5.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

5.1. Wprowadzenie

Przez wiele lat jedynym organem sądowym we Wspólnotach Europejskich był Trybunał Sprawiedliwości. Jednolity Akt Europejski stworzył możliwość powołania Sądu Pierwszej Instancji, zaś Traktat z Nicei - izb sądowych przy Sądzie Pierwszej Instancji. Równocześnie rozszerzał się zakres jurysdykcji sądów wspólnotowych. Wart. 13 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europej­skiej mówi się o Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej, obejmując tym mianem Trybunał Sprawiedliwości, Sąd (dawny Sąd Pierwszej Instancji) i sądy wyspecjalizowane (dawne izby sądowe). Mimo to dziś nadal można spotkać się z nazwą "Europejski Trybunał Sprawiedliwości" (ETS).

Trybunał Sprawiedliwości UE działa na podstawie Traktatów (art. 19 Trak­tatu o Unii Europejskiej - TUE - i art. 251-281 TFUE) oraz Statutu dołączo­nego do nich jako Protokół 3. Każdy z sądów wchodzących w skład Trybunału Sprawiedliwości UE ma także swój regulamin proceduralny¹. Trybunał ma siedzibę w Luksemburgu.

Zgodnie z art. 19 TUE Trybunał Sprawiedliwości UE zapewnia poszanowa­nie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. Zgodnie z Traktatami orzeka:

1. w zakresie skarg wniesionych przez państwa członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne;

2. w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;

3. w innych sprawach przewidzianych w Traktatach.

5.2. Trybunał Sprawiedliwości

5.2.1. Skład i status członków

W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego pań­stwa członkowskiego, a zatem od rozszerzenia w 2007 r. jest 27 sędziów. W chwi­li uzyskania członkostwa przez Polskę funkcję sędziego w Trybunale objął prof. Jerzy Makarczyk, a 7 października 2009 r. zastąpił go Marek Safjan.

Trybunał Sprawiedliwości jest ponadto wspomagany przez ośmiu rzecz­ników generalnych, których zadaniem jest publiczne przedstawianie, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych wnio­sków w niektórych sprawach rozpatrywanych przez Trybunał. Wnioski przyj­mują postać propozycji rozstrzygnięcia danej sprawy i stanowią część opinii wydawanej przez rzecznika. W opinii są analizowane okoliczności faktycz­ne i prawne sprawy w kontekście prawa UE, w tym na tle dotychczasowego orzecznictwa sądów unijnych, prawa krajowego państw członkowskich i prawa międzynarodowego. Propozycje rzecznika co do rozstrzygnięcia nie są wiążące dla Trybunału.

Liczba rzeczników w Trybunale pozostaje niezmienna od czasu rozszerze­nia UE w 1995 r. Na podstawie porozumienia między państwami członkow­skimi wśród rzeczników jest zawsze po jednym obywatelu Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Hiszpanii. Pozostałe trzy stanowiska są w trybie rotacji obsadzane przez obywateli pozostałych państw członkowskich². Jeżeli Trybunał Sprawiedliwości tego zażąda, Rada, stanowiąc jednomyślnie, mo­że zwiększyć liczbę rzeczników generalnych. Wspólna deklaracja w sprawie Trybunału Sprawiedliwości WE dołączona do Aktu końcowego Traktatu ak­cesyjnego dotyczącego Polski przewiduje, że jeżeli Rada nie zwiększy liczby rzeczników, to nowe państwa członkowskie zostaną włączone w istniejący system mianowania rzeczników generalnych. Do tej pory Rada stosownej decyzji nie podjęła. Zmianę w tym zakresie przewiduje Traktat z Lizbony. W deklaracji nr 38 przewidziano, że jeżeli Trybunał Sprawiedliwości wystąpi o zwiększenie liczby rzeczników generalnych o trzech (czyli jedenastu zamiast ośmiu), Rada, stanowiąc jednomyślnie, wyrazi na to zgodę. Uzgodniono, że w takim przypadku Polska będzie miała stałego rzecznika generalnego i nie będzie już uczestniczyć w systemie rotacji, a tym samym obowiązujący system rotacji będzie obejmował pięciu rzeczników generalnych zamiast trzech.

Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat, po konsultacji z komitetem powołanym przez Radę zgodnie z art. 255 TFUE. Komitet ten składa się z siedmiu osobistości wybranych spośród byłych człon­ków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyż­szych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur pro­ponuje Parlament Europejski. Rada na wniosek prezesa Trybunału Sprawie­dliwości przyjmuje decyzję ustanawiającą reguły funkcjonowania komitetu oraz decyzję o mianowaniu jego członków'. Co trzy lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i składu rzeczników generalnych. Dotyczy ono przemiennie 14 i 13 sędziów. Częściowe odnowienie składu rzeczników generalnych dotyczy za każdym razem czterech rzeczników.

Kryteria wyboru sędziów i rzeczników generalnych są takie same: muszą to być osoby o niekwestionowanej niezależności i mające kwalifikacje wyma­gane w państwach, z których pochodzą, do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub muszą to być prawnicy o uznanych kompetencjach. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być mianowani ponownie.

Poza przypadkami normalnej wymiany lub śmierci funkcje sędziego koń­czą się z chwilą jego rezygnacji. Sędzia może też być zwolniony z funkcji lub pozbawiony prawa do emerytury bądź innych podobnych korzyści, gdy w jed­nomyślnej opinii sędziów i rzeczników generalnych Trybunału nie spełnia on już wymaganych warunków lub nie czyni zadość zobowiązaniom wynikają­cym z jego urzędu. Dany sędzia nie bierze udziału w tych obradach. Te same reguły odnoszą się do rzecznika generalnego.

Sędziów i rzeczników generalnych chroni immunitet jurysdykcyjny. Po zakończeniu funkcji są nadal objęci immunitetem w odniesieniu do działań podejmowanych przez nich w ramach czynności służbowych. Trybunał obra­dujący w pełnym składzie może uchylić immunitet. W przypadku uchylenia immunitetu i wszczęcia postępowania karnego sędziowie i rzecznicy generalni mogą być sądzeni w państwie członkowskim jedynie przez sąd uprawniony do sądzenia członków najwyższych krajowych organów sądowniczych. Wobec sędziów, rzeczników generalnych, sekretarza i sprawozdawców pomocniczych stosuje się przepisy Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów.

Sędziowie i rzecznicy generalni nie mogą sprawować żadnych funkcji politycznych ani administracyjnych. Nie mogą oni wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, o ile Rada w drodze wyjątku nie zwolni ich od tego zakazu. W momencie podejmowania obowiąz­ków uroczyście zobowiązują się szanować, w trakcie pełnienia funkcji i po ich zakończeniu, zobowiązania z nich wynikające, zwłaszcza obowiązki uczciwo­ści i roztropności przy obejmowaniu pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyści po zakończeniu funkcji.

5.2.2. Struktura wewnętrzna

Sędziowie wybierają spośród siebie Prezesa Trybunału na okres trzech lat. Jego mandat jest odnawialny. Obecnie Prezesem Trybunału jest Vassilios Skouris. Spośród rzeczników generalnych Trybunał powołuje Pierwszego Rzecznika na okres jednego roku.

Trybunał powołuje izby składające się z trzech lub pięciu sędziów. Specjal­na izba właściwa do podejmowania decyzji rozstrzygającej kwestię poddania orzeczenia Sądu procedurze kontroli składa się z Prezesa Trybunału i czterech prezesów izb złożonych z pięciu sędziów.

Trybunał może także obradować w wielkiej izbie lub w pełnym składzie.

Wielka izba składa się z 13 sędziów. Obraduje na żądanie państwa człon­kowskiego lub instytucji Unii, które są stroną w postępowaniu. Trybunał obraduje w pełnym składzie w sprawach wniosków o zdymi­sjonowanie albo o pozbawienie prawa do emerytury lub innych podob­nych korzyści komisarza, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz członka Trybunału Obrachunkowego.

Ponadto, jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe zna­czenie, to po wysłuchaniu rzecznika generalnego może skierować tę sprawę do pełnego składu Trybunału. Obrady pełnego składu są ważne jedynie wtedy, gdy bierze w nich udział 15 sędziów.

