Oskrzela, płuca, opłucna
Układ oddechowy służy przeprowadzaniu wymiany gazowej organizmu z otoczeniem. U człowieka podobnie jak u wszystkich zwierząt lądowych układ oddechowy jest układem wewnętrznym. Dzięki temu jest chroniony przed urazami mechanicznymi ale przede wszystkim przed utratą wody. Ma to szczególne znaczenie ponieważ wymiana gazów może zachodzić jedynie po ich wcześniejszym rozpuszczeniu w wodzie.
Podział:
1. fizjologiczny
- powierzchnia wymiany gazowej: pęcherzyki płucne
- część przewodząca: jama nosowa, jama gardła, krtań, tchawica, oskrzela i oskrzeliki
2. anatomiczny
- górne drogi oddechowe: jama nosowa, gardło, krtań
- dolne drogi oddechowe: tchawica, oskrzela, oskrzeliki, płuca
Oskrzela
Od rozdwojenia tchawicy rozpoczynają się oskrzela główne, prawe i lewe. Prawe jest jak gdyby przedłużeniem tchawicy ze względu na mniejszy kąt odejścia (20-45o) i większą średnice, jego długość wynosi około 2,5 cm. Oskrzele lewe jest węższe i dłuższe od prawego (ok. 5 cm). Biegnie ono bardziej poziomo (30-55o). W skutek tego ciała obce, trafiające do tchawicy, wpadają najczęściej do oskrzela prawego. Oskrzele prawe wchodzi do wnęki płuca na wysokości Th5, lewe na wysokości Th6. Oskrzela główne maja budowę podobną do tchawicy. Ich ściany tworzą podkowiaste chrząstki, których końce łączy ściana błoniasta. Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem migawkowym i zawiera gruczoły surowiczo-śluzowe. Oskrzela już w obrębie wnęki płuc dzielą się na mniejsze oskrzela płatowe a następnie na oskrzeliki, które tworzą bardzo rozgałęzione drzewo oskrzelowe. W błonie podśluzowej oskrzeli i oskrzelików występują komórki mięśniówki gładkiej, których liczba wzrasta w oskrzelikach. Regulują one średnice światła oskrzeli i oskrzelików. Skurcz mięśniówki oskrzeli i oskrzelików zachodzi między innymi pod wpływem histaminy, mediatora wydzielanego przez komórki lokalne komórki tuczne pod wpływem niektórych antygenów (alergenów). Spowodowany uczuleniem, zwłaszcza na alergeny zwiewne (kurz, pyłki itp.) skurcz mięśniówki jest przyczyną upośledzenia oddechowego i jest typowym objawem astmy oskrzelowej. W oskrzelikach końcowych nabłonek wielorzędowy przechodzi w urzęsiony jednowarstwowy nabłonek sześcienny, w którym nie występują rzęski.
Płuca
Płuca są parzystym narządem leżącym w jamie opłucnej, w klatce piersiowej. Miąższ płuc jest lekki i gąbczasty. Wrzucony do wody kawałek płuca pływa, ściśnięty w dłoni wydaje „charczący” odgłos zwany krepitacją. Zdrowe płuco po otwarciu klatki piersiowej zapada się, kurczy i nie wypełnia całej jamy opłucnej. Świadczy to o elastyczności tkanki płucnej. Płuca płodu są bezpowietrzne, toną w wodzie i nie wykazują krepitacji. Ich barwa jest czerwona, po urodzeniu staje się różowa. W wieku dorosłym zmienia się na szarą. Powierzchnia jest podzielona ciemniejszymi liniami na wielokątne pola o powierzchni około 1 m2. W wieku starszym płuca ciemnieją, nabierając czasami barwy czarnej. Barwa ta zależy od ilości wdychanych drobnych cząsteczek węgla, unoszących się w powietrzu w postaci dymu i sadzy, zwłaszcza w osiedlach miejskich i przemysłowych.
Ze względu na to że serce większą swą częścią leży po stronie lewej, płuco lewe jest mniejsze od prawego. Masa płuc jest zależna w znaczniej mierze od zawartej w nich ilości krwi i płynu surowiczego. Dlatego też trudno ją ściśle określić. Na ogół przyjmuje się że płuco prawe waży w przybliżeniu około 625 g, lewe - około 565 g. Mężczyźni mają płuca stosunkowo większe niż kobiety, Kształt płuc zależy od przestrzeni przez nie zajmowanych. Na ogół są one zbliżone do stożków ze ściętą powierzchnią przyśrodkową. Na płucach ze względu na specyficzną budowę klatki piersiowej można wyróżnić część kręgową (przylegającą do trzonów kręgów) powierzchni przyśrodkowej i część śródpiersiową, na której wyraźnie widać wycisk sercowy (głębszy na lewym płucu). Powierzchnia dolna płuca przylegająca do przepony nosi nazwę podstawy płuca, jest ona wklęsłym odbiciem części bocznych kopuły przepony. W płucu można wyróżnić także takie elementy budowy jak: powierzchnia żebrowa, wierzchołek płuca brzeg dolny i brzeg przedni. Brzeg przedni płuca lewego ma wcięcie sercowe, które powstało na skutek przylegania w tym miejscu serca do klatki piersiowej. Poniżej wcięcia leży pozostała zaostrzona część płuca, zwana języczkiem płuca lewego. W płucach dostrzec można wyraźny podział na laty. Płuco lewe dzieli się na płaty: górny i dolny, natomiast w płucu prawym jest prócz górnego i dolnego także płat środkowy. Wymienione płaty są od siebie oddzielone szczelinami. W płucu lewym istnieje tylko jedna szczelina nosząca nazwę szczeliny skośnej. W płucu prawym przebiega ona podobnie, ale poza nią na wysokości 4 żebra odchodzi od niej biegnąca wzdłuż żebra ku mostkowi szczelina zwana poziomą.
