Znaczenie i pochodzenie terminu FILOZOFIA[1]-EGZ, studia, I rok, filozofia


  1. Znaczenie i pochodzenie terminu FILOZOFIA

Słowo filozofia pochodzi z języka greckiego:

Philein- kochać

Sopfia- mędrzec

Umiłowanie mądrości

Pierwszy tego słowa użył SOKRATES.

Punktem wyjścia każdego filozofowania jest doświadczenie. Filozofia wychodzi od powszedniego rodzaju doświadczenia, w którym świat jest dostępny naszemu poznaniu i działaniu tzw. Bycie- w -świecie. Bodźce skłaniające do zadawania pytań filozoficznych to wątpienie i zdziwienie. Pierwotnie filozofia była wiedzą w ogóle. Nowe znaczenie filozofii nadał PLATON, który odróżnił zmienne zjawiska d niezmiennego bytu. 2 rodzaje wiedzy : wiedza o zjawiskach i wiedza o bycie.

Poglądy PLATONA rozwinął ARYSTOTELES. Filozofia była ściśle określona i odgraniczona od innych nauk. PROTE FILOZOFIA- filozofia pierwsza stanowiła odniesienie równoznaczne do odniesienia PLATONA. Atrybuty (stała niezmienna własność) bytów.

  1. Filozofia a nauki szczegółowe

Nauki szczegółowe :

    1. nauki realne - przyrodnicze ,kulturowe(humanistyczne, społ-ekonomiczne)

    2. nauki formalne (logika, matematyka)

Filozofii chodzi o nieempiryczne warunki i podstawy tego, co empiryczne bo tego co empiryczne nie da się do końca wyjaśnić przez inne elementy empiryczne.

Naukom realnym chodzi o empiryczne ( tj. ich przedmiot jest wynikiem świata doświadczalnego) warunki i podstawy świata empirycznego. Nauki formalne badają tylko

czystą formę, działają zawsze w ramach określonej abstrakcji metodycznej.

  1. Filozofia a religia

Filozofia w całej swojej historii utrzymuje silne związki z religią, a wielu wybitnych filozofów było ludźmi głęboko wierzącymi, choć czasem znajdującymi się poza nurtem oficjalnej religii. W średniowieczu filozofia była całkowicie podporządkowana teologii i miała służyć rozumowemu wyjaśnianiu prawd danych przez Objawienie. W epoce nowożytnej niektóre filozoficzne nurty miały nastawienie antyreligijne lub antyklerykalne (oświecenie, marksizm, scjentyzm, pozytywizm).Religia i filozofia nie mają ze sobą nic wspólnego. Każda z nich ma swoją własną prawdę i własne problemy. Istnieje między nimi sprzeczność, ale stanowią odniesione do siebie wzajemnie płaszczyzny sensu.

  1. Główne działy filozofii

    1. metafizyka (ontologia) -ogólna teoria bytu

    2. teoria poznania( epistemologia , gnoseologia)

    3. aksjologia - ogólna teoria wartości

-etyka- nauka o moralności

-estetyka - nauka o pięknie, ogólne teorie

  1. Definicje „prawdy”

Prawda- zgodność myśli z ostatecznymi i nieodwołalnymi kryteriami. Myśl prawdziwa to taka, która zgodna jest z rzeczywistością.

  1. Argumenty za i przeciw klasycznej definicji prawdy

Arystoteles - zgodność treści sądu z rzeczywistym stanem rzeczy ale

Kartezjusz - zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest oczywiste, ale co jest oczywiste dla jednego może nie być oczywiste dla drugiego człowieka.

  1. Argumenty za i przeciw koherencyjnej teorii prawdy.

Koherencyjna teoria prawdy - Zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest zgodne z innymi, już przyjętymi zdaniami. Ale Co to jednak są „inne przyjęte zdania”? każde zdanie daje się wyprowadzić z innych zdań. Ale te zdania mogą nie być bardziej pewne niż ono samo.

