Hormony
Substancje wytwarzane przez komórki układu
dokrewnego zwane są hormonami.
Hormony klasyczne są:
- wytwarzane w komórkach gruczołowych
- wydzielane do krwioobiegu
- oddziałują na komórki zaopatrzone w swoisty
receptor.
Podwzgórze
produkuje:
- wazopresynę - hormon antydiuretyczny, który zwiększa wchłanianie zwrotne wody w kanaliku dystalnym nerki, zatrzymując wodę w organizmie,
- oksytocynę - która działa kurcząco na mięsień macicy oraz na przewody wyprowadzające gruczołu piersiowego.
Podwzgórze c.d.
Pozostałe neurohormony podwzgórza to:
• liberyny - hormony uwalniające
• statyny - hormony hamujące
Miejsca wytwarzania hormonów
• podwzgórze i przysadka
• szyszynka
• tarczyca
• przytarczyce
• grasica
• mięsień sercowy
• nadnercza
Miejsca wytwarzania hormonów c.d.
• nerki
• wątroba
• trzustka
• gonady
• pula komórek tłuszczowych
• enterohormony i rozproszone komórki wewnątrzwydzielnicze
Liberyny
• somatoliberyna (GHRH) uwalnia GH
• kortykoliberyna (CRH) uwalnia ACTH,
• gonadoliberyna(GnRH) uwalnia LH i FSH, uwalnia TSH i prolaktynę (Prl)
• tyreoliberyna (TRH)
Statyny
• somatostatyna hamuje wytwarzanie hormonu wzrostu (GH), tyreotropiny (TSH).
Somatostatyna jest wytwarzana także
- w trzustce - hamuje wytwarzanie insuliny i glukagonu
- w przewodzie pokarmowym - hamuje wytwarzanie
gastryny
- w komórkach C tarczycy - hamuje wytwarzanie
hormonów tarczycy
Neuroprzekaźniki i neuropeptydy
• Neuroprzekaźniki i neuropeptydy wytwarzane w ośrodkach ponadpodwzgorzowych tworzą układ wewnątrzwydzielniczy mózgu wpływający na podwzgórze i przysadkę.
• Neuroprzekaźniki wpływają na transmisję bodźca, a neuropeptydy działają jako neuromodulatory.
Statyny podwzgórza c.d.
• Dopamina wytwarzana w podwzgórzu spełnia role statyny hamując wydzielanie prolaktyny, a w mniejszym stopniu TSH, β-endorfiny i melanotropiny.
Neuropeptydy
Poza obszarem mózgu pełnią rolę neurohormonów, hormonów klasycznych, tkankowych lub enterohormonów
Liberyny i statyny
Dostają się do przysadki drogą naczyń
miejscowego układu wrotnego uzyskując
dostateczne stężenie w miejscu działania.
Neuroprzekaźniki (NT)
Uwalniane z zakończeń nerwowych, najczęściej
do synapsy, zapewniając przewodzenie bodźca.
Chemicznie są aminami lub aminokwasami - są
to acetylocholina, dopamina, adrenalina,
noradrenalina, serotonina.
Układ podwzgórzowo-przysadkowy
odgrywa nadrzędną rolę w regulacji
gruczołów wydzielania wewnętrznego:
• Oś podwzgórze - przysadka - gonady
• Oś podwzgórze - przysadka - tarczyca
• Oś podwzgórze - przysadka - nadnercza
• Oś podwzgórze - przysadka - IGF-I
Przysadka - część gruczołowa c.d.
ACTH jest wydzielane pod kontrolą
podwzgórzowego CRH.
Wazopresyna potęguje wpływ CRH na
wydzielanie ACTH a oksytocyna działa
hamująco.
Glikokortykosteroidy hamują wydzielanie ACTH
na poziomie przysadki oraz na poziomie
podwzgórza, hamując uwalnianie CRH.
Przysadka
Położona na podstawie czaszki w
zagłębieniu kości klinowej zwanym
siodłem tureckim. Pozostaje w ścisłym
związku z podwzgórzem. Zbudowana jest
z części gruczołowej, nerwowej i jest
połączona lejkiem (szypułą) z
podwzgórzem.
Przysadka - część gruczołowa c.d.
Takie wzajemne interakcje pomiędzy
glikokortykosteroidami a ACTH stanowią
przykład ujemnego sprzężenia zwrotnego
Przysadka - część gruczołowa
W części gruczołowej przysadki wytwarzane są:
• ACTH - pobudza wydzielanie przez korę nadnerczy
- glikokortykosteroidów,
- androgenów,
- mineralokortykoidów (w znacznie
mniejszym stopniu).
ACTH jest wydzielana pulsacyjnie z wyraźną
rytmiką dobową
Przysadka część gruczołowa c.d.
