REWOLUCJA FRANCUSKA I OKRES NAPOLEOŃSKI

(1789-1815)

Rewolucja francuska była rewolucją burżuazyjną. Kierowało nią mieszczaństwo (stan trzeci),

stanowiące dużą siłę ekonomiczną i kulturalną, a odsuwane od udziału w rządach przez stany

uprzywilejowane: duchowieństwo (stan pierwszy) i szlachtę (stan drugi). Było ono przeciwne

stosunkom feudalnym, dążyło do stworzenia monarchii konstytucyjnej, miało za sobą

chłopów, wyzyskiwanych przez feudałów, oraz masy plebejskie miast. Rewolucja wybuchła z

chwilą zaostrzenia się kryzysu finansowego we Francji. Wynikł on z powodu złej gospodarki

finansowej, wielkich zadłużeń, olbrzymich, nie kontrolowanych wydatków dworu

królewskiego oraz zachowanego - dzięki przywilejom podatkowym szlachty i duchowieństwa

- systemu podatkowego.

Idee europejskiego oświecenia reprezentowali i uzasadniali w swych dziełach słynni pisarze,

jak: Diderot, Monteskiusz, Wolter, Rousseau - współtwórcy Encyklopedii francuskiej. Duży

rozgłos zyskała wydana przez rewolucję broszura księdza Sieyesa, późniejszego wybitnego

uczestnika rewolucji, pt.: Czym jest stan trzeci.

1789 - 24 I

Zwołanie przez króla Ludwika XVI Stanów Generalnych, czyli reprezentacji 3 stanów.

Uwzględniono przy tym żądanie stanu trzeciego dwukrotnego zwiększenia liczby jego

reprezentantów.

1789 - 5 V

Otwarcie Stanów Generalnych w Wersalu, po raz pierwszy od 1614 r.

1789 -17 VI

Deputowani stanu trzeciego, jako przedstawiciele większości narodu, ogłaszają się

Zgromadzeniem Narodowym, wbrew woli króla, nakazującego oddzielne obrady

poszczególnych stanów.

1789 - 20 VI

Przysięga "w sali gry w piłkę", złożona przez nie dopuszczane do obrad Zgromadzenie

Narodowe, a głosząca, iż będzie się ono zbierać, "dopóki konstytucja nie zostanie przyjęta i

oparta na mocnych podstawach".

1789 - 27 VI

Wobec tego, że wielu przedstawicieli duchowieństwa i szlachty wzięło udział w obradach

Zgromadzenia, król uznaje Zgromadzenie Narodowe.

1789 - 9 VII

Zgromadzenie Narodowe ogłasza się Narodowym Zgromadzeniem Konstytucyjnym, tj.

Konstytuantą, i stawia sobie za cel wprowadzenie ustroju konstytucyjnego.

1789 -11-13 VII

Wzburzenie ludu paryskiego na wieść o gromadzeniu przez króla wojska pod Paryżem.

Wzrost agitacji rewolucyjnej. Demonstracje uliczne.

1789 -14 VII

Lud zdobywa i niszczy Bastylię, więzienie ludzi uważanych za wrogów monarchii, symbol

znienawidzonego ustroju. Data jej zdobycia staje się odtąd świętem narodowym Francji.

1789 - VI-VII

Wrzenie rewolucyjne ogarnia kraj. Za przykładem Paryża konstytuują się zarządy

municypalne, w których obok patrycjatu biorą udział przedstawiciele ludu. Powstaje milicja

mieszczańska - Gwardia Narodowa z Józefem La Fayette, bohaterem walk o niepodległość

Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, na czele. Chłopi burzą zamki, dwory, plebanie,

klasztory oraz niszczą dokumenty powinności feudalnych. Wybucha powstanie chłopskie (20

VII-6 VIII). Z kraju ucieka kilka tysięcy szlachty i duchownych (głównie do Niemiec i

Anglii).

1789 - 4-11 VIII

Pod wpływem wydarzeń w kraju, zwłaszcza rozruchów na wsi, Zgromadzenie uchwaliło

zniesienie przywilejów stanowych, poddaństwa i pańszczyzny oraz wszelkich innych

powinności osobistych wypełnianych przez chłopów. Ogłoszono równość wszystkich wobec

prawa. Zniesiono dziesięcinę oraz jurysdykcję (prawo sądu nad chłopem) szlachty; ponoszone

przez chłopów ciężary pozostały jednak duże, zwłaszcza czynsze dzierżawne, gdyż ziemia

nadal była własnością pana. Uchwały Zgromadzenia obalały ustrój feudalny.

1789 - 26 VIII

Zgromadzenie uchwaliło Deklarację Praw Człowieka ż Obywatela, która głosiła wolność

osobistą, równość wszystkich obywateli, wolność wyznania, myśli, słowa i druku;

wprowadziła ona zasadę zwierzchniej władzy narodu oraz podział władzy na ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą. Deklaracja zastrzegała nietykalność własności prywatnej.

Ogłoszenie Deklaracji miało poważny wpływ na dalsze kształtowanie się politycznych i

społecznych stosunków w Europie.

1789 - 6 X

W wyniku zaburzeń ludowych król zostaje sprowadzony z Wersalu do Paryża.

1789 -19

Przeniesienie się do Paryża Zgromadzenia Konstytucyjnego. Uzależnienie króla i

Zgromadzenia od ludu Paryża sprawującego odtąd kontrolę nad nimi.

