POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA
Konspekt wykładów studiów zaocznych.
Uwaga - ten konspekt jest tylko usystematyzowaniem i streszczeniem zagadnień poruszanych na wykładach. Nawet nauczenie się go na pamięć nie gwarantuje zdania egzaminu. Natomiast zagadnienia w nim zawarte, także te nie poruszane na wykładach, są obowiązkowe.
Polityka społeczna. - działania państwa, które wpływają na kondycję i dobrobyt społeczeństwa. Nie ma więc możliwości, aby współczesne państwo nie prowadziło pol. socjalnej, bowiem wszystkie dziedziny gospodarki, opieki społ., opieki zdrowotnej, polityki fiskalnej, polityki oświatowej są bardziej czy mniej związane z polityką społeczną.
Związana z
-demografią
-Ekonomią i polityka gospodarczą
-Statystyką
-Socjologią
-Filozofią, a szczególnie etyką
-Naukami medycznymi
-Prawem
Celem p. s. jest łagodzenie ostrości kwestii społecznych, kształtowanie właściwego - czyli takiego, jakie państwo sobie życzy - rozwoju społecznego.
Najważniejsze cele do realizacji
-zwalczanie niedomagań w dziedzinie procesu redystrybucji
- wspieranie lub tłumienie pewnego systemu gospodarczego lub jego części
-zwalczanie antagonizmów społecznych
-wspieranie dobra wspólnego poprzez wpływ na stosunki klas społecznych należących do wspólnoty
-zapewnianie trwałego osiągania celów społecznych
-dążenie do równowagi miedzy wymogami etycznymi i politycznymi
-kształtowanie położenia różnych warstw społ. (szczególnie wymagających ochrony)
- utrzymanie i wzmocnienie wewnętrznych, materialnych powiązań w społeczeństwie.
- integracja grup społecznych w społeczeństwo jako całość
-regulowanie stosunków między grupami społecznymi
-wspieranie wolności i godności ludzi pracy
-dążenie do porządku życia zbiorowego ludzi
-ochrona grup społeczno-ekonomicznych, które wskutek swojej zależności ekonomicznej są szczególnie narażone na szkody, krzywdy, niebezpieczeństwa i kłopoty
-zapobieganie i łagodzenie zaburzeń i konfliktów w przebiegu procesów społecznych
-poprawa gospodarczej i społecznej pozycji większości osób
-zapewnienie minimalnych standardów socjalnych
-poprawa warunków pracy i bytu szerokich warstw ludności
-eliminowanie źródeł powstawania i przeciwdziałanie patologii społ.
- zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenie ładu społecznego.
Poza tym def. wskazują na cztery sfery życia - pracę, dobrobyt, kulturę i ład społeczny.
„polityka socjalna” - termin odnoszący się do świadczeń państwa na rzecz osób znajdujących się w potrzebie
Definicje
Jenkinsa zbiór wzajemnie powiązanych decyzji podejmowanych przez polityka czy grupę polityków dotyczących wyboru celu działania i środków ich realizacji adekwatnie do rozeznania możliwości osiągnięcia tych celów w ramach posiadanej przez aktorów politycznych władzy.
Watsona, różnica między p.s. a stosunkami ekonomicznymijednostronny (a nie jak w przypadku tych pierwszych dwustronny, czy też wymienny) transfer pieniędzy, usług, czasu, energii.
nurt administracyjny kładzie przy definiowaniu nacisk na
-pozytywne działania promujące dostatek jednostek i społeczeństwa, obejmujące kompensowanie niedostatków wynikających z działania praw rynku
- różnorodność form promowania i finansowania pomocy dla jednostek i grup w trudnych syt.
- podział środków zgodnie z kryteriami moralnymi
-promowanie altruizmu
- promowanie roli samego społeczeństwa, a zwłaszcza społ. lokalnych
nurt ekonomiczny
- szczegółowe pol. społ., dotyczące usług i świadczeń, zabezpieczające ciągłość reprodukcji siły roboczej
- szeroko rozumiane usługi społeczne, które służą procesowi reprodukcji ekonomicznej i kontroli procesów rozwoju społecznego
-działania i świadczenia na rzecz niepracującej części społ.
nurt socjologiczny. Socjolog zajmuje się działaniami żywiołowymi, polityk społ. zmianami zachodzącymi pod wpływem działalności celowej. Wśród pol. społ. jedni koncentrują się na procesach zmian wynikających z celowego działania na rzecz przebudowy struktury społ., inni na działaniach mających usuwać skutki procesów, które niszczą strukturę społ. przez zapobieganie nadmiernym asymetriom społ.
