Akson, neuryt, włókno osiowe (nerwowe) - wypustka neuronu, zwykle długa (od kilku mikrometrów do ponad 1 m), przez którą przewodzone są i przekazywane dalszym komórkom impulsy nerwowe. Pęczek tysięcy aksonów tworzy nerw.

Akson otoczony jest osłonką mielinową, czyli rdzenną i osłonką Schwanna (osłonki nerwowe). Włókna nerwów obwodowych różnią się od włókien znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym obecnością osłonki Schwanna. Na tej podstawie rozróżnia się w nerwach włókna mielinowe (rdzenne) i włókna bezmielinowe (bezrdzenne).

Dendryt - wypustka drzewkowata komórki nerwowej doprowadzająca bodźce do tejże komórki. Dendryty sąsiednich komórek nerwowych łączą się ze sobą za pomocą synaps.

Endorfina (endogenna – endo- i gr. génos ‘ród’+ morfina – n.łc. morphinum) fizjol. związek endogenny powodujący uśmierzenie, zmniejszenie odczuwania bólu, odpowiadający działaniem egzogennej morfinie.

Istota biała, biała substancja - obszary mózgu i rdzenia kręgowego zbudowane z aksonów oraz oligodendrocytów, czyli gleju skąpokomórkowego (tkanka glejowa). Nie występują w niej ciała neuronów.

Aksony otoczone są osłonką mielinową, która nadaje im biały kolor. Włókna istoty białej tworzą drogi nerwowe łączące poszczególne struktury układu nerwowego w jedną funkcjonalną całość.

Istota czarna, czarna substancja - warstwa istoty szarej mózgowia, neurony zawierające barwnik. Komórki istoty czarnej leżą w istocie białej śródmózgowia, ich utrata jest cechą choroby Parkinsona (drżączki poraźnej).

Istota szara, szara substancja - substancja występująca w mózgu i rdzeniu kręgowym (obok istoty białej). W kresomózgowiu mieści się na zewnątrz istoty białej i zbudowana jest z ciał komórek nerwowych (neuron) tworzących korę mózgu i móżdżku oraz ośrodki podkorowe (jądra podkorowe), natomiast w rdzeniu przedłużonym istota szara położona jest wewnętrznie.

Również w rdzeniu kręgowym leży wewnątrz istoty białej, wyróżnia się w niej na przekroju rogi przednie, skąd biorą początek włókna ruchowe przednich korzeni ruchowych, i rogi tylne, do których wnikają włókna czuciowe korzeni tylnych.

Mózg - to najważniejsza część ośrodkowego układu nerwowego. Skupienie neuronów, włókien nerwowych oraz tkanek strukturalnych. Mózg znajduje się w jamie czaszkowej i składa się z półkul mózgowych, móżdżku i pnia mózgu. Mózg jest otoczony 3 błonami tkankowymi, które nazywamy oponami mózgowymi. Przedłużeniem mózgu jest rdzeń kręgowy. Masa mózgu wynosi średnio 1350 gram. Mózg odpowiada za wyższe czynności nerwowe, odbiera impulsy z całego organizmu i otoczenia, przetwarza je, a także steruje czynnością ruchową ciała. Najważniejszą częścią mózgu jest kora mózgowa.

Móżdżek, odcinek mózgu u kręgowców graniczący ze śródmózgowiem (układ nerwowy) i rdzeniem przedłużonym, część tyłomózgowia - u kręgowców wyższych pokryty całkowicie przez półkule mózgowe.

Móżdżek składa się z 2 półkul, które połączone są za pomocą tzw. robaka. Na przekroju poprzecznym móżdżku widoczna jest cienka istota szara, która stanowi korę móżdżku i objęta przez nią istota biała tworząca ciało rdzenne - w którym znajdują się móżdżkowe jądra podkorowe - najlepiej rozwinięte u ssaków.

W móżdżku mieszczą się ośrodki odruchowe regulujące napięcie mięśni szkieletowych i siłę ich skurczu oraz ośrodki koordynujące ruchy i utrzymywanie równowagi. Poza tym móżdżek uczestniczy w kierowaniu mechanizmami regulującymi precyzję wykonywanych ruchów dowolnych i niektórych czynności wegetatywnych. Móżdżek otrzymuje informacje z proprioreceptów, z narządu równowagi (narząd przedsionkowy), z ośrodków wzrokowych i wyższych ośrodków nerwowych kresomózgowia.

Nerwy - pęczki włókien (aksonów) nerwowych na obwodzie z osłonką rdzenną (mielinową), otoczonych osłonką łącznotkankową (głównie włóknami kolagenowymi, tkana łączna), zwaną nanerwiem, od której odchodzą przegrody zwane onerwiem, rozdzielające włóknka nerwowe i prowadzące naczynia krwionośne.

W obrębie każdego nerwu znajdują się takie włókna, które biegną dośrodkowo (z obwodu do ośrodkowego układu nerwowego) i takie, które biegną odśrodkowo (ku obwodowemu układowi nerwowemu lub autonomicznemu układowi nerwowemu).

Pod względem anatomicznym nerwy dzielimy na nerwy czaszkowe(12 par) i rdzeniowe, czyli obwodowe (31 par, nerw rdzeniowy).

