DZIECKO Z ZESPÓŁEM HOSPITALIZACYJNY

1. Definicja zaburzenia

Zespół hospitalizacyjny jest zachwianiem, przeciążeniem układu nerwowego dziecka powstałym w wyniku pobytu w szpitalu, co prowadzi do deprywacji na wielu płaszczyznach. Ogranicza aktywność dziecka. Stanowi zagrożenia dla normalnego funkcjonowania dziecka, zakłóca jego rozwój psychofizyczny powoduje zaburzenia zachowania i zaburzenia rozwojowe. Wpływa negatywnie na sfery emocjonalne, wolicjonalne, motywacyjne, poczucie własnej wartości. Wzmaga niskie mniemanie o sobie, prowadzi do zaburzeń psychicznych takich jak urojenia, depresje, choroba sieroca, halucynacje oraz do stanów zagrożenia życia dziecka. Pojawia się niepokój, poczucie bezsilności i zagrożenia, lęk, strach, złość, napady gniewu, niepewność, bezradność, bezsilność, zmiany nastroju, irytacja, rozdrażnienie, płacz oraz nadwrażliwość emocjonalna.

2. Odkrywca

W 1952 roku John Bowlby przedstawił pierwsze podstawowe założenia teorii przywiązania, która mówi, że więź psychiczna między dzieckiem a opiekunem ma podstawowe znaczenie dla rozwoju jednostki. Tworzenie emocjonalnych więzi daje poczucie bezpieczeństwa a także uczucia niezbędne do stworzenia tożsamości dziecka. Przywiązanie towarzyszy człowiekowi całe życie, szczególnie zaś w sytuacjach stresu, lęku i choroby.

3. Etiologia zaburzenia, typologia

Przyczyny zaburzenia są ściśle związane z częstym, bądź długotrwałym pobytem dziecka w szpitalu. Najczęściej wymieniane są:

• Długotrwały pobyt w szpitalu wiąże się z separacją od rodziny, znajomych, rówieśników co prowadzi do spowolnienia procesu uspołeczniania się. Niezaspokajanie potrzeby kontaktów interpersonalnych stanowi deprywację społeczną.

• Ograniczenia aktywności dziecka, wyręczanie go w czynnościach ruchowych, samoobsługowych i innych, których nie może albo nie powinno wykonywać z powodu choroby prowadzi do regresu w samoobsłudze, zahamowaniu motywacji i procesów wolicjonalnych. Jest to deprywacja czynnościowa.

• Zmniejszenie ilości oczekiwanych przez dziecko bodźców słuchowych, wzrokowych, dotykowych to deprywacja sensoryczna.

• Obawa przed nieznanym, obcym środowiskiem, stres, frustracja, duże zmiany w dotychczasowym sposobie życia, brak bliskich osób, brak ulubionych rzeczy, niemożność wykonywania niektórych czynności.

• Często bolesne i przykre, powtarzające się zabiegi medyczne, operacje.

• Czasami dziecko irracjonalnie obwiniania się, że choroba i ból którego doświadcza, to kara za minione złe zachowanie.

4. Charakterystyczne cechy kliniczne:

W zespole hospitacyjno deprywacyjnym można wyróżnić trzy fazy:

1. Faza protestu, która trwa od kilku godzin do kilku dni. Dziecko jest wystraszone, płacze, nie chce jeść, nie pozwala się przytulać. Wypatruje bliskiej sobie osoby.

2. Faza rozpaczy, trwa od kilku dni do kilku tygodni - dziecko jest smutne, płacze apatycznie, płacz jest przerywany, źle sypia, budzi się, jest mniej aktywne, zamyka się w sobie, traci nadzieję, wycisza się. U dziecka pojawiają się zachowania autystyczne kiwanie się, kołysanie, kręcenie głową. Czasami dziecko wymiotuje, traci wagę, obniżona odporność na zakażenia, pojawiają się wypryski skórne, moczy się. Druga faza bywa mylnie interpretowana jako uspokajanie się dziecka.

3. Faza wyparcia, tłumienia, zobojętnienia, trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy - w tej fazie dzieci reagują dwojako:

• Słuchają, wykonują polecenia, zaczynają się bawić, a nawet się uśmiechają, przytulają się do obcych. Wydaje się, że przywykły do szpitalnych warunków i zapomniały o matce. Jest to patologiczne zachowanie, w wyniku którego dziecko traci zdolności empatyczne.

• Zamykają się całkowicie, kiwając się rytmicznie do przodu i do tyłu, przestają komunikować się z otoczeniem, przestają mówić, nie chcą towarzystwa, zajmują się sobą, albo jakimś przedmiotem.

Dziecko w porównaniu z rówieśnikami staje się mniej zaradne, bardziej zależne od innych, ma osłabioną motywację i wolicjonalność. Zaburzenia pojawiają się w wielu aspektach funkcjonowania dziecka.

Zaburzenia zachowanie związane z zaspokajaniem podstawowych potrzeb biologicznych:

• Zaburzenia snu - trudności z zasypianiem, niedomknięte powieki, częste budzenie się, krótki sen i zmniejszone zapotrzebowanie na spanie lub hipersomnia - czyli przesypianie większości czasu.

• Zaburzenia łaknienia - krztuszenie się przy jedzeniu, ssanie języka, palców, częste obfite ulewanie lub wymioty, niechęć w jedzeniu, niepokój ruchowy w czasie karmienia, odsuwanie się od pokarmu, długotrwałe trzymanie kęsów w ustach, wypluwanie, sporadycznie nadmierne łaknienie i żarłoczność.

• Zaburzenia napięcia mięśniowego - u zdecydowanej większości dzieci obserwuje się wzmożone napięcie mięśniowe, szczególnie w wieku niemowlęcym oraz poniemowlecym. U niektórych dzieci można zaobserwować obniżone napięcie mięśniowe.

• Zaburzenia napędu - obserwować można nadmierną aktywność ruchową, nadpobudliwość, trudność w skupieniu uwagi. Pojawia się również obniżona ruchliwość do adynamii włącznie. Oba zaburzenia mogą okresowo występować naprzemiennie.

• Zaburzenia aktywności zabawowej - słabe zainteresowanie zabawkami, bardzo krótkie okresy trwania zabawy, małe zróżnicowanie czynności podczas zabawy, klepanie zabawek, stukanie nimi lub machanie bez kontroli wzrokowej.

• Zaburzenia percepcji wzrokowej i słuchowej - nieprawidłowe ułożenie gałek ocznych tuż na poziomie dolnej powieki, lub częściowo nią zakryte, objaw „zachodzącego słońca”. Pojawia się również „sufitowanie” czyli ułożenie gałek ocznych tuż na poziomie górnej powieki patrzenie na biały sufit, spoglądanie w przestrzeń, wpatrywanie się we własne ręce, z wyłączaniem postrzegania włącznie. Machanie ręką tuż przed oczami dziecka było przez nie niezauważone.

Zaburzenia w rozwoju społeczno-emocjonalnym:

• Odchylenia w rozwoju emocjonalnym - zaburzenia w ekspresji emocji (słabe lub zbyt nasilone), dynamice reakcji emocjonalnych, nieadekwatność reakcji w stosunku do sytuacji, zakłócenia proporcji emocji negatywnych i pozytywnych, częste występowanie lęków i agresji. Zachowanie autystyczno-podobne, drażliwość, rzucanie się na podłogę, wicie się, uderzanie głową w ścianę, autoagresja, krzyk, płacz.

• Zaburzenia kontaktu społecznego - dziecko jest opóźnione w rozwoju społecznym, przejawia zaburzone umiejętności w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów społecznych. Wyróżniamy trzy rodzaje zaburzeń w tej sferze:

• Zachowanie zbliżone do autystycznego - brak kontaktu wzrokowego, nadwrażliwość na dotyk, aktywne unikanie kontaktów społecznych, niepokój ruchowy, brak reakcji przywierania, obojętność na obecność innych osób.

• Marazm psychoruchowy - dziecko nie przejawia aktywności ruchowej, bardzo słaby kontakt z ludźmi, czasami jego brak, zaburzenia napięcia mięśniowego oraz łaknienia.

• Nadpobudliwość psychoruchowa - nadruchliwość, trudności w koncentrowaniu uwagi, chwiejność, drażliwość, duże nasilenie reakcji emocjonalnych, zwiększona agresja i lęki. Niekiedy zaburzenia snu i łaknienia.

Zaburzenia naczyniowe i wegetatywne:

• pocenie się, bladnięcie, wypieki, czerwone plamy, napadowe bóle brzucha, torsje, zaburzenia snu. Pojawia się obniżona zdolność do wysiłku, szybkie męczenie się, przyspieszony oddech.

Dzieci długotrwale hospitalizowane, jeśli nie mają upośledzenia umysłowego, są zdolne do przemyśleń i refleksji tak głębokich, że wydają się być starsze niż są w rzeczywistości.

5. Wczesna interwencja, leczenie, terapia

• Podstawowym czynnikiem jest przywrócenie opieki jednej bliskiej osoby, najczęściej matki i nawiązanie z dzieckiem bliskich kontaktów uczuciowych. Okazywanie dziecku zainteresowania i dostarczanie mu miłych przeżyć.

• Potrzebna jest życzliwość i miłość oraz łagodzenie przeżyć związanych z hospitalizacją i deprywacją.

• Nie wolno się dziecku narzucać, wystarczy z nim być, obserwować i akceptować je. Oddziaływania zwiększające poczucie bezpieczeństwa - tulenie, okazywanie zrozumienia.

• Poznanie potrzeb dziecka i ich zaspokajanie, w tym potrzeby kontaktu z rodziną, pomimo tego, że rozstania po odwiedzinach w szpitalu wywołują wiele emocji. Ważne jest rozwijanie stosunków koleżeńskich.

• Wyjaśnienie dziecku w sposób taktowny i dostosowany do wieku, na czym polega jego choroba, w jaki sposób będzie leczone, jakie zabiegi je czekają i jakie to może dać rezultaty, służenie radą i pomocą. Błędem jest twierdzenie, że lepiej aby dziecko nie wiedziało co je czeka w szpitalu.

• Psychoterapia prowadzona przez wykwalifikowanych specjalistów aby uwolnić dziecko od lęku i strachu.

• Rozwijanie zainteresowań dziecka związanych z czytaniem książek, słuchaniem utworów muzycznych, grami planszowymi, zabawami konstrukcyjnymi, plastycznymi, kompensując dziecku brak ruchu. Zaznajamianie dziecka z aparaturą szpitalną będącą w jego otoczeniu, zachęcanie do obserwacji pracy personelu.

• Unikanie nadopiekuńczości, stawianie wymagań dostosowanych do możliwości dziecka. Zapewnienie możliwości do samorealizacji i wzmacnianie sfery wolicjonalnej i poczucia własnej wartości poprzez uczenie dziecka kontrolowania swoich potrzeb zdrowotnych i samoobsługi zdrowotnej oraz niektórych czynności związanych z leczeniem i dietą, stwarzanie warunków do aktywności, możliwość podejmowania decyzji, w stopniu dostosowanym do jego wieku i zdrowia. Pochwały za samodzielność, motywowanie.

• Zajęcia ruchowe wzmacniające prowadzone przez wykwalifikowanych rehabilitantów, w stopniu dostosowanym do potrzeb, możliwości i wieku dziecka - po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

Etapy terapii:

• Stadium oswajania - życzliwa i pełna miłość, bez narzucania się dziecku. Bycie z dzieckiem, towarzyszenie, akceptacja, pozorna bierność.

• Stadium nawiązywania porozumienia - dziecko, po okresie spokoju, zaczyna objawiać niepokój, agresję, następuje aktywizacja przeżytych w przeszłości stanów frustracji.

• Stadium normalności - dziecko zaczyna „czuć” i dochodzi do równowagi emocjonalnej, przywiązuje się do opiekunów.

6. Rokowania

Zespół hospitalizacyjno deprywacyjny jest odwracalny, choć wszystkie jego objawy nie znikają całkowicie, uraz pozostaje niejednokrotnie do końca życia. Najlepsze postępy w leczeniu osiąga się u małych dzieci, stosunkowo krótko hospitalizowanych. Jeśli rozłąka trwała zbyt długo, może to spowodować zaburzenia psychiczne, bardzo niekorzystne zmiany w motoryce i w psychice, a nawet schizofrenię dziecięcą. Dziecko powinno jak najszybciej znaleźć się w środowisku, które okaże mu miłość, akceptacje i zrozumienie. Nie ma gotowych rozwiązań - efekty leczenia uzależnione są od długości pobytu dziecka w szpitalu, wieku dziecka, indywidualnych cech dziecka, jego rozwoju emocjonalnego.

BIBLIOGRAFIA

1. Lis S., Proces socjalizacji dziecka w środowisku pozarodzinnym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, str. 128-131.

2. Łopatkowa M., Samotność dziecka, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa1989. str. 72-102.

3. Maciarz A., Dziecko przewlekle chore w roli ucznia, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1998.

4. Maciarz A., Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1998.

5. Maciarz, A., Trudne dzieciństwo i rodzicielstwo, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2009, str. 19-27.

6. Obuchowska I. Krawczyński M. Chore dziecko, Nasza Księgarnia, Warszawa 1991,

7. Pilch T., Lepalczyk I., Pedagogika społeczna, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, str. 388-389.

NETOGRAFIA

1. http://www.psychiatria.pl/txt/a,813,0,lek-separacyjny,box-art (27.12.2012. 19⁰⁹)

2. http://www.ppp.promykslonca.pl/content/view/19/12/ (28.12.2012. 19²⁰)

3. http://psychoterapia-wroclaw.org/publikacje/teoria-przywizania-johna-bowlbyego (28.12.2012. 19²¹)

4. Fundacja dr Clown http://www.drclown.pl/ (28.12.2012. 19²⁵)

5. Fundacja Iskierka http://www.fundacjaiskierka.pl/index.php/o_fundacji (28.12.2012. 19²⁷)

6. Fundacja Orange http://www.fundacja.orange.pl/index.php?LANG=pl&page_ID=12 (28.12.2012. 19²⁹)

1

---