Rys historyczny pracy socjalnej w Polsce
Praca socjalna, choć powszechnie uważana za stosunkowo młodą dziedzinę działalności na rzecz drugiego człowieka, ma w Polsce dość długą tradycję.
O początkach zawodu pracownika socjalnego można mówić wraz z powstaniem możliwości kształcenia w dziedzinie pracy socjalnej.
Tradycja kształcenia pracowników socjalnych sięga w Polsce początków XX wieku. Początków tych można się dopatrywać w pierwszych kursach społecznych zorganizowanych w 1907 roku w Królestwie Polskim. W dziewięć lat później w Krakowie utworzono Wydział Pracy Społecznej przy wyższych kursach dla kobiet.
W latach 20-tych naszego stulecia Helena Radlińska skoncentrowała się na organizowaniu kształcenia pracowników służb społecznych i oświatowych. Jako profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej w 1925r. utworzyła Studium Pracy Społeczno-Oświatowej.
Początkowo kształcenie odbywało się w toku studiów podyplomowych. W 1936 roku rozpoczęto kształcenie na poziomie magisterskim w dziedzinie nauk pedagogicznych.
W 1925 roku powstały też: Szkoła Pracy Społecznej im. A. Branickiego w Krakowie i Katolicka Szkoła Społeczna w Poznaniu.
W okresie od zakończenia II wojny światowej pomoc społeczna w Polsce i kształcenie pracowników socjalnych przechodziły różne koleje. W 1949 roku na Uniwersytecie Łódzkim została utworzona Katedra Pedagogiki Społecznej, która kontynuowała tradycje Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Po trwającym kilkanaście lat okresie zahamowania procesu rozwoju pomocy społecznej, a tym samym kształcenia pracowników socjalnych, w 1962 roku wznowiono kształcenie zawodowe pracowników socjalnych w katedrze Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego.
W 1966 roku utworzone zostały w Warszawie i Poznaniu pierwsze policealne szkoły pracowników socjalnych.
Dalszy rozwój kształcenia pracowników socjalnych należy wiązać z uruchomieniem w 1977 roku w Instytucie Polityki Społecznej UW Zaocznego Studium Pracowników Służb Socjalnych, w 1988 roku - Zaocznych Studiów Socjologicznych o specjalności praca socjalna w UJ.
II.Pracownik socjalny w świetle przemian ustrojowych
Do 1990 roku pomoc społeczna w Polsce funkcjonowała na marginesie życia społecznego. Pozostawała w kompetencjach Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Była dziedziną mocno nie doinwestowaną. Jej wąski zakres podmiotowy i przedmiotowy, rozproszenie kompetencyjne, brak podstawowych uregulowań prawnych - wpływały destrukcyjnie na kadrę pomocy społecznej.
Niski prestiż tego zawodu, bardzo niskie wynagrodzenia, złe a często nieodpowiednie warunki pracy i obsługi klientów, nie sprzyjały podnoszeniu kwalifikacji. W 1989 roku tylko 40% pracowników socjalnych miało odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
Wydarzenia, jakie nastąpiły po 1989 roku wpłynęły zasadniczo na status i zadania pomocy społecznej w Polsce. Konieczność stworzenia efektywnego systemu łagodzenia skutków transformacji była podstawą gruntownych zmian w pomocy społecznej.
Już Zespół do spraw Reformy powołany w 1989 roku, w opracowanych dokumentach mocno akcentował - obok innych założeń mającej się dokonać reformy pomocy społecznej - profesjonalizację pomocy społecznej, wzrost prestiżu zawodu pracownika socjalnego, intensywne kształcenie zawodowe, wreszcie rozwój kadry pomocy społecznej.
W Założeniach określone zostały również stanowiska pracy socjalnej (przyjęte w późniejszych regulacjach prawnych), określono też zadania pracowników socjalnych z podziałem na diagnozowanie, kompensację, promocję i profilaktykę. Zespół ds Reformy opracował również ustawowe uprawnienia pracowników socjalnych.
Do pierwszej grupy uprawnień należy między innymi określenie kim jest pracownik socjalny Ma nim być osoba posiadająca kierunkowe wykształcenie zawodowe lub wyższe przydatne do wykonywania zawodu. Ponadto pracownikom socjalnym - zgodnie z założeniami reformy - przyznano ochronę prawną przewidziana dla funkcjonariuszy państwowych. Przewidziano również uprawnienia do załatwiania spraw związanych z wykonywaniem czynności służbowych poza wszelką kolejnością w urzędach, instytucjach. Zobowiązano zakłady pracy, instytucje, organizacje do udzielania pracownikom socjalnym informacji, jeżeli są one niezbędne do wykonywania zawodu.
