1.Poszczególne nerwy są ponumerowane cyframi rzymskimi:
* I - nerwy węchowe
* II - nerw wzrokowy
* III - nerw okoruchowy
* IV - nerw bloczkowy
* V - nerw trójdzielny
* VI - nerw odwodzący
* VII - nerw twarzowy
* VIII - nerw przedsionkowo-ślimakowy
* IX - nerw językowo-gardłowy
* X - nerw błędny
* XI - nerw dodatkowy
* XII - nerw podjęzykowy.
Nerw węchowy (łac. nervus olfactorius, ang. olfactory nerve) - I nerw czaszkowy, nerw czuciowy przewodzący bodźce węchowe.
U człowieka składa się on z około 20 nici węchowych (fila olfactoria) , które odchodzą od komórek węchowych, mieszczących się w polu węchowym jamy nosa. Nici węchowe wchodzą do jamy czaszki przez blaszkę sitową kości sitowej (lamina cribrosa ossis ethmoidale) i kończą się w opuszce węchowej (bulbus olfactorius).
Nerw wzrokowy - II nerw czaszkowy, część drogi wzrokowej. Przebiega od siatkówki do skrzyżowania wzrokowego.
Można wyróżnić w nim cztery części:
1. odcinek wewnątrzgałkowy (od siatkówki do zewnętrznych granic gałki ocznej) - długości ok 0,7 mm
2. odcinek wewnątrzoczodołowy (od gałki ocznej do kanału wzrokowego) - długość ok 30 mm
3. odcinek przechodzący przez kanał wzrokowy - długość ok 5 mm
4. odcinek wewnątrzczaszkowy (od kanału wzrokowego do skrzyżowania wzrokowego - długość ok 10 mm
Nerw okoruchowy (łac. nervus oculomotorius) – III nerw czaszkowy. Ma charakter mieszany - zawiera włókna ruchowe, autonomiczne (parasympatyczne) oraz czuciowe. Jest nerwem ruchowym gałki ocznej. Unerwia mięsień dźwigacz powieki górnej oraz wszystkie mięśnie zewnętrzne oka, z wyjątkiem mięśni prostego bocznego i skośnego górnego. W skład nerwu okoruchowego wchodzą także włókna przywspółczulne, unerwiające zwieracze źrenicy. Posiada też włókna czuciowe przebiegające od unerwianych przez niego mięśni.
Jądra tego nerwu znajdują się w nakrywce śródmózgowia, na wysokości wzgórków górnych blaszki pokrywy, do przodu od wodociągu mózgu (jądro początkowe). Obok jądra początkowego komórki parasympatyczne nerwu III tworzą jądro dodatkowe (jądro Westphala-Edingera). Nerw okoruchowy opuszcza pień mózgu w dole międzykonarowym, powyżej górnego brzegu mostu. Biegnie dalej przez zatokę jamistą i przez szczelinę oczodołową górną dostaje się do oczodołu.
Nerw bloczkowy (łac. nervus trochlearis) - IV nerw czaszkowy. Ma charakter ruchowy, unerwia mięsień skośny górny w oczodole. Jego jądro ruchowe leży w nakrywce śródmózgowia. Wychodzi on z pnia mózgu po stronie grzbietowej. Dalej kieruje się na powierzchnię podstawną mózgu i przez szczelinę oczodołową górną wnika do oczodołu. Porażenie tego nerwu powoduje zez rozbieżny z odchyleniem gałki ocznej ku górze.
Nerw trójdzielny - V nerw czaszkowy, największy wśród nich. Jest nerwem I łuku skrzelowego. Ma charakter mieszany (czuciowo-ruchowy).
