Instytucje i inne organy UE
Unia Europejska (UE) nie jest federacją, jak Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Nie jest też jednak wyłącznie organizacją międzyrządową na wzór ONZ. Tak naprawdę, Unia jest jedyna w swoim rodzaju. Kraje wchodzące w skład UE (czyli państwa członkowskie) są niezależne i suwerenne, jednak postanowiły połączyć swą suwerenność w celu osiągnięcia siły i wpływu na arenie międzynarodowej, jakich same nigdy nie byłyby w stanie osiągnąć.
Łączenie suwerenności oznacza w praktyce, że państwa członkowskie przenoszą część swoich kompetencji decyzyjnych na wspólnie stworzone instytucje - tak, by decyzje w konkretnych obszarach wspólnego zainteresowania podejmować demokratycznie na poziomie ogólnoeuropejskim.
Unijny proces podejmowania decyzji w ogóle, a procedura współdecydowania w szczególności angażują trzy główne instytucje:
Ta triada instytucjonalna wspólnie opracowuje założenia polityki i prawodawstwo, obowiązujące w całej Unii. Zasadniczo przygotowaniem nowych aktów prawnych zajmuje się Komisja, jednak to Parlament i Rada je przyjmują.
Dwie inne instytucje odgrywają równie istotną rolę: Trybunał Sprawiedliwości stoi na straży stosowania prawa europejskiego, zaś Trybunał Obrachunkowy kontroluje finansowanie działań Unii.
Prerogatywy i kompetencje wszystkich tych instytucji ustanawiają traktaty, tworzące fundament dla wszystkich poczynań Unii. Ustanawiają również reguły i procedury, jakich mają przestrzegać instytucje unijne. Traktaty zostały podpisane przez prezydentów lub premierów Państw Członkowskich UE, oraz ratyfikowane przez zgromadzenia narodowe takie jak nasz sejm.
Poza głównymi instytucjami, Unia posiada szereg innych, wyspecjalizowanych organów, pełniących konkretne funkcje.
Ponadto, powołano cały szereg wyspecjalizowanych agencji które są odpowiedzialne za realizację konkretnych zadań natury technicznej, naukowej lub zarządczej.
Idee przed 1945 r.
Próby zjednoczenia narodów Europy miały wielokrotnie miejsce w historii kontynentu od upadku Cesarstwa Rzymskiego.
Frankońskie imperium Karola Wielkiego i niemieckie Święte Cesarstwo Rzymskie na setki lat połączyły wielkie obszary pod luźną administracją. W XIX wieku taką próbą była unia celna pod władzą Napoleona, a w XX wieku podboje hitlerowskich Niemiec, jednak obie zakończyły się niepowodzeniem. Różnorodność językowa i kulturowa Europy czyniły próby oparte na prawach dynastycznych albo narzucone przez podboje wojenne niepewnymi i skazanymi na niepowodzenie.
Gdy Arabowie podbili starożytne centra chrześcijaństwa w Syrii i Egipcie w 8. stuleciu, pojęcie "chrześcijaństwa" stawało się zasadniczo pojęciem zjednoczonej Europy, ale zawsze bardziej ideałem niż rzeczywistością. Wielka schizma między ortodoksją a katolicyzmem uczyniła dyskusyjnym samo pojęcie "chrześcijaństwa". Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453, pojawiła się propozycja pokojowego zjednoczenia Europy przeciw wspólnemu nieprzyjacielowi - Jerzy Podebrady, husycki król Bohemii, w 1464 zaproponował utworzenie unii chrześcijańskich narodów przeciw Turkom.
W 1728 opat Charles de Saint-Pierre zaproponował utworzenie europejskiej ligi 18 suwerennych państw, ze wspólnym skarbem, bez granic i z unią gospodarczą.
Po rewolucji amerykańskiej 1776 wizja Stanów Zjednoczonych Europy podobnej do Stanów Zjednoczonych Ameryki była podzielana przez kilku wybitnych Europejczyków zwłaszcza La Fayette'a i Tadeusza Kościuszkę. W 1795 propozycję kongresu dla wiecznego pokoju wniósł Immanuel Kant.
Kontynentalny system Napoleona Bonaparte, ogłoszony w listopadzie 1806 w postaci embarga dla brytyjskich towarów interesie francuskiej hegemonii, wykazał skuteczność, ale też i niedostatki ponadnarodowego systemu ekonomicznego dla Europy.