  1. Pragmatyczna teoria prawdy.

Wiliam James - zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zastosowane w praktyce przynosi korzyść.

  1. Psychologiczna i epistemologiczna wersja problemu źródeł poznania .

Epistemologiczny problem źródeł poznania czerpie swoją genezę w podejściu psychologicznym. W ujęciu psychologicznym zadaje się pytanie : Jak człowiek poznaje? Skąd ma wiedzę? Na jakiej podstawie człowiek poznaje świat? W ramach tego ujęcia wyróżniamy 2 opcje: -racjonalizm genetyczny(natywizm) - w umyśle człowieka istnieją pewne pojęcia wrodzone, człowiek posiada wiedzę bo w jego umyśle są już jakieś pojęcia wrodzone - KARTEZJUSZ, PLATON, LEIBNITZ - empiryzm genetyczny - nie istnieją u człowieka pojęcia wrodzone , człowiek ma je tylko i wyłącznie z doświadczenia, wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia (LOCKE -tabula rasa)HUME- nie ma niczego w umyśle co by nie znajdowało się wpierw w zmysłach. Budzi wątpliwość to ,że empiryści uważają, że także wiedza matematyczna jest zdobyta poprzez doświadczenie.

W ujęciu epistemologicznym- jakie jest właściwe źródło poznania? Na czym tą wiedzę należy oprzeć? W jaki sposób poznanie powinno przebiegać żeby było wartościowe? Jaka podstawa jest tą właściwą podstawą?

10 Aprioryzm i empiryzm w wersji skrajnej i umiarkowanej

W sporze tym idzie o ocenę roli jaką w naszym poznaniu odgrywa doświadczenie. Spostrzeżenia zawdzięczane zmysłom to doświadczenia zewnętrzne, a te zawdzięczane introspekcji to doświadczenie wewnętrzne. Empiryzm przyznaje doświadczeniu dominującą rolę w poznaniu, aprioryzm zaś podkreśla rolę poznania od doświadczenia niezależnego.

SKRAJNY APRIORYZM - tylko rozum, a nie doświadczenie zaznajamia nas z rzeczywistością

SKRAJNY EMPIRYZM - wszelkie uzasadnione twierdzenie musi bezpośrednio lub pośrednio opierać się na doświadczeniu.

UMIARKOWANY APRIORYZM - istnieją uprawnione twierdzenia syntetyczne a priori (twierdzenia które dodają coś do naszej wiedzy i są niezależne od doświadczenia)

UMIARKOWANY EMPIRYZM - tylko twierdzenia analityczne są uprawnionymi twierdzeniami a priori ( twierdzenia niezależne od doświadczenia i nie dodają nic do naszej wiedzy)

11 Racjonalizm i irracjonalizm

Racjonalizm - głosi kult poznania racjonalnego, zdobytego na drodze przyrodzonej, kult intelektu. Ceni takie poznanie dla którego wzorem jest poznanie naukowe. Odrzuca wszelkie przeczucia. Tylko wtedy można głosić swe przekonanie i domagać się dla niego uznania gdy każdy może się przekonać o jego słuszności lub niesłuszności.

Irracjonalizm - właściwym źródłem wiedzy o świecie jest poznanie odwołujące się do objawienia, uczuć, osobistych przeżyć.

12 Dwa rozumienia transcendencji w ramach problemu granic poznania

Czy przedmiot poznający może przekroczyć swe własne granice?

Transcendere(łac. - przekroczyć )

Jest to zagadnienie transcendencji ,a przedmioty będące poza granicami poznającego przedmiotu to przedmioty transcendentne.

IMMANENTNE GRANICE POZNANIA

a) Przedmiotem zewnętrznym dla poznającego podmiotu jest każdy przedmiot nie będący jego własnym przeżyciem psychicznym. Czy podmiot poznający może poznać coś, co nie jest jego własnym przeżyciem psychicznym?

