KARMELITAŃSKA SZKOŁA DUCHOWOŚCI

Styl życia duchowego rodziny zakonnej, na którą składa się: Zakon Braci Naj św. Maryi Panny z Góry Karmel, Bracia Bosi Zakonu Naj św. Maryi Panny z Góry Karmel, Mniszki Bose Zakonu Najśw. Maryi Panny z Góry Karmel oraz inne wspólnoty żeńskie, a także Świecki Zakon Karmelitański.

Historia karmelitów.

Pierwsi eremici chrześcijańscy osiedlili się w grotach na górze Karmel w Izraelu (552 m npm) ok. poło V w. Góra ta w czasach biblijnych była miejscem kultu Baala i Aszery. Piękno tej góry podziwiał prorok Izajasza (Iz 35, 2) i autor Pieśni nad Pieśniami (7, 5-6). We wschodniej części wzgórza miała mieć miejsce ofiara kapłanów Baala i ofiara Eliasza (l Kr118, 20-40). Na zachodnim krańcu Karmelu została natomiast umiejscowiona scena z deszczem, który Eliasz uprosił po trzech latach suszy (l Krl 18, 41-46). Zarówno przez Żydów jak i przez muzułmanów Karmel uważany jest za górę świętą, jak Tabor, Garizim czy Góra Oliwna.

Pierwsi karmelici wykuli w skale grotę poświęconą jako miejsce czci Maryi Bożej Rodzicielki. Po zdobyciu Jerozolimy podczas wypraw krzyżowych (1099), wielu przybyszów z Europy zaczęło napływać do Palestyny. Niektórzy z nich - rycerze, pielgrzymi, pokutnicy - dołączali się do mieszkających na górze

~

Karmel pustelników dając początki organizacji zakonu karmelitańskiego.

Kluczową rolę w dziejach zakonu odegrali św. Bertold z Kalabrii i Aymeriko de Melefaida. Św. Bertold przybył do Ziemi Świętej wraz z II Krucjatą (1147-1149), a po jej zakończeniu schronił się na górze stworzenie wspólnoty. Aymeriko jako legat Stolicy Apost. był Patriarchą w Antiochii, ustanowił więc św. Bertolda pierwszym przeorem wspólnoty pustelników. W tym czasie powstał pierwszy klasztor oraz kaplica poświęcona Błogosławionej Dziewicy Maryi, stąd pełna nazwa karmelitów brzmi:

Bracia Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. Następcą św. Bertolda był Brokard.

W latach 1206-1214 Albert Avogardo, łaciński patriarcha Jerozolimy, nadał im regułę zgodną ze sposobem życia. który dotychczas prowadzili. Ta krótka reguła stała się zaczątkiem Reguły Karmelitańskiej, która została zatwierdzona przez Honoriusza III w 1226. Po przeniesieniu się Zakonu do Europy, została adaptowana do nowych warunków przez Innocentego IV w 1247.

Sytuacja polityczna w Ziemi Świętej zmusiła do opuszczenia góry Karmel przez karmelitów. Ci, którzy pozostali, zginęli śmiercią męczeńską. Klasztor na górze Karmel spłonął (karmelici wrócili do Palestyny dopiero w XVII w.). Jako datę oficjalnej emigracji do Europy przyjmuje się rok 1238. Pierwszym miejscem docelowym była Sycylia, a potem południowa Francja i Anglia.

W historii Zakonu obserwujemy okresy świetności, i osłabienia gorliwości. Głównym przedmiotem reform w XV i XVI W. był powrót do źródeł, czyli życia, jakie prowadzili na początku pustelnicy na zboczach Karmelu. Przeprowadzono kilka reform, z których na największą uwagę zasługują reforma w Mantui, Albi oraz reforma św. Teresy z Avila (t 1581) i św. Jana od Krzyża (t 1591) przeprowadzona w 1562 w atmosferze Sob. Tryd.