Ze względu na funkcję wyróżniamy nerwy:

1) czuciowe (sensoryczne, biegną od receptorów czuciowych i narządów zmysłów), zwane włóknami aferentnymi czyli doprowadzającymi,

2) ruchowe (motoryczne, mające połączenie z mięśniami szkieletowymi, płytka nerwowo-mięśniowa), eferentne, odprowadzające,

3) autonomiczne (sympatyczne i parasympatyczne).

Neurohormony, hormony wytwarzane przez komórki nerwowe (neuron), wydzielane przez ośrodkowy układ nerwowy (podwzgórze, przysadka mózgowa), rdzeń nadnerczy lub zakończenia nerwów obwodowych. Spełniają rolę łącznika układów nerwowego i układu dokrewnego.

Do neurohormonów podwzgórza należą m.in.: oksytocyna, wazopresyna (hormon antydiuretyczny), hormon melanotropowy, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące (układ podwzgórzowo-przysadkowy) oraz autakoidy.

Autakoidy to hormony wytwarzane przy zakończeniach nerwów sympatycznych i parasympatycznych (autonomiczny układ nerwowy), należące do amin katecholowych: adrenalina (pochodna β-fenyloetyloaminy), noradrenalina, acetylocholina (pochodna aminoetanolu).

Neuron - Komórka mózgowa. Neurony występują w ośrodkowym układzie nerwowym. Składa się z ciała komórki i wypustek zwanych dendrytami. Zwykle jest kilka, kilkanaście mniejszych wypustek i jedna większa i dłuższa zwana aksonem. Zadaniem dendrytów i aksonów jest przekazywanie impulsów z jak i do ośrodkowego układu nerwowego. Wypustki są pokryte izolującą otoczką (mieliną).

Noradrenalina, wg nomenklatury amerykańskiej norepinefryna, (HO)2C6H3-CH(OH)-CH2-NH2, neurohormon wytwarzany w rdzeniu nadnerczy i zakończeniach nerwów pozazwojowych układ sympatycznego (autonomiczny układ nerwowy).

Różni się od adrenaliny obecnością atomu H, zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu. Działa podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa ciśnienie krwi i poziom glukozy we krwi. Stosowana jest w ciężkich stanach niewydolności krążenia.

Ośrodkowy układ nerwowy - Zasadnicza część układu nerwowego. W odróżnieniu od obwodowego układu nerwowego.

Składa się z połączonych części :

mózgu

rdzenia przedłużonego

rdzenia kręgowego

Znajduje się w czaszce i wewnątrz kanału kręgowego jest otoczony oponami mózgowymi i odbywa się w nim krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Serotonina, C10H12ON2, 5-hydroksytryptamina, enteramina, 5-HT, hormon tkankowy, pochodna tryptofanu. Jest wydzielana przez błonę śluzową jelit oraz neuroprzekaźnikiem w neuronach mózgowych.

W tkankach obwodowych zwęża naczynia krwionośne i powoduje skurcz mięśni gładkich macicy i przewodu pokarmowego. Metylowe pochodne serotoniny mają działanie halucynogenne (omamy). Rozkład serotoniny jest katalizowany przez monoaminooksydazę (MAO).

Serotonina ma wpływ na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy np.: działa przeciwdepresyjnie (depresja), jest odpowiedzialna za sen fizjologiczny.

Synapsy - styki między komórkami nerwowymi (neuronami) w ośrodkowym układzie nerwowym, w zwojach nerwowych oraz między komórką nerwową a komórką efektora (np. mięśnia). Synapsy są miejscem, w którym zachodzi przekazywanie pobudzenia z jednej komórki na drugą.

Szyszynka, twór położony z tyłu III komory międzymózgowia, o długości 8-12 mm, zbudowany z pineocytów i tkanki glejowej (od ok. 7 roku życia ilość jej wzrasta kosztem coraz mniejszej ilości pineocytów).

Szyszynka należy do gruczołów wewnątrzwydzielniczych, wydziela substancje hormonalne: melanotoninę, noradrenalinę, serotoninę oraz hormony hamujące wydzielanie gonadotropin odpowiedzialnych za dojrzewanie płciowe.

Przypisuje się jej także sterowanie powstawaniem pigmentu za pomocą hormonu - melatoniny, która działa przeciwnie do melanotropiny. Tak więc skutkiem jest rozjaśnienie skóry.

Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z rytmem biologicznym związanym z cyklicznymi dobowymi zmianami oświetlenia, mającymi z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.

U zwierząt szyszynka pełni znacznie większa rolę niż u ssaków i człowieka. Zostało to opisane pod hasłem narząd ciemieniowy.

Układ nerwowy, zespół struktur w organizmie przewodzący impulsy w obrębie całego ciała oraz integrujący czynności innych układów. Podstawowym elementem strukturalnym układu nerwowego są komórki nerwowe - neurony. Układ nerwowy występujący u bezkręgowców jest już w dużym stopniu scentralizowany - składa się z mózgu i wzdłużnie położonego rdzenia kręgowego. Natomiast neurony i połączenia między nimi (synapsy) są w zasadzie identyczne z tymi występującymi u człowieka.