1789 - 2 XI

Uchwała Zgromadzenia Konstytucyjnego o upaństwowieniu dóbr kościelnych i wypłacie

poborów duchownym.

1789 - XI

Reorganizacja administracji, ustanowienie 83 departamentów.

1789

Powstało ugrupowanie polityczne Jakobinów, czyli Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji,

początkowo nazywane klubem bretońskim, a po przeniesieniu się do Paryża odbywające swe

zebrania w dominikańskim klasztorze św. Jakuba (stąd nazwa). Przyczyniło się ono do

upadku monarchii. Po obaleniu żyrondystów sprawowało władzę do 27VII1794 r. Po śmierci

Robespierre'a dyktatura jakobinów załamała się.

1790 - I

Zgromadzenie Konstytucyjne nadaje Żydom prawa obywatelskie.

1790 -19 VI

Zgromadzenie znosi dziedziczne szlachectwo.

1790 -12 VI

Ustawa cywilna o duchowieństwie. Duchowni stają się urzędnikami państwowymi,

zobowiązanymi do składania przysięgi na wierność konstytucji

1790 -14 VII

Uroczyste obchody na Polu Marsowym w rocznicę zburzenia Bastylii. Król składa przysięgę

na wierność rządom konstytucyjnym.

1790

Powstał klub Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela w byłym klasztorze

franciszkanów-kordelierów w Paryżu. Czołowymi jego przywódcami byli: G. J. Danton, C.

Desmoulins, J. R. Hebert, J. P. Marat. Po śmierci Marata (13VI1 - 1?93) do głosu doszli

umiarkowani, krytykujący jakobiński terror. Główni przywódcy zostali ścięci na rozkaz

Robespierre'a (24.III.1994), a klub rozwiązany.

1791-14 VI

Uchwalenie przez Zgromadzenie tzw. prawa Le Chapelier, zakazującego robotnikom

organizowania się i strajków. Prawo to rozciągnięto później i na robotników rolnych (20 VI).

1791- 20-21 VI

Król Ludwik XVI ucieka, aby znaleźć pomoc wiernych sobie wojsk we wschodnich

departamentach Francji i na ich czele wrócić do Paryża w celu stłumienia rewolucji.

Rozpoznany w miasteczku Varennes przy granicy belgijskiej zostaje sprowadzony do Paryża.

Zdarzenie to wpływa na wzmożenie ruchu republikańskiego.

1791 - 17 VII

Wielka demonstracja na Polu Marsowym, zorganizowana przez republikanów w drugą

rocznicę zburzenia Bastylii. Krwawe starcie ludu z Gwardią Narodową, dowodzoną przez La

Fayette'a, co zachwiało zaufanie ludu do liberalnej szlachty i mieszczaństwa, sprawujących

władzę.

1791 - 3 IX

Zgromadzenie Konstytucyjne uchwaliło ostateczny tekst konstytucji. Wprowadziła ona

podział władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Król miał prawo veta, w

rzeczywistości zaś - odraczania uchwał Zgromadzenia Prawodawczego. Deputowani do

Zgromadzenia oraz sędziowie i ławnicy byli wybierani; również władze cywilnej organizacji

duchowieństwa pochodzić miały z wyboru. Prawo wyborcze oparto na cenzusie majątkowym.

Przysługiwało ono tylko obywatelom płacącym podatki, tzw. "czynnym", natomiast nie

przysługiwało obywatelom "biernym", tj. nie płacącym podatków (liczba ich wynosiła około

3 mln). Podział obywateli na "biernych" i "czynnych" oddawał władzę nad Francją w ręce

bogatej burżuazji.

1791 - 1 X

Po wyborach rozpoczęło swą działalność Zgromadzenie Prawodawcze (Legislatywa). W jego

skład weszło 945 deputowanych. Większość stanowili zwolennicy monarchii konstytucyjnej.

Na lewicy znalazła się grupa 136 jakobinów. Wśród nich wyodrębniła się grupa

deputowanych z Żyrondy. Byli to przedstawiciele średniego i drobnego mieszczaństwa,

zwolennicy republikańskich rządów parlamentarnych.

1791- 29 XI

Prawo przeciw kościelnej opozycji: uchylający się od złożenia przysięgi duchowni tracą

obiecane pobory oraz prawa obywatelskie, mogą być również wysiedlani przez policję.

1791

Powstanie klubu feuilliantów (secesjoniści z klubu jakobinów). Należeli do niego m.in.: La

Fayette, Sieye's, Barnave, Du Port, bracia Lameth, Talleyrand, Bailly. Propagowali oni rządy

konstytucyjne. Część ich padła ofiarą terroru, część uciekła za granicę.

1792 – 20 IV

Francja wypowiada Austrii wojnę, do której niebawem przystępują Prusy.

1792-1797

Pierwsza wojna koalicyjna. Walki Francuzów z wojskami austriackimi w Belgii; klęska

poniesiona przez Francuzów (lato 1792). Zagrożenie Paryża.

1792 -11 VI

Zgromadzenie Prawodawcze ogłasza stan zagrożenia ojczyzny i powołuje do wojska

wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni.

1792 - 25 VI

Manifest wojenny ks. Brunszwickiego, naczelnego wodza koalicji Austrii i Prus, grozi

odwetem i zniszczeniem Paryża w razie wyrządzenia krzywdy Ludwikowi XVI i jego

rodzinie.

