Rys historyczny pracy socjalnej w Polsce
Praca socjalna, choć powszechnie uważana za stosunkowo młodą dziedzinę działalności na rzecz drugiego człowieka, ma w Polsce dość długą tradycję.
O początkach zawodu pracownika socjalnego można mówić wraz z powstaniem możliwości kształcenia w dziedzinie pracy socjalnej.
Tradycja kształcenia pracowników socjalnych sięga w Polsce początków XX wieku. Początków tych można się dopatrywać w pierwszych kursach społecznych zorganizowanych w 1907 roku w Królestwie Polskim. W dziewięć lat później w Krakowie utworzono Wydział Pracy Społecznej przy wyższych kursach dla kobiet.
W latach 20-tych naszego stulecia Helena Radlińska skoncentrowała się na organizowaniu kształcenia pracowników służb społecznych i oświatowych. Jako profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej w 1925r. utworzyła Studium Pracy Społeczno-Oświatowej.
Początkowo kształcenie odbywało się w toku studiów podyplomowych. W 1936 roku rozpoczęto kształcenie na poziomie magisterskim w dziedzinie nauk pedagogicznych.
W 1925 roku powstały też: Szkoła Pracy Społecznej im. A. Branickiego w Krakowie i Katolicka Szkoła Społeczna w Poznaniu.
W okresie od zakończenia II wojny światowej pomoc społeczna w Polsce i kształcenie pracowników socjalnych przechodziły różne koleje. W 1949 roku na Uniwersytecie Łódzkim została utworzona Katedra Pedagogiki Społecznej, która kontynuowała tradycje Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Po trwającym kilkanaście lat okresie zahamowania procesu rozwoju pomocy społecznej, a tym samym kształcenia pracowników socjalnych, w 1962 roku wznowiono kształcenie zawodowe pracowników socjalnych w katedrze Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego.
W 1966 roku utworzone zostały w Warszawie i Poznaniu pierwsze policealne szkoły pracowników socjalnych.
Dalszy rozwój kształcenia pracowników socjalnych należy wiązać z uruchomieniem w 1977 roku w Instytucie Polityki Społecznej UW Zaocznego Studium Pracowników Służb Socjalnych, w 1988 roku - Zaocznych Studiów Socjologicznych o specjalności praca socjalna w UJ.
Pracownik socjalny w świetle przemian ustrojowych
Do 1990 roku pomoc społeczna w Polsce funkcjonowała na marginesie życia społecznego. Pozostawała w kompetencjach Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Była dziedziną mocno nie doinwestowaną. Jej wąski zakres podmiotowy i przedmiotowy, rozproszenie kompetencyjne, brak podstawowych uregulowań prawnych - wpływały destrukcyjnie na kadrę pomocy społecznej.
Niski prestiż tego zawodu, bardzo niskie wynagrodzenia, złe a często nieodpowiednie warunki pracy i obsługi klientów, nie sprzyjały podnoszeniu kwalifikacji. W 1989 roku tylko 40% pracowników socjalnych miało odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
Wydarzenia, jakie nastąpiły po 1989 roku wpłynęły zasadniczo na status i zadania pomocy społecznej w Polsce. Konieczność stworzenia efektywnego systemu łagodzenia skutków transformacji była podstawą gruntownych zmian w pomocy społecznej.
Już Zespół do spraw Reformy powołany w 1989 roku, w opracowanych dokumentach mocno akcentował - obok innych założeń mającej się dokonać reformy pomocy społecznej - profesjonalizację pomocy społecznej, wzrost prestiżu zawodu pracownika socjalnego, intensywne kształcenie zawodowe, wreszcie rozwój kadry pomocy społecznej.
W Założeniach określone zostały również stanowiska pracy socjalnej (przyjęte w późniejszych regulacjach prawnych), określono też zadania pracowników socjalnych z podziałem na diagnozowanie, kompensację, promocję i profilaktykę. Zespół ds Reformy opracował również ustawowe uprawnienia pracowników socjalnych.
Do pierwszej grupy uprawnień należy między innymi określenie kim jest pracownik socjalny Ma nim być osoba posiadająca kierunkowe wykształcenie zawodowe lub wyższe przydatne do wykonywania zawodu. Ponadto pracownikom socjalnym - zgodnie z założeniami reformy - przyznano ochronę prawną przewidziana dla funkcjonariuszy państwowych. Przewidziano również uprawnienia do załatwiania spraw związanych z wykonywaniem czynności służbowych poza wszelką kolejnością w urzędach, instytucjach. Zobowiązano zakłady pracy, instytucje, organizacje do udzielania pracownikom socjalnym informacji, jeżeli są one niezbędne do wykonywania zawodu.
Zapisy te zostały urzeczywistnione w ustawie o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 roku. Pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami samorządowymi a ich prawa uregulowane zostały ustawą z 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych
Umieszczenie w akcie prawnym rangi ustawy zapisów dotyczących pracownika socjalnego na pewno miało ogromne znaczenie dla podniesienia statusu zawodu.
Z informacji uzyskiwanych od pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach pomocy społecznej w różnych częściach kraju wynika jednak nadal duże zróżnicowanie pozycji jaką pomoc społeczna zajmuje. Różny jest też prestiż zawodu pracownika socjalnego, mimo że ośrodki pomocy społecznej umocniły się w strukturach samorządowych, a pracownicy socjalni stają się partnerami władz lokalnych, przedstawicieli innych instytucji i organizacji.
Pracownik socjalny - mimo często wysokich kwalifikacji zawodowych i umiejętności - nie zawsze jest uważany za partnera. Funkcjonuje jeszcze wiele stereotypów na temat pomocy społecznej i jej kadry, a bariery psychologiczne są poważną przeszkodą w osiągnięciu partnerskiego modelu współpracy.
Obecnie zostały wyznaczone nowe zadania w zakresie pomocy społecznej dla państwa, samorządów oraz innych podmiotów, w tym organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadą subsydiarności.
Przed pracownikiem socjalnym stoją nowe zadania, nowe trudności, oraz nowe wyzwania. Wyrażam nadzieję, że wzmocnienie statusu zawodu pracownika socjalnego przez planowane przyjęcie ustawy o zawodzie pracownika socjalnego wpłynie również na dalszy wzrost jego prestiżu.
3