PRACA SEMESTRALNA Z JĘZYKA POLSKIEGO

Temat: Charakteryzując wybrabe postacie udowodnij, że „Świętoszek" Moliera to komedia charakterów.

Opisując powyższy zemat na początek chciałabym przybliżyć postać samego autora. Molier to imię, jakiego używał Jan Baptiste Paquelin. Urodził się on w roku 1622. Znany jest na całym świecie jako najwybitniejszy komediopisarz francuski. Molier pochodził z mieszczańskiej rodziny. Otrzymał staranne wykształcenie, odbył studia prawnicze. Karierę jurysty zarzucił jednak na rzecz teatru. Wraz z rodziną Bejart założył trupę, z którą podróżował od 1645 roku przez 13 lat. W 1658 roku osiadł w Paryżu. Rok później wystawił napisaną przez siebie sztukę "Pocieszne wykwintnisie" ośmieszającą salonową przesadę. Przyniosła ona mu rozgłos i przychylność króla Ludwika XIV, dzięki czemu mógł założyć własny teatr.

Kolejną i bardzo ważną sztuką był (i jest do tej pory) „Świętoszek”- komedia, która traktuje, tak jak wszystkie dzieła Moliera, o ważnym problemie ukazując galerię wiecznych typów ludzkich. Została napisana w XVII- wiecznej Francji i przedstawia historię obłudnego spryciarza, który wykorzystując naiwność zamożnego człowieka próbuje przejąć cały jego majątek. Dramat ten jest bez wątpienia komedią charakterów.

Co to jest komedia charakterów i dla czego zaliczamy do niej „Świętoszka”? Otóż komedia charakterów to typ komedii, w której przebieg zdarzeń podporządkowany jest ukazaniu psychiki prezentowanych postaci. Wyeksponowuje się tu pewien typ bohatera, opisując pełny jego portret charakterologiczny jednocześnie kładąc nacisk na jedną określoną właściwość, która jest eksponowana i analizowana przez cały dramat i przeciwstawiona innemu, odmiennemu typowi bohatera. Operuje się tu przejaskrawieniem, karykaturą, ukazując komizm postaci, sytuacji i języka.

W „Świętoszku" Molier osnuł akcję wokół wybranych i charakterystycznych wad bohaterów, będących przedstawicielami ludzi. Na śmiech wystawiono tu obłudę i dewocję Taruffa, a z drugiej strony naiwność i głupotę Orgona. Wszystkiemu przeciwstawiają się zachowania Elmiry, jej syna Damisa, córki Marianny i służącej Doryny, najbardziej poszkodowanych przez fatalną decyzję głowy rodziny.

Problem dewocji, poruszony w komedii, w czasach Moliera był bardzo kontrowersyjny, dlatego też autor walczył o zgodę na wystawienie sztuki aż przez pięć lat. Twierdzono, że treść utworu obraża nie tylko obłudników, ale też i ludzi szczerze pobożnych. Niestety niejeden człowiek nawet i dzisiaj nie jest wolny od dewocji, zasiada w pierwszej ławce, modli się na pokaz, chwali się ile dał na tacę. Są to ci, którzy więcej mówią niż czynią, a gadaniem nadrabiają brak religijnych zachowań w ich życiu. Niejednokrotnie charakteryzują się oni nieprzeciętnym egoizmem i pogardzają innymi, jako tymi, którzy źle wierzą. Nawracają pozostałych obraźliwymi obelgami, biją swoje dzieci, nadużywają używek. Do takich właśnie ludzi zalicza się Tartuffa, czyli tytułowego Świętoszka, głównego i negatywnego bohatera, który jest mężczyzną w średnim wieku, pozbawionym uroku osobistego, o prawdopodobnie mało atrakcyjnym wyglądzie (w sc. 2. aktu III. dobitnie wyraża się o nim Doryna, pokojówka Elmiry), ale za to obdarzonego niebywałą umiejętnością przekonywania i niepospolitym tupetem. Jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny, a podstawową jego cechą jest obłuda. W imię fałszywie pojętych chrześcijańskich zasad Tartuffe niemal rozbija rodzinę i doprowadza Orgona do nędzy. Co ważne, Świętoszek potrafi wybrać osoby, które z łatwością ulegają jego wpływowi, a do pozostałych (zwłaszcza Marianny i Damisa oraz pokojówek) nabiera zdecydowanie wrogiego nastawienia i stara się je przedstawiać w możliwie najgorszym świetle. Jest wspaniałym aktorem.

Doskonale udaje osobę pobożną, przestrzegającą zasad religijnych, dba o wszystkie drobiazgi:

„pod obranem, / Złóż moją dyscyplinę z włosienicą razem”

mówi do swego służącego, a Dorynie każe zakryć dekolt, który może „duszy spokój... zmącić”. Zachowuje posty, umartwia się, żarliwie modli, prawi gorące kazania, rozprasza religijne wątpliwości bliźnich, słowem pozuje na człowieka głęboko religijnego, autorytet w sprawach wiary i przykład jednostki, która poświęca życie Bogu i bliźnim.

