Muzykoterapia jako forma wspomagająca biblioterapię
Skrót pracy magisterskiej zatytułowanej "Muzykoterapia jako forma wspomagająca biblioterapię", wyróżnionej w II Ogólnopolskim Konkursie na najlepsze prace magisterskie w zakresie problematyki osób niepełnosprawnych "Otwarte Drzwi 2004".
Słowo - terapia - wywodzi się z gr. therapeia i oznacza przywracanie zdrowia chorym ludziom za pomocą środków lub zabiegów; leczenie. W zależności od stosowanych narzędzi i technik, mówi się o wielu rodzajach terapii. W pracy tej przedstawiono terapie za pomocą słowa i dźwięku, książki i muzyki. Połączono wiec biblioterapię z muzykoterapią i przedstawiono korzyści płynące z prowadzonych zajęć bibliomuzykoterapeutycznych.
Biblion - książka, odgrywa niebagatelną rolę w naszym życiu. Zwłaszcza literatura piękna oddziałuje znacząco na człowieka, wyrabia w nim nowe spojrzenie na świat i daje wzory do myślenia. Dzięki temu człowiek wie więcej o świecie i o innych ludziach, ale także lepiej rozumie ich postawy i zachowania. Literatura ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga utrzymać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, smutkiem, lękiem, żalem, gniewem oraz uczy nowych zachowań.
Pierwszy rozdział pracy został poświęcony właśnie terapii z użyciem wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej czyli biblioterapii. Omówiona tu została droga jaką przeszła książka zanim stała się elementem wspomagającym proces leczenia chorych. Wyszczególniono i opisano rodzaje i cele biblioterapii począwszy od podziału dokonanego przez F.Czajkowskiego na biblioterapię: typową (tradycyjną); właściwą oraz terapię zajęciową z książką, także podział według R.J.Rubin na biblioterapię: instytucjonalną, kliniczną i rozwojową. W jednym z podrozdziałów zamieszczony został schemat działań biblioterapeutycznych, omawiający szczegółowo wszystkie elementy niezbędne w przeprowadzeniu terapii: zdiagnozowanie pacjenta, nakreślenie celów i zadań terapii czytelniczej, dobór materiałów terapeutycznych (wymieniono tu ich rodzaje i sposób wykorzystania w przypadku różnych niepełnosprawności), propozycje sposobu prowadzenia zajęć oraz opis miejsca, w który powinna być przeprowadzona terapia. W rozdziale tym omówiono także zastosowanie biblioterapii w środowisku osób z deficytem wzroku, deficytem słuchu oraz osób z deficytem intelektualnym.
W drugim rozdziale pracy omówione zostało terapeutyczne znaczenie muzyki, dźwięku i rytmu. Niektóre z tych elementów towarzyszą nam od momentu poczęcia. W okresie płodowym przysłuchujemy się uderzeniom serca matki, które wybija określony rytm. Potem spokojne bicie własnego serca powoduje, że jesteśmy pogodni, zrelaksowani, zadowoleni. Przyspieszona melodia pobudza do radości lub zaniepokojenia, wolniejsza od bicia serca relaksuje i wzmaga nastrój melancholii. Muzykę często stosuje się jako środek wspomagający w różnego rodzaju terapiach, m. in. w biblioterapii.
Rozdział ten omawia m.in. jak wykorzystywane było terapeutyczne znaczenie muzyki w czasach odległych a jak wykorzystywane jest dzisiaj. Wyszczególniono również cele muzykoterapii opierając się m.in. o koncepcję T. Natansona. Bardzo ważne jest też zawarte w podrozdziale omówienie metod oddziaływań stosowanych w muzykoterapii. Począwszy od podziału ze względu na sposób organizacji działań leczniczych (muzykoterapia indywidualna i grupowa) po dodatkowe podziały na muzykoterapię ukierunkowaną i nieukierunkowaną, receptywną i aktywną oraz wykorzystywane w ich obrębie terapie za pomocą śpiewu (śpiewoterapia) i ruchu (choreoterapia). [Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]
Ponieważ metod muzykoterapeutycznych jest bardzo wiele, w rozdziale tym został zmieszczony podział dokonany przez E.Galińską, wyróżniający siedem grup metod ze względu na funkcje, jakie muzyka pełni w psychoterapii. Szczegółowo zaś omówione zostały: Metoda Carla Orffa, Metoda Emila Jaques-Dalcroze'a, Idea Alfreda i Marii Kniessów, Metoda Symboli Dźwiękowych B.Kaji, Muzykoterapia według Edith Hillman Boxill, Metoda Ruchu Rozwijającego W.Sherborne, Program "Świadomość ciała, kontakt i komunikacja" M. i Ch. Knillów, Twórcza wizualizacja J. Day, Metoda R. Castillo-Morales'a (CM).