Zapisy te zostały urzeczywistnione w ustawie o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 roku. Pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami samorządowymi a ich prawa uregulowane zostały ustawą z 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych
Umieszczenie w akcie prawnym rangi ustawy zapisów dotyczących pracownika socjalnego na pewno miało ogromne znaczenie dla podniesienia statusu zawodu.
Z informacji uzyskiwanych od pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach pomocy społecznej w różnych częściach kraju wynika jednak nadal duże zróżnicowanie pozycji jaką pomoc społeczna zajmuje. Różny jest też prestiż zawodu pracownika socjalnego, mimo że ośrodki pomocy społecznej umocniły się w strukturach samorządowych, a pracownicy socjalni stają się partnerami władz lokalnych, przedstawicieli innych instytucji i organizacji.
Pracownik socjalny - mimo często wysokich kwalifikacji zawodowych i umiejętności - nie zawsze jest uważany za partnera. Funkcjonuje jeszcze wiele stereotypów na temat pomocy społecznej i jej kadry, a bariery psychologiczne są poważną przeszkodą w osiągnięciu partnerskiego modelu współpracy.
Obecnie zostały wyznaczone nowe zadania w zakresie pomocy społecznej dla państwa, samorządów oraz innych podmiotów, w tym organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadą subsydiarności.
Przed pracownikiem socjalnym stoją nowe zadania, nowe trudności, oraz nowe wyzwania. Wyrażam nadzieję, że wzmocnienie statusu zawodu pracownika socjalnego przez planowane przyjęcie ustawy o zawodzie pracownika socjalnego wpłynie również na dalszy wzrost jego prestiżu.
III. Struktura Organizacyjna Pomocy Społecznej i najważniejsze zadania poszczegolnych ogniw systemu po reformie administracyjnej kraju
Działalność jednostek pomocy społecznej w Polsce reguluje ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 1998 r.Nr 64, poz. 414 z późniejszymi zmianami) oraz przepisy wykonawcze do tejże ustawy ukazujące się w formie Rozporządzeń Rady Ministrów. Dodatkowo pomoc społeczna czerpie przepisy prawne z różnych innych ustaw, a w szczególności:
1./Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego ( Dz. U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950, zm. z 1998 r. Nr 37, poz. 204 i Nr 106, poz. 668 )
2./Ustawy z dnia 7 stycznia 1993r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78, z 1995r. Nr 66, poz.334, z 1996r. Nr 139, poz. 646, z 1997r. Nr 157, poz. 1040 i Nr 141, poz. 943)
3./Ustawy z dnia 1 grudnia 1994r. o zasiłkach rodzinnych , pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz.U. z 1998r. Nr 102, poz. 651, zm. z 1998r. Nr 106, poz. 668)
4./Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ( Dz. U. Nr 111, poz. 535, zm. z 1997 r. Nr 88, poz. 554, Nr 113, poz. 731 i z 1998 r. Nr 106, poz. 668 )
5./Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ( Dz. U. Nr 123, poz. 776, zm. Nr 160, poz. 1082, z 1998 r. Nr 99, poz. 628 i Nr 106, poz. 668 )
i wielu innych oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw.
Każda jednostka organizacyjna pomocy społecznej posiada swój statut, który precyzyjnie określa zasady , cele i kierunki działania każdej z nich.
Precyzyjne omówienie zadań wszystkich szczebli jednostek pomocy społecznej było by materiałem zbyt obszernym, zatem skupię się nad zasygnalizowaniem zadań i kompetencji jednostki którą kieruję, czyli Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, który jest jednocześnie podstawowym ogniwem systemu, a działalność pozostałych szczebli tylko zasygnalizuję.
Do podstawowych zadań Ośrodka należy w szczególności:
-/tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, w tym rozbudowa niezbędnej infrastruktury socjalnej,
-/analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej,
-/przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń,
-/pobudzanie społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin,
-/praca socjalna, rozumiana jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi.