• Hormon wzrostu (GH, somatotropina) to kolejny hormon przedniego płata przysadki. Pobudza procesy wzrostowe.
• Większość tych efektów wywierana jest poprzez somatomedyny (IGF-I) wytwarzane w wątrobie.
• Nadmiar IGF-I hamuje wytwarzanie GH na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Hormon wzrostu c.d.
• wydzielanie GH pobudzają: somatoliberyna podwzgórzowa, sen, wysiłek fizyczny, hipoglikemia,
• czynniki farmakologiczne: agoniści
receptorów α-adrenergicznych, dopaminergicznych, serotoninowych, patologiczne: głodzenie, niedobiałczenie,TRH w akromegalii.
Przysadka część gruczołowa c.d.
• Gonadotropiny: lutropina (LH) oraz folitropina (FSH) są kolejnymi hormonami tropowymi przedniego płata przysadki.
• Gonadotropiny wiążą się z receptorami w jajnikach lub jądrach i regulują wytwarzanie hormonów płciowych i gametogenezę.
• Wydzielanie gonadotropin reguluje GnRH wydzielane z podwzgórza
Przysadka część gruczołowa c.d.
• Prolaktyna to trzeci kolejny hormon części gruczołowej przysadki. Udokumentowaną fizjologiczną rolą prolaktyny jest przygotowanie gruczołów sutkowych do laktacji w okresie ciąży.
• Po porodzie obniża się stężenie estrogenów i progestagenów i przy zachowanym dużym stężeniu Prl dochodzi do laktacji
Część nerwowa przysadki
• W części nerwowej przysadki wydzielane są do krążenia dwa neurohormony podwzgórzowe: wazopresynę (ADH) -
hormon antydiuretyczny i oksytocynę.
• Oksytocyna pobudza skurcz mięśni gładkich, szczególnie macicy i gruczołów sutkowych. Odgrywa ważną rolę w procesie porodu i laktacji.
Przysadka część gruczołowa c.d.
• TSH to czwarty hormon tropowy przysadki.
• TSH pobudza czynność i procesy wzrostowe tarczycy.
• TRH podwzgórzowe pobudza a somatostatyna hamuje wydzielanie TSH
• TSH jest w układzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy.
Metody obrazowania gruczołów dokrewnych i testy diagnostyczne oceny prawidłowości wydzielania
Najcenniejszym badaniem obrazowym okolicy
siodła tureckiego jest wizualizacja przy
pomocy magnetycznego rezonansu jądrowego
(MRJ). Pozwala uwidocznić zmiany powyżej 2
mm średnicy, stopień ekspansji guzów, ucisk
skrzyżowania nerwów wzrokowych czy szypuły
przysadki.
Ocena czynności hormonalnej
• Pojedyncze oznaczenia hormonów przedniego
płata przysadki (TSH, FSH, LH) lub ocena
czynności obwodowych gruczołów dokrewnych
jak gonad - prawidłowe stężenia testosteronu u
mężczyzn lub estradiolu u kobiet świadczą o
adekwatnym wydzielaniu gonadotropin.
Obrazowanie okolicy przysadki
Mniejszą wartość diagnostyczną ma
badanie TK - tomografia komputerowa,
wynik badania należy interpretować z
ostrożnością ze względu na artefakty
związane z sąsiedztwem struktur
kostnych.
Testy dynamiczne
• Rezerwa wydzielnicza hormonu wzrostu (GH)
po zastosowaniu klonidyny, glukagonu, insuliny,
L-Dopa, argininy - są to wiarygodne testy
oceniające zdolność przysadki do wyrzutu GH;
pojedyncze oznaczenie GH nie ma znaczenia
diagnostycznego u dzieci.
• Test hamowania wydzielania GH przy pomocy glukozy: w diagnostyce akromegalii
Badanie okulistyczne
Nie należy zapominać o badaniu dna oka i
pola widzenia (polometrycznym) w
przypadku podejrzenia guzów okolicy
podwzgórzowo-przysadkowej, zespołu
„pustego siodła" przysadki.
Testy dynamiczne
Test z GnRH dla oceny wydzielania
gonadotropin w diagnostyce
przedwczesnego i opóźnionego
dojrzewania płciowego, zaburzeń
miesiączkowania i wydzielania steroidów
płciowych.
Testy dynamiczne
• Test z TRH na oznaczenie TSH, GH, Prl, FSH, LH (wykorzystywany w diagnostyce niedoczynności tarczycy, akromegalii, gruczolaków przysadki).
Testy dynamiczne
• Test pobudzenia kory nadnerczy do wydzielenia kortyzolu po podaniu syntetycznego preparatu ACTH
• Test hamowania małą i dużą dawką deksametazonu (dla ustalenia czy nadmierna czynność nadnerczy pozostaje pod wpływem układu CRH/ACTH).