Modele polityki społecznej
W odniesieniu do realnie istn. rzeczywistości, tzn. do polityki prowadzonej w danym czasie w konkretnych krajach.
W oderwaniu od praktyki stanowiąc pewne konstrukcje logiczne - tzn. modele pożądanych czy też możliwych do realizacji strategii pol. społ.
Typologie - klasyfikacja poszczególnych państw w zależności od wielkości środków przeznaczanych na politykę .społ. Uważano, ze wszędzie wzrost zamożności państwa będzie prowadził do zwiększania wydatków na sferę społ. Nierealistyczne. Krytyka podejścia „ilościowego” tzn. klasyfikacji wg. % - liczy się nie tyle suma, ile na co została wydatkowana.
Zastąpiono je innymi wskaźnikami jakościowymi
jaki jest dostęp do świadczeń i usług
czy ochrona socjalna jest powszechna, czy dostępna tylko dla niektórych grup
jaki jest poziom i zakres świadczeń i usług
jaka jest polityka dotycząca rynku pracy (np. czy w kraju istnieje prawo do pracy - wielka dyskusja w debacie konstytucyjnej, w rezultacie nie umieszczono) czy też tylko prawo do zasiłku - istotne jest też czy zasiłki przysługują wszystkim bezrobotnym, czy tylko pewnym grupom
rola władz w zaspokajaniu podstawowych potrzeb ob.
- sposoby finansowania programów socjalnych.
Typologie uwzględniają rozwinięte państwa kapitalistyczne.
Richard Titmuss ( 1975 )r. podział w zależności od wzajemnych relacji pomiędzy tą polityką a gosp. rynkową.
Model marginalny lub rezydualny:
dwie drogi właściwe do zaspokajania indywidualnych potrzeb - rynek prywatny i rodzina.
Gdy te mechanizmy zawiodą może wkroczyć pol. społ., ale tylko jako rozwiązanie doraźne, nie systemowe, państwo ma uczyć obywateli, by radzili sobie sami, bez jego pomocy. .
Model motywacyjny, służebny albo wydajnościowy:
Programy socjalne są istotnym dodatkiem do gospodarki, pełnią wobec niej rolę służebną. Zakłada się priorytet zasług i wydajności pracy w procesie zaspokajania potrzeb. Podstawa są teorie ekonomiczne - pozytywne bodźce, nagrody za działanie. Jednym z najistotniejszych efektów takiego modelu jest kształtowanie lojalności grupowej i klasowej.
Model - instytucjonalno-redystrybucjny. P.s. uznana zostaje za integralną instytucję w ramach społeczeństwa, gwarantuje się powszechny dostęp do świadczeń. Kryterium przyznawania świadczeń są potrzeby jednostki. W pewnym stopniu, dążenie do równości społ.
Norman Furniss i Dotothy Tilton (1977) . Podział jest uzależniony od sposobu ingerencji państwa w wolny rynek.
1/panstwo pozytywne
Polityka społ. chroni właścicieli przed trudnościami, związanymi z nieprzewidywalnością rynku i żądaniami redystrybucji dochodów. Rozbudowa ubezpieczeń społ. To m.in. przenosi ryzyko choroby czy bezrobocia z jednostki na całą populację.
2/ państwo bezpieczeństwa socjalnego .Minimum socjalne dla wszystkich obywateli - społ. równych szans.
3/ państwo dobrobytu społecznego. Nie ogranicza się do gwarantowania minimum. Celem jest nie tylko równość szans, ale wyrównywanie warunków życiowych.
Każdej klasyfikacji odpowiada inny model pol. sp. Jednak ogólnie modele można podzielić na trzy typy, w zależności od ideologii .