Źródła włókien
* włókna czuciowe - komórki pseudojednobiegunowe zwoju trójdzielnego; ich aksony tworzą część większą i wnikają do jąder czuciowych pnia mózgu:
o jądra pasma śródmózgowego - czucie proprioceptywne
o jądra czuciowe główne - czucie gnostyczne (w moście)
o jądra pasma rdzeniowego - czucie protopatyczne
* włókna ruchowe - jądro ruchowe nerwu trójdzielnego (w moście); kierują się wyłącznie do nerwu żuchwowego V3
Przebieg i zakres unerwienia
Nerw wychodzi z mózgowia w przednio-bocznej części mostu dwoma korzeniami: częścią większą (czuciową) i częścią mniejszą (ruchową). Oba korzenie dochodzą do szczytu piramidy kości skroniowej, gdzie w wycisku nerwu trójdzielnego tworzą zwój trójdzielny (troisty, Gassera). Od zwoju odchodzą 3 gałęzie:
* nerw oczny V1 jest nerwem czuciowym, unerwia oko i oczodół; opuszcza jamę czaszki przez szczelinę oczodołową górną; dzieli się na 3 gałęzie końcowe:
o nerw łzowy - unerwia gruczoł łzowy
o nerw czołowy - unerwia zatokę czołową, skórę czoła, powiekę górną
+ nerw nadbloczkowy
+ nerw nadoczodołowy
o nerw nosowo-rzęskowy - unerwia przyśrodkowy kąt oka
* nerw szczękowy V2 jest nerwem czuciowym, unerwia okolice szczęki; opuszcza jamę czaszki przez otwór okrągły; oddaje 3 gałęzie końcowe:
o nerw jarzmowy - unerwia okolicę policzka
o nerw podoczodołowy - unerwia zęby i dziąsła szczęki
+ splot zębowy górny - unerwia zęby i dziąsła szczęki
o gałęzie zwojowe - do zwoju skrzydłowo-podniebiennego
* nerw żuchwowy V3 jest nerwem czuciowo-ruchowym, unerwia czuciowo okolice żuchwy i skroni oraz ruchowo mięśnie żucia; opuszcza jamę czaszki przez otwór owalny; oddaje gałęzie:
o grupa przednia
+ nerw policzkowy - unerwia skórę i śluzówkę policzka
+ nerw żwaczowy - unerwia mięsień żwacz
+ nerwy skroniowe głębokie - unerwiają mięsień skroniowy
+ nerw skrzydłowy boczny - unerwia mięsień skrzydłowy boczny
+ nerw skrzydłowy przyśrodkowy - unerwia mięsień skrzydłowy przyśrodkowy
o grupa tylna
+ nerw uszno-skroniowy - unerwia staw skroniowo-żuchwowy, skórę skroni i małżowinę uszną; prowadzi włókna pozazwojowe przywspółczulne do ślinianki przyusznej
+ nerw językowy - unerwia czuciowo 2/3 przednie języka
+ nerw zębodołowy dolny
# nerw żuchowowo-gnykowy - unerwia mięsień żuchwowo-gnykowy i brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego (mięśnie szyi)
# nerw bródkowy - unerwia skórę okolicy bródkowej i śluzówkę wargi dolnej
# splot zębowy dolny - unerwia zęby i dziąsła żuchwy
Nerw odwodzący – VI nerw czaszkowy. Ma charakter ruchowy. Unerwia mięsień prosty boczny gałki ocznej. Jego jądro ruchowe leży na dnie dołu równoległobocznego (część mostu). Nerw wychodzi z mózgu za tylną krawędzią mostu. Jego porażenie powoduje zeza zbieżnego.
Nerw twarzowy – VII nerw czaszkowy wchodzący w skład obwodowego układu nerwowego. Jest nerwem drugiego łuku skrzelowego. Nerw ma charakter mieszany, ale przeważają w nim włókna ruchowe. Zawiera także włókna czuciowe, i przywspółczulne – wydzielnicze (autonomiczne).
Źródła włókien
* włókna czuciowe – komórki pseudojednobiegunowe zwoju kolanka; ich aksony tworzą nerw pośredni (łac. nervus intermedius) i wnikają do jąder czuciowych tyłomózgowia:
o jądra pasma samotnego (w śródmózgowiu)
o jądra pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego
* włókna ruchowe – jądro początkowe nerwu twarzowego ruchowe (w moście). Ich neuryty kierują się do dna dołu równoległobocznego. Otaczają one jądro nerwu odwodzącego tworząc kolanko nerwu twarzowego.