Na wniosek Trybunału Rada, stanowiąc jednomyślnie, może postanowić o mianowaniu sprawozdawców pomocniczych. Mogą oni uczestniczyć we wstępnych postępowaniach wyjaśniających oraz współpracować z sędzią peł­niącym rolę sprawozdawcy. Sprawozdawców pomocniczych wybiera się spo­śród osób o niekwestionowanej niezależności i osób posiadających niezbędne kwalifikacje prawnicze.

Trybunał mianuje sekretarza. Sekretarz jest powoływany na okres sze­ściu lat. Może zostać mianowany ponownie. Może być zwolniony z funkcji jedynie w przypadku, gdy przestał spełniać warunki wymagane do jej peł­nienia lub nie czyni zadość zobowiązaniom wynikającym z jego urzędu. O zwolnieniu Trybunał rozstrzyga po umożliwieniu sekretarzowi złożenia oświadczenia.

Sekretariat, pod nadzorem sekretarza, prowadzi rejestr, w którym wpisuje się wszystkie pisma procesowe i załączone dokumenty. Sekretarz, działając z upoważnienia Prezesa Trybunału, przyjmuje i przekazuje dalej pisma pro­cesowe i inne dokumenty, sprawuje nad nimi pieczę oraz dokonuje doręczeń. Sekretarz wspiera Trybunał, Prezesa i prezesów izb oraz sędziów we wszyst­kich czynnościach urzędowych. Sprawuje nadzór nad pieczęciami. Odpowiada za archiwum i wydawnictwa Trybunału, a także za jego administrację, prowa­dzenie spraw finansowych oraz rachunkowość.

5.2.3. Właściwość

Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości jest określona szeroko i obejmuje całość postępowań spornych i niespornych, jakie są przewidziane w Trakta­tach. Wiele kategorii spraw rozpatrywanych jest jednak w pierwszej instancji przez Sąd lub Sąd do spraw Służby Publicznej. Do Trybunału mogą one trafić jedynie w procedurze odwoławczej lub w drodze specjalnej procedury kontroli. Niemniej ciągle jeszcze istnieją pewne kategorie spraw, w których ze względu na ich charakter lub ze względu na uczestniczące strony, Trybunał pozostaje wyłącznie właściwy w pierwszej i jedynej instancji.

Trybunał jest wyłącznie właściwy:

• w sprawach skarg przeciwko państwom członkowskim za narusze­nia prawa Unii wnoszonych przez Komisję, inne państwa członkow­skie oraz Radę Dyrektorów EBI (w zakresie naruszeń Statutu EBI),

• w sporach dotyczących wykonywania przez krajowe banki central­ne zobowiązań wynikających z Traktatów i Statutu ESBC i EBC,

• w zakresie pytań prejudycjalnych wnoszonych przez sądy krajowe państw członkowskich,

• w sprawach o wydanie opinii o zgodności z Traktatami projekto­wanej umowy międzynarodowej, która ma zostać zawarta w imieniu Unii,

• w sprawie skarg instytucji na nieważność aktów Parlamentu Eu­ropejskiego, Rady, obu tych instytucji stanowiących wspólnie lub Ko­misji, jak również EBC oraz skarg na zaniechania przez nie działania, a także w sprawie skarg kierowanych przez państwa członkowskie na akty lub zaniechanie Rady, Parlamentu lub obu tych instytucji łącznie (z kilkoma wyjątkami), jak również w sprawie skarg na nieważność aktów Rady Dyrektorów i Rady Gubernatorów EBI,

• w sporach między państwami członkowskimi związanych z przed­miotem Traktatów, jeśli spory te są mu przedkładane na mocy kom­promisu.

Trybunał Sprawiedliwości jest sądem odwoławczym od orzeczeń Sądu wydanych w pierwszej instancji.

W stosunku do orzeczeń, które Sąd wydał w drugiej instancji (w postępo­waniu odwoławczym na skutek zaskarżenia orzeczenia sądu wyspecjalizowanego), jak również w stosunku do wyroków prejudycjalnych (jeśli Sąd zostanie upoważniony do ich wydawania) obowiązuje szczególna procedura kontroli, różna od procedury odwoławczej.

Jeśli Pierwszy Rzecznik Generalny uzna, że zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE, to może on wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o poddanie kontroli orzeczenia Sądu.

