Sudety
Położenie geograficzne
Sudety położone są w południowo-zachodniej Polsce. Rozciągają się między Bramą Morawską na wschodzie a przełomem Łaby na zachodzie, na długości ponad 350 km, przy średniej szerokości około 50 km. W granicach Polski znajduje się tylko północno-wschodni fragment tego łańcucha, o powierzchni 9,3 tys. km2; pozostała część leży Czechach i Niemczech. Przedgórze Sudeckie ciągnie się szerokim pasem, ku północy przechodząc w Nizinę Śląską.
Podział na mniejsze jednostki
Sudety dzielą się na :
a) Przedgórze Sudeckie
-Masyw Ślęży
-Wzgórza Strzegomskie
-Wzgórza Bielawskie
-i inne
b) Pogórze Zachodniosudeckie
-Kotlina Turoszowska
-Pogórze Izerskie
-i inne
c) Sudety Zachodnie
-Góry Izerskie
-Karkonosze
-Kotlina Jeleniogórska
-Góry Kaczawskie
-Rudawy Janowickie
d) Sudety Środkowe
-Kotlina Kamiennogórska
-Góry Kamienne
-Góry Wałbrzyskie
-Góry Sowie
-Góry Bardzkie
-Kotlina Kłodzka
-Góry Stołowe
-Góry Bystrzyckie
-Góry Orlickie
e) Sudety Wschodnie
-Grupa Śnieżnika
-Góry Bialskie
-Góry Złote
Przeszłość geologiczna
Sudety po raz pierwszy zostały wypiętrzone we wczesnym paleozoiku podczas fałdowania kaledońskiego. Kolejne fałdowanie, które wpłynęło na ukształtowanie Sudetów, orogeneza hercyńska, miało miejsce w późnym paleozoiku. Później przez około 200 milionów lat Sudety były niszczone przez czynniki zewnętrzne. W wyniku ich działania Sudety zostały niemal całkowicie zrównane i pokryte dość grubą warstwą osadów, głównie piaskowców i wapieni. Kolejne fałdowanie, które miało miejsce w trzeciorzędzie- fałdowanie alpejskie nie sfałdowało sztywnych i grubych warstw skorupy ziemskiej, tylko potrzaskało je na kilkanaście części i wyniosło każdą na inną wysokość. W ten sposób powstały góry blokowo - zrębowe, składające się z bloków oddzielonych od siebie uskokami tektonicznymi i rozległymi kotlinami. Podczas orogenezy alpejskiej nie zostało wydźwignięte Przedgórze Sudeckie, które jest teraz rozległym, oddzielonym od Sudetów pofałdowanym obszarem, przykrytym w plejstocenie osadami lodowcowymi (głównie glinami i lessami). Również w czasie fałdowania alpejskiego nasiliły się zjawiska wulkaniczne, które trwały aż do czwartorzędu. Ich przejawem były m.in. wylewy bazaltowe. Po zakończeniu orogenezy alpejskiej w Sudetach nastał czas ich niszczenia przez czynniki zewnętrzne (wietrzenie, wspomniane jeż erupcje wulkaniczne, lodowce górskie epoki lodowej - w Karkonoszach).
Budowa geologiczna
Mają złożoną budowę geologiczną. Spotykamy na ich powierzchni skały różnego wieku, reprezentujące wszystkie ery
geologiczne – od proterozoiku do kenozoiku, zarówno magmowe
(np. granity i bazalty), jak i metamorficzne( np. gnejsy, Lupki krystaliczne) czy też osadowe( np. wapienie, węgle, margle, piaskowce, lessy, piaski, żwiry, iły).Silne zróżnicowanie skały,
jak też ich tektonika są świadectwem niezwykle złożonego góro-
tworu. Sudety ukształtowały się w wyniku licznych faz ruchów
górotwórczych zachodzących w prekambrze i w erze paleozoicznej.
Następnie przez dziesiątki milionów lat uległy one niemal całkowitemu zrównaniu. W wielu miejscach odsłoniły się wówczas
skały krystaliczne. W erze mezozoicznej zrównaną powierzchnię pokryły w wielu miejscach skały osadowe.W trzeciorzędzie,w wyniku orogenozy alpejskiej, większość górotworu została odmłodzona.
Grube i sztywne fragmenty skorupy ziemskiej uległy potrzaskaniu,
a środkowa część górotworu została wypiętrzona wzdłuż
wielkich uskoków o ponad 1000 m. Przez szczeliny wydostały się
wielkie ilości law bazaltowych. Wypiętrzające się góry ponownie zostały poddane czynnikom niszczącym. W rezultacie tych wszystkich procesów, które zostały przedstawione wyżej w wielkim uproszczeniu, Sudety stały się obszarem o krajobrazie gór średnich i budowie zrębowej. Przeważają tu długie grzbiety o łagodnych stokach i płaskich wierzchowinach, ponad którymi wznoszą się łagodne kopuły szczytów górskich. W najwyższym pasmie górskim - Karkonoszach (Śnieżka-1602 m. n.p.m.)można zaobserwować również ślady działalności lodowców górskich, które występowały tutaj w czasie zlodowaceń czwartorzędowych.
Północna część górotworu - faliste Przedgórze Sudeckie- w czasie fałdowań alpejskich nie została wypiętrzona, lecz nieco obniżona. Skały z dawniejszych epok geologicznych zostały tu przykryte osadami kenozoicznymi ( na powierzchni występują gliny polodowcowe i rozległe pokrywy lessowe), spod których wyłaniają się np. wzgórza bazaltowe czy granitowe. Najwyższe wzniesienie regionu – Ślęża (718 m. n.p.m.), jest zbudowana z granitów i gabro(gruboziarnista skała krystaliczna).
Główne rodzaje skał:
* Skały magmowe
* Skały magmowe wylewne
* Skały przeobrażone (metamorficzne)
* Skały osadowe zwięzłe
* Skały osadowe luźne
Cenne skały:
* Granity
* Melafiry
* Bazalty
* Wapienie krystaliczne
* Marmury
* Piaskowce
* Dolomity
* Nefryty
* Baryt
* Węgiel kamienny
* Węgiel brunatny
Kamienie szlahetne i półszlahetne
* Agaty
* Chryzopraz
* Fluoryt
* Granaty
* Kwarce
* Opale
* Szmaragdy (sporadycznie występowały w Górach Sowich)
* Topazy
* Turkusy
* Turmaliny