21.Ryby dwudyszne

Gromada: Mięśniopłetwe

Dwudyszne wyewoluowały we wczesnym dewonie, nieliczne przetrwały do czasów współczesnych.

Charakteryzują się częściową redukcją skrzeli i występowaniem pęcherza pławnego, który pełni funkcję prymitywnych płuc połączonych z przełykiem.

Niegdyś sądzono, że to właśnie ryby dwudyszne były przodkami dzisiejszych płazów, a w następstwie - wszystkich lądowych kręgowców. Pogląd ten okazał się jednak mylny.

22.Rogoząb, prapłetwiec i prapławiec

• rząd: Ceratodontiformes - rogozębokształtne

• rogozębowate (rogoząb australijski)

• rząd: Lepidosireniformes - płazakokształtne

• płazakowate (prapłaziec)

• prapłetwcowate (4 gatunki z rodzaju Protopterus)

Rogoząb

Najbardziej pierwotny gatunek ryby dwudysznej, jedyny współcześnie żyjący przedstawiciel rodziny rogozębowatych (Ceratodontidae). Gatunek o niewielkim, lokalnym znaczeniu gospodarczym.

W zapisie kopalnym były szeroko rozsiedlone. Obecny zasięg występowania tego gatunku obejmuje rzeki Burnet i Mary - stan Queensland w Australii. Rogoząb zasiedla wody stojące i wolno płynące.

Płuco pojedyncze, prymitywne, powstało z przekształconego pęcherza pławnego. Duże okazy dochodzą do 2 m długości i osiągają ciężar kilkudziesięciu kilogramów.

Rogoząb żyjąc w wodach silnie zanieczyszczonych, podpływa po powierzchnię i uzupełnia zapas tlenu wprost z powietrza dzięki działalności płuc.

Prapłetwiec

Zamieszkują bagniste zbiorniki wodne Afryki tropikalnej.

Skrzela słabo rozwinięte. W okresie przed nadchodzącą suszą prapłetwiec wydziela rodzaj śluzu, a następnie zagrzebuje się w mule i zapada w letarg. Śluz wiąże się z mułem i tworzy rodzaj porowatego kokonu, który chroni rybę przed wysychaniem. W kokonie znajduje się otwór, dzięki któremu prapłetwiec może oddychać powietrzem atmosferycznym. Może przetrwać w takim stanie nawet kilkuletnią suszę.

W obrębie tego rodzaju wyróżnia się 4 gatunki:

• Protopterus aethiopicus - prapłetwiec abisyński

• Protopterus amphibius - prapłetwiec mały

• Protopterus annectens - prapłetwiec brunatny

• Protopterus dolloi - prapłetwiec czarny

Prapłaziec

Jedyna ryba dwudyszna Ameryki. Zamieszkuje rzeki i rozlewiska Brazylii i Paragwaju. Najliczniej występuje w rozlewisku Amazonki.

Podczas pory suchej prapłaziec zakopuje się w mule, tworząc rodzaj kieszeni, która go chroni. Nie wytwarza kokonu. Gdy zbiornik całkowicie wysycha ryba zapada w stan estywacji (sen letni).

Pobodnie jak prapłetwiec posiada parzyste płuca.

23 i 24.Pęcherz pławny

Cienkościenny, błoniasty worek występujący u wielu ryb, pełniący funkcję narządu hydrostatycznego, a czasem oddechowego (u dwudysznych)

Płuca i pęcherz pławny to narządy homologiczne. Nie mamy definicji, która w sposób nie budzący niczyich zastrzeżeń pozwalałaby na wyznaczenie granicy między tymi organami, toteż niektóre dzieła, stosują na nie wspólną nazwę narządów powietrznych. Najczęściej za decydujące uznaje się położenie w ścianie przełyku ujścia kanału, łączącego narządy powietrzne z przewodem pokarmowym. Jeśli ujście to znajduje się po stronie brzusznej - stosuje się nazwę płuca, jeśli po stronie grzbietowej - mówi się że to pęcherz pławny.

Gdy ryba chce się unieść nabiera mieszaninę gazów w pęcherz pławny i unosi się, dzieje się tak ponieważ ryba zmienia swoją wagę(na mniejszą), gdyż mieszanina gazów jest lżejsza od wody, więc unosi się. I podobnie jest gdy ryba chce zanurzyć się, z tą różnicą, że w tym wypadku ryba pozbywa się lekkiej mieszaniny gazów, którą miała w pęcherzu pławnym. Gdy ryba opróżnia ten narząd, znowu zmienia swoją wagę z tą różnicą, że teraz na większą. Ale pęcherz pławny nie służy tylko do regulacji zanurzenia, jego rolą jest też utrzymywanie głębokości, ponieważ jak wiecie w wodzie ciśnienie nie jest stałe, więc przy zmianie ciśnienia ryba uniesie się lub zanurzy bardziej, więc przy zmianie ciśnienia ryba może też napełnić lub opróżnić(zależne od tego jak zmieni się ciśnienie) p.p. aby zachować swoje zanurzenie.

Pęcherz pławny nie występuje u wszystkich ryb - nie mają go ryby chrzęstnoszkieletowe; u wielu kostnoszkieletowych prowadzących przydenny tryb życia zanikł wtórnie. U niektórych ryb pęcherz pławny pełni funkcję rezonatora, pośrednicząc w przenoszeniu sygnałów dźwiękowych ze środowiska przez aparat Webera do błędnika. U kulbinowatych i batrachowatych jest wykorzystywany do wydawania dźwięków. Pęcherz pławny piskorzowatych reaguje na zmiany ciśnienia atmosferycznego (zmienia się ich zachowanie - w Japonii traktowane jako naturalne barometry)

Pęcherz pławny u dwudysznych nie jest homologiczny z pęcherzem pławnym innych ryb.

25.Płuca żaby, jaszczurki, gołębia, ssaka

Żaba

Płuca żaby są cienkościennymi, bogato unaczynionymi workami o pęcherzykowato pofałdowanej wewnętrznej powierzchni. U płazów bezogonowych są one krótkie, kulistawe. Wewnętrzna ściana płuc jest pokryta bardzo rozbudowanym systemem fałdów. Wysokość fałdów i ich liczba wzrastają u tych zwierząt w miarę powiększania się rozmiarów ciała. Pomimo tego środek płuca u płazów jest zawsze zajęty przez dość obszerną ,,przestrzeń martwą”. W ścianie płuc płazów znajdują się mięśnie gładkie. Podczas wydechu tych zwierząt skurcz mięśni, zawartych w ścianie płuc, zupełnie opróżnia te narządy. Płuca płazów są stale narażone na wysychanie. Wentylacja płuc odbywa się dzięki ruchom jamy gębowej.

Jaszczurka
Parzyste płuca mające wygląd worków. Wnętrze płuc wypełnia gąbczasta tkanka zbudowana z silnie rozwiniętych wewnętrznych fałdów ścianek płuc, które tworzą liczne komory i pęcherzyki oddechowe. Zwiększa to znacznie powierzchnię oddechową. Pośrodku przechodzi kanał - oskrzele główne. Powietrze wciągane jest do płuc i wypychane dzięki rozszerzaniu się lub zwężaniu klatki piersiowej, w czym biorą udział mięśnie międzyżebrowe. Charakterystyczne nadymanie ciała niektórych jaszczurek wywoływane jest przez wypełnianie komór powietrzem. Powietrze do płuc dostaje się przez szczelinę krtaniową oraz przez tchawicę rozdzielającą się na oskrzela i oskrzeliki.

Gołąb

Zajmują one bardzo niewielką przestrzeń w klatce piersiowej ptaka. Są zrośnięte z jej ścianą grzbietową, gdyż u ptaków brak jamy opłucnej. Oskrzele główne przebija płuco na wskroś, a w środku przebiegu jest rozdęte w przedsionek, z którego wybiegają oskrzela drugiego rzędu (bronchity). Ich rozgałęzienia łączą się z oskrzelami trzeciego rzędu (oskrzelikami), które noszą nazwę parabronchiów. Odchodzi od nich szereg kanalików zwanych bronchiolami, które przeplatają się naczyniami włosowatymi układu krwionośnego. W rezultacie płuca ptaków zbudowane są z wielu coraz cieńszych rurek, a na zewnątrz są niedużymi, gąbczastymi ciałami, położonymi na stronie grzbietowej ciała ptaka, tuż pod żebrami.

Podczas wdechu 75% świeżego powietrza omija płuca i kieruje się bezpośrednio do tylnych worków powietrznych, które ciągną się od płuc i łączą z przestrzeniami powietrznymi w kościach. Pozostałe 25% powietrza płynie bezpośrednio do płuc. Płuca ptaków są najbardziej skomplikowanym i wydajnym organem oddechowym zwierząt.

Worki powietrzne - grubościenne pęcherzykowate worki połączone z płucami i rozmieszczone wewnątrz tułowia ptaka, a nawet wchodzące do wnętrza niektórych kości. Zmniejszają ciężar ciała zwierzęcia i ułatwiają oddychanie w locie.

Rozmieszczenie worków powietrznych u gołębia
1 - kość ramieniowa
2 - worek podwidełkowy
3 - tchawica
4 - worki piersiowe
5 - worki brzuszne
6 - płuca

Ssak

Najlepiej rozwinięte, duże płuca o budowie pęcherzykowatej występują u ssaków. Powiększenie powierzchni oddechowej (u ssaków jest ona 40 razy większa niż u płazów!) było możliwe dzięki wytworzeniu pęcherzyków płucnych. Wentylacja płuc odbywa się przez pracę mięśni międzyżebrowych oraz przepony. Przepona i mięśnie międzyżebrowe kurczą się, tworząc w płucach podciśnienie, dzięki czemu powietrze jest zasysane.

Płuca mają postać cienkościennych worków bogato unaczynionych, połączonych z jamą nosową i jamą gębową (jamą ustną) drogami oddechowymi - gardło, krtań, tchawicę, oskrzela i oskrzeliki na końcu których znajdują się pęcherzyki płucne, gdzie zachodzi wymiana gazowa.

W płucach ssaków brak jest zupełnie wolnej jamy. Przestrzeń wypełniają mikroskopijnej wielkości pęcherzyki, które łączy ze środowiskiem zewnętrznym system mocno rozgałęzionych przewodów wypełnionych powietrzem. Płuca są organem parzystym.

Płuco prawe posiada trzy płaty, lewe - dwa płaty. Całość płuca otoczona jest opłucną. Do każdego płuca dochodzi korzeń, w skład którego wchodzą: oskrzela główne, tętnica płucna, dwie żyły płucne, splot nerwowy, naczynia i węzły chłonne oraz tętnice oskrzelowe.

Schemat budowy płuc człowieka
1. tchawica 2. odg. tętnicy płucnej 3. drobna żyłka płucna 4. przewód pęcherzykowy 5. pęcherzyki płucne 6. wcięcie sercowe (wpustowe) 7. oskrzeliki 8. oskrzela III-rzędowe 9. oskrzela II-rzędowe 10. oskrzele główne 11. krtań

---