W terminie miesiąca od otrzymania wniosku Pierwszego Rzecznika Gene­ralnego Trybunał Sprawiedliwości decyduje, czy poddać orzeczenie kontroli. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że orzeczenie wydane przez Sąd w postępowaniu odwoławczym narusza jedność lub spójność prawa UE, to kieruje sprawę do po­nownego rozpoznania przez Sąd, który jest związany orzeczeniem Trybunału co do kwestii prawnych. Trybunał może określić, które ze skutków orzeczenia Sądu uważa się za ostateczne wobec stron sporu. Jednakże, jeżeli rozstrzy­gnięcie sporu, przy uwzględnieniu rezultatu kontroli, wynika z ustaleń sta­nu faktycznego, na których oparte zostało orzeczenie Sądu, Trybunał wydaje orzeczenie ostateczne. Z kolei w przypadku otwarcia procedury kontroli wobec wyroku prejudycjalnego odpowiedzi zawarte w wyroku poddanym kontroli stają się skuteczne wraz z zakończeniem tej procedury, chyba że Trybunał postanowi inaczej. Jeżeli Trybunał uzna, że orzeczenie Sądu narusza jedność lub spójność prawa UE, to odpowiedź udzielona przez Trybunał zastępuje odpowiedź Sądu⁴.

5.3. Sąd

Do 1989 r. Trybunał Sprawiedliwości był jedynym organem sądowym Wspólnot. Jednolity Akt Europejski przewidział jednak możliwość podjęcia przez Radę decyzji o utworzeniu przy Trybunale Sprawiedliwości Sądu Pierw­szej Instancji, który miałby kompetencję do rozpatrywania pewnych kategorii spraw w pierwszej instancji. Taką decyzję Rada podjęła w 1988 r. Sąd rozpoczął funkcjonowanie w 1989 r. Traktat z Lizbony nazywa go po prostu Sądem⁵.

5.3.1. Skład i status członków

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że w skład Sądu wchodzić ma co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Dokładna liczba sędziów określana jest w Statucie Trybunału Sprawiedliwości UE. Obecnie wynosi ona 27. W składzie Sądu nie ma rzeczników generalnych, chociaż Statut może przewidywać ich powołanie. Obecnie do wykonywania zadań rzecznika może być wezwany sędzia. Nie może on wówczas brać udziału w orzekaniu w sprawie, w której wykonuje zadania rzecznika.

Sędziowie są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować wysokie stanowiska sądowe (inaczej zatem niż w Trybu­nale Sprawiedliwości, gdzie kandydaci muszą mieć kwalifikacje do zajmowa­nia najwyższych stanowisk sądowych). Podobnie jak w przypadku Trybunału sędziowie są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat, po konsultacji z komitetem powołanym przez Radę zgodnie z art. 255 TFUE. Co trzy lata następuje częściowa wymia­na składu. Ustępujący członkowie mogą być mianowani ponownie. Polskim sędzią w Sądzie Pierwszej Instancji jest Irena Wiszniewska-Białecka. Status sędziów Sądu Pierwszej Instancji jest taki sam jak sędziów Trybunału Spra­wiedliwości.

5.3.2. Struktura wewnętrzna

Na czele Sądu stoi Prezes, którego sędziowie wybierają spośród siebie na okres trzech lat. Jego mandat jest odnawialny. Obecnie jest nim Marc Jaeger (jego mandat wygasa 31 sierpnia 2010 r.).

Sąd Pierwszej Instancji obraduje w izbach złożonych:

• z 3 sędziów lub

• z 5 sędziów.

Ponadto przy rozpatrywaniu niektórych spraw Sąd może obradować:

• w pełnym składzie lub

• w składzie jednoosobowym.

Regulamin proceduralny przewiduje także, że Sąd może obradować:

• w składzie wielkiej izby, składającej się z 13 sędziów.

Sąd mianuje swojego sekretarza, którego sposób powołania i funkcje są po­dobne jak w przypadku sekretarza Trybunału. Sekretarz Sądu jest wspierany przez służby Trybunału Sprawiedliwości.