II. Charakterystyczne cechy k. sz. d.

Podstawa k. sz. d. wyrażona została w prologu do Reguły: Żyć w posłuszeństwie Jezusowi Chrystusowi i Jemu wiernie służyć z czystym sercem i prawym sumieniem. Oznacza to proces ogołocenia, który prowadzi do zjednoczenia z Bogiem, przez czystość serca i całkowite otwarcie się na Boga.

l. Wymiar kontemplacyjny życia wskazuje na wspólnotę braci całkowicie oddanych modlitewnemu słuchaniu Słowa (Reguła, 7) i celebracji Liturgii Godzin (Reguła, 8). Jest to wspólnota złożona z osób, które pozwalają ogarnąć się wartościom Ducha: czystości, świętemu rozważaniu, sprawiedliwości,

miłości, wierze, oczekiwaniu zbawienia (Reguła, 14), pracy wykonywanej w pokoju, milczeniu polecanemu przez Proroka, które jest panowaniem sprawiedliwości, dającemu mądrość słowa i działania (Reguła, 16) i roztropności, która jest przewodniczką cnót (Reguła, epilog).

Kontemplacja, która jest ośrodkiem Reguły, rozpoczyna się od zaufania Bogu. Jest postawą otwarcia się na Niego. W ten sposób umożliwia ona zdążanie uczniowi tej szkoły ku przemianie i zjednoczeniu w miłości z Bogiem. Kontemplacja posiada charakter ewangeliczny i eklezjalny (PC 7; KPK kan. 674). Jej jakość wpływa na życie braterskie i służbę wśród ludu. Wiernie przeżywana jest świadectwem żywej obecności Boga wśród swojego ludu.

2. Braterstwo. Postawa kontemplacyjna pozwala odkryć obecność Boga w życiu codziennym. Odkrywa godność każdej osoby. Reguła karmelitów nazywa ich braćmi i ukazuje relacje międzyosobowe, jakie należy pielęgnować na wzór wspólnoty z góry Karmel (Reguła, 7-11 ). Być braćmi, oznacza wzrastać we wspólnocie i jedności, w przezwyciężaniu podziałów i przywilejów, we współuczestnictwie i współodpowiedzialności (Reguła, 1-3) oraz we wspólnocie dóbr. Oznacza także troskę o dobro duchowe w pielęgnowaniu dialogu i pojednania (Reguła, 11-13).

Źródłem braterstwa jest słowo Boże, Eucharystia i modlitwa. Szczególnie zlecrio divina karmelici czerpią doświadczenie i poznają Jezusa Chrystusa. Rozważają Jego słowo w dzień i w nocy (Reguła. 7). Wspólnie sprawują Liturgię Godzin (Reguła, 8). Eucharystia jest źródłem i celem życia karmelity. Wokół niej stają się Jednym sercem i jedną duszą (Dz 4, 32).

3. Służba wśród ludu. Wspólnota Karmelu jest żywą częścią Kościoła i historii. Jest otwarta, zdolna do słuchania i akceptowania swojego środowiska, zdolna do współpracy z ludźmi cierpiącymi. Reguła akcentuje wędrówkę jako sposób życia zakonów żebraczych. Jest to zaproszenie do rozpoznawania dróg

zarówno dla wspólnoty, jak i jej członków. Jest znakiem służby Kościołowi powszechnemu, miejscowemu i współczesnemu światu.

Klasztor jest miejscem nie tylko życia wspólnoty, ale i przyjmowania gości. Ludzie przebywający w wspólnocie karmelitów mogą korzystać z ich bogactwa duchowego. Ten sposób życia wśród ludzi jest profetycznym znakiem i świadectwem przyjacielskich i braterskich wartości. Jest świadectwem sprawiedliwości i pokoju w społeczeństwie. W ten sposób karmelici odpowiadają na nowe pytania współczesnego świata. Dzielą się z najbiedniejszymi.. co jest jednym z kryteriów faktycznego postępowania za Chrystusem.