Ponadto na powierzchni przyśrodkowej płuca lewego znaleźć można prócz wspomnianego wycisku sercowego także wycisk aortowy, otaczający wnękę płuca i przedłużający się ku dołowi przy brzegu tylnym tej powierzchni. Widoczny jest też wycisk tętnicy podobojczykowej łączący się dolnym końcem z wyciskiem aorty. Na płucu prawym do tyłu od wnęki, wzdłuż brzegu tylnego, występuje wycisk przełykowy, wycisk żyły nieparzystej i również zaznacza się wycisk tętnicy podobojczykowej.
Centralnie na powierzchni przyśrodkowej płuc znajduje się wnęka czyli miejsce, w którym do narządu wchodzą lub z niego wychodzą naczynia i nerwy. We wnęce płuca znajdujemy: oskrzele główne, tętnicę płucną, i żyły płucne górną i dolną. Pyzatym we wnęce przebiegają nerwy, tętnice i żyły oskrzelowe oraz leżą węzły chłonne oskrzelowo-płucne. Wszystkie te elementy, oprócz węzłów chłonnych, tworzą korzeń płuca. Jest on otoczony opłucna, która schodząc ze ściany wewnętrznej klatki piersiowej przechodzi na płuco. Jednak nie otacza tu ona ściśle korzenia, tylko daje ku dołowi wąską wypustkę, dochodzącą zazwyczaj do przepony. Wypustka ta stanowi więzadło płucne łączące płuco ze śródpiersiem. Składa się wiec ono z dwóch blaszek opłucnej, z leżącą między nimi pewną ilościa tkanki łącznej, i ma duży wpływ na ruchy przy oddychaniu.
Opłucna
Jest ona błoną surowiczą, wyściełającą ściany klatki piersiowej i okrywającą płuca. Dzieli się na dwie części zwane opłucną ścienną i opłucną płucną. Opłucna płucna otacza dokładnie płuco, wnikając we wcięcia międzypłatowe, dzięki czemu zmniejsza tarcie między płatami płuc przy oddychaniu. Opłucna ścienna dzieli się na części pokrywające poszczególne ściany jamy opłucnej. Ściany: tylną, boczną i przednią, utworzone przez żebra, pokrywa opłucna żebrowa. Na ścianie przyśrodkowej płuca leży opłucna śródpiersiowa. Ściana dolna (przepona) jest pokryta opłucną przeponową, a powyżej otworu górnego klatki piersiowej leży osklepek opłucnej. Przejścia jednej części opłucnej w drugą są dość wyraźne, szczególnie w sąsiedztwie przedniego i dolnego brzegu płuca, gdzie opłucna żebrowa przechodzi w opłucną śródpiersiową i opłucną przeponową pod kątem ostrym. W miejscach tych tworzą się zachyłki opłucne, w które podczas głębokich wdechów przemieszczają się brzegi powiększających się płuc.
Budowa pęcherzyków płucnych
W pęcherzykach płucnych zachodzi wymiana gazowa dlatego też stanowią one główną cześć płuc. Całkowitą powierzchnię pęcherzyków szacuje się na kilkadziesiąt do stu metrów kwadratowych. Pęcherzyki płucne są otoczone bardzo cienkim zrębem łącznotkankowym zawierającym bardzo gęstą sieć naczyń włosowatych bezpośrednio oplatających ściany pęcherzyków. Umożliwia to sprawną wymianę gazową. W zrębie pomiędzy pęcherzykami występują również pojedyncze komórki mięśni gładkich, których skurcz częściowo ułatwia wydychanie powietrza z pęcherzyków. W zrębie pęcherzyków, w ich ścianach oraz w świetle spotyka się liczne komórki żerne (makrofagi), które wydostają się z naczyń włosowatych i przechodzą do światła pęcherzyków. Ich funkcja polega na fagocytozie cząsteczek pyłów i drobnoustrojów, które pomimo bariery jaką tworzy błona śluzowa przewodów oddechowych dostały się do pęcherzyków. Z tego powodu nazywa je się komórkami pyłowymi. Makrofagi ze sfagocytowanymi cząsteczkami kurzu wędrują w górę dróg oddechowych i ostatecznie są odksztuszane wraz z wydzieliną śluzowo-surowiczą.