* włókna przywspółczulne – znajdują się w jądrze przywspółczulnym nerwu twarzowego (jądro ślinowe górne). Ich aksony biegną wraz z włóknami czuciowymi w nerwie pośrednim a dalej drogą nerwu skalistego większego i struny bębenkowej do zwoju podżuchwowego i skrzydłowo-podniebiennego.
Przebieg i gałęzie
Nerw wychodzi z mózgowia w kącie mostowo-móżdżkowym dwoma korzeniami. Korzeń grubszy (ruchowy) tworzy właściwy nerw twarzowy, zaś korzeń leżący bocznie, zwany nerwem pośrednim, cieńszy od poprzedniego zawiera włókna wydzielnicze i czuciowe. Nerw wchodzi następnie do otworu słuchowego wewnętrznego biegnąc razem z nerwem przedsionkowo-ślimakowym. Do tego miejsca oba nerwy otoczone są wypustką opon mózgowia. Nerw twarzowy towarzyszy nerwowi przedsionkowo-ślimakowemu dochodząc z nim do dna przewodu słuchowego wewnętrznego. Następnie oddziela sie od niego i wraz z nerwem pośrednim przechodzi przez pole nerwu twarzowego (łac. area nervi facialis) w dnie przewodu do kanału nerwu twarzowego (kanału Fallopia) w piramidzie kości skroniowej, gdzie zawraca ku tyłowi i tworzy kolanko nerwu twarzowego (łac. geniculum nervi facialis). Tu znajduje się zwój kolanka (ganglion geniculi). Następnie biegnie ku tyłowi i dołowi w ścianie błędnikowej (przyśrodkowej) jamy bębenkowej. Przechodzi tam pomiędzy wyniosłością kanału półkolistego bocznego a okienkiem przedsionka. Na tym odcinku nerw twarzowy jest oddzielony od jamy bębenkowej cienką blaszką kostną grubości 1-2 mm. Powoduje to, że jest on często wciągany w procesy chorobowe dziejące się w uchu środkowym. Opuszcza jamę czaszki przez otwór rylcowo-sutkowy wychodząc na zewnętrzną powierzchnię podstawy czaszki. Tutaj rozgałęzia się w trzech kierunkach: ku dołowi oddając gałąź do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego, ku tyłowi oddając nerw uszny tylny i ku przodowi zakręcając i wnikając prawie poziomo do ślinianki przyusznej, tuż poniżej otworu słuchowego zewnętrznego i bocznie do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego, leżąc na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy. W śliniance przyusznej początkowo (zwykle) dzieli się na dwie gałęzie a następnie rozkrzewia tworząc splot przyuszniczy. Oddaje następujące gałęzie:
Kolanko nerwu twarzowego prawego w odcinku wewnątrzskroniowym wraz z odchodzącymi gałęziami.
Kolanko nerwu twarzowego prawego w odcinku wewnątrzskroniowym wraz z odchodzącymi gałęziami.
* nerw skalisty większy (łac. nervus petrosus major) – odchodzi od kolanka nerwu twarzowego wychodząc na przednią powierzchnię części skalistej kości skroniowej. Następnie układa się w swojej bruździe (sulcus nervi petrosi majoris) i zdąża do szczytu piramidy. Przebijając chrząstkozrost klinowo-skalisty otworu poszarpanego przechodzi do kanału skrzydłowego towarzysząc nerwowi skalistemu głębokiemu, następnie łączy się z nim tworząc nerw Widiusza, który dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego.
Prowadzi włókna wydzielnicze przywspółczulne przedzwojowe do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Uważa się, że może prowadzić także włókna ruchowe dla mięśnia dźwigacza podniebienia miękkiego
* nerw strzemiączkowy (łac. nervus stapedius) - odchodzi od części zstępującej n. twarzowego i wnika do jamy bębenkowej unerwiając najmniejszy mięsień organizmu ludzkiego - mięsień strzemiączkowy, którego skurcz zmniejsza wrażliwość na dźwięki.