4. Eliasz i Maryja - postacie inspirujące. Wzorcami k. sz. d. są prorok Eliasz i Maryja, jako szczególnie otwarci na działanie Ducha Świętego. Są oni wzorami życia w obecności Boga.

Eliasz żył samotnie w obecności Boga (l Kr117, l; 15, 18; 19,21;2Krll,2).

Jest osobowością kontemplacyjną. Pragnie chwały Bożej (2 Krl 2, 1-13). Jego słowo płonie jak pochodnia (Syr 48, l). Jest mistykiem, który po przebyciu trudnej i męczącej drogi uczy się odczytywania nowych znaków obecności Bożej (l Krl 19, 1-18). Walczył z fałszywymi bóstwami, wstawiał się za swoim ludem, prowadząc go do przymierza z Bogiem jedynym (l Kr118, 20-46). Solidaryzuje się z ubogimi i odrzuconymi, broniąc tych, którzy cierpią przemoc

~

(l Krl21,17-29).

Eliasz jest wzorem dla karmelity, jak być człowiekiem pustyni, o niepodzielnym sercu, oddanemu całkowicie na służbę Bogu; człowiekiem, który dokonał bezkompromisowego wyboru ze względu na Boga. Karmelita za wzorem Eliasza wierzy Bogu i pozwala prowadzić się Duchowi Świętemu, rozważając słowo Boże w swoim sercu, aby ukazywać Bożą obecność w świecie. Ma on Eliaszu wzór profetyzmu i braterstwa przeżywanego we wspólnocie, postawy łagodności dla ubogich i pokornych.

~

Maryja jest doskonałym przykładem naśladowania Chrystusa. Napełniona Duchem lętym (Łk l, 35), jest Dziewicą o przemienionym sercu (Ez 36, 26), nadającą ludzkie oblicze Słowu Wcielonemu. Jest dziewicą słuchającą i kontemplującą, zachowującą rozważającą w swoim sercu wszystkie wydarzenia i słowa Pana (Łk 2, 51). Pozwala się prowadzić Duchowi Świętemu (Łk 2, 44­50). Potrafi odczytywać: wielkie rzeczy, które Bóg w Niej uczynił dla zbawienia pokornych i ubogich (Łk 16-55). Jest doskonałą uczennicą Pana. Idzie za Jezusem razem z Jego uczniami i z i dzieli trudną drogę, która wymaga służby i miłości braterskiej (J 13,13-17; 15, 17). Uczy wiary w Jezusa (J 2, 5). U stup krzyża staje się Matką wszystkich wierzących (J 19, 26) i razem z nimi doświadcza radości zmartwychwstania. Łączy się z uczniami w nieustannej modlitwie (Dz l, 14) otrzymując jako pierwsza dary Ducha Świętego. Maryja jest nosicielką dobrej nowiny o zbawieniu (Łk 1,39).

W Dziewicy Maryi, Matce Boga i obrazie Kościoła, karmelici odnajdują doskonały wzór tego wszystkiego, czego pragną i oczekują, dlatego Maryja od samego początku uważana jest za Matkę i Opiekunkę Zakonu, a karmelici czczą Ją w sercu jako Przeczystą Dziewicę. Wpatrując się w Nią i tworząc z Niąjako bracia wspólnotę, uczą się razem życia w obecności Bożej. Maryja żyje pośród karmelitów jako Matka i Siostra. Szkaplerz św. jest znakiem jej macierzyńskiej opieki.

~

III. Główni przedstawiciele.

K. sz. d. reprezentuje liczne grono świętych i błogosławionych, a wśród nich wielu wybitnych teologów duchowości, w tym trzech Doktorów Kościoła: św. Jana od Krzyża, św. Teresa z Avila i św. Teresa z Lisieux (t 1897).

1. Święci i błogosławieni. Do najbardziej znanych należą m.in.: św. Szymon Stock (t 1265), św. Andrzej Corsini (t 1373), św. Maria Magdalena de Pazzi (t 1607), bł. Maria Guyart od Wcielenia (t 1672), bl. Elżbieta Catez od Trójcy

Przenaj ŚW. (t 1906), św. Teresa od Jezusa z Los Andes (t 1920).

