OŚWIECENIE

. Podłoże filozoficzne epoki(racjonalizm, agnostycyzm, empiryzm, sensualizm, krytycyzm, deizm, ateizm).

2. Prądy artystyczne literatury oświecenia.( klasycyzm, sentymentalizm, rokoko)

3. Ważne wydarzenie historyczne epoki.

4. Prekursorzy oświecenia w Polsce oraz działalność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako mecenasa kultury.

5. Dydaktyczny charakter "Bajek" Krasickiego. (wybór 3 bajek- cechy gatunku, wskazanie treści i morału)

6. Obraz wad społecznych ukazany w "Satyrach" Krasickiego. ("Pijaństwo", "Do króla")

7. Sentymentalna literatura oświecenia na przykładzie 2 wybranych utworów F. Karpińskiego

1. Racjonalizm- Twórcą był Kartezjusz. “Cogito ergo sum” - “myślę więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko to, co da się rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie przesądów.

agnostycyzm- Według agnostyków są rzeczy, których rozum nie ogarnia i które nie mieszczą się w sferze poznania naukowego. Można je dokładnie opisać ale nie można wniknąć w ich istotę.

Empiryzm – pogląd uznający doświadczenie (empirię) za jedyny sposób poznawania świata. Empiryzm stał się źródłem rozwoju nauk przyrodniczych i zachwiania nauk religijnych. Proces poznawania świata opiera się na doświadczeniu i eksperymencie. W rozwóju empiryzmu swój udział miał John Lock, który wprowadził do nauki stwierdzenie tabula rasa – nie zapisana kartka albo biała karta. Termin ten oznacza, że człowiek rodzi się jako tabula rasa i w miarę dorastania i nabierania doświadczenia karta ta się powoli zapisuje. Zapis ten to

właśnie doświadczenie. Wszystko to co nas otacza ma swoje źródło w doświadczeniu zewnętrznym (zmysły) i w wewnętrznym (refleksje). ,,umysł jest jak czysta karta, czakająca by ją zapisać”.

Sensualizm (łac. sensus zmysł) - pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (poznanie odbywa się poprzez przeprowadzanie logicznych doświadczeń) i jest tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń

krytycyzm - odnoszący się do instytucji tradycyjnych, prywatnych , kościoła

deizm- Deiści uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata, uznawali też wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzucali natomiast objawienie i wyznawanie formy wiary. Przedstawicielami deizmu byli Diderot oraz Volter. Obaj namiętnie walczyli z fanatyzmem religijnym

ateizm - pogląd ten odrzucał istnienie Boga

2. Klasycyzm epoki oświecenia-literatura epoki oświecenia stara się odkrywać racjonalne prawa rządzące naturą i człowiekiem.Dlatego triumfuje wówczas klasycyzm dążący do jasności porządku i harmonii.Spod mnogości zjawisk, drogą rozumnego wyboru pisarze wydobywają ogólne zasady.Dąży się do prostoty stylu oraz przejżystości myśli.Osiągnięcie tego ideału ułatwiają reguły sztuki.Właśnie owo uzależnienie od reguł stanie się cechą charakterystyczną klasycyzmu XVIII stulecia.Sądzono wówczas że tylko przestrzeganie surowych przepisów zapewnia sztuce prawdziwą doskonałość.

Sentymentalizmem-nazywamy prąd literacki,który rozwinął się w europejskim oświeceniu w opozycji do dominującego klasycyzmu.Sentymentalizm był nastawiony na penetrację wewnętrznego,uczuciowego życia człowieka.Wmiejsce charakterystycznego dla klasycyzmu kultu rozumu sentymentaliści głosili pochwałę czułości i prostoty;w miejsce zachwytu nad dobrodziejstwami kultury-zachwyt nad pięknem przyrody.Literatura sentymentalna pogłębiła analizę psychologiczną postaci.W poezji przełamała zaś suchy i wzniosły ton języka klasycyzmu,zwracając szczególną uwagę na śpiewność i melodyjność wiersza.

Rokoko-był to styl który rozwinął się w sztuce XVIIIw. w opozycji do dominującego w tej epoce klasycyzmu.W miejsce uroczystej dostojnej sztuki klasycznej pojawia się styl dekoracyjny kameralny subtelny który wziął nazwę od ulubionego wówczas ornamentu w kształcie muszli(z fr.rocaille”muszla”)W literaturze rokoko objawiał się zamiłowaniem do elegancji formy i subtelności treści.Najczęstszym tematem była zmysłowa miłość.

3. koniec XVII w. - Anglia: bezkrwawa rewolucja, w rządach zaczęło uczestniczyć mieszczaństwo,

1689 r. - ukazał się List o tolerancji J. Locke'a, odkrycia I. Newtona;

1715 r. - Francja: śmierć Ludwika XIV

1765-1787: "czasy stanisławowskie",

1765 - powstał pierwszy teatr publiczny,

4. Prekursorami Oświecenia byli : Kartezjusz, twórca racjonalizmu, Spinoza, Leibnitz, oraz Francis Bacon, Isaak Newton.

Panowanie ostatniego króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisława Augusta Poniatowskiego było pełne sprzeczności. Z jednej strony był on władcą uległym wobec Rosji (dzięki poparciu której został wybrany królem), zależnym od obozu Czartoryskich (tzw. "Familii"), z drugiej za jego czasów Polska przeżywa okres rozkwitu kulturalnego.

5.

* "Szczur i kot": zarozumiały szczur siedząc podczas nabożeństwa na ołtarzu szczyci się ze swej pozycji. Wkrótce jednak okazuje się, że opary kadzideł nie uchroniły go przed niebezpieczeństwem - schwytał go kot.

* "Kruk i lis" (z Ezopa): popularna opowieść o kruku trzymającym ser w pysku i przebiegłym lisie, który sprytnie namawiając ptaka do śpiewu prowokuje go do otwarcia dzioba a tym samym upuszczenia sera.

* "Przyjaciele": historia zajączka, który dzięki zaletom charakteru zjednał sobie miłość zwierząt. Jednak, gdy myśliwi urządzili polowanie, wśród "przyjaciół" nie znalazł się nikt, kto zechciałby mu pomóc.

Utwór ilustruje popularne przysłowie, że prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie, które w czasach Krasickiego było również interpretowane politycznie.

6. „Pijaństwo” – w utworze autor ośmiesza pijaństwo, porównuje ludzi pijanych do zwierząt, docenienia stan trzeźwości. Jest to satyra na polskie społeczeństwo, które źle pojmuje gościnność.

"Do króla" – w utworze została skrytykowana polska szlachta. Jest ona zazdrosna, pewna siebie, dumna ze swego pochodzenia i pragnąca władzy. Powierzchownie ocenia ludzi, uważa, że to wiek, a nie wykształcenie, jest gwarancją mądrości.