* struna bębenkowa (łac. chorda tympani) – unerwia smakowo i protopatycznie (czuciowo) 2/3 przednie języka oraz podniebienia miękkiego; prowadzi włókna przywspółczulne przedzwojowe do zwoju podżuchwowego
* nerw uszny tylny (łac. nervus auricularis posterior) – odchodzi od nerwu twarzowego tuż po jego wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego, zmierza ku tyłowi i ku górze przebiegając na przedniej powierzchni wyrostka sutkowatego. Dzieli się na dwie gałęzie:
o gałąź uszna (łac. ramus auricularis nervi auricularis posterioris) – ruchowa, do mięśni małżowiny usznej
o gałąź potyliczna (łac. ramus occipitalis nervi auricularis posterioris), także ruchowa do brzuśca potylicznego mięśnia potyliczno-czołowego i do mięśnia poprzecznego karku.
Nerw uszny tylny łączy się z nerwami splotu szyjnego (nerwem usznym tylnym i nerwem potylicznym mniejszym). Za ich pośrednictwem unerwia czuciowo skórę przewodu słuchowego zewnętrznego, tylna powierzchnie małżowiny usznej i niewielki obszar skóry położony za małżowiną uszną.
* gałąź dwubrzuścowa (łac. ramus digastricus) – ruchowa, do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego. Gałąź ta dzieli się także na gałąź rylcowo-gnykową, unerwiającą jednoimienny mięsień i gałąź łączącą z nerwem językowo-gardłowym.
Przebieg i gałęzie nerwu twarzowego lewego w odcinku zewnątrzczaszkowym; widoczny splot przyuszniczy.
Przebieg i gałęzie nerwu twarzowego lewego w odcinku zewnątrzczaszkowym; widoczny splot przyuszniczy.
* splot przyuszniczy (łac. plexus parotideus) – po rozpadzie głównego pnia na dwie gałęzie (górną i dolną) w miąższu ślinianki przyusznej, dzielą się one dalej wachlarzowato tworząc opisywany splot a dalej giną w zaopatrywanych odpowiednio mięśniach mimicznych. Splot przyuszniczy dzieli śliniankę przyuszna na dwa płaty: powierzchowny i głęboki. Liczne rozgałęzienia w przyusznicy nazywano dawniej gęsią stopką większą (łac. pes anserinus major).
Zasadnicze gałęzie splotu przyuszniczego:
* gałęzie skroniowe (łac. rami temporales) dochodzą do następujących mięśni mimicznych:
o mięśnia usznego przedniego (i częściowo górnego)
o mięśni małżowiny usznej
o mięśni czoła i otoczenia oczodołu
o brzuśca czołowego mięśnia potyliczno-czołowego
o mięśnia okrężnego oka (część górna)
o mięśnia marszczącego brwi.
* gałęzie jarzmowe (łac. rami zygomatici) dochodzą do:
o mięśnia okrężnego oka (część boczna i dolna)
o mięśnia jarzmowego większego i mniejszego.
* gałęzie policzkowe (łac. rami buccales) dochodzą do:
o mięśnia policzkowego
o mięśnia nosa
o mięśnia wargi górnej
* gałąź brzeżna żuchwy (łac. ramus marginalis mandibulae) dochodzi do:
o mięśnia obniżacza wargi górnej
o mięśnia bródkowego.
Gałąź ta jest szczególnie ważna podczas operacji laryngologicznych w tym obszarze (np. resekcja ślinianki podżuchwowej), gdyż można ją łatwo uszkodzić co może skutkować opadnięciem kącika ust i asymetrią dolnej części twarzy.
* gałąź szyi (łac. ramus colli) zaopatruje mięsień szeroki szyi a następnie zespala się z gałęzią splotu szyjnego - nerwem poprzecznym szyi.
Nerw przedsionkowo-ślimakowy - VIII nerw czaszkowy unerwiający ucho wewnętrzne. Nerw ten przekazuje informacje słuchowe ze ślimaka i informacje dotyczące przyspieszeń liniowych i kątowych z kanałów półkolistych i łagiewki. Dawniej używana nazwa: nerw statyczno-słuchowy.