2. Najwybitniejsi teologowie duchowości. Karmelici wnieśli wiekopomny wkład w rozwój teologii duchowości.

a) Św. Teresa de Ahumada od Jezusa (t 1582). Rozbudzone w dzieciństwie lekturą żywotów świętych pragnienie doskonałości zrealizowała wstępując do karmelitanek w klasztorze Wcielenia w Avila w 1536. W kolejnych latach intensywnej pracy nad sobą dostępuje łask mistycznych,. m.in. w 1572 dostąpiła tzw. zaślubin mistycznych. We współpracy ze św. Janem od Krzyża podjęła się reformy karmelu w duchu Pierwotnej Reguły i w 1562 założyła w Avila pierwszy klasztor Karmelitanek Bosych pod wezwaniem św. Józefa. Zajej życia powstało 18 klasztorów sióstr i 15 klasztorów braci. Zmarła 4 X 1582 ze sło- ' wami na ustach "W końcu, Panie, jestem córką Kościoła".

Beatyfikowana przez Pawła V w 1614, kanonizowana przez Grzegorza XV w 1622. Paweł VI dnia 27 IX 1970 ogłosił ją jako pierwszą kobietę Doktorem Kościoła.

Główne jej dzieła: Życie, Sprawozdania duchowe, Droga doskonałości, Podniety Bożej miłości, Twierdza wewnętrzna, Księga fundacji, a także poezje i listy.

b) Św. Jan od Krzyża (Juan de Yepes Alvarez t 1591). Do doświadczeniach skrajnego ubóstwa w okresie dzieciństwa i młodości, w 1563 wstąpił do Karmelu. Poszukując radykalizmu życia zakonnego, przy okazji swojej Mszy św. prymicyjnej w Medina del Campo w 1567 spotkał św. Teresę od Jezusa, która zaangażowała go w rozpoczęte przez siebie w 1562 dzieło Reformy Zakonu. Był mistrzem nowicjatu w Duruelo, Mancera i Pastrana, rektorem pierwszego kolegium Reformy w Aleala de Henares (1571) oraz w latach 1572-1577 spowiednikiem karmelitanek w klasztorze Wcielenia w Avila, gdzie przeoryszą była św. Teresa od Jezusa. Przez 8 miesięcy był więziony przez współbraci niechętnych reformie. W tym czasie powstały niektóre z jego dzieł mistycznych. Po ucieczce z więzienia (15 VIII 1578) piastował kilka-

krotnie urzędy przeora, definitora i wikariusza prowincjalnego oraz definitora generalnego. Wyczerpany gorliwą pracą apostolską, licznymi podróżami i surowym stylem życia zmarł 14 XII 1591 w andaluzyjskim klasztorze w Ubeda.

Klemens X ogłosił go błogosławionym w 1675, zaś kanonizacji dokonał Benedykt XIII w 1726 Pius Xl w 1926 ogłosił go Doktorem Kościoła. Św. Jan od Krzyża jest jednym z największych i najbardziej cenionych mistyków chrześcijańskich. Nazywany jest także Doktorem Mistycznym oraz Doktorem Wiary i Nocy Ciemnej. Jest także patronem poetów hiszpańskich.