Zadania realizowane przez Ośrodek, ze względu na żródło ich finansowania są podzielone za zadania zlecone (finansowane z budżetu centralnego) i zadania własne (finansowane z budżetu Gminy)
Do zadań własnych gminy z zakresu pomocy społecznej, realizowanych przez Ośrodek, należą :
1.kierowanie osób wymagających opieki do domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym,
2.przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,
3.przyznawanie pomocy rzeczowej,
4.przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,
5.przyznawanie lub wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,
6.inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznania potrzeb gminy.
Do zadań własnych gminy z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym, realizowanych przez Ośrodek, należą :
1.udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
2.świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania,
3.pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne,
4.udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
5.praca socjalna,
6.sprawienie pogrzebu.
W zakresie realizacji zadań zleconych gminie Ośrodek realizuje:
1.przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń,
2.przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych okresowych,
3.opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej,
4.przyznawanie i wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej,
5.przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowanego,
6.świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego,
7.zadania wynikające z rządowych programów pomocy społecznej bądź innych ustaw, mających na celu ochronę poziomu życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich środków.
Drugim stosunkowo nowym ogniwem, bo powstałym w wyniku reformy administracyjnej kraju są Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, które również wykonują niezwykle ważne zadania z zakresu pomocy społecznej min.:
1.kierowanie osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym,
2.opracowywanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych,
3.udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach,
4.organizowanie specjalistycznego poradnictwa,
5.udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, sprawienie pogrzebu osobom bezdomnym przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z gminą, na terenie której miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,
6.zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu powiatu,
7.doradztwo metodyczne dla jednostek pomocy społecznej i pracowników socjalnych,
8.pomoc w integracji ze środowiskiem osób opuszczających niektóre rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych, zakładów dla nieletnich i rodzin zastępczych, o których mowa w art. 31c ust. 1, z zastrzeżeniem art. 11a pkt 4 ustawy o pomocy społecznej,
9.przyznawanie i wypłacanie świadczeń przewidzianych ustawą osobom bezdomnym, przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z gminą, na terenie której miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,
10.pokrywanie kosztów podstawowej opieki zdrowotnej osobom bezdomnym, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej,
11.przyznawanie specjalnego świadczenia pieniężnego dla osób opuszczających niektóre rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych, zakładów dla nieletnich i rodzin zastępczych,
12.organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci,
13.pomoc uchodźcom
14 Prowadzenie Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.
Jednostkami Pomocy Społecznej trzeciego szczebla samorządu czyli Województw Samorządowych są Regionalne Ośrodki Pomocy Społecznej, których kluczowym zadaniem jest analizowanie zjawisk , tendencji i potrzeb w zakresie świadczeń pomocy społecznej w Województwie oraz opracowywanie Regionalnych Programów Pomocy Społecznej.
Jednostką zwierzchnią w stosunku do wszystkich trzech szczebli samorządu jest Wojewoda, który w swoim Urzędzie powołuje jednostkę odpowiedzialną za nadzór i kontrolę nad prawidłowym realizowaniem zadań określonych w ustawie, oraz przydziałem rządowych środków finansowych na realizację tychże zadań.
IV.Jaki był sens reformy
Zmiany które zaszły po 1 stycznia 1999 dotyczą w szczególności kompetencji organów rządzących i samorządowych, co wynika z koncepcji budowy państwa opartego głównie o struktury samorządowe. Nowe zadania, zbyt duże dla gmin - a przekazywane ze szczebla wojewody - pojawiły się w powiatach. Gminy tak naprawdę niczego nie straciły .W powiatach zaś pojawiły się nowe zadania, wypełniające puste pola w systemie zabezpieczenia społecznego, którymi dotychczas wszyscy nieco nieudolnie próbowali się zajmować.
Budując nowy system pomocy społecznej należy pamiętać, że w naszym społeczeństwie żyją osoby słabe i niezaradne, które nadal będą potrzebować różnych form wsparcia. Jest także duża grupa rodzin, które potrafią i mogą samodecydować, samostanowić. Oferta pomocy dla tych grup powinna być inna. Ten system, który aktualnie budujemy, modyfikujemy powinien być dostosowany do różnych kategorii klientów oraz ich specyficznych potrzeb. Czasami brak pomocy państwa bywa szkodliwy, czasami jednak nadmiar pomocy, nadgorliwość przynoszą podobne rezultaty.