Nerw VIII początkowo dzieli się na dwie części:
* część przedsionkową z receptorami leżącymi w:
o plamkach łagiewki
o plamkach woreczka
o grzebieni bańkowych
* część ślimakową (nerw słuchowy) z receptorami leżącymi w:
o komórkach rzęsatych wewnętrznych i zewnętrznych narządu Cortiego
Włókna z części przedsionkowej zbierają się w zwoju przedsionkowym.
Włókna z części ślimakowej zbierają się w zwoju spiralnym ślimaka.
Włókna wychodzące z obu zwojów łączą się w jeden nerw przedsionkowo ślimakowy i razem wnikają do mózgu na granicy mostu i rdzenia przedłużonego.
Nerw przedsionkowo-ślimakowy jest pierwszym odcinkiem drogi słuchowej.
Nerw językowo-gardłowy - IX nerw czaszkowy. Jest nerwem mieszanym: większą część nerwu tworzą włókna czuciowe, unerwiające gardło i język; niewielką część stanowią włókna ruchowe, przeznaczone dla mięśni gardła (m. zwieracza górnego gardła, m. rylcowo-gardłowego, m. podniebienno-gardłowego),języka (m. podniebienno-językowy), podniebienia (m. dźwigacz podniebienia miękkiego) i wydzielnicze dla ślinianki przyusznej.
Nerw ten odchodzi od rdzenia przedłużonego 5-6 korzonkami, które ukazują się w bruździe bocznej tylnej za oliwką. Opuszcza czaszkę przez otwór żyły szyjnej. W obrębie otworu tworzy zwój górny (ganglion superius), a po wyjściu z czaszki - zwój dolny (ganglion inferius), położony w dołku skalistym. Po wyjściu z czaszki biegnie pomiędzy żyłą szyjną wewnętrzną a tętnicą szyjną wewnętrzną, a następnie kieruje się ku nasadzie języka i bocznej ścianie gardła.
Gałęzie
* nerw bębenkowy- odchodzący jeszcze od zwoju dolnego
* gałąź zatoki tętnicy szyjnej, ewent. 2 gałęzie- odchodzi blisko tętnicy szyjnej
* g. gardłowe: 3-4
* g. do mięśnia rylcowo-gardłowego
* g. migdałkowe: 3-4
* g. językowe, końcowe (unerwiają końcową 1/3 część języka, prowadzą włókna czuciowe smakowe dla brodawek okolonych i liściastych
Nerw błędny, nerw X – jeden z nerwów czaszkowych, jest nerwem mieszanym, prowadzi włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne. Należy do autonomicznego układu nerwowego (AUN), podobnie jak okoruchowy i twarzowy
Obszar unerwienia
Unerwia: opony mózgowo-rdzeniowe, narządy szyi, serce, narządy oddechowe, znaczną część przewodu pokarmowego.
Przebieg [edytuj]
Wyróżnia się 4 części (odcinki) nerwu:
* głowowa
* szyjna
* piersiowa
* brzuszna
Odchodzi od rdzenia przedłużonego za pośrednictwem kilku korzonków. Opuszcza czaszkę przez przednią czyli przyśrodkową część otworu szyjnego w czaszce (foramen jugulare pars major). W obrębie tego otworu część czuciowa nerwu tworzy niewielki zwój górny, a po wyjściu z otworu drugi, większy zwój dolny.