Pozostawił po sobie pisma o treści ascetyczno-mistycznej: Droga na Górę Karmel, Noc ciemna, Pieśń duchowa, Żywy płomień miłości, Przestrogi

duchowe, Rady i wskazowki oraz listy. ~

c) św. Teresa Martin od Dzieciątka Jezus Św. Teresa od Dzieciątka Jezus i Najśw. Oblicza (+ 1897). Jako piętnastoletni dziewczyna wstąpiła do Karmelu w 188- Jej życie zakonne naznaczone było cierpieniem i licznymi upokorzeniami. Pomimo tego konsekwentnie realizowała swoją "małą drogę" miłości. W ten sposób jak mistrzyni nowicjatu dawała świadectwo heroicznej wiary i miłości. W 1895 w Uroczystość Trójcy Przenajśw. oddała się Miłości Miłosiernej, po czym przeżyła jedyne w swym życiu duchowym doświadczenie mistyczne - została "przeszyta ognistą strzałą" i ogarnęła ją niewysłowiona słodycz. Rok później ujawnił się zaawansowany stan gruźlicy, wskutek której zmarła w. wielkie cierpieniach, przygotowana na śmierć jako wejście do nieba. Wierzyła, że dopiero jej śmiercią rozpocznie się prawdziwa jej mis. apostolska.

Pozostawiła po sobie zapis refleksji duchowych: rękopisy autobiograficzne, listy, poezje, modlitwy i notatki oraz rady wspomnienia.

Św. Pius X nazwał ją "największą współczesną świętą". Pius Xl dokonał w 1923 beatyfikacji, a następnie w 1926 jej kanonizacji, ogłaszając ją dwa lata później Patronką Misji wraz ze św. Franciszkiem Ksawerym. Od tej pory św. Teresę z Lisiet stała się jedną z najbardziej popularnych świętych Kościoła. 19 X 1997 Jan Paweł ogłosił ją Doktorem Kościoła.

d) św. Teresa Benedykta od Krzyża Edyta Stein (t 1942). Urodzona i wychowana w pobożnej rodzinie żydowskiej. Studiowała filozofię we Wrocławiu, Getyndze i Fryburgu m.in. u E. Husserla, a późni Reinacha. Przeżyła nawrócenie na katolicyzm. W 1921 lektura Życia św. Teresy od Jezusa zapoczątkowała w niej proces na wrócenia, uwieńczony chrztem św. w Kościele katolickim (1. L 1922). Po okresie intensywnej pracy dydaktyczno - naukowej 14 X 1933 r. wstąpiła do Karmelu w Koloni.

Anzelm od św. Andrzeja Corsini (Maciej Józef Gądek t 1969) był wycho­wankiem św. Rafała Kalinowskiego. W Krakowie w latach 1909-1915 zasłynął jako wybitny kaznodzieja i kierownik duchowy. Jego penitentkami były m.in. bł. Aniela Salawa i sługa Boża M. Teresa Kierocińska, z którą w 1921 założył Zgromadzenie Karmelitanek Dzieciątka Jezus. Od 1922 do 1947 przebywał w Rzymie, gdzie w 1925 powołał do istnienia Międzynarodowe Kolegium Karmelitańskie Teresianum, którego był rektorem przez 20 lat i pełnił wiele wysokich funkcji w zarządziegenera1nym zakonu.

Jego doktryna duchowa, skoncentrowana na tajemnicy W cielenia i Dziecięctwa Jezusowego, zbieżna jest z nauką św. Teresy od Dzieciątka Jezus w kanonizacji której uczestniczył w Rzymie.

Pozostawił bogatą spuściznę pism duchowych. Obejmuje ona m.in. Traktat o dziecięctwie duchowym. Podręcznik rekolekcji zakonnych, traktaty o wychowaniu zakonnym, kilka serii konferencji rekolekcyjnych oraz ok. 6 tys. listów z zakresu kierownictwa duchowego.

Duchowość karmelitańska, czyli pielgrzymowanie po mieszkaniach duszy Na duchowość karmelitańską składają się doświadczenia Boga wielu wybitnych jednostek, żyjących na przestrzeni wieków. Największy wpływ wywarła oczywiście św. Teresa od Jezusa (1515-1582) i św. Jan od Krzyża