W rzeczywistości Tartuffe jest dewotem i hipokrytą, a kiedy zmusza go do tego sytuacja, zrzuca maskę męża opatrznościowego rodziny i odkrywa oblicze bezwzględnego oszusta. .

Choć pojawia się dopiero w III akcie komedii, mimo to z rozmów kolejnych członków rodziny Orgona można zorientować się w skutkach jego obłudnych działań. Cała rodzina jest skłócona - Orgon i jego matka, pani Pernelle, z łatwością dają sobą kierować Świętoszkowi, który ma na nich nieograniczony wpływ. Pani Pernelle poucza nie tylko wnuki, ale także synową, Elmirę, z góry zakładając ich negatywne zachowanie. Orgon już postanowił wydać córkę, Mariannę, za Świętoszka i w ten sposób wprowadzić go do rodziny. Elmira, Marianna i Damis są w bardzo trudnej sytuacji. Do tej pory stanowili szczęśliwą, kochającą się rodzinę, teraz, choć wciąż żywią do Orgona ogromny szacunek, nie zgadzają się z jego wolą. Tylko przytomność umysłu Elmiry, jej prawdziwa miłość do Orgona oraz uczciwość i wierność wzorowej żony doprowadza do zdemaskowania prawdziwych zamiarów Świętoszka. Natomiast sprawny aparat sprawiedliwości pozwala unieszkodliwić człowieka tak niebezpiecznego, przewrotnego, mistrza mistyfikacji, genialnego oszusta i bezwzględnego niegodziwca, jak Tartuffe.

Po drugiej stronie znajdują się ofiary poczynań obłudników. Są to przeciętni i naiwni głupcy, którym nie chce się myśleć i wolą, by ktoś to czynił za nich. Tacy słabi ludzie, łatwo ulegają wpływom. To typy ludzkiej jednostki, która bez żadnych dowodów potrafi ślepo zaufać przypadkowej osobie, a co gorsze, wykonuje jej polecenia, krzywdząc swoich najbliższych. Taki człowiek potrzebuje bożka, którego może czcić, któremu może powierzyć całego siebie. Taka właśnie jest postać Orgona przeciwstawiona dewotowi, obłudnikowi i oszustowi, jakim jest "świętoszkowaty" Tartuffe. Orgon to przeciętny, francuski mieszczanin, do chwili pojawienia się w jego domu Świętoszka jest szczęśliwym ojcem rodziny, kochającym mężem, mądrym i uczciwym człowiekiem, który dba o dobro swoich bliskich. Wystarczyła jedna osoba aby życie i światopogląd Orgona uległy drastycznej zmianie. Okazuje się być ufnym, naiwnym i zbyt łatwowiernym człowiekiem, który potrafi zaryzykować szczęściem własnej rodziny, jeśli tylko umiejętnie się nim pokieruje. Tartuffe ma na Orgona nieograniczony wpływ. Dochodzi do tego, że Orgon traktuje Świętoszka jako osobę najważniejszą w swoim życiu, bliższą niż żona i dzieci. Daje się zaślepić, dawniej był człowiekiem pobożnym, teraz staje się dewotem. Kiedyś prawdopodobnie ostrożnie oceniał ludzi, jego brak umiejętności odgadnięcia prawdziwego charakteru Świętoszka dowodzi skrajnej łatwowierności Orgona. Staje się przy tym nieufny i podejrzliwy wobec najbliższych, które to cechy wypielęgnował w nim właśnie Tartuffe. Orgon pozwala sobą manipulować, wydaje się nie mieć własnego światopoglądu i własnych przekonań i to są jego najważniejsze wady. Bardzo pragnie, aby ktoś przedstawił mu właściwy, doskonały „program życiowy” i właśnie to wykorzystuje Tartuffe, który przyjmuje rolę nauczyciela i mistrza. Orgon sam wprowadził Świętoszka do swego domu, więc jest współwinnym rodzinnego nieszczęścia.

Molier wyśmiewa skrajne przejawy wyżej wymienionych postaw, dyskretnie uczy i przestrzega przed tak poważnymi problemami wynikającymi ze słabości charakterów. Dla ukazania pełniejszej istoty problemu Jan Baptiste Paquelin do dramatu wprowadził postacie Elmiry, Damisa, Marianny i Doryny, które mogły przeżyć rodzinną katastrofę.

Damis to kochający i szanujący syn, ale widzi zaślepienie ojca i otwarcie się buntuje przeciwko wszechwładzy Świętoszka w ich domu. Efektem jest wydziedziczenie go przez Orgona, co w ówczesnych czasach równa się pozostawieniu syna bez środków do życia. To właśnie Damis odkrywa zamiary Tartuffa wobec Elmiry (przypadkowo słyszy ich rozmowę) i natychmiast podejmuje decyzję o zemście. Niestety ojciec odtrąca go i gdyby nie szczęśliwy zbieg okoliczności (aresztowanie oszusta) los Damisa mógłby być bardzo smutny.