Własne przeżycia psychiczne podmiotu to TWORY IMMANNTNE. ( In maneo- pozostaję wewnątrz)

Tego kto twierdząco odpowiada na to pytanie nazywamy EPISTEMOLOGICZNYM REALISTĄ IMMANENTNYM

Tego kto odpowiada przecząco jest EPISTEMOLOGICZNYM IDEALISTĄ IMMANENTNYM

b) Przedmiot transcendentny to ten, który istnieje naprawdę, w przeciwieństwie do przedmiotów tylko pomyślanych lub nieistniejących. Czy przedmioty naprawdę istniejące są dostępne poznaniu, czy też poznanie dotyczy tylko konstrukcji myślowych naprawdę nie istniejących?

Ten kto mówi ,że można poznać tylko konstrukcje myślowe jest EPISTEMOLOGICZNYM IDEALISTĄ TRANSCENDENTALNYM.

Ten kto mówi, że można poznać przedmioty naprawdę istniejące jest EPISTEMOLOGICZNYM REALISTĄ TRANSCENDENTALNYM.

13.Teza epistemologicznego idealizmu immanentnego i transcendentalnego

EPISTEMOLOGICZNY IDEALIZM IMMANENTNY - J.BERKELEY - Przedmiotem spostrzeżenia zmysłowego jest moje przeżycie tj. twór immanentny. W doświadczeniu wewnętrznym spostrzegamy tylko i wyłącznie nasze własne przeżycia psychiczne. Nie wychodzimy poza własne przeżycia psychiczne.

EPISTEMOLOGICZNY IDEALIZM TRANSCENDENTALNY- KANT - To o czym myślimy, co ktoś spostrzega to intencjonalny przedmiot myśli, spostrzeżeń… Tylko niektórym przedmiotom naszych myśli przyznajemy rzeczywiste istnienie. Przy odróżnieniu fikcji od rzeczywistości posługujemy się kryterium tj doświadczeniem ale czy te przedmioty naprawdę istnieją czy są to tylko „Konstrukcje umysłu” ? np. gdyby oko inaczej było skonstruowane inaczej by widziało. Więc umysł jest skazany na stałe obcowanie tylko z własnymi konstrukcjami.

14 Teza realizm epistemologicznego

EPISTEMOLOGICZNY REALIZM IMMENENTNY - podmiot poznający poznaje (może poznać) przedmioty, które nie są jego własnymi przeżyciami;

EPISTEMOLOGICZNY REALIZM TRANSCENDENTALNY - podmiot poznający poznaje (może poznać) przedmioty, które nie są jego konstrukcjami i naprawdę istnieją;

15 POZYTYWIZM A NEOPOZYTYWIZM

POZYTYWIZM - HUME , COMTE, MACH -tylko w oparciu o doświadczenie można poznać rzeczywistość. Przedmiotem poznania może być tylko to , co może być dane w doświadczeniu. Nie ma innej wiedzy na świecie niż ta którą dostarczają nauki przyrodnicze. Poznanie nie wykracza poza to co może zostać spostrzeżone.

NEOPOZYTYWIZM - poznanie musi się opierać na doświadczeniu. Wszelkie zdania syntetyczne, które nie dają się potwierdzić ani obalić przez doświadczenie są bezpodstawne i bez sensu. Metafizyka jest bez sensu bo nie podlega kontroli doświadczenia. Cała wiedza o rzeczywistości mieści się w naukach empirycznych np. zoologia, historia. Filozofia może być tylko teorią języka naukowego.

16.Geneza i znaczenie nazwy Metafizyka

Wg Arystotelesa pierwsza filozofia to nauka, druga to przyrodoznawstwo. Księgi Arystotelesa traktujące o pierwszej filozofii to te ,które następują po przyrodniczych tj. metafizyka.

17. Byt właściwy i niewłaściwy w myśli przedsokratycznej, w koncepcji Kartezjusza, Leibnitza, atomizmie i arystotelizmie.

