Zabawa - główną formą pracy z dzieckiem przedszkolnym
Dominującą formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa. Znaczenie zabaw dla rozwoju dziecka potwierdzają liczne badania naukowe.
Zabawa jest potrzebnym elementem przyswajania przez dziecko norm społecznego zachowania.W czasie zabaw usprawniają się poszczególne narządy zmysłowe, rozwijają sprawności motoryczne, wyrabiają się nawyki i przyzwyczajenia, kształtują pojęcia i wartości moralne. Najczęściej powtarzają się następujące rodzaje zabaw:
- zabawy manipulacyjne
- zabawy konstrukcyjne,
- zabawy dydaktyczne,
- zabawy ruchowe,
- zabawy tematyczne.
W rozwoju dziecka najwcześniej występują zabawy manipulacyjne. Chwytanie przedmiotów z otoczenia dziecka jest w pierwszej fazie mimowolne, nieświadome. Dziecko uczy się poznawać przedmioty po wyglądzie, poznaje ich powierzchnię i kształt. Czynności manipulacyjne są ważnym czynnikiem rozwoju umysłowego dziecka.
Istotą zabawy konstrukcyjnej jest tworzenie "czegoś" z dowolnego materiału. W tego rodzaju zabawach wytwór może powstać zupełnie przypadkowo. Zabawom konstrukcyjnym towarzyszą czynności manipulacyjne. Czynności konstrukcyjne wiążą się z uczuciem przyjemności, gdyż dziecko zaspakaja potrzebę tworzenia. Dzieci budują z klocków różne konstrukcje, różne przedmioty i zabawki do zabaw tematycznych czy inscenizowanych.
Specjalną formą organizowanej działalności dziecięcej, w której stawiamy przed dzieckiem jakieś zadanie do rozwiązania są zabawy dydaktyczne. Do zabaw tego rodzaju należą także gry dydaktyczne, w których występuje element współzawodnictwa i obowiązują określone reguły, często wymagające od dzieci posiadania pewnego zasobu pojęć. Prawidłowe rozwiązanie zadania sprawia dziecku przyjemność.
Wyróżniamy cztery rodzaje zabaw:
- zabawy z gotowymi pomocami, w których konstrukcji zawarte jest zadanie do wykonania, np.wieża piko,
- zabawy typu "zgadnij czego brakuje", w których stosuje się przedmioty codziennego użytku,
- gotowe układanki, łamigłówki, zagadki itp.
- zabawy słowne.
Zabawy dydaktyczne są zabawami, których dziecko uczy się od dorosłych.
Kolejnym rodzajem zabaw, jakie dzieci podejmują w wieku przedszkolnym są zabawy ruchowe, w których ruch jest dominujący. Dzięki tym zabawom dzieci nabywają zręczności. Wyróżniamy następujące rodzaje zabaw:
- zabawy orientacyjno-porządkowe wyrabiające umiejętność oceny kierunku i odległości, orientację w przestrzeni
- zabawy bieżne pobudzające krążenie i oddychanie, a także duże grupy mięśniowe,
- zabawy równoważne rozwijające zdolność utrzymania równowagi, działające mobilizująco na układ nerwowy
- zabawy z czworakowaniem działające korzystnie na układ wegetatywny i ruchowy,
- zabawy z elementem skoku i podskoku pobudzające krążenie i oddychanie,
- zabawy z elementem wspinania się i wchodzenia usprawniające pokonywanie przeszkód,
- zabawy z elementem rzucania, chwytania, toczenia, celowania, rozwijające umiejętność rzucania, chwytania, zdolność oceny kierunku i odległości oraz doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową,
- zabawy rytmiczno-ruchowe wpływające na ogólne sprawności ruchowe dzieci, wyrabiające koordynację ruchową, wyrabiające poczucie rytmu, ćwiczące oddech.
Najczęściej spotykanym rodzajem zabaw są zabawy tematyczne. W każdej zabawie tematycznej występuje moment przyjęcia jakiejś roli, naśladowania, tworzenia, udawania kogoś, a więc tworzenia fikcji. W zabawach tych dzieci wprowadzają w czyn, to co zaobserwowały, poznały, przeżyły, czego dowiedziały się i doświadczyły. Dzieci nie posiadają jeszcze umiejętności dokonywania oceny co złe, a co dobre, więc naśladują czasem rzeczy negatywne.
Każda z wymienionych rodzajów zabaw ma swoje wartości. Poziom zabaw dzieci w obrębie różnych rodzajów zależy od wieku, temperamentu, uzdolnień, od wpływów wychowawczych. Żeby zabawa wpływała w sposób prawidłowy na rozwój psychiczny i fizyczny trzeba jej zapewnić potrzebne warunki materialne i społeczne.
Wychowawcza wartość zabawy polega głównie na jej treści. W zabawie rozwijają się przejawy życia i od tego właśnie zależy jakie uczucia i myśli wywołuje ona u dzieci, jakie między bawiącymi się wytwarza stosunki. Już w wieku przedszkolnym zaczynają się rozwijać cechy charakteru i uczucia takie jak: koleżeństwo, przyjaźń, odpowiedni stosunek do pracy. Przeważnie treść zabaw dzieci jest radosna i optymistyczna.
U dzieci twórczość zabawowa osiąga różny stopień. Jeżeli dziećmi się nie kieruje, to obserwuje się niekiedy zabawy stereotypowe, które powtarzają się z dnia na dzień, a ich treść nie rozwija się. W niektórych przypadkach spotyka się wypaczenie obrazów, czyli błędne odbicie rzeczywistości. Spowodowane to jest brakiem inicjatywy, mylnością przedstawień. Konieczna jest wtedy rozumna pomoc dorosłego. Przy właściwym kierowaniu powstają warunki prawidłowego rozwoju inicjatywy i twórczych możliwości dzieci.
Bibliografia
1.W. Dyner: Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu. Warszawa 1983.
2. B. Jugowar: Wiek przedszkolny. Warszawa 1982.
3. W. Okoń: Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987.