Po upadku Napoleona w 1815 na kongresie wiedeńskim powstał Związek Niemiecki (Deutscher Bund), jako luźne stowarzyszenie trzydziestu ośmiu niemieckich krajów. W 1834 powstała niemiecka "unia celna" (Zollverein), która miała ułatwić handel i zmniejszyć wewnętrzną konkurencję.
W 1843 r. włoski pisarz i polityk Giuseppe Mazzini zaproponował utworzenie federacji republik europejskich, a w 1847 r. pojawiła się najbardziej znana wczesna propozycja pokojowego zjednoczenia, na bazie współpracy i równości członkostwa, wysunięta przez Wiktora Hugo. Początkowo wyszydzona, powróciła w 1851 r..
Po kataklizmie I wojny światowej kilku europejskich myślicieli wysunęło ponownie ideę zjednoczonej politycznie Europy. W 1923 r. austriacki książę Coudenhove-Kalergi założył Ruch Paneuropejski i w 1926 r. gościł w Wiedniu pierwszy Kongres Paneuropejski.
W 1929 Aristide Briand, francuski premier, wygłosił mowę na forum Ligi Narodów, w której zaproponował ideę federacji narodów europejskich opartej na solidarności i współpracy politycznej i społecznej, co spotkało się z poparciem wielu wybitnych ekonomistów, wśród nich Johna Maynarda Keynesa.
Wielka depresja, rozwój faszyzmu i późniejsza druga wojna światowa zahamowały ruch na rzecz unifikacji Europy.
W 1940 r. sukcesy wojenne Niemiec i plany utworzenia Tysiącletniej Rzeszy zachęciły niemieckich ekonomistów do wysunięcia propozycji scentralizowanej unii europejskiej z jednolitym europejskim obszarem gospodarczym i ustalonymi wewnętrznymi kursami wymiany walut. W 1943 niemiecki minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop ostatecznie zaproponował utworzenie takiej instytucji ze strukturą wykazującą kilka podobieństw do współczesnej Unii Europejskiej, oczywiście bez jej demokratycznych struktur. Byłaby to wspólna waluta, bank centralny w Berlinie, zasada regionalizmu, wspólna polityka pracy i porozumienia gospodarcze. Proponowano włączyć do niej Niemcy, Włochy, Francję, Danię, Norwegię, Finlandię, Słowację, Węgry, Bułgarię, Rumunię, Chorwację, Serbię, Grecję i Hiszpanię.
Późniejszy minister spraw zagranicznych Arthur Seyss-Inquart powiedział: "Nowa Europa solidarności i współpracy między wszystkimi jej obywatelami szybko doprowadzi do pomyślności, gdy zostaną usunięte narodowe granice ekonomiczne"; francuski minister Vichy Jacques Benoist Mechin powiedział, że Francja musi "porzucić nacjonalizm i uzyskać honorowe miejsce we Wspólnocie Europejskiej". Taka kierowana przez Niemcy Europa miałaby być przeciwwagą dla komunistycznego Związku Radzieckiego i brytyjskiej dominacji w handlu światowym. Jednak niemiecka inicjatywa była dominacją opartą na hitlerowskich podbojach i dlatego trudno ją uznać za prawdziwego poprzednika przyszłej Unii Europejskiej.
W 1943 Jean Monnet, członek francuskiego Narodowego Komitetu Wyzwolenia rządu Wolnych Francuzów na uchodźstwie w Algierze, uważany przez wielu za architekta europejskiej jedności, oświadczył: "Nie będzie pokoju w Europie, jeżeli kraje zostaną odtworzone na bazie narodowej suwerenności... Kraje Europy są zbyt małe by zagwarantować ich ludności pomyślność i społeczny rozwój. Kraje europejskie muszą przygotować się do federacji...".
Pod koniec wojny pojawiło się silne dążenie do utworzenia wspólnoty europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę po katastrofalnych wydarzeniach drugiej wojny światowej i zapobiec wojnie w przyszłości. Aby to urzeczywistnić, wielu polityków wspierało ideę utworzenia jakiejś formy europejskiej federacji czy rządu. Winston Churchill 19 września 1946 r. wygłosił na uniwersytecie w Zurychu mowę, w której wezwał do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, podobnych do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Bezpośrednim wynikiem tego przemówienia było utworzenie w 1949 r. Rady Europy. Rada Europy była (i dalej pozostaje) instytucją o raczej ograniczonych prerogatywach, jako swoisty ekwiwalent Narodów Zjednoczonych, aczkolwiek wypracowała pewne formy uprawnień w dziedzinie praw człowieka, jak Europejski Trybunał Praw Człowieka.
6 państw członkowskich EWWS
Unia Europejska wyrosła z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, powołanej na podstawie traktatu paryskiego, podpisanego w 1951 r. przez sześciu członków założycieli: Belgię, Holandię i Luksemburg (Beneluks), RFN, Francję i Włochy. Celem EWWiS było utworzenie wspólnej puli produkcji węgla i stali, aby zapobiec wojnie gospodarczej. Było to urzeczywistnienie planu opracowanego przez Jeana Monneta, a upowszechnionego przez francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana. 9 maja 1950 Schuman przedstawił propozycję utworzenia zorganizowanej Europy twierdząc, że jest to niezbędne do utrzymania pokojowych stosunków. Propozycja ta, znana jako Deklaracja Schumana, jest uważana za początek dzisiejszej Unii Europejskiej, która potem wybrała dzień 9 maja za Dzień Europy. Brytyjczycy zostali zaproszeni do uczestnictwa, ale odmówili, aby nie rezygnować z narodowej suwerenności.
W ślad za EWWiS poszły próby utworzenia, przez te same kraje, Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Celem EDC było ustanowienie wspólnej europejskiej armii pod wspólną kontrolą, aby Niemcy Zachodnie mogły się ponownie bezpiecznie uzbroić i stawić czoła radzieckiemu zagrożeniu. EPC miała być zaczątkiem federacji państw europejskich. Jednak francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikowania traktatu EDC, co doprowadziło do zaniechania pomysłu, a potem odłożenia na półkę także EPC. Idea obu instytucji żyje jednak, choć w zmodyfikowanej formie, w późniejszych opracowaniach, jak Europejska Współpraca Polityczna (European Political Co-operation, także EPC), filar o nazwie Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa ustanowiony przez Traktat z Maastricht (Common Foreign and Security Policy, CFSP), czy Europejskie Siły Szybkiego Reagowania (European Rapid Reaction Force), obecnie w trakcie formowania.
Po niepowodzeniu inicjatyw EDC i EPC sześć krajów założycielskich spróbowało dalszej integracji, tworząc takie instytucje, jak Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (European Economic Community, EEC) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (European Atomic Energy Community, Euratom). Celem EWG było zbudowanie unii celnej między krajami członkowskimi, opartej na czterech wolnościach: wolności przepływu dóbr, usług, kapitału i osób. Euratom miał z kolei połączyć narodowe zasoby nuklearne tych krajów. EWG była bezsprzecznie najważniejszą z tych trzech wspólnot, do tego stopnia, że jej nazwa została potem zmieniona na Wspólnotę Europejską, która została formalnie ustanowiona w Traktatach Rzymskich w 1957 r. i weszła w życie 1 stycznia 1958 r.
Przekształcenie się tych wspólnot w dzisiejszą Unię Europejską składa się z dwóch równoległych procesów.
Pierwszym procesem jest ewolucja strukturalna i zmiany instytucjonalne w kierunku utworzenia ściślejszego bloku z większą ilością kompetencji na poziomie ponadnarodowym, co można nazwać pogłębianiem Unii.
Drugim procesem jest rozszerzanie wspólnot (i potem Unii) z 6 do 25 państw członkowskich, co określamy mianem poszerzania Unii.
Trzy wspólnoty europejskie miały zawsze identyczny zestaw krajów członkowskich i podobne struktury instytucjonalne. Pierwotnie dzieliły Trybunał Sprawiedliwości i Parlament, mając odrębne rady i komisje (nazwane High Authority w przypadku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali). Jednak traktat o połączeniu z lipca 1967 r. złączył poszczególne rady i komisje w jednolitą Radę i Komisję. W 1968 r. została utworzona unia celna.
W 1987 r. podpisano Jednolity Akt Europejski, który był pierwszym krokiem do ujednoliconego rynku europejskiego. Tym samym formalnie został wprowadzony koncept europejskiej współpracy politycznej.
W 1992 r. podpisano traktat z Maastricht, który zmodyfikował Traktaty Rzymskie. Ustanowił on Unię Europejską, zmieniając w UE tzw. pierwszy filar wspólnotowy i dodając dwa dalsze filary - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Sprawiedliwość i Sprawy Wewnętrzne. Traktat wszedł w życie w 1993 r.
W 1994 r. został ustanowiony Europejski Obszar Gospodarczy, aby umożliwić krajom EFTA uczestniczenie w jednolitym rynku bez konieczności wstępowania do Unii Europejskiej.
W 1997 r. podpisano traktat amsterdamski, który zaktualizował traktat z Maastricht, i którego celem była dalsza demokratyzacja UE.
1 stycznia 1999 jedenaście krajów Unii zgodziło się przystąpić do strefy euro i zrezygnować z własnych walut. 1 stycznia 2002 r. monety i banknoty euro weszły formalnie do obiegu.
Wielka Brytania, obawiając się wstąpienia do Wspólnoty z powodu ryzyka zaszkodzenia jej handlowi z Wspólnotą Narodów, ustanowiła w 1960 r. alternatywną organizację, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, (European Free Trade Association). Był to jedynie obszar wolnego handlu, a nie unia celna. Do EFTA weszły też w tym czasie Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja i Szwajcaria, a Islandia przystąpiła w 1970 r.
Ponieważ handel z Wspólnotą Narodów malał, a rósł udział handlu europejskiego, Wielka Brytania zdecydowała się przystąpić do wspólnoty, oczekując korzyści ekonomicznych. Irlandia i Dania, zależne w dużej mierze od handlu z Brytyjczykami, poszły w ślad za Zjednoczonym Królestwem. Pierwsza próba przystąpienia, jeszcze za rządów konserwatywnego premiera Harolda Macmillana, został zawetowana przez prezydenta de Gaulle'a w 1967 r.. Kolejny rząd, kierowany przez labourzystowskiego premiera Harolda Wilsona, zgłosił akces, zawetowany jednak ponownie przez de Gaulle'a. Dopiero rząd, na którego czele stał Edward Heath, zdołał wprowadzić kraj 1 stycznia 1973 r.. W 1972 Irlanda, Dania i Norwegia przeprowadziły referenda akcesyjne, w których padły następujące wyniki:
Społeczeństwo Norwegii odrzuciło więc propozycję rządu (53,3% przeciw) i Norwegia nie weszła do Unii - podobnie stało się 20 lat później, gdy rząd norweski zaproponował wejście do Unii razem z Austrią, Szwecją i Finlandią.
Austria, Szwecja i Finlandia zostały przyjęte 1 stycznia 1995. Natomiast w referendum w Norwegii 52,2% głosujących było przeciw.
Wraz z przyjęciem Austrii, Szwecji i Finlandii do UE, tylko Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Liechtenstein pozostały członkami EFTA.
Polska
Estonia
Łotwa
Litwa
Czechy
Węgry
Słowacja
Słowenia
Malta
Cypr
Bułgaria i Rumunia zakończyły negocjacje w 2004 i wejdą do Unii 1 stycznia 2007. Traktat akcesyjny Bułgarii i Rumunii został podpisany 25 kwietnia 2005 w Luksemburgu.
Rynek jest to ogół podmiotów reprezentujących podaż i popyt, które dokonując transakcji zakupu i sprzedaży, decydują o poziomie cen. Rynek dóbr i usług funkcjonuje dzięki procesom produkcji, wymiany i konsumpcji.
Transakcje zakupu i sprzedaży na rynku zależą więc od podaży i popytu oraz od cen. Podaż kształtują sprzedający; wyraża się ona w ilości oferowanych przez nich do sprzedaży towarów i usług. Popyt kształtują kupujący; wyraża się on w ilości chętnych do kupna towarów i usług. Popyt i podaż są to dwie podstawowe wielkości rynkowe, od których zależy produkcja, stopień zaspokajania potrzeb oraz kształtowanie się poziomu cen. Zjawiskiem najkorzystniejszym jest równowaga podaży i popytu na rynku. Oznacza ona , że sprzedający upłynnią swoje towary a nabywcy zaspokoją swoje potrzeby. Tak idealny stan występuje bardzo rzadko. Najczęściej rynek jest nie zrównoważony, czyli występuje nadwyżka podaży nad popytem lub odwrotnie. Stan taki, trwający przez krótki okres rzutuje na ceny. Przy dużej podaży ceny maleją, przy małej - rosną. Przy dużym popycie ceny rosną, przy małym popycie ceny maleją. Jest to bardzo czuły mechanizm rynkowy, który poza wpływaniem na poziom cen - w dłuższym przedziale czasu - wpływa również na rozwój lub spadek produkcji. Zmiana poziomu cen zawsze zmierza to tzw. cen równowagi, czyli takiego ich poziomu, który zrównoważy podaż popytem. Nie zawsze jednak stan równowagi jest do osiągnięcia.
Co to jest popyt?
Popyt to zainteresowanie danym dobrem (ilość nabywana) przy danej jego cenie ceteris paribus i w danym czasie. Na popyt wpływają także czynniki niecenowe.
2. Jakie czynniki determinują popyt konsumenta na dane dobro?
Głównym czynnikiem determinującym popyt jest cena danego dobra. Na popyt na dane dobro wpływają również ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych, dochód konsumenta, gusty konsumentów i inne czynniki.
3. Jak zilustrujemy zmianę ilości nabywanej dobra spowodowaną: a) zmianą ceny danego dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?
Zmianę ilości nabywanej dobra pod wpływem zmiany jego ceny ilustruje przesunięcie wzdłuż krzywej popytu. Czynniki niecenowe powodują przesunięcie całej krzywej popytu
Stolica
Stolicą województwa wielkopolskiego jest Poznań, którego aglomerację zamieszkuje około 850 tys. mieszkańców (około 570 tys. w Poznaniu i około 280 tys. w powiecie poznańskim) - jeden z największych w Polsce ośrodków usługowych, przemysłowych, naukowych i kulturalnych.
Ułożone alfabetycznie inne miasta mające powyżej 15 tysięcy mieszkańców:
Ułożone alfabetycznie miasta liczące od 10 do 15 tysięcy mieszkańców:
Ludność powiatów (31.12.2004)
Województwo obejmuje w przybliżeniu obszar dawnych, mniejszych województw: poznańskiego, kaliskiego, konińskiego, leszczyńskiego oraz pilskiego. Nie zostało przyłączone województwo gorzowskie (jak zakładał pierwotny projekt reformy administracyjnej z 1998).
Województwa wielkopolskiego nie można jednoznacznie utożsamiać z historyczną Wielkopolską, gdyż nie należą do niego m.in.:
W skład województwa wchodzą natomiast m.in.:
Klimat
Wielkopolska znajduje się pod wpływem oceanicznych mas powietrza co wpływa na łagodność klimatu. Im dalej na wschód tym bardziej zaznacza się kontynentalizm klimatu. Obszar znajduje się w wielkopolsko-śląskiej dzielnicy rolniczo-klimatycznej. Średnia roczna temperatura wynosi ok. 8.2°C, ku północy spada do 7.6°C, a na krańcach południowych i zachodnich osiąga 8.5 °C. Okres wegetacyjny należy do jednych z najdłuższych w Polsce. Na Nizinie Południowowielkopolskiej wynosi ok. 228 dni i na północ od Gniezna i Szamotuł zaczyna powoli spadać do 216 dni na krańcach północnych. Opady wahają się od 500 do 550 mm. Jednak region zmaga się z deficytem opadów, zwłaszcza we wschodniej części województwa (okolice Słupcy, Kazimierza Biskupiego, Kleczewa) gdzie spada czasem zaledwie 450 mm opadów w roku, co grozi stepowieniem terenu. Przypuszczalnie jest to skutkiem wykarczowania lasów oraz ekploatacji kopalni węgla brunatnego. Liczba opadów wzrasta na północnych i południowych (Ostrów Wielkopolski, Ostrzeszów) krańcach Wielkopolski ponad 650 mm. Przeważają wiatry zachodnie.
Ochrona przyrody
Powierzchnia obszarów prawnie chronionych: 932,6 tys. ha (9,0% prawnie chronionej powierzchni kraju)
w tym obszary chronionego krajobrazu - 78,9% parki krajobrazowe - 18,5% parki narodowe - 0,9% rezerwaty przyrody - 0,6%
Województwo pokrywa dość dobrze rozwinięta sieć dróg:
oraz drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne.