5.3.3. Właściwość

Kompetencje Sądu od chwili jego utworzenia ulegały zmianom. Obecnie jest on właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji:

• skarg wniesionych przez podmioty indywidualne, z wyjątkiem skarg pracowniczych, które należą do Sądu do spraw Służby Publicznej,

• skarg wnoszonych przez państwa członkowskie na nieważność ak­tów instytucji lub na zaniechanie przez nie działania, z wyjątkiem skarg przeciwko Radzie, Parlamentowi lub obu tym instytucjom łącznie, które to skargi co do zasady ma rozpatrywać Trybunał Spra­wiedliwości⁶,

• skarg odszkodowawczych przeciwko Unii,

• spraw postępowań na mocy klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie prawa publicznego lub prywatnego, zawartej przez Unię lub w jej imieniu.

Od orzeczeń Sądu wydanych w pierwszej instancji przysługuje prawo od­wołania się do Trybunału Sprawiedliwości, ograniczone do kwestii praw­nych. Podstawę odwołania stanowi:

• brak właściwości Sądu,

• naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające nieko­rzystnie na interesy wnoszącego odwołanie,

• naruszenie prawa UE przez Sąd.

Jeśli odwołanie jest zasadne, Trybunał Sprawiedliwości uchyla orzeczenie Sądu. Może on wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala, lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd. Gdy sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpoznania przez Sąd, jest on związany orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości co do kwestii prawnych.

Sąd jest ponadto właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom sądów wyspecjalizowanych. W takim przypadku orzeczenia wydane przez Sąd mogą zostać w drodze wyjątku poddane kontroli Trybu­nału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE.

Sąd może zostać uprawniony do rozpoznawania pytań prejudycjalnych, przedkładanych na mocy art. 267 TFUE, w dziedzinach określonych w Statucie Trybunału. W takim przypadku, gdyby Sąd uznał, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność lub spójność prawa UE, mógłby on przekazać tę sprawę do rozpoznania Trybunałowi. Orzeczenia wydane przez Sąd w sprawach pytań prejudycjalnych będą mogły w drodze wyjątku być podda­ne kontroli Trybunału, jeżeli zachodziłoby poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE. Do tej pory w Statucie nie wskazano dziedzin, w których Sąd mógłby wydawać wyroki prejudycjalne.

5.4. Sądy wyspecjalizowane

5.4.1. Uwagi ogólne

Traktat z Nicei przewidział możliwość tworzenia przez Radę UE przy Są­dzie Pierwszej Instancji izb sądowych. Traktat z Lizbony przemianował izby na sądy wyspecjalizowane.

Artykuł 257 TFU E przewiduje, że Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą utworzyć przy Sądzie sądy wyspecjalizowane, zajmujące się rozpoznawaniem w pierwszej instancji niektó­rych kategorii skarg wniesionych w konkretnych dziedzinach. Parlament Euro­pejski i Rada stanowią w drodze rozporządzeń na wniosek Komisji i po konsulta­cji z Trybunałem Sprawiedliwości albo na wniosek Trybunału Sprawiedliwości i po konsultacji z Komisją. Rozporządzenie ustanawiające sąd wyspecjalizowany określa zasady organizacji sądu i zakres przyznanej mu właściwości.

Członkowie sądów wyspecjalizowanych są wybierani spośród osób o nie­kwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sądowe. Są oni mianowani przez Radę, stanowiącą jednomyślnie.

Od orzeczeń wydanych przez sądy wyspecjalizowane przysługuje prawo odwołania do Sądu, ograniczone do kwestii prawnych lub - jeżeli jest to przewidziane w rozporządzeniu ustanawiającym sąd wyspecjalizowany - obej­mujące również kwestie faktyczne. Przesłanki odwołania są takie same jak w przypadku odwołania od orzeczenia Sądu do Trybunału Sprawiedliwości.

Sądy wyspecjalizowane ustanawiają swój regulamin proceduralny w poro­zumieniu z Trybunałem Sprawiedliwości. Regulamin wymaga zatwierdzenia przez Radę.

Z zastrzeżeniem odmiennych postanowień rozporządzenia ustanawiają­cego sąd wyspecjalizowany postanowienia Traktatów dotyczące Trybunału Sprawiedliwości UE oraz postanowienia Statutu Trybunału Sprawiedliwości UE stosują się do izb sądowych.