1/ Skrajny liberalizm, neokonserwatyzm - model liberalny (marginalny). Państwo ingeruje w ostateczności. Każda grupa powinna zaspakajać potrzeby sama, ew. mogą pomóc instytucje charytatywne (prywatne). Krytyka świadczeń społ. - powodują utratę motywacji do pracy, osłabiają moralność, inicjatywę i wolność jednostki. Prawa socjalne mają ograniczony charakter roszczeniowy, albo nie ma ich wcale. Świadczenia mają charakter przede wszystkim pieniężny, głównie zasiłki pomocy społ., usługi socjalne są świadczone z reguły przez podmioty prywatne. Ubezpieczenia dobrowolne, zachęty ze strony państwa.
Kontrola społeczna jest duża, pomoc jest uzależniona od spełnienia wielu warunków. Niewielką wagę przywiązuje się do problemu pełnego zatrudnienia.
Podatki są stosunkowo niskie, słaba progresja podatkowa.
2/ Lewica umiarkowana i centrum - system motywacyjny czy korporacyjny. Możliwość szerokiej ingerencji państwa w sprawy socjalne, o ile nie zakłócają mechanizmów rynkowych. Ludziom należą się świadczenia, o ile na nie zapracowali. Ubezpieczenia są obowiązkowe. Dla nie pracujących i nie ubezpieczonych pomoc ma charakter fakultatywny.
Przeważają świadczenia pieniężne, głównie o charakterze ubezpieczeniowym, słaby rozwój usług wspomagających rodzinę. Sporą wagę przywiązuje się do aktywności zawodowej, ale przede wszystkim mężczyzn. W klasycznym systemie uważa się, że lepiej, aby kobiety pozostawały w domu.
Podatki na średnim poziomie, umiarkowanie progresywne
3/ Socjaldemokraci - system instytucjonalno-redystrybucyjny. Nie ma wyznaczonych granic zaangażowania państwa w działalność socjalna. Mechanizmy rynkowe mogą być zastąpione przez planowe działanie państwa. Pol. społ. obejmuje wszystkich obywateli, nie tylko „potrzebujących” -. prawa socjalne gwarantowane dla obywateli, bo społeczeństwo jest odpowiedzialne za problemy swoich obywateli, a więc także za ich rozwiązywanie.
Nacisk na rozwój usług socjalnych, równy dostęp do usług. Istotne jest pełne zatrudnienie. Wysoki stopień aktywności zaw. jest konieczny, bo wysokie podatki obniżają pensję, a koszty programów socjalnych wysokie i niemożliwe do realizacji, gdy duża część społ. niepracująca będzie z nich korzystała.
Wysokie podatki, wysoka progresywność.
W rzeczywistości czystych modeli nie ma, wszystkie realne polityki społ. plasują się pośrednio pomiędzy dwoma modelami. Czasem inny jest model w zależności od grup ludnosci (np. polityka liberalna w USA przy preferencjach dla mniejszości i kobiet).
Prawa socjalne.
Ponadto w def. znajdują się podstawowe wartości socjalne, które mają przysługiwać każdej osobie ludzkiej i miedzy którymi powinna zostać zachowana równowaga. Jest mowa o wolności, równości, godności osoby ludzkiej i sprawiedliwości.
Zasada respektowania godności ludzkiej znalazła rozwinięcie w pakiecie praw socjalnych. Przyjęto, ze prawa soc. są podstawowymi prawami egzystencji człowieka i powinny być gwarantowane przez państwo.
Polska ratyfikowała Europejską Kartę Społeczna. Cechą szczególną tej karty jest rozbudowany system międzynarodowej kontroli wykonywania zobowiązań przez państwa, które ratyfikowały kartę.
Pojęcia p.s.
- potrzeby, podział i konsumpcja.
Pojecie potrzeb
-poziom związany z określeniem i rozpatrywaniem istoty człowieka, jego osobowości, cech psychicznych i biologicznych.
-Poziom odnoszący się do ról człowieka w życiu społ. , na którym rozpatruje się ich potrzeby związane z poszczególnymi rolami w ich rozwoju.
-Poziom odnoszący się do konkretnych potrzeb duchowych, biologicznych i społecznych, w danych warunkach ekonomicznych i istniejącej rzeczywistości.
-Poziom , który można nazwać technicznym
Zadaniem p. s. jest rozpoznawanie potrzeb. W sferze p.s. badania obejmują poziom życia, budżety gosp. domowych, budżet czasu pracy, badania stanu zdrowia, dostępności do wykształcenia, warunki mieszkaniowe, min. socjalne. Pol. społ. w oparciu o badania może wykazać luki w zaspakajaniu potrzeb, wskazywać na wynikające z tego zagrożenia (np. braki w oświacie, ochr. zdrowia). Pytanie czy p. społ. może decydować, co jest naprawdę potrzebą, a co złudzeniem (np. bezpłatne studia wyższe).