1792 - 9 VIII

Komuna Paryża - rewolucyjny zarząd miejski - przygotowuje powstanie ludu przeciwko

rządom królewskim w imię haseł republiki i obrony rewolucji.

1792 -10 VIII

Lud Paryża szturmuje i zdobywa Tuileries. Król chroni się wraz z rodziną w sali posiedzeń

Zgromadzenia, które pod naciskiem Komuny zawiesza go w czynnościach. Następnie zostaje

wraz z rodziną uwięziony. Zgromadzenie postanawia, że o losie Ludwika XVI i dalszej

formie ustrojowej Francji zadecyduje nadzwyczajne Zgromadzenie, wybrane przez ogół

obywateli (Konwent Narodowy). Jednym z organizatorów powstania był Danton.

1792 - 2-6 IX

Niepowodzenia na froncie oraz obawa przed spiskiem arystokratów wzmagają wzburzenia

ludu. Zaimprowizowane sądy, za zachętą Komitetu Nadzoru, wydają masowo wyroki śmierci

na wrogów republiki. Wśród działaczy wielką popularność uzyskuje dziennikarz Marat,

zwany "Przyjacielem Ludu".

1792 - 20 IX

Wojska francuskie staczają zwycięską bitwę z Prusakami pod Valmy.

1792 - 21-22 IX

Pierwsze zebranie Konwentu Narodowego. Zniesienie monarchii, wprowadzenie

republikańskiej rachuby czasu z miesiącem podzielonym na 3 dekady (podział na dekady

zniesiono w 1802 r., a kalendarz gregoriański przywrócił Napoleon Bonaparte w 1806 r.).

1792 - 6 XI

Dumouriez zwycięża Austriaków w bitwie pod Jemappes (Belgia).

1793 - 18 I

Konwent Narodowy skazuje króla Ludwika XVI na karę śmierci. (Wyrok wykonano 21 I.)

1793 - 5-6 IV

Powołanie Komitetu Ocalenia Publicznego (nadzór władzy wykonawczej), Komitetu

Bezpieczeństwa Publicznego (nadzór policji), Trybunału Rewolucyjnego (wyroki jego nie

podlegały apelacji). Instytucje te kierowane były przez jakobinów.

1793 - 2 VI

Tłumy pod kierownictwem jakobinów zmuszają Konwent do aresztowania żyrondystów.

Upadek rządu Żyrondy i początek dyktatury jakobinów. Do Komitetu Ocalenia Publicznego

wchodzi Maksymilian Robespierre (24 VII).Komitet Ocalenia Publicznego staje się

najwyższą władzą rewolucyjną.

1793 - 24 VI

Konwent uchwala nową, demokratyczną konstytucję (ustrój republikański, powszechne i

bezpośrednie prawo wyborcze, powszechne nauczanie). Konstytucja nie weszła w życie ze

względu na krótkotrwałość rządów jakobinów (14 miesięcy).

1793 - 23 VIII

Komitet Ocalenia Publicznego wprowadza obowiązkową służbę wojskową, masowy pobór

rekruta dla obrony kraju. Organizatorem nowej rewolucyjnej armii był członek Konwentu

Narodowego inżynier wojskowy Lazare Carnot. W rewolucyjnej armii zaistniały możliwości

szybkiego awansu dla ludzi utalentowanych (np. Davout, Bonaparte, Moreau i in.).

1793 - 5 IX

Komitet Ocalenia Publicznego i Konwent Narodowy posługują się terrorem w stosunku do

swych przeciwników. Wiąże się to z ogólną sytuacją w kraju. (Otwarte powstania

monarchistyczne trwały od poł. czerwca w 60 departamentach, przede wszystkim w północno

- zachodniej części kraju: Bretonii i Wandei.)

1793 - 29 IX

Ustawa o maksymalnych cenach i płacach. Ceny maksymalne wprowadzono na wszystkie

artykuły pierwszej potrzeby. Za przestępstwa gospodarcze, spekulację, fałszowanie towaru,

pobieranie wygórowanych cen karano śmiercią. Zmuszono kupców do przyjmowania

pieniędzy-asygnat.

1793 -10 X

Udzielenie przez Konwent Narodowy nieograniczonych pełnomocnictw Komitetu Ocalenia

Publicznego. Wyroki śmierci Trybunału Rewolucyjnego (m.in. wykonanie wyroków śmierci

na królowej Marii Antoninie i wielu żyrondystach).

1793 - X-XII

Krwawe stłumienie przez wojska republikańskie powstań organizowanych przez rojalistów

bądź żyrondystów w Lyonie, Bordeaux, Marsylii, Tulonie (19 XII) i in. Przy oblężeniu

Tulonu odznacza się kapitan Bonaparte.

1793 - XI

Komuna Paryża wprowadza "kult rozumu". W Paryżu oraz na prowincji rozwija się ruch

prowadzący do zamknięcia licznych kościołów. W wielu miejscowościach wprowadza się

"kult ojczyzny".

1793 - XII

Ustanowienie powszechnego, publicznego i laickiego nauczania podstawowego.

1794 -13-14 III

Aresztowanie popularnych przywódców Komuny Paryża, Heberta i towarzyszy (2411I

straceni na gilotynie). Było ono wyrazem dążenia jakobinów do całkowitego i wyłącznego

podporządkowania sobie wszystkich ogniw władzy i zniszczenia wszelkich konkurentów na

lewicy rewolucyjnej.

1794 - 29 III

Aresztowanie stojącego na czele grupy żądającej ograniczenia terroru i zniesienia cen

maksymalnych Dantona i 3 towarzyszy.

1794 - 5 IV

Ścięcie Dantona i towarzyszy

1794 - 8 V

Rozciągnięcie jurysdykcji Trybunału Rewolucyjnego w Paryżu na teren całej Francji.

1794 -10 VI

Dekret o "uproszczeniu" procedury terroru: Komitet Ocalenia Publicznego może przekazywać

Trybunałowi Rewolucyjnemu do rozpatrzenia sprawę każdego obywatela, a nawet członków

Konwentu.

1794 - 27 VI

Spisek thermidoriański (9 thermidor - data kalendarza republikańskiego). Obalenie

Robespierre'a. Ostoją spisku przeciw Robespierre'owwi jest średnie i zamożne mieszczaństwo

domagające się zniesienia cen maksymalnych i ograniczeń wolności handlu.

1794 - 28 VII

Stracenie Robespierre'a wraz z 21 towarzyszami.

1794 - IX

Likwidacja Komuny.

1794 -12 XI

Zamknięcie Klubu Jakobinów.

1795 - I

Francuzi zdobywają Holandię. Powstaje Rzeczpospolita Batawska, z którą Francja zawiera

pokój i ustala granice (V).

1795 - 9 II

Anglicy zagarniają kolonie holenderskie (Cejlon, Kapsztad).

1795 - 5 IV

Pokój w Bazylei między Francją i Prusami. Lewy brzeg Renu pozostaje w posiadaniu Francji.

Prusy uznają ustrój republikański we Francji i wycofują swoje armie z wojny.

1795 - 22 VIII

Konwent uchwala nową konstytucję, zatwierdzoną następnie w plebiscycie. Prawo wyborcze

oparte jest na cenzusie podatkowym. Władza ustawodawcza składa się z 2 izb: Rada Pięciuset

i Rady Starszych (250 członków). Władzę wykonawcza miał sprawować Dyrektoriat

składający się z 5 os6b.

1795 - 5 X

Powstanie rojalistów w Paryżu, stłumione przez gen. Bonapartego.

1795 - 27 X

Objęcie władzy przez Dyrektoriat (sprawowana do 1799 r.).

1796 - IV

Spisek Franciszka Babeufa "Sprzysiężenie Równych". Babeuf dążył do zniesienia różnie

majątkowych i równego podziału dóbr. Wydawał pismo "Trybun Ludu". Ostro zwalczał rządy

Dyrektoriatu i dążył do przywrócenia konstytucji z 1793 r.; wzywał do nowej rewolucji, która

doprowadziłaby do zmiany ustroju społecznego. Babeuf został aresztowany (V), a następnie,

rok później, stracony.

1796 - IV

Początek wyprawy Napoleona Bonapartego do Włoch; wiele zwycięstw nad Austriakami. Po

pokonaniu króla Piemontu, uznanie Sabaudii i Nicei za posiadłości francuskie; zdobycie

Lombardii, oblężenie Mantui.

1797 – 9 I

We Włoszech powstają Legiony polskie.

1797 - II-III

Po pokonaniu armii papieskiej Bonaparte zmusza papieża Piusa VI do zawarcia pokoju w

Tolentino (20 II) i zapłacenia kontrybucji. (W następnym roku państwo papieskie przestaje

istnieć.)

1797 - VI

Zajęcie przez Francuzów Republiki Weneckiej.

1797 - 17 X

Traktat w Campo Formio pomiędzy Francją i Austrią. Austria zrzeka się Belgii,

lewobrzeżnych posiadłości nad Renem. W północnych Włoszech powstaje Rzeczpospolita

Cisalpińska, zależna od Francji.

1798

Francuzi zajmują Rzym, proklamują Republikę Rzymską. Papież Pius VI zostaje jako jeniec

wywieziony do Francji (III).Szwajcaria tworzy pod naciskiem Francji tzw. Republikę

Helwecką; Genewa i Piemont zostają wcielone do Francji.

Wyprawa Bonapartego do Egiptu. Zajęcie Aleksandrii i Kairu (24 VII). Zniszczenie floty

francuskiej przez Anglików w bitwie pod Abukirem (1 VIII). Pozbawienie francuskich sił

lądowych możliwości powrotu do kraju.

1798-1857

August Comte, wybitny ekonomista, zwany ojcem pozytywizmu.

1798-1874

Jules Michelet, wybitny historyk francuski, autor wielotomowej historii Francji.

1799 - 25-26 IX

Powstrzymanie najazdu wojsk austriacko-rosyjskich przez gen. Massenę. Car rosyjski,

zrażony do Austrii, odwołuje swą armię z pola walki.

1799

Napoleon dokonuje zamachu stanu (9.XI). Obala Dyrektoriat, rozwiązuje Radę Pięciuset.

Obejmuje władzę, mając pełne poparcie burżuazji (18 brumaire'a VIII roku republiki).

Nieudana próba podboju Syrii przez Napoleona. Wraca on do Egiptu, pokonuje Turków pod

Abukirem (VII). Pogorszenie się sytuacji wewnętrznej we Francji (chaos, trwały kryzys

gospodarczy, dewaluacja pieniądza) oraz układ sił wojennych wpływają na jego decyzję

opuszczenia armii i powrotu do kraju (VIII).

1799-1802

Druga wojna koalicyjna przeciw Francji. W skład koalicji wchodzą: Anglia, Austria, Rosja,

Portugalia, Neapol, Turcja.

Francuzi wiosną 1799 r. ponoszą liczne klęski. Ekspedycyjnym korpusem rosyjskim

wysłanym do Włoch dowodzi gen. Suworow.

Zmusza on Francuzów do ustąpienia z północnych Włoch. Upadają też republiki: rzymska i

partenopejska (całe terytorium półwyspu na południe od Rzymu). U boku Francji walczą

mężnie Legiony polskie.

1799-1804

Rządy konsularne we Francji; Napoleon Bonaparte pierwszym konsulem. Władzę jego

cechuje silny centralizm przy zachowaniu pozorów rządów parlamentarnych.

1800

Założenie Banku Francji (bank emisyjny), co pociągnęło za sobą uporządkowanie finansów i

uzdrowienie waluty.

1800

Druga wyprawa włoska Bonapartego. Zwycięstwo nad Austriakami pod Marengo (14.VI) i

pod Hohenlinden w Bawarii (3.XII).

Hiszpania ustępuje na rzecz Francji Luizjanę w Ameryce (odsprzedaną przez Napoleona w r.

1803 Stanom Zjednoczonym za 80 mln. dolarów).

1801 - 9 II

Pokój z Austrią w Luneville (Lotaryngia) - potwierdzenie pokoju w Campo Formio. Cesarz

Franciszek II zgadza się na granicę francuską wzdłuż lewego brzegu Renu.

1802 - 27 III

Pokój w Amiens między Anglią i Franeją. Francja odzyskuje niemal wszystkie swe

posiadłości zamorskie. Anglia uzyskuje Trynidad i Cejlon.

1802 - 2 VIII

Bonaparte obwołany dożywotnim konsulem.

1802-1870

Aleksander Dumas (ojciec), pisarz, dramaturg, autor popularnych powieści (m.in. Trzej

muszkieterowie, Hrabia Monte Christo).

1802-1885

Wiktor Hugo, poeta, dramaturg, autor znakomitych powieści (m.in. Nędznicy, Katedra Marii

Panny w Paryżu).

1803 - 25 II

Konferencja państw niemieckich zwołana przez Napoleona. Zniesienie 31 (z 64) państewek i

42 (z 48) wolnych miast. Terytoria te przydzielono państwom południowoniemieckim

(Bawaria, Badenia, Wirtembergia) i Prusom, jako rekompensatę za utracone terytoria na

lewym brzegu Renu; celem tu też było uzależnienie państw niemieckich.

1804-18V

Senat proklamuje Napoleona Bonaparte "cesarzem Francuzów". (Uroczysta koronacja

dokonana przez papieża Piusa VII odbyła się w Paryżu 2.XII).

1805

Trzecia koalicja antyfrancuska. Wchodzą do niej: Anglia (jako główny przeciwnik

Napoleona), Rosja, Austria, Szwecja, Portugalia i Neapol. Hiszpania i państwa

południowoniemieckie związane są z Francją. Prusy pozostają neutralne. Celem koalicji jest

obalenie hegemonii francuskiej w Europie.

1805 - 21 X

Flota angielska pod wodzą admirała Horatia Nelsona odnosi zwycięstwo nad połączoną flotą

francusko-hiszpańską w bitwie pod Trafalgarem w pobliżu Gibraltaru. Zwycięstwo to

przekreśla plany Napoleona inwazji na Anglię.

1805 -13 XI

Francuzi wkraczają do Wiednia.

1805 - 2 XII

Bitwa pod Austerlitz (obecnie Sławkowo) na Morawach. Wojska austriackie i rosyjskie

ponoszą klęskę. Było to jedno z największych zwycięstw Napoleona.

1805 - 26 XII

Pokój w Preszburgu (dziś Bratysława). Austria traci Wenecję, Istrię, Dalmację oraz niektóre

terytoria niemieckie na rzecz Bawarii, Badenii i Wirtembergii, będących sprzymierzeńcami

Napoleona.

1806 - 5 VI

Likwidacja Republiki Batawskiej, Ludwik Bonaparte zostaje królem Holandii.

1806 -12 VII

Powstanie Związku Reńskiego. 16 państw południowo- i zachodnioniemieckich występuje z

Rzeszy i tworzy pod protektoratem Napoleona związek (do którego do 1811 r. przystąpiło

jeszcze 20 niemieckich państewek). Politycznie ugrupowanie to skierowane było przeciwko

Austrii.

1806 - 6 VII

Cesarz Franciszek II zrzeka się tytułu władcy "Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu

Niemieckiego" (piastowanego przez Habsburgów od 1438 r.) i jako Franciszek I przybiera

tytuł "cesarza Austrii”.

1806-1807

Czwarta koalicja antyfrancuska. Prusy zaniepokojone utworzeniem Związku Reńskiego, co

oznaczało nieograniczone rządy Napoleona nad Niemcami, zażądały od Napoleona

rozwiązania Związku Reńskiego i wycofania się Francuzów z terytoriów niemieckich.

1806 - 14 X

2 zwycięskie bitwy Francuzów: pod Jeną, gdzie dowodził Napoleon i pod Auerstädt, gdzie

dowodził marszałek Davout. Następuje zajęcie Berlina. Prusy zostają całkowicie pokonane.