Marianna, córka Orgona, zakochana jest w Walerym i jak każda młoda dziewczyna głęboko przeżywa pierwszą miłość, dlatego decyzja ojca o jej związku z Tartuffem jest dla niej niezrozumiała i bolesna. Córka traci zaufanie i szacunek do ojca. Spostrzega, że nie jest już dla niego ważna, liczy się przede wszystkim jej przyszły mąż - Świętoszek. Dlatego Marianna nie ma żadnych oporów przed otwartą walką z Tartuffem, którego nienawidzi.

Elmira jako wzorowa żona, piękna, zadbana, pełna wdzięku kobieta, która docenia wartość własnego małżeństwa, nie daje się uwieść obłudnemu Świętoszkowi. W przeciwieństwie do męża, natychmiast właściwie ocenia charakter Tartuffa i konsekwentnie dąży do zdemaskowania jego niecnych zamiarów. Jest odważna, sprytna, przebiegła. Ma swój kobiecy honor, kieruje się czystymi zasadami moralnymi, dlatego tak razi ją sztuczne, udane zachowanie Tartuffa. Troszczy się o los dzieci widząc, że mąż chce doprowadzić do nieszczęścia. Odważnie rozmawia ze Świętoszkiem o jego zamiarach ożenku z Marianną. W końcu nie waha się przed uczestnictwem w podstępie, aby Orgon wreszcie poznał prawdziwe oblicze Tartuffa.

Doryna jest pokojówką Elmiry, wzorem służącej. Przywiązana do Elmiry i Orgona, wierna, uczciwa, dba o dobro całej rodziny. Przez cały czas zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe'a, otwarcie z niego drwi (co jest powodem gniewu Orgona i jego matki), potrafi zdemaskować jego obłudę i szydzić z jego udawanej pobożności. Jej zdanie wyraźnie liczy się w domu Orgona. Doryna nie jest już młodą dziewczyną. Dojrzałość i doświadczenie pozwalają jej otwarcie rozmawiać z Orgonem na temat Świętoszka, mówi wprost i ma większą siłę przekonywania niż Elmira. Za wszelką cenę stara się odwieść Orgona od planów małżeństwa Marianny z Tartuffem. Doryna ma tupet i nie waha się przed dosadnym wyrażaniem swych myśli. Pociesza Mariannę, stara się opiekować wszystkimi domownikami, jest osobą mądrą i szlachetną.

Chociaż „Świętoszek" to utwór przepełniony intrygami, w którym występują postacie przedstawiające ludzkie charaktery i cechujące się dużym realizmem psychologicznym a uwaga autora głównie skupiła się na życiu wewnętrznym bohaterów i pobudkach, które wpływają na ich postępowanie a także te mocno zindywidualizowane osobowości charakteryzują się uniwersalnością cech i zachowań to jednak jest to komedia, w którekj Molier operuje komizmem sytuacji, charakteru i języka.

Komizm sytuacji przykładowo występuje w scenie miłosnych zapałów Tartuffa, nieświadomego obecności schowanego pod stołem Orgona. Kiedy już prawie obejmuje Elmirę w ramiona , ta sprytnie odsuwa się na bok i odsłania swojego męża .

Komizm charakteru widać w gestach i słowach zaślepionego Orgona i w przejaskrawianiu rysów głównych postaci .

Komizm języka to przykładowo wypowiedzi Doryny i ciągłe powtarzanie przez Orgona słowa „biedaczek”, np. gdy ten oprawił barani comber i dwie kuropatwy.

W komedii brak jest błyskotliwego humoru z powodu powagi tematu. Ożywieniem komedii jest jednak wprowadzenie do niej postaci służących. Partnerują oni swoim panom. Ich mentalność, język, rozumienie życia, szlachetność, spryt i witalność zmieniają charakter całego utworu, mając ogromny wpływ na przebieg akcji. Cechą tej komedii charakterów jest:

- żywa ,wartka akcja , motorem są charaktery i intrygi postaci.,

- nagromadzenie sytuacji pomyłek, zaskoczeń, nieporozumień, konfliktów

- schemat komedii oraz nagłe i niespodziewane zakończenie

- biało czarne postacie ( jeden kandydat o rękę jest pozytywny, drugi negatywny).

Jak już wcześniej pisałam, autor używając komizmu przedstawił problem wszechobecnej obłudy i hipokryzji oraz zgubny wpływ na otoczenie takich dwulicowych zachowań. Pokazał też różne postawy przyjmowane w takich przypadkach, od wyśmiewanej przez niego naiwności do prób demaskowania świętoszków.

Mam nadzieję, że zestawiając i opisując niektóre postacie występujące w dramacie, mimowolnie udowodniłam fakt, iż „Świętoszek" jest komedią charakterów bazującą na komicznym i fatalnym połączeniu przejaskrawionych wad i zachowań bohaterów.

Bibliografia:

1) http://www.sciaga.pl/tekst/

2) http://www.bryk.pl/

3) http://j_uhma.republika.pl/

4) http://zadane.pl/zadanie/1226837

5) http://www.vultur.xip.pl/web/matura/