Różnorodność biologiczną Polski kształtowało:

1. Położenie w centralnej części kontynentu

2. Brak naturalnych barier na wschodzie i zachodzie

3. Wpływ klimatu atlantyckiego i kontynentalnego

4. Zróżnicowana budowa geologiczna i urozmaicona rzeźba terenu

5. Słabo rozwijający się przemysł i infrastruktura drogowa

6. Ekstensywne rolnictwo

7. Ochrona gatunkowa i różne formy ochrony

Sytuacja jest jednak zróżnicowana regionalnie

• Pn- wsch część kraju
  ma dobrze zachowaną przyrodę, gdzie licznie występują gatunki, które w pozostałych częściach Europy są silnie zagrożone lub wymarłe.

• rejony zurbanizowane
  lub o intensywnym rolnictwie - są ubogie w skład gatunkowy i postępuje degradacja.

Znaczenie różnorodności:

1. zaopatrzenie w żywność, paliwo i włókna,

2. dostarczenie schronienia i materiału budulcowego,

3. oczyszczanie powietrza i wody oraz wpływ na rozkład opadów,

4. stabilizacja klimatu, łagodzenie powodzi, susz i skrajnych temperatur,

5. zapylanie roślin, włączając wiele gatunków uprawnych,

6. regulacja liczebności szkodników i chorób,

7. zachowanie zasobów genetycznych,

8. korzyści kulturowe i estetyczne,

9. zdolność ekosystemów do dostosowania się do zmian.

Różnorodność biologiczna Polski na tle Europy

• Polska leży w granicach dwóch prowincji biogeograficznych środkowej Europy (leśnej i górskiej)

• Duża aktywność lodowców w okresie glacjałów

• Stopień przekształcenia naturalnych krajobrazów w Polsce jest mniejszy niż w Europie

Unikatowe ekosystemy Polski na tle przyrody europejskiej

• duże i zwarte puszcze, w których zachowały się śródleśne bagna, jeziorka i rzeki

(Puszcza Białowieska, Knyszyńska, Augustowska, Romnicka)

• naturalne duże i średnie rzeki wraz z dolinami z piaszczystymi łachami, wyspami, starorzeczami, zaroślami łęgowymi

• (np.: Wisła, Bug, Narew, Biebrza, Drawa, Drwęca, Pasłęka, Radunia, Rospuda)

• Bagna z roślinnością torfowiskową, trzcinowiskami (bagna Biebrzańskie,
  bagna na Polesiu, w Borach Tucholskich)

• Śródleśne jeziora oligotroficzne z ubogą ale unikatową roślinnością i niską zawartością substancji odżywczych (jez. Gacno Wielkie, Kapka, Kaleńskie, Głuche)

• odcinki naturalnego wybrzeża Bałtyku piaszczyste (np. mierzeja Łebska) lub klifowe (Wyspa Wolin), urozmaicone zatokami, mierzejami, odciętymi jeziorami

i ujściami rzek)

• Krajobrazy rolnicze, mozaiki pól, łąk, pastwisk i sadów z charakterystycznymi miedzami, śródpolnymi zadrzewieniami i oczkami wodnymi

• Tradycyjna zabudowa z wiatrakami, żurawiami i przydrożnymi kapliczkami

Metody ochrony różnorodności biologicznej

Ochrona konserwatorska

• Ochrona prawna gatunków

• Ochrona stanowisk gatunków (in situ)

• Uzupełniająca ochrona w zoo, ogrodach botanicznych, arboretach, bankach genów (ex situ)

• Ochrona siedlisk o charakterze zbliżonym do naturalnego

• Ochrona najcenniejszych przyrodniczo obszarów

Ochrona aktywna

• Restytucja (reintrodukcja, biomanipulacje)

• Ochrona siedlisk półnaturalnych

• Renaturalizacja siedlisk

• Odtwarzanie ciągłości siedlisk (korytarze ekologiczne)

• Programy czynnej ochrony gatunków

• Różnorodność genetyczna wiąże się ze zróżnicowanym pochodzeniem gatunku, historią i kierunkiem migracji oraz
  z adaptacją do warunków środowiska.

• Najlepiej zbadane pod tym względem są rośliny o znaczeniu użytkowym, np.
  w leśnictwie, łąkarstwie, ogrodnictwie.

„Różnorodność wewnątrzgatunkowa to zmienność puli genowej w obrębie gatunku lub populacji”

Genetyczne badania roślin mają długoletnią tradycję w systematyce i naukach leśnych.

Najlepiej poznane zostały drzewa o znaczeniu gospodarczym, są to: sosna zwyczajna, świerk pospolity, jodła pospolita, buk pospolity, dąb szypułkowy i bezszypułkowy

oraz drzewa i krzewy chronione, np.: cis pospolity, jarząb brekinia, kosodrzewina, sosna błotna.

