Osoby, które kiedyś miały okazję wnieść sprawę do sądu, wiedzą, że jest to często droga przez mękę i jest z tym związany duży stres. Najgorsze w tym wszystkim jest jednak to, że sprawy w naszych sądach zwykle ciągną się miesiącami, a nierzadko latami. Wytykał to wielokrotnie polskiemu wymiarowi sprawiedliwości w swoich orzeczeniach Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu w sprawach wniesionych przez obywateli polskich. Nie musimy być bezradni wobec opieszałych sądów i możemy skutecznie wpływać na przyspieszenie rozpoznania naszej sprawy. Jest co najmniej kilka sposobów na uzyskanie odszkodowania od opieszałego sądu. Jednym z nich jest wniesienie skargi na sąd, który przewleka rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku. Jak to zrobić, gdzie wnieść skargę na przewlekłość, co powinna ona zawierać i jaką rekompensatę można uzyskać od Skarbu Państwa?

Ustawa z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843) obowiązuje od 17 września 2004 r. Z danych uzyskanych przez nas w Ministerstwie Sprawiedliwości wynika, że od września do końca grudnia 2004 r. do sądów okręgowych i apelacyjnych wpłynęło łącznie 2526 skarg na przewlekłość postępowania, uwzględniono 286 skarg.

Łączna suma zasądzonych sum pieniężnych w 2004 r. wyniosła ponad 437 tys. zł. Natomiast w pierwszym półroczu 2005 r. do sądów okręgowych i apelacyjnych wpłynęło 2686 skarg na przewlekłość, uwzględniono 583 skargi. Łączna kwota zasądzonych kar pieniężnych z tytułu uwzględnionych skarg w pierwszym półroczu 2005 r. wyniosła ponad 883 tys. zł. Co miesiąc do sądów wpływa średnio 400 skarg na przewlekłość postępowania.

WAŻNE
Czym jest przewlekłość postępowania według ustawy? Przewlekłość postępowania występuje, gdy nastąpiło naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).
Kiedy można wnieść skargę na przewlekłość postępowania

Przepis ustawy przewiduje, że skargę na opieszałość sądu można wnieść wówczas, gdy nasze prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu. Przepisy ustawy stosuje się również wtedy, gdy na skutek działania lub bezczynności sądu albo komornika sądowego doszło do naruszenia naszego prawa do przeprowadzenia i zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego.

Sąd, do którego strona wnosi skargę na przewlekłość postępowania, bada przede wszystkim terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie wyroku lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania. Można wnieść skargę na przewlekłość każdego postępowania toczącego się z naszym udziałem, a mianowicie:

0. w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe;

1. w postępowaniu w sprawach o wykroczenia;

2. w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary;

3. w postępowaniu karnym;

4. w postępowaniu cywilnym;

5. w postępowaniu sądowoadministracyjnym;

6. w postępowaniu egzekucyjnym oraz

7. w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego.

Kto może wnieść skargę?

Osobą uprawnioną do wniesienia skargi jest:

0. w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - strona;

1. w postępowaniu w sprawach o wykroczenia - strona;

2. w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - strona lub wnioskodawca;

3. w postępowaniu karnym - strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną;

4. w postępowaniu cywilnym - strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania;

5. w postępowaniu sądowoadministracyjnym - skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony;

6. w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.

Gdzie wnosi się skargę

Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym - właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy.

Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub Naczelnym Sądem Administracyjnym - właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny. Sądem właściwym do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - sąd, w którego okręgu dokonano pierwszej czynności.

WAŻNE
Warto zapamiętać, że skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość, wnosi się w toku postępowania w sprawie. Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie - zdaniem strony - przewlekłe. Sąd ten przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu (o którym wspomniałam wyżej) wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie.
Co powinna zawierać skarga

Skarga na przewlekłość postępowania powinna spełniać wymogi przewidziane dla pisma procesowego. Ponadto skarga ta powinna zawierać:

0. żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy,

1. przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.

Spełnienie tych wymogów jest ważne, bowiem w razie braku sąd ją odrzuci bez wzywania do uzupełnienia braków. Sąd właściwy do rozpoznania skargi zawiadamia o toczącym się postępowaniu Skarb Państwa i prezesa tego sądu, którego działanie lub bezczynność według twierdzeń skarżącego spowodowały przewlekłość postępowania, doręczając mu odpis skargi.

Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania prowadzonego przez komornika sądowego, sąd zawiadamia komornika oraz Skarb Państwa i prezesa tego sądu rejonowego, przy którym działa komornik, doręczając im odpis skargi. Skarbowi Państwa oraz komornikowi, w razie zgłoszenia udziału w sprawie, przysługują prawa strony w zakresie rozpoznania skargi.

Orzeczenie w sprawie skargi na przewlekłość

Sąd wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi. Skargę niezasadną oddala. Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego ona dotyczy, nastąpiła przewlekłość. Uwzględniając skargę, sąd może, na żądanie skarżącego, przyznać od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, odpowiednią sumę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 10 000 złotych.

W przypadku przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej od Skarbu Państwa wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych tego sądu. Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania, może dochodzić - na podstawie art. 417 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.) - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy.

WAŻNE
Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.
Ile wynosi opłata od wniesienia skargi na przewlekłość

Skarga podlega stałej opłacie w wysokości 100 złotych. Jeśli skargę wniosło kilka osób, każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie; jeżeli została uiszczona jedna opłata bez odpowiedniego wskazania, uznaje się, że wniosła ją osoba wymieniona jako pierwsza w skardze. Ważna wiadomość dla osób, których skargę uwzględniono, tzn. sąd stwierdził przewlekłość postępowania - w takim przypadku sąd z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę.

Skarga na przewlekłość w orzeczeniach sądów

W kwestii tego, czy na orzeczenie sądu w sprawie skargi na przewlekłość postępowania przysługuje środek odwoławczy, Sąd Najwyższy stwierdził, że na postanowienie w przedmiocie przewlekłości postępowania cywilnego zażalenie nie przysługuje (art. 8 ust. 2 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki - Dz.U. nr 179, poz. 1843) - uchwała Sądu Najwyższego z 23 marca 2006 r. (sygn. akt III SPZP 3/2005).

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 15 grudnia 2005 r. (sygn. akt I KZP 44/2005). Niewielką wartość przedmiotu sporu należy uwzględnić jako okoliczność wpływającą na obniżenie odpowiedniej sumy pieniężnej przyznawanej skarżącemu na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843) - orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 15 lipca 2005 r. (sygn. akt III SPP 121/2005).

Przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie w rozumieniu art. 6 ust. 2 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843) oznacza wskazanie czasu trwania postępowania świadczącego o wystąpieniu przewlekłości, jak również konkretnych czynności procesowych, których sąd nie podjął lub dokonał wadliwie, powodując w ten sposób nieuzasadnioną zwłokę w postępowaniu - stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 7 czerwca 2005 r. (sygn. akt III SPP 95/2005).

Zgodne z prawem obligatoryjne zawieszenie przez sąd z urzędu postępowania w sprawie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 kodeksu postępowania cywilnego nie wywołuje przewlekłości postępowania i nie narusza prawa stron do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki - orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 7 czerwca 2005 r. (sygn. akt III SPP 110/2005).

Niesporządzenie przez sędziego uzasadnienia w terminie określonym w kodeksie postępowania cywilnego może powodować przewlekłość postępowania (art. 2 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki - Dz.U. nr 179, poz. 1843) - tak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 3 czerwca 2005 r. (sygn. akt III SPP 107/2005).

Strona albo inny uprawniony podmiot mogą zostać zwolnieni z obowiązku uiszczenia stałej opłaty w wysokości 100 zł, jeżeli wykażą, że ze względu na ich sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów wyłożenie jej byłoby zbyt uciążliwe - orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 31 marca 2005 r. (sygn. akt IV 9/2005).

Skarga strony na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy o roszczenia pracownika ze stosunku pracy bez nieuzasadnionej zwłoki jest wolna od opłaty stałej, o której mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843) - stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 19 stycznia 2005 r. (sygn. akt III SPP 109/2004).

O nieuzasadnionej zwłoce postępowania można mówić wówczas, jeżeli postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne, uwzględniając ocenę terminowości i prawidłowości czynności sądowych, ale także zachowań stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania (postanowienie NSA z 23 listopada 2004 r., sygn. akt OPP 52/2004).

Do skargi na przewlekłość postępowania uregulowanej w ustawie z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843), rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy w sprawie cywilnej, stosuje się przymus adwokacko-radcowski (art. 3932 k.p.c) - orzekł Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 16 listopada 2004 r. (sygn. akt III SPP 42/2004).

