Narzędzia polityki gospodarczej

Podział narzędzi na grupy:

1. instrumenty pozaprawne (wpływ przez perswazję - moral suasion),

2. instrumenty prawne,

3. polityki narzędziowe (instrumenty „ekonomiczne”).

Instrument: działanie, za pomocą zmian którego politycy gospodarczy mogą osiągać cel.

Polityki państwa mogą być:

• autonomiczne lub

• podporządkowane innym politykom, czyli służyć jako narzędzia dla realizacji celów innych polityk.

Politycy nie zawsze, by osiągnąć swój cel, muszą zaangażować w to całą politykę. Mogą wykorzystać jej fragment dla oddziaływania na określoną zmienną ekonomiczną. Można ją uznać za instrument, jeśli:

1. politycy mogą kontrolować, wpływać na daną zmienną i jej wartość (zasada możliwości kontrolowania)

2. powyższa, kontrolowana zmienna, powinna mieć wpływ na zmienne uznane ze cele polityki gospodarczej (zasada skuteczności)

3. kontrolowana zmienna i efekty jej wpływu powinny być możliwe do odróżnienia, oddzielenia od wpływu innych zmiennych (zasada niezależności).

Spełnienie zasady niezależności jest trudne, ze względu na wielopłaszczyznowość powiązań występujących w gospodarce.

Przypomnienie: w gospodarce nie ma zjawisk jednoprzyczynowych.

Instrumenty ze względu na wymagalność skutków:

• indykatywne - wskazania, sugestie, rady itp.

• imperatywne - nakazy (też pod groźbą sankcji).

Sposoby stosowania instrumentów:

• fine tuning - precyzyjne dostrajanie, dopasowywanie gospodarki do pożądanego stanu (np. pełnego zatrudnienia, Keynesizim)

• coarse tuning - dopasowywanie gospodarki do przybliżonego stanu.

Zasada Tinbergena - „złota reguła” polityki gospodarczej

Rozwiązanie problemu polityki gospodarczej w przypadku celów o ustalonej wartości jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy
liczba instrumentów jest co najmniej równa liczbie celów.

W szczególności: dla realizacji jednego celu należy wykorzystać jeden (niezależny) instrument.

Case:

Prof. Balcerowicz o interwencjach na rynku walutowym w kontekście polityki bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI), 17.01.2005, PAP

„Przy polityce BCI ma się tylko jeden cel, tzn. żeby inflacja była bliska celu, a nie ma się dwóch celów, bo nie da się osiągnąć dwóch celów, mając do czynienia tylko z jednym instrumentem, jakim jest stopa procentowa”.

Liczba rozwiązań w zależności od proporcji instrumentów do celów:

- brak - gdy I < C (układ równań jest sprzeczny)

- jeden - gdy I = C (układ równań jest oznaczony)

- wiele - gdy I > C (układ równań jest nieoznaczony)

gdzie: I - liczba (niezależnych) instrumentów, C - liczba celów.

Co zrobić, gdy jest za mało instrumentów w porównaniu do celów?

1. zmniejszyć liczbę celów,

2. zwiększyć liczbę instrumentów ,

3. przeformułować cele z ustalonej wartości na zmienną
   (np. odejście od bezpośredniego celu inflacyjnego na rzecz przedziału).

Uwaga: zasada Tinbergena nie obowiązuje w modelu dynamicznym. Czyli w sytuacji, gdy cel ma być osiągnięty kiedyś w przyszłości, możliwe jest wykorzystanie mniejszej liczby instrumentów niż celów.

Instrumenty ze względu na sposób ich oddziaływania:

• bezpośrednie - narzucanie swojej woli przez państwo konkretnym jednostkom

• pośrednie - oddziaływanie na zmienne, wskutek czego jednostki zmieniają swoje postępowanie.

Przykład: zakaz importu a podniesienie ceł importowych - efekt w obu przypadkach: zmniejszenie importu.

Instrumenty ze względu na sposób ich wprowadzania:

• środki uznaniowe (działania dyskrecjonalne) - instrumenty będące w dowolnej dyspozycji polityków (np. opłaty skarbowe)

• reguły - instrumenty zmieniają się automatycznie, gdyż np. ich zmiany wynikają z prawa (kwestia waloryzacji emerytur, wzrostu płacy minimalnej)

Przykład: prosta reguła Friedmana - zmiana podaży pieniądza musi być równa średniej zmianie popytu na pieniądz, czyli zmianie realnego dochodu (przy założeniu stabilności cen i stałości szybkości obiegu pieniądza).

Automatyczne stabilizatory (koniunktury): instrumenty wygładzające przebieg koniunktury gospodarczej (np. zasiłki dla bezrobotnych, progresywne opodatkowanie). Zaczęto je stosować po II w. światowej.