Do elementów najbardziej cennych ze względu na zachowanie różnorodności genetycznej wśród roślin dziko żyjących, należy zaliczyć:

1. Gatunki ginące i zagrożone wyginięciem - zaklasyfikowane do kategorii wysokiego ryzyka (CR- krytycznie zagrożone, EN- zagrożone,
   VU- narażone).

2. Gatunki występujące na granicy zwartego zasięgu geograficznego lub te gatunki, których populacje zajmują stanowiska wyspowe, (woskownica europejska, rokitnik pospolity, jarząb mączny).

3. Gatunki częste w nielicznych regionach Polski, lecz rzadkie na pozostałym obszarze kraju (większość gatunków górskich).

4. Gatunki kluczowe, które mają podstawowe znaczenie w strukturze i funkcjonowaniu całych ekosystemów, (drzewa lasotwórcze: świerk pospolity, jodła pospolita, dęby, buk pospolity).

5. Gatunki charakterystyczne dla zbiorowisk roślinnych.

6. Gatunki o różnorodności genetycznej silnie ograniczonej, ze względu na jednostronną selekcję w uprawie (gatunki drzew leśnych).

7. Mało poznane gatunki rzadkie o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Przyczyny spadku różnorodności genetycznej:

• Ustępowanie gatunków z terytorium Polski

• Wymieranie lokalnych odmian i podgatunków

• Fragmentacja populacji na skutek barier środowiskowych (autostrady, przegradzanie rzek)

• nadmierna eksploatacja gatunków (ryb, zwierząt łownych)

• Masowe rozmnażanie gatunków w niewoli (ryby) i hybrydyzacja (pszczoły) tj. nierozważne krzyżowanie osobników z odmiennych populacji

• Powstawanie mieszańców międzygatunkowych

Różnorodność gatunkowa

• Łączna liczba gat. zarejestrowana na obszarze Polski kształtuje się na poziomie około 60 tys.

• (na świcie około 1,75 mln. gat.)

Endemit

• gatunek roślinny lub zwierzęcy, występujący tylko na jednym, często niewielkim obszarze, a poza nim nigdzie na świecie niespotykany;

• gatunki endemiczne wykształciły się przede wszystkim na terenach izolowanych różnymi barierami geograficznymi, np. na oceanicznych wyspach, w pasmach górskich, w dolinach pośród gór.

• Np. mniszek pieniński, pszonak pieniński, warzucha polska, dzwonek karkonoski

Relikt

• (żywa skamieniałość) - gat. roślin i zwierząt, które pochodzą z minionych epok geologicznych

• w przeszłości miały szerszy zasięg geograficzny, a obecnie zajmują obszar mniejszy.

• Bardzo często są to formy, które przetrwały w jakiś szczególnych warunkach: duże zmiany klimatyczne, które przybyły na jakiś obszar w okresie ocieplenia klimatu (np. pomiędzy zlodowaceniami), a następnie zostały oddzielone od naturalnego obszaru występowania.

• Np. malina moroszka, wierzba lapońska, skrzelopływka bagienna, nornik śnieżny

Królestwo Grzybów

Zagrożenia

• nadmierna eksploatacja grzybów jadalnych: kurki, borowiki, gąski, podgrzybki, koźlarze itp.

• antropogeniczne zmiany środowiska, takie jak: przesuszenia gleby, zanieczyszczenia powietrza, chemizacji środowiska,

• niszczenie i usuwanie starodrzewia,

• zanikanie i degradacja siedlisk.

Ochrona

• ochrona siedlisk takich jak: łąki, murawy, różnego typu lasy

• ochrona rezerwatowa

• ochrona indywidualna w postaci pomników przyrody- starych drzew

• ochrona gatunkowa

Porosty = grzyby lichenizujące

Zagrożenia

• Gospodarka człowieka, urbanizacja

• zanieczyszczenie powietrza,

• usuwanie starych drzew w lasach i poza terenami leśnymi,

• chemizacja środowiska, zmiana stosunków wodnych

• wzrost zanieczyszczeń motoryzacyjnych,

• turystyka,

• stosowanie nowych technologii i materiałów budowlanych (beton, dachówka, plastik).

Ochrona

• ochrona gatunkowa,

• ochrona całych ekosystemów i krajobrazów

• zmniejszenie emisji zanieczyszczeń,

• tworzenie wielkoobszarowych form ochrony przyrody,

• ochrona głazów narzutowych

Królestwo roślin

1. glony:

Zagrożenia:

• Zmiana warunków wodnych

• zanieczyszczenie i eutrofizacja wód,

• regulacja rzek i zbiorników wodnych,

• budowa zbiorników zaporowych,

• osuszanie i drenaż torfowisk

Ochrona:

• ochrona gatunkowa

• ochrona całych ekosystemów (rezerwaty, PK, PN itp.)

2. Mchy

Zagrożenia:

• Emisje przemysłowe i chemizacja środowiska

• Zmiana stosunków wodnych,

• Niewłaściwa gospodarka leśna,

• eksploatacja torfowisk i skał,

• Urbanizacja oraz turystyka.

Ochrona:

• gatunkowa

• ochrona całych ekosystemów, np.: torfowiska, naturalne ekosystemy leśne.

3. Widłakowe

• Zagrożenia:

• przekształcanie naturalnych siedlisk,

• wprowadzanie nasadzeń sosny i gatunków drzew obcego pochodzenia w miejsce lasów naturalnych,

• osuszanie torfowisk,

• eutrofizacja leśnych siedlisk,

• zaprzestanie pasterstwa na halach i sukcesja lasów - spowodowała zanik gat. górskich.

Ochrona: Wszystkie gatunki występujące w Polsce są zagrożone i objęte ochroną ścisłą.

4. Paprociowe

Zagrożenia:

• osuszanie terenów i likwidacja zabagnień,

• mała populacja,

• wycinanie drzew ocieniających szczeliny skalne powoduje zmianę warunków wilgotności

5. Nagozalążkowe

Zagrożenia:

• zanieczyszczenia gazowe i pyłowe (np.: zniszczone drzewostany świerkowe i jodłowe w Sudetach),

• wprowadzanie gatunków obcych jako drzewa ozdobne w parkach i ogrodach- prowadzi to do tworzenie się mieszańców międzygatunkowych i rozprzestrzeniania się obcych gatunków,

• nienaturalne występowanie gatunków w wyniku nasadzeń obecnie prowadzi do gradacji szkodników oraz wiatrołomów.

6. Okrytozalążkowe

Zagrożenia:

• Przemiany i likwidacja siedlisk

• gat występujące w sąsiedztwie dużych ośrodków miejskich czy przemysłowych.

• gat. związane z jeziorami oligotroficznymi, torfowiskami, dąbrowami.

• Zagrożone są siedliska z natury bardzo rzadkie w Polsce- np. solniska (w Wolińskim PN).

• Wprowadzanie gatunków obcych, które zadomowiły się i rozpoczęły ekspansję, wypierając gatunki rodzime z ich stanowisk.

Ochrona:

• gatunkowa,

• tworzenie PN i rezerwatów przyrody, pomników przyrody, użytków ekologicznych

Królestwo zwierząt

1. Ryby

Zagrożenia:

• zanieczyszczenie wód,

• degradacja siedlisk,

• niszczenie roślinności szuwarowej,

• sztuczne zapory uniemożliwiające wędrówkę rybom dwuśrodowiskowym,

• ekspansja gatunków obcych wypierających rodzime gatunki.

2. Płazy i Gady

• w Polsce 18 gat. Płazów i 9 gat. gadów.

• Ochrona prawną objęte są u nas wszystkie gat. gadów i płazów.

Zagrożenia:

• utrata lub degradacja siedlisk,

• zabijanie węży i jaszczurek,

• wypuszczanie na wolność gatunków obcego pochodzenia (żółwi, węży, jaszczurek)

3. Ptaki

• są najliczniejszą gromadą kręgowców w polskiej faunie, liczą 435 gat.

• w kraju gniazduje 176 gat. ptaków.

• Większość gatunków naszych ptaków objętych jest ochroną ścisłą.

4. Ssaki

5. w Polsce występuje 105 gat., niemal 1/3 gat. zaliczanych jest do zagrożonych (wyginał tur i tarpan).

Wyróżniamy ekosystemy:

1. leśne : lasy grądowe, łęgowe, dąbrowy, olsy, buczyny, brzezina bagienna, bory sosnowe, mieszane bory jodłowe, bory świerkowe, mieszane bory,

2. zaroślowe: nadmorskie zarośla rokitnika, zarośla woskownicy europejskiej, łozowiska, zarośla brzozy niskiej, zarośla kserotermiczne,

3. krzewinkowe : wrzosowiska, borówczyska bażynowe,

4. torfowiska :wysokie, niskie i przejściowe,

5. murawy :kserotermiczne, napiaskowe, bliźniczkowe, wysokogórskie i wyleżyska śnieżne,

6. ekosystemy wydm

7. łąkowe i pastwiskowe : łąki trzęślicowe, niżowe i górskie łąki świeże, łąki fiołkowo-selernicowe, górskie łąki konietlicowe, nadmorskie halofilne łąki i pastwiska, śródlądowe solniska,

8. ekosystemy klifowe,

9. ekosystemy słodkowodne :jeziora oligotroficzne, eutroficzne, mezotroficzne, dystroficzne, starorzecza, stawy rybne,

10. ekosystemy rzek ,

11. ekosystemy morskie i przybrzeżne

---