  1. byt właściwy w myśli przedsokratycznej - byt jest

byt niewłaściwy w myśli przedsokratycznej- niebytu nie ma

  1. byt właściwy w koncepcji Kartezjusza - na byt ten składają się elementy : substancja cielesna stanowiąca jedną masę, która pokrywa się z przestrzenią i ruch który jest zasadą różności

byt niewłaściwy w koncepcji Kartezjusza -

  1. byt właściwy w koncepcji Leibnitza -Monady (składa się z nich byt właściwy) są nierozdzielnymi składnikami świata, "prawdziwymi atomami". Każda monada, jest zamkniętym Kosmosem. Rozporządzają siłami, czyli zdolnościami przetwarzania się. Jako mniej lub bardziej doskonałe tworzą hierarchię.

byt niewłaściwy w koncepcji Leibnitza -

  1. byt właściwy w atomizmie -

byt niewłaściwy w atomizmie -

  1. byt właściwy w arystotelizmie - Byt jest pojęciem najogólniejszym, bo wszystko, co jest, jest bytem. Byt jest pojeciem nieokreślonym i niedefiniowalnym , konkret jednostkowo bytujący który jest przedmiotem codziennego doświadczenia i zmysłowego poznania

byt niewłaściwy w arystotelizmie -

18. Platońska koncepcja idei

Podstawą systemu Platona było przyjecie, że prawdziwy wieczny byt to IDEE, a rzeczywistość materialna jest tylko marnym odbiciem wiecznotrwałych idei. Relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego. Świat idei składa się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów np. brył platońskich które są bardziej „realne” niż rzeczy materialne. Obiekty te są „wieczne” bo nigdy nie były stworzone ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię, najwyższa z nich to IDEA DOBRA, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.

19. Hylemorfizm Arystotelesa

hylemorfizm [gr.], filoz. pojęcie oznaczające, że każda substancja jest bytem złożonym z czynnika biernego — materii, i czynnika aktywnego — formy, ani materia, ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy.

20 Stanowiska w sporze o uniwersalia

Platon sądził ,że tylko poznanie rozumowe doprowadza nas do rzeczywistości. Prawdziwą rzeczywistością mogą być tylko twory dające się uchwycić wyłącznie za pomocą pojęć. Twory niedostępne spostrzeżeniu to IDEE np. dobro samo w sobie. Człowiek w ogóle, koń w ogóle to UNIWERSALIA. Platon przyznawał uniwersaliom byt rzeczywisty i samoistny - skrajny realizm pojęciowy.

Arystoteles uważał, że uniwersalia istnieją tylko w oparciu o rzeczy jednostkowe. Idea człowieka istnieje tylko jako istotna własność poszczególnych ludzi, która jest w nich -

KONCEPTUALIZM - nie ma uniwersaliów, są tylko pojęcia.

NOMINALIZM - sama myśl o człowieku w ogóle jest nie do zrealizowania. Pojęć ogólnych i przedmiotów ogólnych nie ma. Są tylko nazwy ogólne.

SERMONIZM -nie ma pojęć ogólnych ,są tylko brzmienia gardłowe.

21. Pojęcie substancji

Wszystko to, czemu przysługują cechy, co może znajdować się w takim lub innym stanie ale samo nie jest ani cechą ani stanem itp.

22. Arystotelesowa teoria przyczyn

23. Odmiany i tezy idealizmu ontologicznego

24. Stanowisko realizmu metafizycznego

Realizm metafizyczny - pogląd afirmujący byt obiektywny świata. Świat jest realnym bytem, który możemy studiować.

25. Monizm ,dualizm i pluralizm metafizyczny.

MONIZM - pogląd uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (spirytualizm, monizm spirytualistyczny) lub materialno-duchową (np. panteizm, choć nie tylko). Taki monizm jest przeciwstawnym poglądem do dualizmu i pluralizmu.