Podział.
Analizuje się m.in. proporcje podziału dochodu narodowego w ujęciach makroekonomicznych, społeczne konsekwencje mechanizmów redystrybucji dochodów przez ceny, podatki, wielkość niezbędnych subwencji dla osób w trudnej sytuacji, rodzin, przedszkoli itd.
Sprawiedliwość społeczna.
John Rawls problem sprawiedliwości sytuuje w teorii racjonalnej decyzji. Dwie zasady powinny regulować proces swobodnego wyboru gwarantowanego jednostce. Pierwsza to prawa człowieka. Druga zasadna mówi, że należy dobra dzielić równo, chyba ze nierówny podział poprawia położenie najgorzej sytuowanych..
Teoria Michaela Walzera. Podział dóbr nie jest sprawiedliwy lub niesprawiedliwy sam w sobie, ale tylko w takim aspekcie, jak podział ten ocenia społeczeństwo. Sprawiedliwe zasady podziału są wmontowane we wspólny, przyjęty przez wszystkich ob. system wartości. Podstawą niesprawiedliwości jest to, że pewne dobra są dominujące i warunkują posiadanie innych.
Kwestia społeczna
Aktualne problemy społeczne, zmienne w czasie. Niektóre zanikają (np. niewolnictwo, nierówność stanowa czy brak środków do życia ludzi starych) inne pojawiają się, w zależności od rozwoju ek., kwestii politycznych, wojen, itd.
1.zjawiska i okoliczności, które tworzą stan napięcia społecznego, wywołują powszechne zaniepokojenie i dążenie do rozwiązania problemu.
2.problemy życiowe, wspólne dla całych grup i zbiorowości, które
-wynikają z niedostosowania organizacji życia zbiorowego do specyficznych potrzeb społecznych i indywidualnych ich członków
-na skutek kumulacji różnych czynników stwarzają dla tych grup i zbiorowości sytuacje szczególnie trudne
-wprowadzają zakłócenia w rozwoju społ.
3.o najwyższym stopni dolegliwości, takie które generują sytuacje krytyczne
Dobrobyt
Z punktu widzenia p.s. istotnym elementem jest subiektywna ocena własnej sytuacji , dobrobyt jest pojęciem względnym i w zasadzie niemierzalnym.
Obiektywna ocena może dotyczyć tylko niektórych elementów.
-dobrobyt gosp. określa stopień zaspokojenia potrzeb ludności
-dobrobyt społeczny określa stopień zaspokojenia całości potrzeb ludności , a więc także w zakresie oświaty, kultury, opieki lek.
Jakość życia.
Wysoki poziom dobrobytu nie przesądza automatycznie o wysokiej jakości życia.
Całokształt rzeczy pożądanych, dających się z trudem wyrazić za pomocą koncepcji dochodu narodowego , ale wymagający jednak określonych zasobów.
Minimum socjalne
Suma pieniężnych środków umożliwiających zaspakajanie w minimalnej mierze potrzeb określonego typu gospodarstw domowych na poziomie uznanym za niezbędny na danym etapie rozwoju kraju
Świadczenia społeczne
dochody wypłacane przez państwo, które nie są wynagrodzeniem za wykonywana pracę.
funkcje: zabezpieczenie podstaw egzystencji, egalitaryzująca , bodźcowa, edukacyjna, integracyjna.
emerytury, renty, zasiłki - świadczenia socjalne
edukacja, kultura, wypoczynek - świadczenia społeczne, spożycie lub konsumpcja społeczna.
część wydatków przeznaczona jest na infrastrukturę społ. (szpitale, szkoły, domy pomocy społ. itd.)
Formy świadczeń: pieniężne , rzeczowe i zakładowe , usługi , i inne (świadczenia alimentacyjne, ulgi dla pewnych grup, pożyczki na dogodnych warunkach, bilety ulgowe, sprzęt dla sportowców itd.)
Metody zabezpieczenia społecznego.
-Technika ubezpieczeniowa.
-Technika zaopatrzeniowa.
-Technika opiekuńcza.