Dusza i uzasadnienie duchowości
Człowiek składa się z duszy i ciała.
Dowody uzasadniające istnienie pierwiastka duchowego, czyli duszy:
Dowód metafizyczny – dusza, jako z natury duchowa, jest samoistna, posiadająca własny akt istnienia i prosta, jest też z natury nieśmiertelna. Duchowość duszy wyklucza wszelkie formy zniszczalności. Dusza bowiem jako prosta nie może ulec zniszczeniu przez rozpad na części, a jako duchowa, nie może ulec zniszczeniu, ponieważ posiada własny akt istnienia.
Dowód: niezależność duszy od ciała, przy wykonywaniu niektórych aktów – skoro dusza niezależnie od ciała i bez jego udziału wykonuje pewne akty poznawcze i wolitywne, to również sama jest zdolna bez udziału ciała samodzielnie istnieć.
Dowód psychologiczny – opiera się na istnieniu w człowieku szeregu dążeń naturalnych, zakodowanych w naturze ludzkiej, które w tym życiu nie mogą być zrealizowane, a w związku z racjonalnym charakterem struktury świata , z istniejącą w świecie celowością, każde naturalne dążenie musi być zaspokojone bądź zrealizowane. Skoro nie są zrealizowane obecnie, muszą być zrealizowane po śmierci. Dlatego niezrealizowane dążenia, czyli fakty autotranscendencji domagają się istnienia „psyche” (duszy). Dążenia:
- Do prawdy – każdy człowiek jako istota rozumna dąży do prawdy i jej potrzebuje. Wszystkie jego władze poznawcze są nastawione w tym kierunku. Już samo poszukiwanie prawdy daje zadowolenie. Pozbawienie natomiast możność dostępu do prawdy słusznie uważa się za naruszenie podstawowej wolności człowieka, zagwarantowanej przez ustawodawstwo międzynarodowe. Temu dążeniu do prawdy towarzyszy stale niedosyt. Każda nowa prawda, której jeszcze nie poznał, wydaje się, że go zaspokoi, gdy ją pozna. Tymczasem ona podsyca głód prawdy. Im więcej człowiek pozna, tym bardziej zdaje sobie sprawę, jak wiele jest dziedzin, których jeszcze nie zna.
- Do szczęścia – Każdy człowiek ze swojej natury dąży do szczęścia. Szczęście daje posiadanie dobra. Człowiek sądzi, że osiągnięcie szczęścia uczyni go szczęśliwy. Tymczasem żadne z osiągniętych dóbr nie daje mu szczęścia, tylko jeszcze bardziej podsyca pragnienie szczęścia, pozostawiając niedosyt. Dlatego w dążeniu do pełnego szczęścia, człowiek kieruje się ku dobru najwyższemu, które w tradycji zwane jest Bogiem.
- Do doskonałości – Człowiek z natury jest dynamiczny, nastawiony na więcej i lepiej. Wciąż rozwija się i doskonali zarówno pod względem intelektualnym, moralnym, teoretycznym, praktycznym, lecz niestety w ciągu życia nie osiąga pełni doskonałości ludzkiej. Wciąż towarzyszy mu niezadowolenie ze swojego stanu i swych osiągnięć.
- Do nieśmiertelności – człowiek z pośród stworzeń zdaje sobie sprawę ze swojej czasowości, przygodności, przemijalności, a jednocześnie ma pojęcie nieskończoności trwania. Przejawem tego jest pozostawienie śladów swej bytowości na ziemi w postaci różnych wytworów, dzieł, osiągnięć praktycznych, a także wydawanie potomstwa (jak mówi Platon). Te i tym podobne dążenia świadczą, że w życiu człowieka są dziedziny, które są tylko zapoczątkowane, a nie niedokończone, np. Niedokończone jest poznanie ludzkie, praca, sprawiedliwość, porządek prawno – moralny, całe ludzkie życie w obecnym wymiarze.
Dowód moralny – Porządek moralny domaga się sankcji, które gwarantowałyby jego zachowanie, skłaniały człowieka do postępowania dobrze, a unikania zła. Równocześnie czyniłby zadość sprawiedliwości, która domaga się, by każde dobro zostało wynagrodzone, a zło ukarane.
Dowód historyczno - etnologiczny – Opiera się na powszechnym przekonaniu o życiu pozagrobowym. Etnologia jest świadectwem nieśmiertelności ludzkiej, daje dowody na tę nieśmiertelność. Nie ma takiego ludu, który by nie wierzył w życie pozagrobowe. Tego przekonania o nieśmiertelności nie da się wytłumaczyć. Antropolodzy i etycy mówią o tzw. Dowodzie fizycznym. Skoro wielu fizyków przyjmuje niezniszczalność materii zgodnie z zasadą zachowania energii i materii, to tym bardziej wypada by nieśmiertelnym była także „psyche” - dusza duchowa.
Uzasadnienie duchowości:
Intelektualne poznanie duszy:
Intelektualne poznanie właściwe człowiekowi zarówno w swej naturze, jak i w swych formach wykazuje charakter wewnętrznie niezależny od materii. Zatem i jego podmiot i przyczyna bezpośrednia – rozum, i pośrednia – dusza muszą mieć charakter duchowy, ponieważ natura czynności nie może być doskonalsza od natury przyczyny.
