Warstwy Próchnicy

Ostrej

• warstwa całkowitego rozpadu /nekrotyczna/,żółta,brązowa,przenikliwa dla promieni rtg /najwięcej bakterii/,

• pierwsze bakterie w kanalikach,przenikliwa dla promieni rtg,

• początkowa demineralizacja,

• wąska,twarda,biała,zębina przezroczysta,

• zębina pierwotna,

• warstwa odontoblastów,

• miazga,

Przewlekłej

• warstwa całkowitego rozpadu /nekrotyczna/,brązowa,czarna,przenikliwa dla promieni rtg /najwięcej bakterii/,

• pierwsze bakterie w kanalikach,przenikliwa dla promieni rtg,

• początkowa demineralizacja,

• szeroka,twarda,biała,zębina przezroczysta,

• zębina pierwotna,

• zębina wtórna,

• warstwa odontoblastów,

• miazga,

Szkliwa I Zębiny

• powierzchowna,

• centralna,

• ciemna,

• przezroczysta,

• puste kanaliki zębinowe /dead tracts/ martwe przestrzenie powstają przez odcięcie wypustek odontoblastów od miazgi i wypełnieniu kanalików zębinowych gazami,płynami,resztkami komórek,przy szybko postępującej próchnicy warstwa pustych kanalików może mieć szerokość całej zębiny,

• zębina sklerotyczna,

• zębina pierwotna,

• zębina obronna,

=Rodzaje

Rodzaje Zębiny Pierwotnej: przezroczysta-powstaje na skutek odkładania się w niej dodatkowych ilości soli mineralnych,

Rodzaje Zębiny Wtórnej: regularna-próchnica powierzchowna lub wolno postępująca,linia kalciotraumatyczna /zaburzenia mineralizacji/ wyraźnie oddziela ją od zębiny pierwotnej,kanaliki są regularne i równomiernie rozłożone, nieregularna-próchnica głęboka lub szybko postępująca,linia kalciotraumatyczna /zaburzenia mineralizacji/ niewyraźnie oddziela ją od zębiny pierwotnej,kanaliki są nieregularne i nierównomiernie rozłożone, reparacyjna-szybko postępująca próchnica ostra lub błędy jatrogenne powodujące obumarcie odontoblastów,pozostawienie pustych kanalików tworzących martwy pas /dead truct/,a nowe komórki wytwarzają zębinę reparacyjną pozbawioną kanalików i zawierającą w substancji podstawowej komórki,

na skutek różnicy ciśnień panujących w ślinie /6,0 atm/ i miazdze zęba /6,8 atm/ możliwe jest przechodzenie jonów i cząsteczek rozpuszczalnych z miazgi zęba do śliny przez zębinę i szkliwo.w czasie próchnicy dochodzi do gromadzenia się substancji nierozpuszczalnych w szczelinach szkliwa,które wytwarzają ciśnienie osmotyczne doprowadzające do zmiany kierunku przechodzenia jonów umożliwiając remineralizację.zwiększa się ilość lizyny,proliny,histydyny,alaniny,kwasu asparaginowego.zmniejsza się ilość argininy,seryny,kwasu glutaminowego.

źródła cukru: -zewnatrzkomórkowe wielocukry zawarte w pokarmach, -glikoproteiny śliny, -wielocukry tworzące połączenia pomiędzy włóknami kolagenu a kryształami minerałów, -wielocukry zgromadzone wewnątrz komórek bakteryjnych,
Miejsca Narażone Na Próchnicę:
-bruzdy i zagłębienia na powierzchniach żujących zębów przedtrzonowych i trzonowych,
-powierzchnie policzkowe i językowe zębów trzonowych,
-powierzchnie językowe zębów siecznych,
-powierzchnie styczne wszystkich zębów,
-powierzchnie przyszyjkowe wszystkich zębów,
-brzegi wypełnionych ubytków próchnicowych,

podatność zęba /tooth vulnerability/+bakterie płytki nazębnej /dental plaque bacteries/+węglowodany /carbohydrates/+czas /time/=próchnica /caries/
czynniki hamujące próchnicę /kariostatyczne/,
czynniki próchnicotwórcze /kariogenne/,
aby obniżyć frekwencję występowania próchnicy można więc albo zmienić strukturę szkliwa zwiększając jej odporność albo ograniczyć działanie czynników uszkadzających,

Podział Próchnicy

Ze Względu Na Tkanki

szkliwa - caries enameli,
zębiny - caries dentini,
cementu - caries cementi,

Ze Względu Na Przebieg

ostra/wilgotna /caries acuta/caries humida/:

• występuje od krótkiego czasu,

• dotyczy najczęściej osób młodych /szerokie kanaliki zębinowe,słaba mineralizacja/,

• większa bolesność /brak czasu na wytworzenie zębiny wtórnej patologicznej/,

• miękka,wilgotna,żółto-brązowa warstwa powierzchowna martwicy /nekrotyczna/,

• szeroki pas demineralizacji,przepuszczalna dla promieni rtg,żółta,

• twarda,biała warstwa sklerotyczna /przezroczysta/,

• zdrowa zębina,

przewlekła/sucha /caries chronica/caries sicca/:

• występuje od dłuższego czasu,

• dotyczy najczęściej osób starszych /wąskie kanaliki zębinowe,duża mineralizacja/,

• mniejsza bolesność /dużo czasu na wytworzenie zębiny wtórnej patologicznej/,

• zawartość fluoru jest wyższa o 80-350%,dlatego proces postępuje wolniej,

• twarda,sucha,brązowa,wąska warstwa dająca się oderwać wydrążaczem,

• twarda,czarna,szeroka warstwa,

• bardzo twarda (mocniejsza od normalnej) warstwa sklerotyczna,

• zdrowa zębina,

próchnica ostra może przejść w przewlekłą i odwrotnie /zaostrzenie lub zaostrzenie procesu przewlekłego/.
rozpad substancji organicznej (kolagenu) może zajść dopiero po zniszczeniu 4/5 substancji nieorganicznej (hydroksyapatytów).
w kolagenie dochodzi do zmniejszenia ilości hydroksyproliny o 22%,argininy o 27% i proliny o 30%.
węgiel potrzebny do rozwoju bakterii uzyskują one z rozkładu kwasu hialuronowego i siarczanu chondroityny przez hialuronidazę.

Ze Względu Na Rozległość

Próchnica Powierzchowna -> Próchnica Średnia -> Próchnica Głęboka

Inne Rodzaje Próchnicy:

• Próchnica Okrężna

• Próchnica Kwitnąca

• Próchnica Butelkowa

• Próchnica Ukryta

• ??próchnica Dubruil-Chaubanolil - zniszczenie górnych siekaczy u osób w wieku 13-19lat,

próchnica prosta /caries simplex/ próchnica skomplikowana /caries complicata/

Ze Względu Na Ilość Wystąpień

• Próchnica Pierwotna

• Próchnica Wtórna

Podział Próchnicy Ze Względu Na Sposób Szerzenia Się:
próchnica podminowująca /caries subruens/ duże ognisko w zębinie,szkliwo się załamuje, próchnica przenikająca /caries penetrans/ małe ognisko,drąży w kształcie klina, próchnica wsteczna /caries retrograda/ od strony miazgi do szkliwa,po urazie i martwicy miazgi,przegrzaniu zęba,naświetlenie rtg,

w zębach z żywą miazgą /caries typica/ w zębach z martwą miazgą /caries atypica/

Potencjał Próchnicotwórzczy Cukrów:
sacharoza>glukoza,fruktoza,maltoza,laktoza>skrobia (nie jest całkowicie rozkładana w jamie ustnej)

rodzaj cukrów,koncentracja,bezpośredni kontakt,przylepność,czas oddziaływania,częstotliwość spożywania,

Próchnica Zębiny

przezroczysta-doprowadza do zamknięcia światła kanalików zębinowych na skutek odkładania się soli wapnia,w próchnicy ostrej jest bardzo szeroka,a ostrej bardzo wąska, regularna-powstaje przy wolno postępującej próchnicy lub próchnicy powierzchownej /obszar zdemineralizowany jest wyraźnie oddzielony od zębiny pierwotnej linią kalciotraumatyczną,kanaliki ułożone są regularnie/, nieregularna-powstaje przy szybko postępującej próchnicy lub próchnicy głębokiej /obszar zdemineralizowany jest wyraźnie oddzielony od zębiny pierwotnej linią kalciotraumatyczną,kanaliki ułożone są nieregularnie/, reparacyjna-powstaje przy bardzo szybko postępującej próchnicy ostrej /obumierają odontoblasty i światło kanalików nie może zostać zamknięte,są puste i powstaje martwy pas (dead tract),wytworzone zostają nowe odontoblasty,które tworzą zębinę reparacyjną.nie posiada ona już kanalików/,

-warstwa całkowitego rozpadu zębiny,kolonie bakteryjne, -warstwa z pojedynczymi bakteriami w kanalikach zębinowych, -warstwa początkowej demineralizacji, -warstwa zębiny przezroczystej, -warstwa zębiny pierwotnej, -warstwa zębiny wtórnej, -warstwa odontoblastów,

Barwniki: alizaryna S-wybarwienie świadczy o występujących wolnych jonach Ca, czerwień metylowa-wybarwienie świadczy o występujących wolnych kwasach, ninhydryna-wybarwienie świadczy o występującym procesie proteolizy, fuksyna zasadowa-wybarwienie świadczy o występującym kolagenie,który nie może już pobudzać odontoblastów do remineralizacji,

Teorie Powstawania Próchnicy

żadna nie tłumaczy wszystkich zjawisk.

priorytetu kwasowego

ogłoszona przez Millera w 1884r. nazwana pasożytniczo-chemiczną,największą rolę w powstawaniu próchnicy stanowią kwasy,zwraca uwagę na dwufazowy przebieg próchnicy polegający na osobnym rozkładaniu substancji organicznej (substancji międzypryzmatycznej,blaszek szkliwnych) i nieorganicznej, teoria nie znajduje wytłumaczenia: -powstawania próchnicy w miejscach nieretencyjnych lub przy małej ilości węglowodanów, -wpływu czynników ogólnoustrojowych i odległych na powstawanie próchnicy, -dlaczego dochodzi do jednoczesnej utraty substancji organicznej i nieorganicznej (odwapnienie wymaga niskiego pH,proteoliza wysokiego),

proteochelacji i enzymochelacji

próchnica powstaje niezależnie czy środowisko jamy ustnej jest objojętne,kwaśne czy zasadowe, chelacja-powstawanie związków kompleksowych o zamkniętej budowie pierścieniowej zawierających metal. np.kwas mlekowy,hemoglobina,chlorofil,kwasy nukleinowe,witaminy,ATP, metabolizm bakterii i fermentacja węglowodanów prowadzą do wytworzenia substancji przejściowych czyli kwasów,które w warunkach tlenowych rozpadają się na CO₂+H₂O,a w warunkach beztlenowych (nagromadzenie się bakterii i substancji przejściowych) zaczynają szukać alternatywnych źródeł substancji koniecznych do ich wzrostu i rozmnażania (wapń,węglany,fosfor) w twardych tkankach zębów.zaczynają wydzielać hialuronidazę,enzymy proteolityczne i keratolityczne niezależnie od stężenia jonów H+.

biologiczna

obecność bakterii i substancji przejściowych nie jest najważniejsza.przyczyną próchnicy są zaburzenia ogólnoustrojowe zwiększające podatność twardych tkanek zębów na zachorowanie,brak witamin,pierwiastków śladowych,soli wapnia i fosforu powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu komórek zębinotwórczych (odontoblastów),hipomineralizację i całkowitą demineralizację twardych tkanek zęba.

Warstwy Próchnicy Szkliwa: powierzchowna->centralna->ciemna->przezroczysta Warstwy Próchnicy Początkowej Zębiny: puste kanaliki->zębina sklerotyczna->zdrowa zębina pierwotna->zębina obronna Warstwy Próchnicy Zaawansowanej Zębiny: całkowity rozpad->demineralizacja i penetracja bakterii->odwapnienie->przejaśnienie zębiny sklerotycznej->zębina prawidłowa->zębina obronna

ognisko próchnicowe-pojęcie patomorfologiczne,zespół różnych zmian mikroskopowych zachodzących w tkankach zęba na danym etapie rozwoju próchnicy, ubytek próchnicowy-pojęcie kliniczne,stanowi objaw próchnicy,

ocena indywidualnego ryzyka rozwoju próchnicy:

• niskie ryzyko próchnicy i chorób przyzębia 80%,

• wysokie ryzyko próchnicy i chorób przyzębia 10% />1 wypełnienie w ciągu roku,>250 000 S.mutans w 1ml śliny/,

• próchnica początkowa,

• lactobacilli >100 000 w 1ml śliny,

• częstość spożywania słodkich pokarmów,

• wskaźnik tworzenia płytki nazębnej PFR>3,

.

Dalej

>

Przebieg kliniczny i podział próchnicy zębów

Komentarz

Pewne rodzaje próchnicy są bardziej charakterystyczne dla konkretnych grup wiekowych. U osób młodych przeważa próchnica pierwotna, powstająca w zdrowej tkance,  zlokalizowana najczęściej w bruzdach powierzchni żujących. Przy większej podatności na chorobę próchnica obejmuje też powierzchnie styczne (obszary między zębami) zębów bocznych lub przednich a także policzkowe i podniebienne zębów trzonowych. U osób dorosłych dominuje próchnica wtórna, czyli zmiany w obszarze powierzchni uprzednio leczonych i wznowa procesów zatrzymanych. Natomiast osoby starsze cierpią dodatkowo często na próchnicę korzenia.
Przebieg próchnicy dzieli się na ostry lub przewlekły. Niezależnie jednak od dynamiki, może ulec zatrzymaniu.
Próchnica ostra, zwana również próchnicą wilgotną, występuje, gdy procesy rozpadu tkanek zdecydowanie dominują nad reparacją. Obserwuje się ją częściej u osób młodych, których kanaliki zębinowe nie uległy jeszcze zwężeniu (obliteracji). W stadium, w którym występuje już ubytek, najbardziej powierzchowna warstwa zębiny ma żółtobrązową barwę i miękką, mazistą konsystencję. Łatwo daje się usunąć wydrążaczem. W trakcie opracowania mechanicznego ubytku występuje znaczna bolesność, ponieważ krótki czas potrzebny do wystąpienia zaawansowanej zmiany nie pozwala odłożyć się zębinie sklerotycznej i reakcyjnej. Zębina ta stanowiłaby dodatkową barierę oddzielającą ognisko próchnicy od miazgi.
Nieco odmienne cechy posiada próchnica przewlekła, inaczej próchnica sucha. Dotyczy częściej osób dojrzałych, u których występują warunki spowalniające proces chorobowy. Z upływem lat odkłada się coraz więcej zębiny okołokanalikowej, która powoduje mniejszą przepuszczalność kanalików i zębiny wtórnej, oddzielającej dodatkowo komorę zęba od warstw powierzchownych korony. W odróżnieniu od próchnicy ostrej, ubytek powodowany próchnicą przewlekłą ma ciemniejszą barwę, od ciemnobrązowej do brunatnej, twardszą konsystencję i raczej daje się zeskrobywać nić odwarstwiać płatami. Wolniejszy przebieg procesu daje zębinie dość czasu na odłożenie warstw zębiny sklerotycznej i reakcyjnej.
Próchnica zatrzymana to zmiana, która nie ulega progresji. Do zahamowania postępu choroby potrzeba zmiany warunków. Pojawia się to np. w wypadku poprawy miejscowych warunków higienicznych, zmiany diety, fluoryzacji. Zmiana ulega remineralizacji, niestety jednak niecałkowicie. Zazwyczaj wystarcza to jednak do zatrzymania procesu chorobowego. Mineralizacja szkliwa przez związki dostarczane przez ślinę nazywa się wtórnym dojrzewaniem szkliwa i występuje również w szkliwie zdrowym. Znaczący jest fakt, że stały dowóz niskich stężeń fluoru (np. podczas mycia zębów pastą z fluorem lub płukania odpowiednią płukanką) powoduje lepszą mineralizację tkanek zęba niż wysokie stężenia fluoru. Wyjaśnić można to zjawiskiem blokowania kanałów dyfuzyjnych przez dużą zawartość jonów fluoru. Jeżeli cząsteczki „pchają się” jednocześnie, muszą utknąć w warstwie powierzchownej, niewiele z nich dociera głębiej.
Kliniczny podział próchnicy uwzględnia wiele postaci.
Próchnica pierwotna powstaje w zdrowym zębie lub na zdrowej powierzchni zęba chorego.
Próchnica wtórna powstaje najczęściej wokół wypełnienia. Dzieli się ją na zewnętrzną, wynikającą z płytki nazębnej, która zalega wokół wypełnienia, i wewnętrzną, gdy zmiana rozwija się wzdłuż ściany ubytku z powodu mikroprzecieku bakteryjnego w szczelinie między wypełnieniem, a tkankami zęba. Próchnica resztkowa to zmiany pozostawione pod wypełnieniem i rozwijające się tam podminowując wypełnienie.
Próchnica atypowa występuje w zębie pozbawionym żywej miazgi w wyniku jej martwicy lub leczenia endodontycznego. W jej przebiegu brak jest odczynów obronnych ze strony kompleksu miazgowo-zębinowego.
Próchnica ukryta rozwija się pod makroskopowo zdrowym szkliwem na powierzchni żującej. Wykrywana jest na zdjęciach radiologicznych.
Próchnica kwitnąca to nagła i gwałtowna destrukcja wielu zębów. Często na powierzchniach mniej typowych dla większości populacji. Takiej postaci choroby sprzyja dieta bogata w cukry, słodkie napoje i częste posiłki jak również kserostomia, czyli niedostateczne wydzielanie śliny.
Próchnica okrężna zlokalizowana najczęściej jest przyszyjkowo i obejmuje co najmniej dwie powierzchnie. W zaawansowanej formie obejmuje ząb pierścieniowo.
Próchnica butelkowa jest odmianą próchnicy kwitnącej niemowląt i małych dzieci. Najbardziej dotknięte zmianami są siekacze górne. Do powstania zmian prowadzi karmienie i pojenie dzieci słodkimi preparatami tuż przed i w czasie snu.
Próchnica korzenia stanowi osobną kategorię. Dotyczy korzeni odsłoniętych w wyniku choroby przyzębia lub wyrzynania biernego (przyzębie redukuje się wraz z wiekiem fizjologicznie). Zmiany mogą rozwijać się poddziąsłowo w odpowiednio głębokich kieszonkach. Próchnicę korzenia dzieli się wg. Billingsa na 4 stopnie.
Próchnica może być prosta lub powikłana obnażeniem miazgi.
Podział ze względu na zaawansowanie zmian.
Próchnica początkowa to biała lub zabarwiona barwnikami spożywczymi,  mętna plama widoczna na szkliwie po jego osuszeniu, gdy jest mniej zaawansowana, lub bez osuszenia. Nie nastąpiła jeszcze utrata szkliwa. Leczenie nieinwazyjne: poprawa higieny, modyfikacja diety, fluoryzacja.
Próchnica powierzchowna dotyczy szkliwa, może sięgać do zębiny. Ta i bardziej zaawansowane zmiany powodują objawy bólowe na bodźce termiczne, są nieodwracalne i wymagają leczenia inwazyjnego, czyli opracowania ubytku i jego wypełnienia. Dodatkowo leczenie nieinwazyjne mile widziane w ramach profilaktyki.
Próchnica średnia sięga od 1/3 do 2/3 grubości całej zębiny. Pojawiają się nawisy zdrowego szkliwa nad ubytkiem.
Próchnica głęboka sięga w pobliże lub do miazgi.

---