DUALIZM - istnieją dusze i ciała, ciała poruszają się i odkształcają ale nie myślą, nie czują. Robią to dusze.

a) Dualizm umiarkowany- ARYSTOTELES, ŚW.TOMASZ - ciała są rzeczywistymi substancjami . W każdym ciele jest materia i forma. Materia- to z czego zrobione jest ciało, forma - to co stanowi o tym czym ciało jest. Człowiek jest uduchowionym ciałem, ma materię i duszę.

b) Dualizm radykalny - ŚW. AUGUSTYN, KARTEZJUSZ - dusze i ciała to byty samoistne, są równorzędne dla siebie

PLURALIZM - EMPEDOKLES - 4 żywioły; gdy jest więcej niż 2 substancje

26. Dualizm metafizyczny skrajny i umiarkowany

Dualizm skrajny - dusze i ciała to byty samoistne, równorzędne - substancje, które mogą stanowić podłoże dla jakiś cech, ale same żadnego podłoża do istnienia nie potrzebujące

Dualizm umiarkowany - W każdej substancji cielesnej (ciele) wyróżnia się 2 czynniki - materię (będącą tworzywem, z którego zbudowane jest ciało) i formę (coś, co stanowi o tym, że dane ciało jest tym czym jest, a nie czymś innym) ; forma nie może istnieć bez materii

27. Materializm mechanistyczny - CABANIS , VOGT

wszystko da się wyjaśnić i sprowadzić do prostych oddziaływań materii, czyli że wszystko da się sprowadzić do zjawisk fizycznych i chemicznych.; mózg wydziela myśli

28. Stanowisko materializmu dialektycznego w sprawie substancji duchowej -MARKS, ENGELS

wszystko ostatecznie sprowadza się do zjawisk chemicznych i fizycznych, jednak posiadają one swoją wewnętrzną "mądrość", która prowadzi do powstawania coraz bardziej złożonych i doskonałych form. "Prawa" rządzące powstawaniem takich struktur są nazywane dialektyką materialistyczną a jej zrozumienie i odkrycie uważa się za najważniejszy cel wszelkich badań.

29. Spór materializmu i dualizmu

Materialiści - tylko doświadczenie stwierdza czy coś istnieje czy nie. Dusza więc nie może istnieć bo nikt jej nie widział, nie czuł.

Dualiści - mimo że nikt duszy nie widział, jest ona wynikiem tzw. Doświadczenia wewnętrznego, które upewnia kogoś w tym, że myśli, że chce itp.

Materialiści- doświadczenie wewn poucza że myślę, że chcę więc zachodzą we mnie zjawiska chcenia, myślenia czyli przeżycia psychiczne; można tylko stwierdzić ,że ktoś ma przeżycia psychiczne

Dualiści - procesom psychicznym nie można przypisać żadnego miejsca w przestrzeni np. ż znajdują się one w głowie, dusza to jaźń , jaźń jest jedna i nie ma części a ciało ma części.

Materialiści - nie jest wykluczone ,że substancja myśląca nie jest materialna.

Dualiści- zjawiska psychiczne nie rozgrywają się w przestrzeni więc nie są to byty materialne.

Materialiści- nie trzeba zjawisk myślowych odnosić do przestrzeni więc mogą one być materialne.

30. Odmiany stanowisk w sporze o relację zjawisk psychicznych i fizycznych

31. Spirytualizm

jeden z kierunków monizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze). Tym samym spirytualizm przeciwstawia się wszelkim kierunkom materializmu .

a) Spirytualizm idealistyczny - BERKELEY - w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Ciała są zaś układami wrażeń wytwarzanymi przez podmiot poznający a więc nie istnieją jako substancje.

b) Spirytualizm realistyczny - LEIBNITZ - w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe i nie ma innych substancji. Ciała istnieją rzeczywiście, lecz są tylko odmianą substancji duchowych. Pewną koncepcją bazującą na tym założeniu jest monadologia Leibniza która zakłada, że ostatecznym budulcem świata są monady czyli dusze. Monady dzieli on na:

a) posiadające świadome życie psychiczne, czyli dusze,

b) posiadające nieświadome życie psychiczne, czyli ciała.

32. Odmiany monizmu

  1. Materializm - istnieją tylko substancje materialne, tylko ciała są substancjami, substancje duchowe są urojeniem :

  • spirytualizm - w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze).