący (ang. bottom-up) typ badania oparty na zbieraniu danych.
Badanie korelacyjne (ang. correlational study), schemat badawczy, który służy do oceny siły związku między zmiennymi; nie pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących przyczyn.