1806 - 21 XI

Napoleon wydaje w Berlinie dekret o blokadzie kontynentalnej, zabraniający sprowadzania na

kontynent europejskich towarów angielskich, wywozu zboża do Anglii i utrzymywania 2 nią

jakichkolwiek stosunków gospodarczych (dekret wpłynął na zaostrzenie sytuacji politycznej

w Europie).

1806 - XII

Saksonia zawiera odrębny pokój z Francją. Elektor saski zostaje mianowany przez Napoleona

królem Saksonii i zawiera przymierze z Francją oraz wstępuje do Związku Reńskiego.

1806 - 27 XI

Wojska napoleońskie zajmują Warszawę, opuszczoną przez Prusaków.

1807 - 8 VI

Nie rozstrzygnięta bitwa pod Iławą między wojskami francuskimi i rosyjskimi.

1807 - 14 VI

Bitwa pod Frydlandem. Zwycięstwo Francuzów nad Rosjanami. Wkroczenie wojsk

francuskich do Królewca.

1807 - VII

Pokój w Tylży między Francją i Rosją (7.VII). Pokój między Francją i Prusami (9.VII). Rosja

zobowiązuje się wziąć udział w blokadzie kontynentalnej Anglii. Prusy tracą połowę

terytorium i zobowiązują się zapłacić kontrybucję wojenną.

Utworzenie Księstwa Warszawskiego z ziem polskich, zagarniętych przez Prusy w drugim i

trzecim rozbiorze Polski, z Fryderykiem Augustem I, królem saskim, na tronie książęcym.

1807 -18 VII

Westfalia staje się królestwem, a tron obejmuje najmłodszy brat Napoleona, Hieronim.

1807 - IX

Anglicy po czterodniowym ostrzeliwaniu Kopenhagi zmuszają Danię do wydania im swojej

floty. Dania zawiera układ z Francją i Rosją, wypowiada wojnę Anglii.

1807 - XI

Wojska francuskie pod dowództwem gen. Junota zajmują Portugalię, związaną z Anglią i nie

przestrzegającą postanowień o blokadzie kontynentalnej.

1807-1814

Wczesnokapitalistyczne gospodarcze i społeczne zmiany w Prusach i ich wpływ na

wewnętrzną sytuację polityczną. "Kierującym ministrem" baron Stein. Zniesienie poddaństwa

chłopów (9 X 1807) oraz podziału na stany (szlachta może zajmować się przemysłem i

handlem, chłopi i mieszczanie mogą nabywać dobra szlacheckie).

Reforma samorządu miejskiego (1808), powoływanego odtąd przez mieszczaństwo w

wyborach równych i tajnych, oraz administracji państwowej - zniesienie systemu

kolegialnego, wprowadzenie indywidualnej odpowiedzialności za kierowanie resortem.

Uregulowanie kolejnymi edyktami warunków, na jakich chłopi mogą wyzwalać się z

pańszczyzny (1811) - tzw. pruska droga rozwoju kapitalizmu, zniesienie ciężarów feudalnych,

ale pozostawienie folwarku i opłat za ziemię.

Reforma wojskowa (1814)wprowadzenie powszechnej, przymusowej służby wojskowej

(inicjator gen. Scharnhorst).

1808-1814

Wojna Napoleona w Hiszpanii i Portugalii. Wojska francuskie wkraczają do Hiszpanii.

Usunięcie z tronu hiszpańskiego Burbonów i osadzenie na nim brata Napoleona - Józefa.

Opór Hiszpanów podtrzymywany przez oddziały angielskie pod dowództwem generała

Wellesley'a (później lord Wellington) przybiera charakter ogólnonarodowy. Anglicy

pokonują Junota w Portugalii (VII 1808). Napoleon Bonaparte udaje się do Hiszpanii na czele

oddziałów francuskich, hiszpańskich (wiernych Napoleonowi) oraz polskich i niemieckich

(koniec 1808).

Szwoleżerowie polscy pod dowództwem Jana Kozietulskiego forsują przełęcz Somosierry,

torując Napoleonowi drogę do Madrytu, który poddaje się (4.XII.1808).Francuzi znoszą w

Hiszpanii inkwizycję i prawa feudalne, wprowadzają równość wszystkich wobec prawa,

jednak Hiszpanie walczą z obcym najazdem i w latach następnych. Hiszpanom udzielają

pomocy Anglicy.

1809

Wojna francusko-austriacka. Wojska austriackie zajmują Warszawę i wkraczają do Bawarii.

Austria wraz z Anglią tworzą "piątą koalicję". Bitwa pod Wagram (5-8 VII), Napoleon ponosi

duże straty, lecz zwycięża. Równocześnie toczy się walka w księstwie Warszawskim. Polacy

przechodzą do ofensywy i zajmują część Galicji z Krakowem. Zawarcie pokoju w Wiedniu

(14 X). Austria traci część swych terytoriów na rzecz Francji, Włoch, Bawarii, Księstwa

Warszawskiego (Lubelskie, Krakowskie) oraz Rosji (Tarnopolskie).

1809 - III

Gustaw IV, król Szwecji, wróg Napoleona, od 1808 r. będący w wojnie z Rosją,

zdetronizowany zostaje przez grupę oficerów. Rządy w kraju obejmuje jego stryj, Karol XIII.

Zawarł on pokój z Rosją, której odstąpił Finlandię. Jako swego następcę wyznaczył marszałka

francuskiego Bernadotte w 1810 r. Ten przejął szybko sprawy polityki zagranicznej i uzyskał

w układzie w Abo w 1812 r. poparcie Rosji w nabyciu Norwegii, co miało zastąpić utraconą

Finlandię.)