5.4.2. Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej

Decyzją z listopada 2004 r. Rada UE ustanowiła przy ówczesnym SPI pierw­szą izbę sądową. Nadano jej nazwę Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej⁷. Sąd ten rozpoczął działalność w 2005 r. Jego siedziba znajduje się w Sądzie (dawnym SPI). Jest on, jak dotąd, jedynym sądem wyspecjalizo­wanym utworzonym w ramach Trybunału Sprawiedliwości UE.

Zgodnie z załącznikiem I dotyczącym Sądu do spraw Służby Publicznej, dołączonym do Protokołu w sprawie Statutu Trybunału, w skład Sądu do spraw Służby Publicznej wchodzi siedmiu sędziów. Jeżeli Trybunał tego zażąda, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zwiększyć liczbę sędziów. Sędziowie są mianowani na okres sześciu lat. Ustępujący sędziowie mogą być mianowani ponownie.

Każda osoba posiadająca obywatelstwo Unii i spełniająca warunki przewi­dziane w Traktacie może przedstawić swoją kandydaturę na sędziego. Sędzio­wie są mianowani - podobnie jak w przypadku Trybunału Sprawiedliwości i Sądu - po konsultacji z Komitetem, składającym się z byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu oraz prawników o uznanej kompetencji. O zgłoszonych kandydaturach opinie wydaje wymieniony wyżej Komitet, który dołącza do opinii listę kandydatów o najbardziej odpowiednim do­świadczeniu na najwyższym poziomie. Lista taka powinna zawierać liczbę kandydatów co najmniej dwukrotnie większą od liczby sędziów, którzy mają być mianowani .:

Rada, na podstawie opinii Komitetu i przedstawionej przez niego listy, w lipcu 2005 r. dokonała mianowania sędziów Sądu do spraw Służby Publicz­nej⁸. Ostatecznie w grudniu 2005 r. Prezes Trybunału potwierdził formalne ukonstytuowanie się sądu⁹. Prezesem został Paul J. Mahoney, a w składzie jest polska sędzia prof. Irena Boruta.

Nowy sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią a jej pracownikami na mocy art. 270 TFUE, w tym sporów mię­dzy organami i jednostkami organizacyjnymi a ich personelem, w odniesieniu do których właściwość przyznano Trybunałowi Sprawiedliwości.

5.5. Postępowanie¹⁰

5.5.1. Procedura pisemna i ustna

W niniejszym rozdziale omówiono postępowanie przed Trybunałem Spra­wiedliwości. Postępowania przed pozostałymi sądami unijnymi są zasadniczo podobne. Różnice i pewne odrębności wynikają z rodzajów rozpatrywanych spraw, struktury i składu sądów oraz uczestników postępowania. Różnice te uwzględnione są w regulaminie każdego z sądów.

Procedura stosowana przed Trybunałem składa się z dwóch części - pi­semnej i ustnej:

• na procedurę pisemną składa się przekazywanie stronom oraz in­stytucjom Unii, których decyzje są przedmiotem sporu, wniosków, memoriałów, argumentów obrony i uwag oraz odpowiedzi na nie, o ile są, a także wszelkich akt i dokumentów stanowiących dowody w sprawie lub ich uwierzytelnionych odpisów; materiały przekazuje sekretarz w trybie i w terminie określonych w regulaminie procedu­ralnym,

• na procedurę ustną składa się odczytywanie sprawozdania przedło­żonego przez sędziego pełniącego funkcję sprawozdawcy, wysłuchi­wanie przez Trybunał pełnomocników, doradców i adwokatów lub radców prawnych oraz wniosków rzecznika generalnego, jak również, w miarę możliwości, przesłuchiwanie świadków i wysłuchiwanie opi­nii biegłych.