Od kilku lat poprawianie systemu przebiega w przekonaniu, że państwo powinno pomagać, ale bardzo dyskretnie. Państwo nie może wiedzieć lepiej za rodzinę, jak opiekować się dzieckiem, osobą starszą, jak gospodarować budżetem - to rodzina wie najlepiej. Państwo bardzo delikatnie i umiejętnie winno wspierać rodzinę w jej funkcjach. Należy pomagać rodzicom w zaspokajaniu jej potrzeb, ale jej nie zastępować.
System więc musi działać tak, aby rodzina mogła mieć własny potencjał i własne dochody najlepiej z pracy. Jeżeli nie jest to możliwe, państwo winno dostarczać świadczenia dające poczucie bezpieczeństwa socjalnego.
W ustawie o pomocy społecznej znajdują się zapisy i wartości, które są niezmienialne. Pomoc społeczna ma umożliwiać przezwyciężanie trudnych sytuacji, zapobiegać ich powstawaniu, zaspokajać niezbędne potrzeby życiowe i doprowadzać do usamodzielnienia.
Pomimo licznych dobrych poprawek , które znalazły się w znowelizowanej ustawie o pomocy społecznej, ciągle jeszcze daleko jej do doskonałości.
Nieprawidłowy jest ciągły brak spójnego systemu świadczeń dla osób bezrobotnych, który powoduje między innymi to, że opłaca się być w systemie pomocy społecznej, co osłabia motywację do jego szybkiego opuszczania.
Kolejnym problemem jest wiedza o faktycznych dochodach rodzin korzystających z pomocy społecznej. Tu pojawia się wieczny dylemat pracownika socjalnego, czy ma on być pomagającym, czy policjantem ścigającym i udowadniającym dochody. Czy pomóc mimo podejrzeń o dodatkowe źródła dochodu, czy pozostawić bez pomocy. Zasadą jest, iż w sprawie udzielania pomocy kwestię tę powinno się rozstrzygać na korzyść klienta - pomóc jednej osobie więcej, zamiast choćby jedną osobę pomocy pozbawić.
Problemem największym, mimo konkretnego zapisu ustawowego, jest praca socjalna. W ostatnim czasie ta forma działalności została zepchnięta na margines z powodu wielości świadczeń, gąszczu uprawnień i tego wszystkiego, co pracownik socjalny musi wykonać.
Kolejną kwestią jest brak rozwiązań wspierających rodzinę w podstawowych funkcjach. Nie ma systemu opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym czy osobą starszą. Ta sytuacja powoduje, że rodziny nie mają wyboru, muszą szukać miejsc w instytucji.
Tymczasem trwa otwarta dyskusja, czy domy pomocy społecznej powinny istnieć. Moim zdaniem muszą istnieć, ale powinna być możliwość ich wyboru przez świadczeniobiorcę. Wiadomo, że około 90 proc. mieszkańców domów pomocy społecznej nie jest zadowolona z ich usług. Prawdą jest, że takie instytucje marginalizują. Kierunek przyjęty obecnie przez wiele krajów, polega na integracji różnych kategorii osób i różnych niesprawności z ich środowiskiem rodzinnym i lokalnym. W związku z tym domy powinny istnieć jako ostateczność, miejsce dla tych osób w stosunku do których inne formy pomocy okazały się nieskuteczne. Faktem jest, że aktualnie w Polsce konieczność korzystania z pomocy instytucjonalnej wynika przede wszystkim z braku sieci usług środowiskowych. Społeczność lokalna szczególnie małych gmin nie dostrzega potrzeby organizowania takich form wsparcia.
Bardzo ważnymi partnerami do współpracy z publicznym sektorem pomocy społecznej są organizacje pozarządowe i różne instytucje. Pamiętać należy więc o tym, że działania wszystkich partnerów muszą wynikać z lokalnej spójnej polityki. Chodzi o to, aby coraz lepiej wypełniać puste pola, zagospodarowywać nowe dziedziny, a nie przeszkadzać sobie w działaniu.
To, co chyba najważniejsze w obecnie funkcjonującym modelu pomocy społecznej , to pozostawienie klientom prawa stanowienia o sobie. Tu pojawić się muszą pewne gwarancje państwa, aby klient korzystając z minimum pomocy czuł się zobowiązany do współdziałania w rozwiązywaniu własnych problemów. Jeżeli klient odmawia współpracy, to tu pomoc państwa się kończy. System pomocy winien być oparty na partnerskim współdziałaniu.