W rozdziale tym dokonano również podziału na różne rodzaje muzyki ze względu na oddziaływanie terapeutyczne oraz podobnie jak w rozdziale pierwszym omówiono wykorzystanie muzykoterapii w przypadku osób z deficytem wzroku, słuchu i deficytem intelektualnym.
Na przestrzeni lat udowodniono, że najlepsze rezultaty daje połączenie muzyki z innymi rodzajami sztuki lub sferami aktywności naszego mózgu. Tak też powstał pomysł połączenia zajęć muzycznych z terapią poprzez książkę. Powiązanie książki i muzyki (omówione szczegółowo w rozdziale trzecim) oraz zastosowanie zajęć bibliomuzykoterapeutycznych może przynieść bardzo pozytywne rezultaty w przypadku różnych przeżyć, trudnych sytuacji, chorób. Czytanie i słuchanie muzyki angażuje wyobraźnię, która przenosi człowieka z codzienności w świat realnych lub nierealnych marzeń. I choć podróż ta odbywa się tylko w swerze naszej wyobraźni, spełnia wiele funkcji profilaktycznych i leczniczych.
Rozdział ten omawia możliwości oraz efekty bibliomuzykoterapii zastosowanej w następujących przypadkach: obecności bólu i lęku wśród dzieci i młodzieży hospitalizowanej, terapii wobec osób z chorobą układu krążenia, zastosowanie książki i muzyki podczas ciąży i porodu, zajęcia bibliomuzykoterapeutyczne wśród najmłodszych czytelników, muzyka w bibliotece szkolnej oraz bibliomuzykoterapia w świecie seniorów.
Aby ułatwić przeprowadzenie omawianej terapii, w rozdziale czwartym zamieszczone zostały projekty scenariuszy zajęć bibliomuzykoterapeutycznych. Na ich przykładzie można stworzyć własne zajęcia, w zależności od grupy pacjentów, z jaką mają być przeprowadzone. Należy pamiętać, że aby spełniały one rolę zajęć bibliomuzykoterapeutycznych, muszą zawierać fragmenty książek, całe lektury, teksty lub bajki oraz muzykę w formie podkładów, piosenek, wyliczanek itp. Wszystkie te elementy muszą być wcześniej dobrze przygotowane oraz zsynchronizowane ze sobą, tak aby terapia przyniosła oczekiwany efekt.
W załącznikach pracy zamieszczone zostały wiersze, teksty piosenek, teksty terapeutyczne, bajki terapeutyczne (napisane również przez autorkę pracy magisterskiej), teksty relaksujące oraz ilustracje instrumentów muzycznych wykorzystywanych w terapii.
Ciekawostką jest zamieszczona w pracy płyta CD, której utwory: kojące ból, ułatwiające zasypianie, przynoszące ulgę w depresji, łagodzące stres, wspomagające koncentrację, poprawiające pamięć, dodające energii i relaksujące, powinny być z powodzeniem wykorzystywane podczas zajęć bibliomuzykoterapeutycznych.
Połączenie dwóch technik - biblioterapii i muzykoterapii, daje możliwość dotarcia do szerszego grona pacjentów oraz sprawia, iż chętniej współpracują oni z terapeutami. Odpowiednie tło muzyczne podczas czytania wzbogaca proces czytelniczy, pomaga w pełniejszym zrozumieniu treści książki i percepcji jej wartości. Dla ludzi chorych muzyka i książka stanowią ekwiwalent innych trudno dostępnych form sztuki. Dla dzieci i młodzieży, muzyka (szczególnie młodzieżowa) jest magnesem, który przyciąga nowe grono aktywnych czytelników. Dlatego też w niniejszej pracy dokonano opisu działań bibliomuzykoterapeutycznych, łącznie z propozycjami scenariuszy zajęć, które mogą służyć terapeutom niosącym pomoc ludziom chorym, niepełnosprawnym lub przeżywającym trudne chwile.
W związku z tym, iż bardzo trudno jest znaleźć informacje i publikacje na temat bibliomuzykoterapii, chętnie nawiążę kontakt z osobami zainteresowanymi tą tematyką. Z satysfakcją będę doskonalić własne umiejętności oraz służyć pomocą osobom zainteresowanym. Wszelkie pytania, informacje, wskazówki proszę przesyłać na adres e-mail: a_ostrowska@vp.pl