(1542-1592). Duchowość terezjańska jest silnie teocentryczna: Bóg, pełen miłosierdzia i wyrozumiałości, jest w niej początkiem i zwieńczeniem duchowej drogi. W swym najważniejszym dziele "Twierdza wewnętrzna" św. Teresa przedstawia duszę jako twierdzę, a jej liczne komnaty są kolejnymi stopniami, jakie dusza powinna przejść, aby dojść do doskonałego zjednoczenia z Bogiem. Dokonując postępu w modlitwie, dusza przechodzi z pokoju do pokoju, aż do ostatniego. Jest ich siedem. W pierwszych trzech pokojach człowiek działa mocą gorliwości własnej woli, podtrzymywany przez łaskę, podczas gdy w pozostałych czterech jej działanie jest bezpośrednim działaniem Boga, dusza natomiast pozostaje bierna, oddana poruszeniom łaski. Po przejściu siedmiu mieszkań osiąga mieszkanie wewnętrzne. Najpierw przechodzi przez trzy stadia modlitwy czynnej i ascetycznej, potem przechodzi przez cztery stadia modlitwy biernej i mistycznej. Modlitwa myślna jest dla niej intymną relacją przyjaźni, żarliwym przebywaniem z Chrystusem, który ją kocha, jest miłosnym dialogiem z Przyjacielem. Postęp w modlitwie nie polega więc jedynie na myśleniu o ukochanej osobie, ale na kochaniu jej z całego serca. Innymi ważnymi elementami w życiu duchowym są: pokora, miłość braterska, kierownictwo duchowe, przyjaźń duchowa, asceza i apostolat.

Dla jej współpracownika - Jana od Krzyża - zasadą podstawową była prawda, że Bóg jest wszystkim, stworzenie zaś niczym. Dlatego też, w celu dotarcia do wewnętrznej doskonałości i zjednoczenia się z Najwyższym, człowiek musi poddać się intensywnemu oczyszczeniu we wszystkich swoich władzach i wszystkich mocach duszy i ciała. W swoich dwóch podstawowych pracach "Droga na Górę Karmel" oraz "Noc ciemna" Jan od Krzyża opisuje wewnętrzny proces oczyszczenia człowieka, którego początkiem jest czynne oczyszczenie zmysłów, a następnie bierne oczyszczenie wyższych władz duchowych. Drogę, która prowadzi do zjednoczenia, autor utożsamia z nocą, a to dlatego, że dusza porusza się wyłącznie w sferze wiary. Ufając bezgranicznie

Bogu, dusza oczyszcza się we wszystkich swoich władzach, zmysłowych i duchowych, oczekując całkowitego oświecenia światłem wypływającym ze zjednoczenia z Bogiem. Dokonuje się to w ,,nocy ciemnej", będącej zanegowaniem i wyzbyciem się wszelkich pragnień i pożądań rzeczy stworzonych. Drogą, którą porusza się dusza, jest ciemność wiary, celem natomiast Bóg. Przejście przez 'noc' jest rzeczą konieczną, ponieważ przywiązanie człowieka do rzeczy stworzonych jest czystą ciemnością, gdy tymczasem prawdziwym światłem jest Bóg.

Wielu innych pisarzy chrześcijańskich odbierało kontemplację stworzenia jako jedną z dróg prowadzących do Boga, pod warunkiem że osoba była duchowo czysta, tzn. zdolna zauważyć ślady Boga we wszechświecie. Z kolei św. Jan apelował o odejście od świata i radykalne skoncentrowanie się na duszy. Sprawiało to mniejsze zainteresowanie się problemem świata, jego nawracaniem i doskonaleniem, ponieważ zasadniczy wysiłek człowieka został skoncentrowany na sprawach osobistej doskonałości.

Nawet jeżeli św. Teresa zdaje się odbierać świat jako 'środowisko', to jednak nie jest on środowiskiem pozytywnym, ale miejscem, w którym człowiek musi znaleźć drogę do modlitwy i spotkania z Bogiem. W związku z tym świat jest widziany przede wszystkim jako miejsce, z którego wynikają pokusy, iluzje i niejasności opóźniające lub przeszkadzające duszy doskonalenie jej zjednoczenia z Bogiem.

1