Wnioski
Jak wynika z przytoczonych wyżej danych z Ministerstwa Sprawiedliwości, instytucja skargi na przewlekłość postępowania stała się od wejścia w życie ustawy (tzn. od 17 września 2004 r.) skutecznym orężem dla osób, których sprawy w sądzie ciągną się miesiącami, a nierzadko całymi latami. Jak pokazuje praktyka, instytucja skargi jest zatem potrzebna, bo stanowi również dla sądów swoisty "bat nad głową", aby rozstrzygać sprawy w możliwie krótkim terminie. Co ważne dla osób, których sprawy ciągną się miesiącami lub czekają na wyznaczenie na rozprawę, złożenie skargi na przewlekłość postępowania może skończyć się także wszczęciem postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego lub komornika.

Ważne dla osób, których skarga na przewlekłość postępowania została uwzględniona, jest to, że osoby te mogą również dochodzić w odrębnym postępowaniu naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości od Skarbu Państwa na podstawie kodeksu cywilnego. Nie są bez szans również osoby, które w ogóle takiej skargi na przewlekłość ich sprawy nie złożyły. Osoba taka, która skargi na przewlekłość nie wniosła, może dochodzić w odrębnym postępowaniu naprawienia szkody wynikającej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania rozstrzygającego sprawę co do istoty.

WAŻNE
Plusy i minusy skargi na przewlekłość postępowania:
+ szansa na szybsze zakończenie sprawy,
+ element dyscyplinujący sędziów i komorników sądowych; może skończyć się wszczęciem postępowania dyscyplinarnego wobec nich,
+ w razie stwierdzenia przewlekłości możliwość uzyskania odszkodowania w kwocie do 10 tys. zł,
+ strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić od Skarbu Państwa naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości,
+ strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość, może po prawomocnym zakończeniu postępowania żądać naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości sprawy,
- brak możliwości odwołania od orzeczenia w sprawie nieuwzględniania skargi, jak też np. przyznania zbyt niskiego
- w ocenie skarżącego
- odszkodowania,
- skarga może spowodować wydłużenie postępowania, akta sprawy głównej są bowiem przesyłane do sądu rozpoznającego skargę.
Warto wiedzieć, że zaraz po wejściu w życie omawianej ustawy pojawiły się głosy praktyków - sędziów czy to, że orzeczenie w sprawie przewlekłości jest jednoinstancyjne i nie można od niego złożyć zażalenia, pozostaje w zgodzie z Konstytucją RP.

Rzeczywiście ustawa nie daje osobom, którym sąd odmówił stwierdzenia przewlekłości lub którym sąd zasądził zbyt niską - ich zdaniem, rekompensatę - możliwości odwołania się od takiego orzeczenia. Tymczasem Konstytucja RP wskazuje, że każde orzeczenie sądu może być poddane kontroli przez zaskarżenie. Zdania są w tej mierze podzielone.

Część środowiska sędziowskiego uważa, że należałoby tę kwestię przesądzić przez zmianę przepisów. Druga część sędziów uważa natomiast, że nie należy wprowadzać możliwości wnoszenia odwołania od decyzji w sprawie skargi na przewlekłość, bo spowoduje to dodatkowe wydłużenie postępowania zarówno w sprawie skargi na przewlekłość, jak i postępowania głównego.

Podstawa prawna

0. ustawa z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843)

1. art. 417 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

WARTO WIEDZIEĆ
Syndyk musi płacić VAT, którego nie otrzymuje

Syndycy nie są podatnikami - uważa Ministerstwo Sprawiedliwości - i dlatego sądy przyznają im wynagrodzenie w kwocie netto. Zdaniem zaś resortu finansów powinni płacić VAT. Spór między ministerstwami trwa już trzy lata, czyli od momentu wejścia w życie nowej ustawy o VAT.

Wcześniej z podobnym problemem borykali się także adwokaci i radcy prawni. W ich wypadku Ministerstwo Sprawiedliwości uznało jednak obowiązek odprowadzania VAT i w 2005 r. zmieniło rozporządzenie określające ich wynagrodzenie, umożliwiając powiększenie go o podatek od towarów i usług. Obecnie taki sam problem jak syndycy mają jeszcze biegli sądowi. Sądy nie dopracowały się jednolitej linii orzecznictwa w tej sprawie.