Tworzenie pojęć:
Poznajemy przedmioty materialne i tworzymy o nich pojęcia. Poznajemy je w sposób niematerialny i duchowy. Tworząc bowiem pojęcie przedmiotu materialnego przy pomocy abstrakcji uwalniamy go od wszystkich cech jednostkowych i wyłuskujemy jego istotę. W rezultacie powstaje pojęcie o wprost przeciwnych cechach do jego przedmiotu i jego obrazu zmysłowego. Powstaje pojęcie o charakterze ogólnym, abstrakcyjnym i niematerialnym. Również sam proces pojęciowania, zwłaszcza abstrakcji polegający na odkrywaniu i wyborze cech wskazuje na charakter wolny, a tym samym duchowy poznania pojęciowego. Poza przedmiotami materialnymi poznajemy i tworzymy takie pojęcia o przedmiotach niematerialnych tj. :dobra, prawda, piękno; o wartościach moralnych religijnych, duchowych. Wszystkie te dziedziny i przedmioty nie będąc materialnymi, a nawet nieistniejącymi w przypadku bytów możliwych i myślowych nie stanowią bodźca materialnego, nie mogą być poznane przez podmiot materialny, zmysłowy. Dlatego podmiot poznający musi być duchowy.
Sądy:
W sądach ujmujemy i wyrażamy różne stosunki, np. Między przyczyną a skutkiem, celem a środkiem, a także sądy prawne, moralne i logiczne. W sądach wyrażamy również ogólne prawa i ich konieczność. Przy czym sądom towarzyszy nasze różne przeświadczenie (pewność, wątpienie), to wszystko ma charakter niematerialny i poznawać je może tylko podmiot duchowy.
Rozumowanie:
Wyprowadzanie praw z innych (np. Na gruncie logiki), wyciąganie poprawnych wniosków z prognozowanych praw, przewidywanie przyszłych wypadków, prognozowanie. Są to nie tylko czynności czysto duchowe, ale wymagają też odpowiedniego przygotowania i znajomości szeregu prawideł.
Dynamizm i wolność myśli ludzkiej:
Myśl ludzka nie jest związana ani przestrzenią, ani czasem, ani przedmiotami otaczającego nas świata. Zarówno teraźniejszość, przeszłość, jak i przyszłość, rzeczywistość, jak i dziedzina myśli są terenem jej swobodnego działania. Myśl ludzka jest wciąż twórcza, wolna, nowa. Ten dynamizm i wolność myśli świadczy o duchowości podmiotu poznającego.
Świadomość refleksyjna – świadomość siebie:
Jest ona charakterystyczną cechą i przywilejem człowieka. Człowiek może i potrafi przeprowadzać refleksję nad samym sobą, jego aktami. Dzięki temu poznaje siebie, zdobywa wiedzę o sobie, zdobywa świadomość siebie, stąd może sobą odpowiednio pokierować. Refleksja nie jest możliwa przy podmiocie materialnym. Dlatego człowiek ma świadomość siebie, swego człowieczeństwa, swojego istnienia, aktów. To różni człowieka od zwierząt.
Świadomość moralna (sumienie):
Człowiek nie tylko poznaje siebie i swoje działanie, ale potrafi je ocenić, wartościować pod względem moralnym, poznaje ich zgodność z zasadami moralnymi. Człowiek posiada świadomość swoich aktów, czemu towarzyszy świadomość zasługi albo winy.
Wola:
Przedmiotem woli jest dobro ogólne, tzn. że człowiek nie ogranicza sfery swoich dążeń do dziedziny popadającej pod zmysły, do dóbr konsumpcji, ale wytwarza sobie cele i wartości natury duchowej, np. wiedza, prawda, piękno, świętość, doskonałość. Wola jest nastawiona na nieskończoność.
Wolność woli oznacza, że wola w swym dążeniu i wyborze jest wolna. Wolność świadczy o duchowości, bo tam, gdzie jest materia, tam jest determinizm. Dlatego nie ma równości w poznaniu zmysłowym. Wolność leży w wyborze.
Samoopanowanie:
Tylko człowiek może opanować siebie, swoje skłonności, poglądy, myśli. Samoopanowanie zakłada siłę duchowa, nie tylko wymaga znajomości siebie, ale także utożsamienia sie podmiotu i przedmiotu opanowania.
Samokoncentracja:
Tylko człowiek ma zdolność do samokoncentracji i może aktem woli całą swoją energię i władzę skierować na określony przedmiot lub czynność.
Twórczość kulturalna:
Człowiek jest twórcą, odbiorcą i przekazicielem kultury. Cała twórczość kulturalna, naukowa, artystyczna, moralna ma charakter duchowy i wskazuje na pierwiastek duchowy – jako na przyczynę. Poza człowiekiem kultura nie istnieje.
Transcendencja i autotranscendencja:
Wszystko co człowiek myśl, mówi, czyni, chce, może, wykracza poza rzeczywistość, w której żyje. Transcenduje materię, uwarunkowania, e których żyje.