5.5.2. Wszczęcie postępowania i procedura pisemna

W przypadku postępowań prejudycjalnych sąd krajowy przedkłada Try­bunałowi Sprawiedliwości pytania dotyczące wykładni albo ważności przepisu prawa UE, przeważnie w formie postanowienia wydanego zgodnie z przepisa­mi proceduralnymi danego państwa. Po przetłumaczeniu wniosku przez służ­by tłumaczeń Trybunału na wszystkie języki urzędowe Unii sekretarz doręcza stosowne dokumenty osobom biorącym udział w sprawie przed sądem krajo­wym, a także wszystkim państwom członkowskim i instytucjom UE. Zapewnia również publikację w Dzienniku Urzędowym UE komunikatu, zawierającego m.in. informacje na temat stron w sprawie i treści pytań. Uczestnicy, państwa członkowskie i instytucje UE mają dwa miesiące na przedłożenie Trybunałowi Sprawiedliwości swoich uwag na piśmie.

W przypadku pozostałych rodzajów postępowań (w sprawie skarg bez­pośrednich) skargę wnosi się do Trybunału pismem skierowanym do Sekre­tariatu Trybunału. Sekretarz zapewnia publikację w Dzienniku Urzędowym UE komunikatu dotyczącego skargi, zawierającego zarzuty i żądania strony skarżącej. Jednocześnie skargę doręcza się stronie pozwanej, która ma miesiąc na wniesienie odpowiedzi na skargę. Skarżący ma prawo do repliki, a pozwany - do dupliki, w obu przypadkach w terminie jednego miesiąca. Strony zobo­wiązane są przestrzegać tych terminów, chyba że prezes Trybunału zgodzi się na ich przedłużenie.

W obu rodzajach postępowań do sprawy przydziela się sędziego sprawo­zdawcę oraz rzecznika generalnego, których zadanie polega na śledzeniu przebiegu postępowania. Wyznaczają ich odpowiednio Prezes oraz Pierwszy Rzecznik Generalny.

5.5.3. Reprezentacja

Państwa członkowskie i instytucje Unii reprezentuje przed Trybuna­łem pełnomocnik, ustanawiany dla każdej sprawy. Pełnomocnika może wspomagać doradca albo adwokat lub radca prawny. Inne strony muszą być reprezentowane przez adwokatów lub radców prawnych.

Jedynie adwokat lub radca prawny uprawniony do występowania przed sądem państwa członkowskiego lub innego państwa, które jest stroną Poro­zumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, może reprezentować lub wspomagać stronę przed Trybunałem. Nauczyciele akademiccy będący oby­watelami państwa członkowskiego, w którym przyznano im prawo reprezen­towania stron przed sądem, mają przed Trybunałem prawa takie same jak te, które przyznano adwokatom lub radcom prawnym.

5.5.4. Środki przygotowawcze i sprawozdanie na rozprawę

We wszystkich rodzajach postępowań po zamknięciu procedury pisemnej wzywa się strony do zadeklarowania, w terminie miesiąca, czy domagaj ą się wy­znaczenia rozprawy, oraz do podania przyczyn jej ewentualnego otwarcia. Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego Trybunał podejmuje decyzję, czy wymagane jest przeprowadzenie środków dowodowych, jakiemu składowi orzekającemu należy przydzielić rozstrzygnięcie sprawy oraz czy powinna odbyć się rozprawa, której termin określa Prezes. Sędzia sprawozdawca streszcza w sprawozdaniu na rozprawę przedstawiony stan faktyczny oraz argumenty przytoczone przez strony i in­terwenientów, jeżeli miała miejsce interwencja. Sprawozdanie to jest udostęp­niane w języku postępowania podczas rozprawy.

5.5.5. Rozprawa i opinia rzecznika generalnego

Sprawa jest rozpoznawana na rozprawie jawnej w obecności sędziów składu orzekającego i rzecznika generalnego. Sędziowie i rzecznik generalny mogą zadawać uczestnikom pytania, które uznają za celowe. Po kilku tygodniach, również na posiedzeniu jawnym, rzecznik generalny przedstawia przed Trybu­nałem Sprawiedliwości swoją opinię. Dokonuje on w niej szczegółowej analizy sporu, w tym jego kwestii prawnych, oraz w sposób całkowicie niezależny proponuje Trybunałowi właściwe w jego mniemaniu rozwiązanie przedsta­wionego problemu.

W ten sposób procedura ustna dobiega końca. Jeśli Trybunał po wysłu­chaniu rzecznika generalnego zdecyduje, że w sprawie nie występuje nowe zagadnienie prawne, to może zadecydować o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii rzecznika.