Po wyjściu z otworu żyły szyjnej nerw błędny biegnie pomiędzy tętnicą szyjną wspólną a żyłą szyjną wewnętrzną we wspólnej pochewce powięziowej. Z szyi przechodzi do śródpiersia górnego (warstwa nerwowa), a następnie tylnego, przy czym nerw błędny lewy krzyżuje się od przodu z łukiem aorty,przebiegając między tętnicą szyjną wspólną lewą i tętnicą podobojczykową lewą, prawy– przechodzi między tętnicą podobojczykową prawą i żyłą podobojczykową prawą. Dalej biegną za korzeniem płuca, po czym dochodzą do przełyku (n. błędny lewy po stronie przedniej, prawy- tylnej; ma to związek ze skręceniem się trzewii w okresie życia płodowego), gdzie tworzą splot przełykowy, plexus esophageus s. oesophageus, którego część przednia utworzona jest głównie z gałązek nerwu lewego, a część tylna, zwykle większa, z gałązek nerwu prawego. Nerwy błędne tworzą dwa pnie. Prawy pień błędny znajduje się na tylnej części przełyku, natomiast lewy na przedniej. Po przejściu do jamy brzusznej pnie błędne rozgałęziają się w ścianie żołądka, oddając gałęzie żołądkowe przednie i tylne (rami gastrici anteriores et posteriores). Na przebiegu nerwu błędnego rozróżniamy część głowową, szyjną, piersiową i brzuszną.
Gałęzie [edytuj]
W części głowowej:
* G. oponowa
* G. uszna
W części szyjnej:
* Gg gardłowe
* Nerw krtaniowy górny
* Gg sercowe szyjne górne
* Nerw krtaniowy wsteczny przechodzący w Nerw krtaniowy dolny
W części piersiowej:
* Gg sercowe piersiowe (współtworzą splot sercowy)
* Gg tchawicze dolne
* Gg oskrzelowe przednie i tylne (współtworzą splot płucny przedni i tylny
* Gg przełykowe (tworzą splot przełykowy)
* Gg śródpiersiowe (współtworzą splot aortowy piersiowy, unerwiają opłucną śródpiersiową)
* Gg osierdziowe
W części brzusznej: Tworzą się pnie błędne.
Nerw dodatkowy - XI nerw czaszkowy. Ma charakter ruchowy, a jego włókna mają początek w dwóch jądrach ruchowych:
1) jądrze czaszkowym nerwu dodatkowego
2) jądrze rdzeniowym nerwu dodatkowego
Z jąder tych wychodzą odpowiednio: korzeń czaszkowy i rdzeniowy, które łączą się w tylnym dole czaszki, tworząc wspólnie pień nerwu dodatkowego. Nerw opuszcza czaszkę przez boczną częśc otworu szyjnego
Nerw podjęzykowy jest dwunastym nerwem czaszkowym.
Komórki korzeniowe nerwu XII tworzą jądro początkowe nerwu podjęzykowego w rdzeniu przedłużonym. Biegnąc między oliwką a piramidą wychodzi na powierzchnię rdzenia przedłużonego w jego bruździe bocznej przedniej (sulcus lateralis anterior) kilkunastoma niciami korzeniowymi. Następnie pień nerwu opuszcza jamę czaszki przez kanał nerwu podjęzykowego (canalis nervi hypoglossi) w bocznej części kości potylicznej, wewnątrz kanału oddaje wstecznie biegnącą gałąź oponową (ramus meningeus nervi hypoglossi). Wewnątrz swojego kanału nerw XII otoczony jest gęstym splotem żylnym (rete nervi hypoglossi). Nerw biegnie następnie w dół, do tyłu od nerwu błędnego z którym łączą go liczne anastomozy. Jego torem biegnie gałąź górna pętli szyjnej (radix superior ansae cervicalis). Następnie przechodzi na powierzchnię boczną nerwu X i przebiega po przyśrodkowej powierzchni mięśnia gnykowo-językowego (musculus hyoglossus). W dalszym przebiegu nerw XII zagina się do przodu tworząc łuk (arcus nervi hypoglossi), i dochodzi do języka po zewnętrznej powierzchni mięśnia gnykowo-językowego. Na końcu swojego przebiegu rozpada się na drobne gałęzie językowe (rami linguales nervi hypoglossi).
Obszar unerwienia
Nerw XII prowadzi włókna ruchowe do wszystkich mięśni języka. Włókna czuciowe zawarte w gałęzi oponowej unerwiające opony twardej tylnego dołu czaszki pożycza od nerwu językowego.