HISTORIA KOŚCIOŁA EWANGELICKO – AUGSBURSKIEGO W

POLSCE

Historia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce jest związana z ruchem

reformacyjnym, zapoczątkowanym w Niemczech przez ks. Marcina Lutra i

stopniowo ogarniającym kraje europejskie. Hasła reformacyjne dotarły do

Polski bardzo wcześnie. Pisma Lutra przywozili z sobą kupcy oraz studenci

wracający do domu z Wittenbergi i Królewca. Kazania ewangelickie głoszono

już w 1518 roku w Gdańsku i Jaworze na Dolnym Śląsku. Idee reformacyjne

przyjmowali najpierw uczeni i mieszczanie, a nieco później szlachta. W

niektórych rejonach kraju ogarnęły one również szerokie rzesze ludności

wiejskiej.

Nadzwyczaj prędko hasła reformacji wittenberskiej dotarły na Śląsk. W 1523

roku, a więc niespełna pięć lat po wystąpieniu ks. Marcina Lutra przeciwko

średniowiecznej praktyce sprzedawania odpustów, a w dwa lata po sejmie w

Wormacji, rada miejska we Wrocławiu powołała na stanowisko proboszcza

ewangelickiego przy kościele Marii Magdaleny byłego mnicha Jana Hessa,

który głosił kazania w duchu reformacji wittenberskiej.

Z Dolnego Śląska i Krakowa dotarły hasła reformacyjne na Śląsk Cieszyński,

gdzie zyskały one dużą popularność szczególnie w ostatnich latach panowania

księcia cieszyńskiego Kazimierza II. Tutaj naukami reformacji przejął się lud,

dlatego kontrreformacja za rządów Habsburgów nie zdołała ich wykorzenić.

Osobliwie potoczyły się losy luterskiej reformacji na Mazurach. Ostatni mistrz

krzyżacki, książę Albrecht, po zapoznaniu się z nauką Lutra, i za jego namową,

rozwiązał zakon, ogłosił się świeckim księciem i złożył na rynku krakowskim w

1525 roku hołd Zygmuntowi Staremu. Chociaż królowie polscy nie przyłączyli

się do reformacji, to jednak zapewnili luteranizmowi w Prusach Książęcych

ochronę i warunki rozwoju. W 1569 roku Zygmunt August zobowiązał się

zachować w Prusach Książęcych religię według zasad Wyznania augsburskiego.

Luteranizm ogarnął również całe Pomorze.

Naukę Lutra i Kalwina przyjmowała także szlachta - miało to duże znaczenie

polityczne. Wkrótce większość posłów w sejmie stanowili ewangelicy, co

zaowocowało ustawami o wolności druku i wyznania, doprowadziło do

zniesienia cenzury kościelnej i sądów kościelnych, a w 1573 roku spowodowało

równouprawnienie wyznań (Konfederacja Warszawska).

Reformacja upowszechniła pogląd, iż zwykli ludzie mogą i powinni czytać

Biblię. Szkoły ewangelickie wyróżniały się wysokim poziomem nauczania.

Działalność oświatowa przyczyniła się do rozwoju kultury. Na czas reformacji

w Polsce przypada "złoty wiek" kultury w historii Rzeczypospolitej - rozwijało

się drukarstwo i powstała literatura narodowa. W 1551 roku nakładem Jana

Seklucjana ukazały się w języku polskim cztery ewangelie, w rok później Nowy

Testament, a w 1563 cała Biblia (tzw. Biblia brzeska lub radziwiłłowska).

Wydrukowano także postylle, rozwijała się publicystyka wyznaniowa. Dla

potrzeb Kościoła ewangelickiego tworzyli pieśni trzej wielcy kompozytorzy

odrodzenia: Wacław z Szamotuł, Cyprian Bazylik z Sieradza i Mikołaj

Gomółka.

Specyfiką polskiej reformacji była tolerancja religijna. Synody, wprowadzając

demokratyczny ustrój w Kościele, wystąpiły też przeciw nierówności

społecznej, biorąc w obronę mieszczan i chłopów. W zalanej krwią Europie,

Rzeczpospolita była krajem bez stosów, tutaj reformacja położyła podwaliny

pod rozwój ekumenii. Świadczy o tym synod zjednoczeniowy Kościołów

reformowanego i czesko-braterskiego w Koźminku w 1555 roku, do których w

roku 1570 na synodzie w Sandomierzu dołączył Kościół luterański.

Okres rozwoju reformacji zamknęła uchwała sejmowa Konfederacji

Warszawskiej w 1573 roku, wprowadzając równouprawnienie i pokój

wyznaniowy. Od obłożenia aktu konfederacji klątwą, rozpoczął się w Polsce

okres kontrreformacji. Mimo prześladowań religijnych ewangelicyzm przetrwał

na ziemiach polskich. Jednak dopiero w XVIII wieku król Stanisław August

Poniatowski pozwolił ewangelikom na wybudowanie kościoła Świętej Trójcy w

Warszawie. Na terenie Śląska po traktacie altransztackim w 1707 roku cesarz

Józef I dodatkowo pozwolił na wybudowanie sześciu kościołów: w Żaganiu,

Kożuchowie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Miliczu i Cieszynie. Określano

je jako kościoły "z łaski", gdyż monarcha nie był zmuszony treścią układu do

wydania zgody na ich budowę. Natomiast patent tolerancyjny kolejnego cesarza,

Józefa II, umożliwił odrodzenie się życia kościelnego na Śląsku Cieszyńskim.

Napływ w XIX wieku do Polski ewangelickich rzemieślników i rolników z całej

Europy pobudził rozwój nie tylko ewangelicyzmu, ale także przemysłu i

rolnictwa. Druga wojna światowa wstrzymała proces stabilizacji Kościoła. W

obozach koncentracyjnych i więzieniach zginęło około 30% księży

ewangelickich, wśród nich biskup Kościoła ks. Juliusz Bursche. Polityka władz

powojennych spowodowała zmniejszenie liczby wyznawców oraz parafii.

Dzięki systematycznej pracy i wysiłkowi wiernych, życie Kościoła

ustabilizowało się i ciągle się rozwija.