Teraz chodzi o współpracę na zasadzie partnerstwa z oświatą, służbą zdrowia, organizacjami pozarządowymi, samorządami lokalnymi. Rola państwa ogranicza się do nadzoru nad standardami usług, wspierania samorządów lokalnych, określania standardów usług w instytucjach i w środowisku, przestrzegania tych standardów i praw klientów pomocy społecznej, współpracy z reprezentantami ich interesów.
Od początku 1999 roku pojawiły się bardzo konkretne zapisy w związku ze zmianą administracyjną kraju. To, co się zmieniło, to poziom samorządu lokalnego. W związku z tym nie uległ zasadniczej zmianie ani zakres zadań ośrodków pomocy społecznej, ani sposób ich finansowania.
Natomiast dla powiatu, zgodnie z rządową koncepcją, zostały określone zadania polegające na opracowywaniu powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych. Ze szczebla wojewódzkiego na szczebel powiatowy zeszło organizowanie specjalistycznego poradnictwa socjalnego. Nie ma bowiem przeciwwskazań, aby funkcjonowało ono w dużych gminach, zaś w małych jest utrudnione.
Problem pomocy bezdomnym jest kolejnym zadaniem, którego realizatorem stał się powiat. Są bezdomni w stosunku, do których bardzo trudno było ustalić gminę pochodzenia, zobowiązaną do pomocy. Obecnie taki bezdomny ma prawo udać się po odpowiednią do sytuacji pomoc wprost do „człowieka starosty”
Dwuetapowo przebiega obecnie organizowanie kształcenia kadry oraz doradztwo merytoryczne dla ośrodków pomocy społecznej i dla pracowników socjalnych. Jest to także zadanie powiatu, choć nie zniknie ono całkiem również z zakresu zadań województwa. Specyfika problemów związanych z powiatem spowodowała , że bardziej wskazane okazały się szkolenia modułowe, bez konieczności długotrwałego odrywania pracownika od jego obowiązków.
Powiat jako realizator zadań administracji rządowej organizuje i finansuje usługi o określonym standardzie w domach pomocy społecznej. Oznacza to, że wszystkie tego typu placówki zmieniły swoją podległość- zeszły ze szczebla wojewódzkiego na szczebel powiatowy. Dom Pomocy Społecznej może obecnie założyć każdy. Może to być powiat, organizacja pozarządowa, osoba fizyczna.
Zmieniło się również finansowanie. Teraz finansowana jest osoba i usługa dla niej, a nie jak dotąd instytucja. To osoba potrzebująca otrzyma środki finansowe na daną usługę o określonym standardzie, na poziomie minimalnym. Wybór usługi droższej wiązać się będzie z koniecznością partycypowania w kosztach przez samego potrzebującego lub jego rodzinę.
Pojawiły się także nowe dla pomocy społecznej zadania - pomoc w integracji społecznej osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze (głównie domy dziecka), organizowanie opieki w rodzinach zastępczych i kontraktowych oraz świadczenie im pomocy finansowej.
Wszystkie badania pokazują, że osoba bezdomna to w bardzo wielu przypadkach były wychowanek domu dziecka. Zajęcie się tymi osobami w ramach profilaktyki pozwoli na zapobieganie pogłębianiu się patologii. Pomoc Ośrodka w tym początkowym okresie sprawia, że ich rola jest znacznie korzystniejsza. Lepiej jest wesprzeć niż wydobywać je z zadawnionych problemów, sytuacji często nieodwracalnych.
Jeszcze jedno zadanie w tej dziedzinie, to organizowanie opieki w rodzinach zastępczych. Nie chodzi tutaj o to, aby pomoc społeczna przejmowała zadania oświaty, ale rzeczywistość jest taka, że w oświacie brakuje miejsca na te rodziny. Słaby jest system wyszukiwania rodzin. Zazwyczaj rodzinami zastępczymi są także patologiczne środowiska, spokrewnione z dzieckiem, które wykorzystują fakt sprawowania opieki jako sposób na zdobycie pieniędzy. Trudno w tej sytuacji nie zauważyć, że sytuacja dziecka tak naprawdę niewiele się zmienia. Pracownik socjalny jest tą osobą, która styka się z różnymi środowiskami, ma więc większą łatwość wyszukiwania tych rodzin. Do tej pory nadzór nad rodzinami zastępczymi sprawował pedagog szkolny, choć w istocie nie jest to jego zadanie.