1809 - V

Zjednoczenie państwa kościelnego z Francją (dekret Napoleona). Wywiezienie papieża Piusa

VII do Savony (obok Genewy).

1809-1865

Pierre Proudhon, wyznawca socjalizmu utopijnego, autor pracy ‘Co to jest własność?’ (1840).

Zwolennik anarchizmu i społeczeństwa zorganizowanego w autonomicznych gminach bez

instytucji państwa jako organu przemocy.

1810

Rozwód Napoleona z Józefiną Beauharnais, poślubienie Marii Ludwiki, córki cesarza

Franciszka II.

Detronizacja króla Holandii, Ludwika Bonaparte, który nie dba dostatecznie o interesy

francuskie. Holandia zostaje włączona do Francji. Anektowane zostają również porty

niemieckie nad Morzem Bałtyckim i Północnym (Lubeka, Brema, Hamburg) wraz z

sąsiadującymi terytoriami. Celem tych aneksji - wzmocnienie blokady kontynentalnej.

1811

Napoleon u szczytu władzy. Narodziny syna, któremu Napoleon nadaje tytuł króla Rzymu.

Zaostrzenie się stosunków francusko-rosyjskich.

1812 - 24 VI

Początek wojny Napoleona z Rosją. Imperium napoleońskie przeżywa trudności gospodarcze.

Napoleon chce zmusić Rosję do przestrzegania blokady kontynentalnej.

1812 -19 VIII

Zajęcie Smoleńska, zniszczonego przez Rosjan.

1812 - 5-7 IX

Bitwa pod Borodino (wieś w odległości lI0 km od Moskwy). W bitwie tej poległo po obu

stronach 96 tys. żołnierzy. Bitwa znacznie osłabiła armię Napoleona i przyczyniła się do

ostatecznej klęski Francuzów w Rosji.

Wojska napoleońskie wkraczają do Moskwy, w której od pierwszych chwil okupacji

wzniecane są pożary. Zniszczenie miasta, braki w aprowizacji wojsk, perspektywa zimy

zmuszają Napoleona, po bezskutecznych próbach zawarcia pokoju, do odwrotu.

1812 - X

Początek (18X) odwrotu (plan przewidywał przejście przez południowe obszary Rosji, bogate

w żywność). Ciągłe ataki wojsk rosyjskich. Klęska pod Małojarosławem (24X) zmusza

Napoleona do powrotu na trakt smoleński. Ostra zima i głód dziesiątkują żołnierzy

francuskich, stale atakowanych przez armię regularną i partyzantkę chłopską.

1812 - 26-29 XI

Przeprawa przez Berezynę. Padło w niej 10 tys. żołnierzy armii napoleońskiej.

1812 - 5-18 XII

Napoleon opuszcza armię i udaje się przez Wilno i Warszawę do Paryża w celu

zorganizowania nowej armii.

1813 - 28 II

Zaczepno-odporne przymierze między Prusami i Rosją w Kaliszu, wymierzone przeciwko

Francji.

1813

Wojska rosyjskie zajmują Księstwo Warszawskie, gdzie zostaje ustanowiona Rada

Najwyższa Tymczasowa. Książę Józef Poniatowski na czele wojsk polskich opuszcza

Księstwo, udając się na zachód w celu połączenia się z Napoleonem.

1813 - 2 V

Bitwa pod Lützen i zwycięstwo Napoleona nad wojskami sprzymierzonymi.

1813 - 20 V

Bitwa pod Budziszynem. Ponowne zwycięstwo Napoleona.

1813 - 21 VI

Klęska armii francuskiej rozbitej przez gen. Wellingtona pod Vittoria w Hiszpanii.

1813 -12 VIII

Austria wypowiada wojnę Francji. powstanie szóstej koalicji; do której wchodzą Anglia,

Rosja, Prusy, Szwecja i Austria. Państwa koalicyjne mają wielką przewagę liczbową.

1813 - 26-27 VII

Napoleon odnosi zwycięstwo nad wojskami koalicji pod Dreznem.

1813 -16-19 X

"Bitwa narodów" pod Lipskiem, w czasie której siły koalicji są dwukrotnie większe od

napoleońskich. Opuszczają Napoleona sprzymierzeńcy niemieccy - Badeńczycy,

Wirtemberczycy, Sasi - przechodząc na stronę nieprzyjaciela. (Wcześniej przeszła do koalicji

antynapoleońskiej Bawaria.)

Napoleon wydostaje się z okrążenia i przechodzi na drugi brzeg rzeki Elstery. Przedwcześnie

zniszczony most uniemożliwia wycofanie się oddziałów osłaniających odwrót, wśród nich i

polskich. Książę Józef, ranny, ginie w nurtach Elstery. Bitwa kończy się klęską Francuzów,

którzy wycofują się w kierunku Renu.

1813 - 30-31 X

Napoleon zwycięża wojska austriacko-bawarskie pod Hanau. Rozwiązanie Związku

Reńskiego.

1814 - I

Wojna przenosi się na terytorium Francji. Sprzymierzeni posiadają dużą przewagę liczebną i

nawet zwycięstwa odnoszone przez Napoleona nad ich poszczególnymi armiami nie są w

stanie uchronić go przed ostateczną klęską.

1814 - 30 III

Paryż poddaje się wojskom sprzymierzonym.

1814 - 6 IV

Napoleon, przebywający w Fontainebleau, zrzeka się korony, zatrzymuje dożywotnio wyspę

Elbę i tytuł cesarza. Senat francuski ogłasza królem Francji brata Ludwika XVI. Wstępuje on

na tron jako Ludwik XVIII. Następuje restauracja Burbonów.

1814 -10 IV

Wellington zwycięża ostatnie oddziały napoleońskie, dowodzone przez marszałka Soult, pod

Tuluzą.

1814 - 30 V

Traktat Paryski (pierwszy). Francja wraca do granic z 1792 r. W jej granicach pozostają:

Alzacja, Lotaryngia i Awinion.

1815 -1 III

Napoleon opuszcza Elbę i ląduje na południowym wybrzeżu Francji.Liczne oddziały wojska

opowiadają się za nim.

1815 - 20 III

Wkroczenie Napoleona na czele wielotysięcznej armii do Paryża. Początek tzw. "Stu dni

Napoleona".

1815 -16 VI

Bitwa pod Ligny. Napoleon odnosi zwycięstwo nad pruskim gen. Blücherem.

1815 -18 VI

Bitwa pod Waterloo. Klęska armii Napoleona zadana przez połączone siły angielskie

Wellingtona i pruskie Blüchera.

1815 - 22 VI

Abdykacja Napoleona.

1815 - 7 VII

Wkroczenie sprzymierzonych do Paryża. Powrót Ludwika XVIII. Napoleon oddaje się w ręce

Anglików, którzy traktują go jako więźnia i wywożą na Wyspę Św. Heleny, gdzie przebywa

do śmierci (5 V 1821 r.).

1815 - 20 XI

Traktat Paryski (drugi). Przyznanie Francji granic z 1790 r. Nałożenie kontrybucji wysokości

70, mln franków. Okupowanie kraju przez armię koalicyjną dla zabezpieczenia przed nowymi

powikłaniami oraz dla zapewnienia spłaty kontrybucji. (Wojska okupacyjne opuściły Francję

w 1818 r.).

1814 IX - 1815 VI

Kongres wiedeński. Cel kongresu - ustalenie mapy politycznej Europy po upadku Napoleona.

Decydującą rolę odgrywały państwa, które pokonały Napoleona: Anglia, Austria, Rosja i

Prusy. Brano także pod uwagę plany francuskie, wiążące się z koncepcjami zwycięzców (np.

Talleyranda). Na kongresie miano przywrócić zasadę "legitymizmu", tj. władzę dynastii

wygnanych w czasie wojen rewolucyjnych i napoleońskich. "Akt końcowy" kongresu (9 V

1815) został uzupełniony po ostatniej klęsce Napoleona i zawarciu pokoju z Francją (20 XI).

Najważniejsze uchwały:

- Rosja utrzymuje w swym ręku Finlandię i Besarabię. Z ziem Księstwa Warszawskiego

zostaje utworzone Królestwo Polskie pod berłem cara Aleksandra I. Kraków z okręgiem

uznany zostaje "niepodległym" miastem pod kontrolą zaborców, a przede wszystkim Austrii.

- Prusy odzyskują ziemie utracone w traktacie tylżyckim, zagarniają połowę Saksonii.

Otrzymują departament poznański i bydgoski z Toruniem (z ziem Księstwa Warszawskiego)

oraz Gdańsk. Na zachodzie przypadają im bogate ziemie Nadrenii i Westfalii.

- W Niemczech powstają w miejsce 350 państewek 34 państwa połączone na Kongresie w

Związek Niemiecki (Austria, Prusy, Saksonia, Hanower, Bawaria, Wirtembergia i 4 wolne

miasta: Hamburg, Brema, Lubeka, Frankfurt n. Menem). Austria zagarnia okręg tarnopolski,

odzyskuje Salzburg i Tyrol od Bawarii. Królestwo Ilirii oraz Królestwo Lombardzko-

Weneckie przypadają cesarzowi Austrii.

- Restauracja państwa kościelnego. Południowe Włochy (Królestwo Obojga Sycylii)

odzyskują Burbonowie. Holandia i Belgia złączone zostają w Królestwo Niderlandzkie.

- Król Niderlandów otrzymuje również Luksemburg.

- Szwajcaria odzyskuje swe poprzednie granice i gwarancję neutralności.

- Od Danii zostaje oderwana Norwegia i połączona unią personalną ze Szwecją.

- Anglia umacnia się jako państwo kolonialne i pierwszoplanowa potęga morska. Zatrzymuje

w swym ręku: Maltę, Helgoland, Cejlon, Przylądek Dobrej Nadziei, przejmuje protektorat nad

Wyspami Jońskimi.

- W Hiszpanii, Portugalii, Sardynii następuje restytucja starych dynastii.

1815 - 26 IX

"Święte Przymierze" lub "Akt wzajemnej pomocy monarchów chrześcijańskich" podpisany w

Paryżu przez Aleksandra 1, Franciszka I i Fryderyka Wilhelma III. (Później do tego

przymierza przystąpiła Francja i inne państwa.) Monarchów tych łączyła wola

niedopuszczenia do rewizji postanowień traktatów dotyczących podziału Polski, solidarność

wyrosła w walkach z rewolucyjną Francją i Napoleonem oraz wrogość w stosunku do ruchów

rewolucyjnych, którym zamierzali się przeciwstawić wszystkimi siłami