Społeczna, ćw.5, Wojciszke - Rozdział 3: Spostrzeganie osób.

1. ATRYBUCJE: WNIOSKOWANIE NA PODSTAWIE ZACHOWANIA

Założenia:

• że człowiek jest „naukowcem z ulicy”

• że korzysta z informacji wg racjonalnych reguł

• że dzięki temu trafnie wyjaśnia przyczynę zachowania

• Klasyczne modele atrybucji

Fritz Heider - ojciec teorii atrybucji. Założenia:

• że zachowanie jest łączną konsekwencją czynników zewn. (siły tkwiące w otoczeniu) i wew. (siły tkwiące w jednostce). Zachowanie = czyn.zew. + czyn.wew. Nawet jeśli jeden z tych czynników wynosi 0, to zachowanie ma szansę wystąpić, jeśli drugi jest odpowiednio silny.

• czynniki wew. = zdolności × usiłowanie. Jeśli jedna składowa wynosi 0, to druga przestaje mieć znaczenie, bo i tak jest 0.

• usiłowanie - ma dwa wymiary:

intencję - trzeba chcieć danego działania

wysiłek - trzeba starać się je zrealizować

Działanie = f ( siły zewnętrzne + zdolności × usiłowanie)

• możność (can) - odnosi się do relacji między siłami zewnętrznymi a zdolnościami

stąd skrócony wzór: Działanie = f ( możność × usiłowanie)

Usiłowanie ma charakter kontrolowany, możność jest poza kontrolą człowieka.

Bernard Weiner - zajmował się wyjaśnianiem spostrzegania przyczyn sukcesów i porażek.

• do wymiary wew. -zew. dodał: stałość - zmienność i kontrolowalność

	wewnętrzne		zewnętrzne
		Stałe	Zmienne	Stałe	Zmienne
kontrolowane	Typowy wysiłek	Czasowy wysiłek	Opinia nauczyciela	Nietypowa pomoc
niekontrolowane	Zdolności	Nastrój	Trudność zadania	Pech/szczęście

Teoria wniosków korespondentnych - Jones i Davis:

• Heider do tego nawiązywał

• teoria mówiła o wnioskowaniu o dyspozycyjnych cechach człowieka na podstawie jego działania

• zrozumienia działania jako poszukiwanie korespondencji między działaniem, intencją działającego człowieka (aktora) i jego predyspozycjami (cechami osobowości).

• Wniosek korespondentny - to znaczy, że za obserwowanym zachowaniem stoi jakaś trwała cecha aktora. Taki wniosek pozwala zrozumieć przyczynę i przewidzieć zachowania aktora w przyszłości.

• żeby wyciągnąć taki wniosek należy: wiedzieć, czy zachowanie było intencjonalne i jaka była intencja aktora, wiedzieć czy miał on swobodę działania, czy mógł swoim zachowaniem doprowadzić do skutku i czy był tego skutku świadomy.

• wnioskowanie o treści intencji - na podstawie analizy nietożsamych efektów różnych działań aktora (np. Jan wybiera pracę analityka w banku, odrzuca pracę agenta PR i szefa kadr: wszystkie prace dobrze płatne (tożsame), więc co nietożsame? wnioskujemy, że stopień kontaktu z ludźmi i że Jan-analityk jest introwertykiem)

• łatwo wnioskować o cechach, jeśli zachowanie aktora jest sprzeczne z oczekiwaniami

• teoria zakłada, że im bardziej aktor jest pozbawiony swobody działania, tym mniej pewny jest wniosek korespondentny. Badania pokazują, że mimo to ludzie wyciągają wnioski o cechach aktora nawet w przypadku działań uwarunkowanych sytuacyjnie. Jest to podstawowy błąd atrybucji . Badanie „Wiem wszystko” (Ross, Amabile, Steinmetz) - badani podzieleni w pary pytający-odpowiadający. Pytający miał zadawać tylko te pytania z listy, na które znał odpowiedź. Po okazało się, że pytający w ocenie własnej i w ocenie obserwatorów był mądrzejszy jak odpowiadający.

• Jones i Davis uważają, że atrybucje są też zniekształcane przez czynniki motywacyjne. Wynik korespondentny z cechami aktora, gdy

• jego działanie ma silne konsekwencje dla obserwatora

• kiedy jego działania są interpretowane jako skierowane na obserwatora

Model współzmienności Kelleya - wyjaśniając czyjeś powtarzalne zachowanie bierze się pod uwagę:

• wybiórczość zachowania - czy dana reakcja u aktora zachodzi tylko przy tym bodźcu

• spójność zachowania - czy zawsze ta sama reakcja na daną sytuację

• powszechność zachowanie - czy inni też mają taką reakcję

Ogólnie chodzi o sprawdzenie, które czynniki współzmieniają się z obserwowanym zachowaniem.

Fiske i Taylor - w największym stopniu atrybucje są oparte na spójności zachowania, w najmniejszym na powszechności.

Do zachowań jednorazowych Kelley proponuje:

• reguły powiększania - obserwator powiększa rolę danej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają czynniki hamujące zaobserwowane zachowanie, np. gdy Janek jest uprzejmy dla szefa to nie wnioskujemy, że jest taki ogólnie. Gdy jest uprzejmy dla „pyskatej sprzątaczki” - jest uprzejmy ogólnie, bo nawet zachowanie sprzątaczki (hamujące) nie wpływa na jego uprzejmość.

• pomniejszania - obserwator pomniejsza rolę danej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają jeszcze inne możliwe przyczyny tego samego zachowania, np. sądzimy, że Janek miał wypadek w nocy, bo był zmęczony, ale Janek miał wypadek w nocy gdy padał śnieg, bo były złe warunki (pomniejszamy rolę zmęczenia).

• Deformacje procesu atrybucji

Nie jest taki pięknie, jak to pokazują teorie wniosków korespondentych czy współzmienności. Częste są deformacje procesu atrybucji takie jak:

Podstawowy błąd atrybucji - skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym, przy niedocenianiu roli sytuacyjnych wyznaczników tych zachowań (Ross).

Wyjaśnienia błędu:

• wyjaśnienie Heidera - że zachowanie aktora wypełnia „pole percepcyjne” obserwatora, a przyczyna jest łączona z tym, co jest w centrum uwagi

• Fiske i Taylor - nie tylko uwaga ważna, dowody:

małe dzieci nie dokonują atrybucji dyspozycyjnych

brak skłonności do takich atrybucji w kulturach kolektywistycznych

ten błąd słabnie, gdy obserwator wie, że będzie musiał uzasadnić swój sąd

błąd występuje też, gdy tylko czytamy o czyimś zachowaniu (a gdzie tu pole percepcyjne?)

• jako heurystyka zakotwiczenia/dostosowania

• jest tendencja do pomijania informacji o powszechności zachowania.

Różnica perspektywy aktor-obserwator - cudze zachowanie wyjaśniamy raczej czynnikami wewnętrznymi, a własne raczej czynnikami zewnętrznymi (Jones, Nisbett).

Przyczyny błędu:

• ukierunkowanie uwagi - w roli obserwatora uwaga jest ukierunkowana na aktora, działający aktor kieruje uwagę na sytuację

• odmienność wiedzy aktora i obserwatora - aktor jest bardziej świadomy czy jego zachowanie zależy od sytuacji czy nie . Im lepiej znamy aktora tym rzadziej popełniamy ten błąd

• zróżnicowany język opisu zachowań własnych i cudzych - aktor używa konkretnych czasowników (ja krzyczałem), a obserwator bardziej abstrakcyjnych (on był agresywny). Im bliższy związek A-O tym bardziej ta tendencja zanika.

Ogólnie ta asymetria jest dość słaba, łatwo zanika dzięki motywowi autowaloryzacji - jeśli nasze zachowanie jest pozytywne, to wolimy myśleć, że to dzięki czynnikom wew.

Egotyzm atrybucyjny - tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób.

Przyczyny:

• motywy autowaloryzacji

• zgodność - niezgodność uzyskanego wyniku z oczekiwaniami

Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami. Ross i Sicoly - pytali małżonków jaki % prac domowych wykonuje on/ona a jaki % wykonuje partner. Suma zazwyczaj przekraczała 100%.

Wyjaśnienia:

• motyw autowaloryzacji

• łatwość w przypomnieniu sobie swoich działań bardziej jak cudzych

• przecenianie tego, w jakim stopniu inni zwrócili uwagę na nasze działania (pozytywne czy negatywne)

Efekt fałszywej powszechności - Ross, Green, House - przecenianie stopnia powszechności własnych sądów. Poglądy inne jak nasze są częściej przypisywane czynnikom wewnętrznym.

Przyczyny:

• otaczamy się osobami o podobnych poglądach, stąd myślimy, że są one powszechne

• nasze poglądy mają podwyższona dostępność umysłową - nie myślimy o innych możliwościach

• przekonanie, że nasze poglądy są powszechne utwierdza nas w ich słuszności

Syndrom wojowniczej mniejszości - przecenianie powszechności pojawia się często u grup mniejszościowych. Badanie - pytania m.in. o aborcję. Te grupy, które były w mniejszości najbardziej przeceniały powszechność swoich poglądów, uznawały też że są słuszne i moralnie lepsze.

3

---