Sprawą kolejną należącą do zadań własnych powiatu jest rehabilitacja społeczna, w tym warsztaty terapii zajęciowej i turnusy rehabilitacyjne. Na te zadania jak dotąd zawsze brakowało środków. Przekazanie ich powiatom jest sposobem rozwiązania tego problemu.
Na poziomie województwa samorządowego pojawiły się dwa zadania. Jednym z nich jest dokonywanie oceny stanu i efektywności pomocy społecznej oraz opracowywanie strategii rozwoju, wypracowywanie polityki regionu, organizowanie kształcenia do pracy socjalnej, prowadzenie szkół pracowników socjalnych (dotychczas zadanie Ministra Pracy).
Drugim kompleksem zadań jest promowanie różnego typu nowatorskich rozwiązań, badanie poziomu życia mieszkańców, tworzenie programów służących poprawie warunków życia mieszkańców.
Koncepcja nowej struktury pomocy społecznej idzie w kierunku decentralizacji, tworzenia lokalnych ministruktur na możliwie niskim poziomie, pozostawiając realizatorom szeroki margines działania.
Wydaje się szczególnie ważne w sytuacji, gdy wkrótce konieczne będzie egzekwowanie od realizatorów usług, także tych, którzy weszli niedawno na rynek wymaganego standardu usług. Do realizacji tych zadań w województwie rządowym powołuje się wojewódzki inspektorat pomocy społecznej sprawujący nadzór i kontrolę.
Ostatnią lecz niezwykle ciekawą kwestią jest brak zapisu określającego zależności między poszczególnymi szczeblami samorządności. Zrodziło to konieczność wypracowania swoistego systemu współpracy, który w przyszłości być może zaowocuje dobrymi rozwiązaniami z korzyścią dla mieszkańców danego obszaru.
Podsumowanie
Pomoc społeczna jest bardzo ważnym instrumentem polityki społecznej państwa. Stanowi też istotną dziedzinę w systemach lokalnych polityk społecznych. W Polsce pomoc społeczna przeszła różne koleje losu. Dekada lat 90-tych przyniosła gruntowne zmiany zarówno prawne jak i organizacyjne. W wyniku reformy powstał autonomiczny system pomocy społecznej współtworzony przez administrację rządową, samorządową oraz organizacje obywatelskie. Zmienił się i rozszerzył zakres podmiotowy pomocy społecznej. Systematycznie zwiększa się też oferta usług socjalnych.
Wokół pomocy społecznej nagromadziło się wiele kontrowersji. Obecny system poddawany jest ocenom i niejednokrotnie krytyce. Roczny okres funkcjonowania zreformowanej pomocy jest za krótki aby snuć refleksje i formułować wnioski, ale pozwala na krótkie podsumowanie.
Niewątpliwie reforma pomocy społecznej spowodowała niezwykłą dynamikę rozwojową pomocy społecznej Na razie nie udało się osiągnąć wszystkich pożądanych efektów ? Doświadczenie wskazuje, że wiele pozostało jeszcze do zrobienia. Na przełomie wieków będziemy więc w dalszym ciągu przeżywać transformację pomocy społecznej. Weryfikując dotychczasowy system pomocy społecznej, należy pamiętać o jego niekwestionowanych atutach, które powinny być bazą ewentualnych przyszłych zmian.
W moim przekonaniu należą do nich:
ustawowe prawo do pomocy społecznej,
samorządność pomocy społecznej,
orientacja na rodzinę, jako całość,
nadanie ustawowego znaczenia pracy socjalnej.
profesjonalizm kadry,
pluralizm podmiotów realizujących zadania w zakresie pomocy społecznej,
rozwój infrastruktury - powstanie Ośrodków Pomocy Społecznej jako nowoczesnych instytucji oraz placówek usług socjalnych,
świadomość praw i uprawnień klientów pomocy społecznej,
wzrost roli i znaczenia pomocy społecznej na poziomie lokalnych społeczności,
pojawienie się nowatorskich rozwiązań w pomocy społecznej,
otwartość na zmiany kadry pomocy społecznej,
pojawienie się rynku usług socjalnych,
rozszerzenie zakresu przedmiotowego pomocy społecznej.
Pomoc społeczna - w moim przekonaniu - spełniła pokładaną w niej nadzieję w okresie transformacji państwa. Obecnie należy wykonać kolejne kroki i zdobywać kolejne doświadczenia, a na pewno w niedalekiej przyszłości zostaną osiągnięte najwyższe standardy świadczonych usług.