Przyjmuje się, że reguły są lepsze niż działania dyskrecjonalne, gdyż:

• ze względu na długość podejmowania decyzji i zmienność opóźnień reakcji na różne rodzaje polityk, decyzje uznaniowe mogą przyczynić się do wzmocnienia wahań cyklicznych,

• ekspansywne działania dyskrecjonalne oddziałują w krótkim okresie; w długim - ich efektem jest inflacja,

• proste reguły oznaczają niskie koszty ich funkcjonowania (w przeciwieństwie do wyższych kosztów utrzymania administracji do podjęcia decyzji).

Dobrze ustanowiona reguła zmniejsza ryzyko błędów polityki gospodarczej.

Przykład: limit długu publicznego zapisany w „Konstytucji RP” (art. 216).

Przykład: inne sposoby sprawniejszej reakcji państwa na zmiany:

• budowa systemów informacyjnych (e-government),

• tworzenie rezerw budżetowych (na nadzwyczajne wydatki).

Reguły a uznaniowość: kwestia spójności polityki

Polityka spójna - taka polityka, która jest optymalna w różnych okresach czasowych.

Przykład: rząd zamierza przyspieszyć wzrost gospodarczy wykorzystując politykę innowacyjną, w szczególności proponując, by wynalazcy mieli wyłączne prawo do wykorzystywania wynalazku w postaci patentu. W początkowym okresie (1) jest to korzystne, bo liczba wynalazków rośnie. Później (okres 2) okazuje się, że efekty makroekonomiczne nie są satysfakcjonujące, ze względu na praktyki monopolistyczne. Oznacza to, że polityka była optymalna w okresie 1, ale już nie w okresie 2. Oznacza to, że nadal prowadzona polityka ochrony patentu byłaby niespójna w czasie, bo najpierw przynosiłaby optymalne wyniki, a później - nie.

Załóżmy zatem, że rząd postanawia, by każdy mógł korzystać (w okresie 2) z wynalazków za darmo. Z punktu widzenia głównego celu rządu taka polityka jest korzystna. Ale jeśli wynalazcy są racjonalni…

Działanie racjonalne: oparte na oczekiwaniach dotyczących decyzji rządu przyszłości, a nie na doświadczeniach z przeszłości.

… to wiedząc, że rząd może zmienić „reguły gry”, nie podejmą w ogóle działalności innowacyjnej i rządowi nie uda się zrealizować swojego, głównego celu. Zatem w warunkach racjonalnych oczekiwań, polityka spójna w czasie nie jest polityką optymalną. Żeby polityka była optymalna, należy nałożyć na rząd ograniczenia w uznaniowości jego decyzji.

Warunek optymalności polityki (Kydland i Prescott, 1977): przyjęcie a priori reguły nakładającej ograniczenia na przyszłe działania rządu, tak aby nie mógł zmienić pierwotnej decyzji.

Stąd: ważna kwestia wiarygodności podmiotu PG (np. banku centralnego).

Reguły mogą być:

• stałe (niezależne od warunków) - gdy nie zmieniają się w czasie

• elastyczne (zależne od warunków) - gdy działania rządu mogą się zmieniać w długim okresie czasu w zależności od panujących warunków lub dostępnych informacji w kolejnym okresie.

W warunkach niepewności, reguły elastyczne są zawsze lepsze od stałych.

Przykład reguł elastycznych:

• prawa patentowe mogą wygasnąć po pewnym czasie, w zależności od ważności danego wynalazku dla gospodarki;

• bank centralny dąży do osiągnięcia celu inflacyjnego, ale w przypadku nieprzewidzianej sytuacji (np. kryzysu walutowego, recesji gospodarczej w kraju) może go zarzucić.

Powiązania narzędzi i celów

Rzadkie są w rzeczywistości sytuacje, gdy jeden instrument oddziałuje wyłącznie na jeden cel. Częściej jest na odwrót.

Przy czym efektywność danego instrumentu w realizacji celu może być inna, niż drugiego instrumentu.

Zasada Mundella (zasada efektywnej klasyfikacji):

zmiany danego instrumentu powinny być dokonywane przez organ,
który jest bardziej skuteczny w osiąganiu danego celu
(właściwe przyporządkowanie narzędzi do celów).

Zadanie:

Cele (C): dochód (Y) równy dochodowi przy pełnym zatrudnieniu (
) i równowaga bilansu płatniczego (BP = 0)

Podmioty (P): rząd i bank centralny (BC)

Instrumenty (I): wydatki rządowe (G) i stopy procentowe (r)

założenia: ceteribus paribus (szczególnie kurs walutowy = const.)

Trzy sytuacje:

1				2				3
P	I	C		P	I	C		P	I	C
BC	r	BP		BC	G	BP		BC	G	Y
rząd	G	Y		rząd	r	Y		rząd	r	BP

Kiedy cele zostaną osiągnięte?

4

---