5.5.6. Wyroki

Sędziowie przeprowadzają naradę na podstawie projektu wyroku przygoto­wanego przez sędziego sprawozdawcę. Każdy z sędziów składu orzekającego w danej sprawie może zaproponować zmiany.

Wyroki Trybunału zapadają większością głosów, a ewentualne zdania od­rębne nie są odnotowywane. Wyrok podpisują wszyscy sędziowie, którzy brali udział w naradzie, a jego sentencja ogłaszana jest na posiedzeniu jawnym. Wy­roki oraz opinie rzeczników generalnych dostępne są na stronie internetowej Trybunału w dniu ogłoszenia lub odczytania. W większości są one następnie publikowane w Zbiorze Orzeczeń.

5.5.7. Koszty postępowania

Postępowanie przed Trybunałem jest wolne od opłat. Trybunał nie pokrywa natomiast kosztów zatrudnienia adwokata lub radcy prawnego, uprawnionego do występowania przed sądami jednego z państw członkowskich, przez którego strony muszą być reprezentowane. Jeśli jednak dana strona nie jest w stanie w całości lub w części ponieść kosztów postępowania, może ona złożyć wnio­sek o przyznanie pomocy w tym zakresie nieobjęty przymusem adwokackim. Wniosek powinien zawierać wszelkie informacje, z których wynika, że istnieje taka potrzeba.

5.5.8. System językowy

Język postępowania (jeden z 23 języków urzędowych UE¹¹) wybiera skarżący. Jeśli jednak pozwanym jest państwo członkowskie albo osoba fizyczna lub prawna mająca przynależność do państwa członkowskiego, językiem postępowania jest język urzędowy tego państwa. W postępo­waniu prejudycjalnym językiem postępowania jest język sądu, który skierował sprawę do Trybunału.

Wymiana stanowisk w toku rozpraw tłumaczona jest wedle potrzeby symul­tanicznie na różne języki urzędowe UE. Sędziowie naradzają się bez tłumaczy w jednym wspólnym języku, którym zgodnie z tradycją jest język francuski.

________________________________________________

1 Regulamin Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 1991 r., Dz. Urz. WE 1991 L 176/7 z późno zm.; regulamin Sądu z dnia 2 maja 1991 r., Dz. Urz. WE 1991 L 136, ze sprostowaniem w Dz. Urz. WE 1991 L 317/34, z późno zm.; regulamin wy­specjalizowanego Sądu do spraw Służby Publicznej z dnia 25 lipca 2007 r., Dz. Urz. UE 2007 L 225/1.

2 Wspólna Deklaracja w sprawie art. 31 decyzji z dnia l stycznia 1995 r. dostoso­wującej instrumenty dotyczące przystąpienia nowych państw członkowskich do Unii Europejskiej, Dz. Urz. WE 1995 L 1/221.

3 Zob.: decyzja Rady 201O/l24/UE z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie zasad dzia­łania komitetu, Dz. Urz. UE L 50/18 oraz decyzja Rady 201O/l25/UE z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie mianowania członków komitetu, Dz. Urz. UE 2010 L 50/20.

4 Zob.: decyzja Rady (200S/696/WE, Euratom) z dnia 3 października 2005 r. zmie­niająca Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości, w celu określenia warunków i zakresu podawania kontroli Trybunału orzeczeń wydanych przez Sąd Pierwszej Instancji, Dz. Urz. UE 2005 L 266/60.

5 Ang. General Court, fr. Tribunal.

6 Szczegółowo zob. art. 51 Statutu Trybunału Sprawiedliwości UE.

7 Decyzja Rady (2004/752/WE, Euratom) z dnia 2 listopada 2004 r. ustanawiająca Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE 2004 L 333/7.

8 Decyzja Rady (2005/577/WE, Euratom) z dnia 22 lipca 2005 r. w sprawie mia­nowania sędziów Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE 2005 L 197/28.

9 Zob.: decyzja Prezesa Trybunału Sprawiedliwości stwierdzająca, że Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej został prawidłowo ukonstytuowany, Dz. Urz. UE 2005 L 325/1.

10 Zob. informacje zawarte na stronie internetowej Trybunału Sprawiedliwości UE: http://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo2_7024/

11 Są to języki: angielski, bułgarski, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski.