Dorota Szlubowska
nauczyciel wychowania fizycznego
w Szkole Podstawowej nr 29
im. Królowej Jadwigi
w Częstochowie

POSTAWA CIAŁA I KRYTERIA JEJ OCENY

Zaczynając nasze rozważania powinniśmy określić, co to jest postawa ciała, jakie czynniki mają wpływ na jej kształtowanie i od czego jest ona zależna?

Na podstawie obserwacji mówimy, że postawa ciała jest cechą charakterystyczną każdego człowieka, rzutuje na to budowa ciała, a więc sylwetka człowieka. Jak można określić postawę ciała i od czego ona zależy? Istnieje wiele definicji. Większość z nich określa, że jest to swobodny układ ciała w pozycji stojącej - sposób „trzymania się" osobnika. Inne określają, że jest to nawyk ruchowy, w dużej mierze zależny od budowy naszego ciała, sprawności funkcjonowania jego narządów i układów, a także działalności człowieka jako istoty społecznej, a więc - charakteru jego pracy.

W poszczególnych okresach życia na zmiany postawy ciała mają wpływ rożne czynniki. W okresie intensywnego rozwoju decydującą rolę odgrywają zmiany proporcji ciała oraz stabilizacji mięśniowo - więzadłowej postawy, natomiast po zakończeniu okresu rozwoju u człowieka dorosłego największe znaczenie ma stan sprawności jego układu ruchu oraz charakter długotrwale przyjmowanych pozycji w pracy.

W okresie szkolnym zwracamy uwagę na dwa okresy krytyczne w kształtowaniu postawy ciała dziecka, gdyż wtedy właśnie powstaje lub ujawnia się najwięcej wad postawy.

PIERWSZY OKRES KRYTYCZNY przypada na wiek 6-7lat i związany jest ze zmianą trybu życia dziecka, której istota tkwi w przejściu ze swobodnego w dużej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko reżimu ruchu -wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwy sposób. I dlatego właśnie, w tym okresie szczególnie ważna jest dbałość o zapewnienie dziecku właściwych warunków życia, pracy i wypoczynku zarówno w szkole - do czego najbardziej predysponowany jest nauczyciel - jak i w domu. Wypływa z tego, więc konieczność uczulenia również rodziców na te sprawy, a także zaznajomienia ich z podstawowymi zasadami organizacji życia dziecka w tym wieku pod kątem należytej dbałości o prawidłową postawę ciała.

DRUGI OKRES KRYTYCZNY w kształtowaniu postawy ciała dziecka przypada na wiek pokwitania, charakteryzujący się intensywnym przyrostem wysokości ciała (nawet do około 20 cm). Jest to tzw. skok pokwitaniowy. Zaczyna się on wzrostem kończyn dolnych, a w rok później tułowia. Narusza to dotychczasową równowagę, zmienia proporcje ciała oraz istniejący uprzednio - układ środków jego ciężkości. Poprzednie czucie i nawyk postawy są nieadekwatne do zmienionych warunków morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest niewystarczająca do jej stabilizacji w tych warunkach, gdyż szczyt jej przyrostu następuje około 14 miesięcy po szczycie wzrastania wysokości. U dziewcząt ponadto - zwłaszcza tych wcześnie dojrzewających - występuje tendencja do ukrywania rozwijających się piersi wysuwaniem barków do przodu i zaokrąglaniem pleców.

Należy podkreślić istniejącą zmienność wieku, w którym dzieci rozpoczynają i kończą okres pokwitania. U dziewcząt proces ten przebiega w granicach 8,5-13,5 lat, u chłopców dwa lata później. Sytuację tę pogarsza jeszcze fakt dłuższego odrabiania lekcji przez dzieci w związku z realizacją programu szkolnego.

Wpływ na postawę ciała - poza zmianami fizjologicznym i morfologicznymi, które cechują poszczególne okresy rozwoju danego osobnika - ma także akceleracja rozwoju pokoleń stwierdzana w czasie około 100 lat. Cechą charakterystyczną tego zjawiska jest smuklenie budowy ciała, co wymaga skuteczniejszej stabilizacji mięśniowej, a prowadzony przez nas siedzący i ubogi w ruch tryb życia wzmocnieniu muskulatury nie sprzyja.

Powstaje więc pytanie, czy potrzebna jest rodzicom i nauczycielowi znajomość tego zagadnienia?. Otóż jestem przekonana, że tak: z następujących powodów,

• rodzic i nauczyciel mogą szybciej i łatwiej dostrzec niewielkie odchylenia od normy, jeżeli będą wiedzieć, na czym one polegają,

• a u dziecka ze stwierdzoną już wadą łatwiej i skuteczniej będą panowali nad jej niwelowaniem i obiektywnie ocenią jego efekty.

Obserwacje z natury rzeczy mają jednak charakter objawowy i nie zastąpią badań lekarskich, których zadaniem jest rozpoznanie przyczynowe.

Postawa ciała zależy więc od bardzo wielu różnorodnych i zmiennych czynników (wiek, płeć, typ budowy ciała, środowisko: miasto lub wieś), dlatego bezcelowe i niemożliwe jest skonstruowanie jednego wzorca postawy idealnej.

-3-

KRYTERIA OCENY POSTAWY

Za podstawowe kryteria oceny postawy przyjmuje się maksymalną sprawność i wydolność ustrojową, która warunkuje zdolność do pracy i życia. Przez wydolność rozumiemy nie tylko tę, która charakteryzuje dziecko aktualnie, lecz także przewidywane konsekwencje ewentualnych odchyleń, które mogą się dopiero ujawniać w procesie dalszego rozwoju lub inwolucji. Jednocześnie prawidłowości budowy, czy też postawy ciała, nie można absolutyzować, ponieważ możliwości dostosowawcze ustroju są tak duże, że niewielkie odchylenia w prawidłowej budowie ciała, np. odstające łopatki, nieznaczna nierówność barków, nieznaczna szpotawość kończyn dolnych, niewielkie odstawanie łuków dolnych żeber, nie wpływają na najważniejsze funkcje z punktu widzenia wartości życiowo ustrojowej. Często osobnicy znacznie odbiegający od kanonu doskonałości budowy ciała są bardzo sprawni i wydolni. Dlatego też w ocenie prawidłowości budowy i postawy powinniśmy zdawać sobie sprawę z prognostycznie ujmowanego zagrożenia wadą.

Drugim kryterium, które powinno być podporządkowane poprzednio omówionemu, jest kryterium estetyczne. W wychowaniu estetycznym dbałość o swój wygląd nie tylko pod względem stroju, lecz i postawy ciała, sposobu poruszania się powinna być kształtowana od najmłodszych lat. Dzieci 6 - 10 - letnie powinny być oceniane pod względem statyki ciała i jeżeli tego wymaga stan ich postawy ciała, zakwalifikowane na gimnastykę kompensacyjno - korekcyjną.

Celowe jest więc, by nauczyciel, oprócz znajomości dzieci zakwalifikowanych przez lekarza, umiał ocenić zespół klasowy pod kątem jego potrzeb w zakresie kształtowania postawy ciała. Pomocne w tym mogą być następujące metody:

1. Uproszczone oględziny ortopedyczne:

• od przodu i od tyłu, polegające na łączeniu wzrokiem określonych punktów kostnych w pionie i w poziomie. Wykrycie wszelkich asymetrii jest najczęściej związane z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. W takich przypadkach wczesna i fachowa pomoc lekarska stwarza szansę usunięcia wady.

• badanie w skłonie, pomiar garbu żebrowego.

• oględziny z  boku, pozwalające stwierdzić, czy u dziecka nie są nadmiernie wysunięte ku przodowi, głowa i barki, a fizjologiczne wygięcia w odcinku piersiowym(kifoza) i lędźwiowym(lordoza), nie są zbyt silnie zaakcentowane lub przeciwnie - niewykształcone. Te wady postawy, obserwowane z boku, drogą ćwiczeń i odpowiedniego postępowania korekcyjnego udaje się je na ogół usunąć.

-3-

2. Badanie ruchomości kręgosłupa, przy prawidłowym zakresie ruchomości kręgosłupa w odcinku szyjnym dziecko powinno móc:

• dotknąć brodą mostka,

• dotknąć tyłem głowy, tj. potylicą pleców,

• siedząc na krześle z założonymi za oparcie rękami: dotknąć małżowiną szną barku, kolejno w prawo i w lewo,

• dotknąć brodą barku z jednej i drugiej strony.

Przy prawidłowym zakresie ruchomości kręgosłupa w odcinku lędźwiowym i piersiowym łącznie dziecko powinno:

• dosięgnąć podłoża dłońmi wykonując skłon.w przód o kolanach wyprostowanych (tzw. ruchomość użytkowa).

3. Uzupełnieniem badania statycznego jest obserwacja chodu dziecka, a w czasie wychowania fizycznego biegu, gdyż właśnie w ruchu część odchyleń ujawnia się bądź nasila.

4. Ocena metodą punktowania, stan prawidłowy określa się jako „0" odchylenia od normy, zależnie od cechy, w skali 1 - 2 i 3. Największa liczba punktów możliwa do uzyskania w danym przykładzie charakteryzuje postawę najgorszą.

5. Wzorce postaw nawykowych dzieci.

6. Testy przesiewowe do wykrywania zaburzeń układu ruchu, których celem jest wykrywanie u dzieci i młodzieży zaburzeń układu ruchu:

1. Bocznego skrzywienia kręgosłupa (skoliozy)

2. Zniekształcenia statycznych kończyn dolnych: koślawości kolan i stóp płasko - koślawych - u dzieci w wieku 4 i 6 lat.

7. Badanie symetrii klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas
   skłonu w przód,( uwypuklenia wału mięśniowego okolicy lędźwiowej).

Znając sposoby diagnozowania wad postawy oraz kryteria jej oceny możemy wprowadzić zasady i metody postępowania korekcyjnego w kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy - reedukacji posturalnej.

-4-

WYKAZ LITERATURY

1. J. Anyżewski: Wady postawy u dzieci. Warszawa 1960, PZWL.

2. M. Demel: Trzymaj się prosto (o gimnastyce korekcyjnej).
   Warszawa 1972, PZWL.

3. M. Kutzner - Kozińska: Korekcja wad postawy. Warszawa 1981,
   WSiP.

4. M. Kutzner - Kozińska, S. Owczarek, A. Skład: O indywidualizacji
   rekreacyjno-korektywnych form aktywności ruchowej. Warszawa
   1981, AWF.

5. W. Kuś: Dziecko z wadą postawy. Warszawa 1980, Instytut Wyd.
   CRZZ.

6. C. Malczyk, A. Smolik: Gimnastyka wyrównawcza w szkole.
   Warszawa 1963, Sport i turystyka.

7. A. Liedke, K. Wlaźnik: Kultura fizyczna w klasach I - III.
   Warszawa 1983, WSiP.

Publikacja umieszczona w Serwisie Publikacji Nauczycieli „ODA”
Wydawnictwa „e media” Częstochowa
http://awans.szkola.pl

---